Научная статья на тему 'ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯ ХИЗМАТЛАРИНИ КЎРСАТИШДА ИСТЕЪМОЛЧИЛАРНИНГ ШАХСИЙ НОМУЛКИЙ ҲУҚУҚЛАРИНИ СПАМДАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ МУАММОЛАРИ'

ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯ ХИЗМАТЛАРИНИ КЎРСАТИШДА ИСТЕЪМОЛЧИЛАРНИНГ ШАХСИЙ НОМУЛКИЙ ҲУҚУҚЛАРИНИ СПАМДАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
54
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
спам / телекоммуникация хизматлари / интернет / истеъмолчи / провайдер / оператор / буюртмачи / шахсий номулкий ҳуқуқлар. / спам / телекоммуникационные услуги / интернет / потребитель / провайдер / оператор / заказчик / права личной собственности.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Хурсанов, Рустам Холмуратович

Ахборот жамияти даврида инсонга нафақат ахборотни эркин тўплаш, сақлаш, фойдаланиш ва тарқатиш имкониятини бериш, балки уни таркибидаги кирувчи, салбий, ҳатто ноқонуний ёки ахлоқсиз маълумотлардан ҳимоя қилиш механизмларини тақдим этиш ҳам муҳимдир. Бироқ, технологиянинг ривожланиши бу вазифани тобора қийинлаштиради. Бунга мисол спамдир. Спам-хабарларнинг тарқалиши ва уларнинг фуқаролик оқибатлари билан боғлиқ масалалар аллақачон тадқиқот мавзусига айланган. Бироқ, истеъмолчининг шахсий номулкий ҳуқуқларини спамдан ҳимоя қилишнинг ўзига хос хусусиятлари ҳали ўрганилмаган. Ушбу ишнинг мақсади спамнинг ҳуқуқий моҳиятини аниқлаш ва истеъмолчининг шахсий номулкий ҳуқуқларини спамдан ҳимоя қилиш хусусиятларини ўрганишдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОБЛЕМЫ ЗАЩИТЫ ЧАСТНЫХ ИМУЩЕСТВЕННЫХ ПРАВ ПОТРЕБИТЕЛЕЙ ОТ СПАМА ПРИ ПРЕДОСТАВЛЕНИИ УСЛУГ СВЯЗИ

В эпоху информационного общества важно не только предоставить человеку возможность свободно собирать, хранить, использовать и распространять информацию, но и предусмотреть механизмы ее защиты от поступающей, негативной, даже противоправной или аморальной информации. Однако развитие технологий делает эту задачу все более сложной. Примером этого является спам. Вопросы, связанные с распространением спам-сообщений и их гражданско-правовыми последствиями, уже стали предметом исследования. Однако особенности защиты конфиденциальности потребителей от спама еще предстоит изучить. Целью данной работы является определение правовой природы спама и изучение особенностей защиты личных имущественных прав потребителя от спама.

Текст научной работы на тему «ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯ ХИЗМАТЛАРИНИ КЎРСАТИШДА ИСТЕЪМОЛЧИЛАРНИНГ ШАХСИЙ НОМУЛКИЙ ҲУҚУҚЛАРИНИ СПАМДАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ МУАММОЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 12 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯ ХИЗМАТЛАРИНИ КУРСАТИШДА ИСТЕЪМОЛЧИЛАРНИНГ ШАХСИЙ НОМУЛКИЙ ХУКУКЛАРИНИ

СПАМДАН ХИМОЯ КИЛИШ МУАММОЛАРИ

Хурсанов Рустам Холмуратович

Тошкент давлат юридик университети Фукаролик хукуки кафедраси доцент

вазифасини бажарувчиси, e-почта: hursanov.rustam75@gmail.com

Ахборот жамияти даврида инсонга нафацат ахборотни эркин туплаш, сацлаш, фойдаланиш ва тарцатиш имкониятини бериш, балки уни таркибидаги кирувчи, салбий, уатто ноцонуний ёки ахлоцсиз маълумотлардан уимоя цилиш механизмларини тацдим этиш уам мууимдир. Бироц, технологиянинг ривожланиши бу вазифани тобора цийинлаштиради. Бунга мисол спамдир. Спам-хабарларнинг тарцалиши ва уларнинг фуцаролик оцибатлари билан боглиц масалалар аллацачон тадцицот мавзусига айланган. Бироц, истеъмолчининг шахсий номулкий ууцуцларини спамдан уимоя цилишнинг узига хос хусусиятлари уали урганилмаган. Ушбу ишнинг мацсади спамнинг ууцуций моуиятини аницлаш ва истеъмолчининг шахсий номулкий ууцуцларини спамдан уимоя цилиш хусусиятларини урганишдир.

Калит сузлар: спам, телекоммуникация хизматлари, интернет, истеъмолчи, провайдер, оператор, буюртмачи, шахсий номулкий ууцуцлар.

В эпоху информационного общества важно не только предоставить человеку возможность свободно собирать, хранить, использовать и распространять информацию, но и предусмотреть механизмы ее защиты от поступающей, негативной, даже противоправной или аморальной информации. Однако развитие технологий делает эту задачу все более сложной. Примером этого является спам. Вопросы, связанные с распространением спам-сообщений и их гражданско-правовыми последствиями, уже стали предметом исследования. Однако особенности защиты конфиденциальности потребителей от спама еще предстоит изучить. Целью данной работы является определение правовой природы спама и изучение особенностей защиты личных имущественных прав потребителя от спама.

АННОТАЦИЯ

АННОТАЦИЯ

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 12

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Ключевые слова: спам, телекоммуникационные услуги, интернет, потребитель, провайдер, оператор, заказчик, права личной собственности.

КИРИШ

Аввало, "спам" тушунчасини аниклаш лозим булади. Энг умумий шаклда спамни кирувчи хабар сифатида тушуниш мумкин. Юридик адабиётларда спам куйидаги белгилар билан тавсифланади - 1) хабарларни оммавий почта оркали юбориш-хабарлар кабул килувчиларнинг катта сонига ёки битта манзилга бир неча марта юборилганда содир булади; 2) электрон почта технологияларидан фойдаланиш ёки хабарларни тезкор етказиб бериш учун бошка технологиялар; 3) почта хабар олувчининг билдирилган иродаси ёки розилигисиз амалга оширилади; 4) хабарларнинг мазмуни бошка характерга эга булиши мумкин, асосан тижорат, нотижорат, эротик ва сиёсий; 5) жунатувчининг электрон почта манзилини калбакилаштириш1. Бирок, бу белгиларнинг хаммаси хам мухим ахамиятга эга эмас.

"Спам" терминии конунчилик кулланилган. Хусусан, телекоммуникация коидаларида спам терминидан фойдаланилган. Бирок спам тушунчасига таъриф берилмаган. Умумкабул килинган коидага кура, спам истеъмолчининг олдиндан розилигисиз (буйругисиз) касддан унинг электрон почта манзилига ёки абонентнинг охирги ускунасига оммавий равишда юбориладиган электрон, матнли ва /ёки мултимедиа хабарларини англатади, оператор, провайдернинг хизматларни такдим этиш тугрисидаги хабарлари бундан мустасно.

Яъни, спам-бу истеъмолчилар томонидан олдиндан буюртма килинмаган, оммавий булган ёки мижознинг ёки ушбу хабарларни жунатувчининг тулик исми, шахсий почта ёки электрон манзили тугрисида ишончли маълумотлар такдим этилмаган ёки кейинчалик олинган хамда истеъмолчи буюртмачига ёки жунатувчига бу хакида хабар бериш билан тухтата олмайдиган электрон хабарлардир. Бугунги кунда "спам" тушунчасининг куламини сезиларли даражада торайтирилган булиб, ундан нафакат оператор, провайдернинг хизматларни такдим этиш тугрисидаги билдиришномалари, шунингдек, оммавийлик белгиси булмаган хабарлар истисно килинади. Шу билан бирга, улар бундай билдиришномаларни жунатувчи ёки буюртмачини тугри аниклаш, шунингдек, истеъмолчининг уларни юборишни тухтатиш хакидаги суровидан кейин хам хабарларни юборишни давом эттириш имкониятини бермайди.

1 Разуев В. Э. Правовые вопросы борьбы со спамом как средством ведения информационной войны // Государство и право. 2006. - № 7. - С. 85-86.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 12

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Ушбу белгиларга асосланиб, спамнинг хукукий хусусиятини аниклаш мумкин. Спам хабарнома сифатида маълумотдан бошка нарса эмас, шунинг учун у ахборот тугрисидаги конунчилик хужжатларида белгиланган хукукий режимга утиши керак. Шу билан бир вактда, спамни "Интернет ифлосланиши" (инглиз тилида, "Internet pollution"), яъни, чекланган кириш билан ахборот эгалари боглик булиши керак) деб аталмиш вокеликка мансублигини таъкидлаш лозим 2 . Истеъмолчи мустакил равишда кирадиган электрон сахифалардаги пассив - пост маълумотларидан фаркли уларок, спам-почта оркали маълумот таркатишнинг фаол усули сифатида тан олиниши зарур3. Шундай килиб, спамни инсон ахборот хукукларининг бузилиши деб хисоблаш мумкин4.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Спам минг йиллик бошида пайдо булган жуда янги ижтимоий ходиса булгани учун уни хукукий тартибга солиш шаклланиш боскичида. Шу муносабат билан адабиётларда келтирилган "факат виждонан ва субъектив хукукларни суиистеъмол килишнинг олдини олиш каби фукаролик хукукининг тамойиллари спамдан химоя килиш учун етарли эмас" деган фикрга кушилиш мумкин, чунки уларнинг ёрдами билан факат маълум бир харакат муайян шароитларда ноконуний деб тан олиниши мумкин5. Шунинг учун хабарларни оммавий таркатиш учун махсус коидаларни ва спам юборишни алохида такикларни урнатиш керак. Шунинг учун хабарларни оммавий таркатиш учун махсус коидаларни ва спам юборишни алохида такикларни урнатиш керак. Шу билан бирга, хукукий тартибга солишнинг инвариантлигини мустахкамлашга асосланиб, бу муносабатлар индивидуал (уз-узини тартибга солиш) ва норматив (давлат) тартибга солиниши мумкин. Бу борада амалдаги фукаролик конунчилиги фрагментар ва етишмовчилиги билан тавсифланади. Шундай килиб, телекоммуникация хизматларини курсатиш ва кабул килиш коидаларига кушимча равишда, тижорат спамларининг айрим турларини такиклаш

2 Здирук В. Международно-правовое противодействие загрязнению Интернета // Научные записки Института законодательства Верховной Рады Украины. - 2013. - № 1. - С. 123-127.

3 Эннан Р. Понятие и признаки правоотношений в сети Интернет // Частное право в условиях глобализации: вызовы постмодерна: сборник научных трудов / под ред. Шапирко, И. Г. Оборотова. - Николаев: Илион, 2013. -С. 228-231.

4 Гончаренко С. В. Права человека информационного времени // Вестник Академии адвокатуры Украины. -2006. - № 5. - С. 5-19.

5 Дмитрик Н.А. Способы осуществления субъективных гражданских прав и исполнения обязанностей с использованием сети Интернет: автореф. дис. ... канд. юрид. наук: - М., 2007. - 25 с.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 12

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

"Истеъмолчилар хукукларини химоя килиш тугрисида" ги ва "Реклама тугрисида" ги ^онунларида белгиланиши лозим.

Шу сабабли, бошка мамлакатлар ва халкаро институтларни хукукий тартибга солиш тажрибаси бу масалада фойдали булади. Аввало, АКШ конунларини мисол килиб келтириш керак, чунки у урганилаётган муаммога биринчилардан булиб дуч келган. Шахс ва компания уртасидаги спам билан боглик биринчи суд иши бу - 1995 йилдадаги Robert Arkow ва Compuserve иши хисобланади, бунда низо предмети Robert Арков Compuserve оркали кабул килувчиларнинг суровларисиз реклама хатларини юборганлиги эди 6 [10]. Бугунги кунда кушма штатларда ноконуний порнография ва маркетингни таркатишни назорат килиш тугрисидаги конун мавжуд (Controlling the Assault of Non Solicited Pornography and Marketing Act или CAN-SPAM Act), бу тажовузкор ва хакоратли тижорат электрон хабарларини, истеъмолчини чалгитувчи тижорат электрон хабарларини, шунингдек истеъмолчининг хабарни юборишни бекор килиш хакидаги илтимосидан кейин тижорат электрон хабарларини юборишни такиклайди, бирок, умуман олганда, у спамни такикламайди (агар спам-хабар реклама сифатида тугри аникланса ва жунатувчининг жойлашган жойини курсатадиган булса)7.

Бирок, Интернетда маълумот таркатишнинг трансчегаравий хусусиятини хисобга олган холда, спам таркатиш муаммосини миллий конунчилик даражасида тартибга солиш етарли эмас. Европа Иттифоки доирасида спам муаммоларини конуний равишда хал килишга бир неча бор уринишлар килинган. Х,а, Европа парламентининг ва Кенгашининг "Ички бозорда ахборот хизматларининг, хусусан электрон тижоратнинг айрим хукукий жихатлари тугрисида"8 ЕИ 2000/31/ЕИ директивасининг 7-моддаси кабул килувчининг розилигисиз юборилган тижорат хабарномаларининг хукукий режимини белгилайди. Бундан ташкари, шахсий маълумотларни кайта ишлаш ва электрон алока сохасида махфийликни химоя килиш тугрисидаги 2002/58/ЕИ-сонли директивасининг 13-моддаси9 инсон аралашувисиз автоматик кайта кунгирок

6 Robert Arkow vs CompuServe and CompuServe Visa [Електронний ресурс]. — Режим доступу: http://www.textfiles.com/digest/CPD/v8_032.txt.

7 Controlling the Assault of Non-Solicited Pornography and Marketing Act of Dec. 16, 2003, IS. 877 [Електронний ресурс]. — Режим доступу: http://www.ftc.gov/os/caselist/0723041/canspam.pdf.

8 О некоторых правовых аспектах информационных услуг, в частности, электронной коммерции, на внутреннем рынке: Директива 2000/31/ЕС Европейского парламента и Совета (Директива об электронной коммерции) от 8 июня 2000 года [Электронный ресурс]. Режим доступа: http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/994_224/print1360309805622671.

9 Относительно обработки персональных данных и защиты права на неприкосновенность личной жизни в сфере электронных коммуникаций (Директива о праве на неприкосновенность личной жизни и электронных средств

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 12

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

килиш алока тизимларидан (автоматик териш мосламалари), факс машиналари (факс машиналари) ёки электрон почтадан фойдаланишни белгилайди, бунда тугридан-тугри маркетинг максадлари факат олдиндан розилик берган абонентлар ёки фойдаланувчиларга нисбатан рухсат этилади. Ушбу директива коидаларининг прогрессив хусусиятига карамай, уларни Европа Иттифокидан келадиган спам-хабарларга куллаш мумкин эмас. Шу билан бирга, шуни таъкидлаш керакки, кирувчи маълумотларни (спам) олиш Европа инсон хукуклари суди томонидан махфийликка аралашиш сифатида тан олиниши мумкин10. Спам муаммоси БМТнинг тамойиллари Декларацияси даражасида хам тан олинган ва куйидагича белгилинган: "ахборот жамиятини куриш янги минг йилликдаги глобал вазифадир"11.

Мазкур фукаролик муносабатларини уз-узини тартибга солиш деганда ушбу муносабатларни бевосита уларнинг иштирокчилари (тарафлари) томонидан улар уртасида тузилган шартномада, фукаролик конунчилигининг тегишли хужжатларида мустахкамланган ва айнан шундай муносабатларни тартибга солиш учун мулжалланган норматив рецептлардан четга чикиши мумкин булган нормалар (коидалар) тушунилади, конун ёки шартномада назарда тутилган холлар бундан мустасно12. Бундай шартномаларга мисол сифатида хостинг хизматлари шартномаси келтирилган булиб, унга кура буюртмачи, бошка нарсалар катори, реклама ва бошка ёзишмаларни (спам) оммавий почта жунатмаларини амалга оширмаслиги шарт, бундай почта жунатмалари олувчиларнинг узлари томонидан уюштирилган ёки уларнинг олдиндан розилиги билан амалга оширилганлиги бундан мустасно13. Ушбу шартномалар, коида тарикасида, кушилиш шартномалари булганлиги сабабли, телекоммуникация хизматларини курсатувчи провайдер томонидан улардан фойдаланиш коидаларини белгилаш каби узини узи бошкариш шакли мухимдир. Масалан, Gmail-дан фойдаланганда тасдикланган дастур сиёсатига

связи): Директива № 2002/58/ЕС Европейского Парламента и Совета ЕС от 12.07.2002 [ Электронный ресурс]. -Режим доступа: http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/ 994_b34/print1363626819598706.

10 Muscio v. Italy: Decision 13.11.2007 [Электронный ресурс]. - Режим доступа: http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=002-2419.

11 Построение информационного общества - глобальная задача в новом тысячелетии Декларация принципов Организации Объединенных Наций от 12.12.2003 г. [Электронный ресурс]. - Режим доступа: http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/ 995_c57.

12 Погребной С.А. Механизм и принципы регулирования договорных отношений в гражданском праве: автореф. дис. ... д-ра юрид. наук: - К.: 2009. - 4 с.

13 Алябьева Н.В. Договор о предоставлении услуг хостинга//Проблемы законности: сборник научных трудов. -2012. - Вып. 120. - С. 66.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 12

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

риоя килиш керак, унга кура исталмаган тижорат почтасини яратиш (спам) ёки уни таркатишни таргиб килиш такикланган харакатлар хисобланади14.

Оммавий электрон хабарларни тулик такиклаш хакида гап булиши мумкин эмаслиги аник ва шунинг учун улар орасидан спам хабарларни аниклаш талаб этилади. Спамнинг юкорида айтиб утилган доктринал ва хукукий белгиларига асосланиб, шуни таъкидлаш керакки, унинг ягона таркибий хусусияти истеъмолчиларнинг бундай хабарни олиш учун розилигининг йуклиги саналади. Бугунги кунга кадар истеъмолчининг тижорат электрон хабарларини олишга розилигини аниклаштириш учун иккита ёндашув ишлаб чикилган. Улардан биринчиси Европа Иттифокига аъзо давлатларда 2002/58/ЕИ директиваси томонидан киритилган "opt-in" режими шаклида кулланилади, унга кура электрон хабарларни кабул килувчининг олдиндан билдирилган розилигисиз бундай хабарларни юбориш ноконуний хисобланади15. Ушбу режим Кушма Штатларда кулланиладиган ва кабул килувчининг унга маълум бир жунатувчидан хабар юбориш учун олдиндан розилиги талаб килинмаслигини таъминлайдиган "opt out" режимига карама-каршидир, аммо кабул килувчига бундай хабарларни кабул килишдан бош тортиш имконияти ва бош тортишни амалга ошириши механизми тугрисида хабар берилиши лозим булади16. Фикримизча, биринчи ёндашув истеъмолчилар хукукларини химоя килиш эхтиёжларига купрок жавоб беради, шунинг учун уни миллий конунчиликка имплементация килиш максадга мувофикдир. Истеъмолчининг тижорат хабарларини олишга розилиги деганда, истеъмолчи томонидан хар кандай усулда ифодаланган эрк-ирода, шу жумладан оператор, провайдер ускуналари томонидан ёзиб олиниши мумкин булган харакатларни бажариш (овозли, матнли хабар, охангли териш сигналларидан фойдаланиш ва шу кабилар) тушунилиши лозим. Буни шундай талкин килиш керакки, хатто истеъмолчининг электрон почта манзили оммавий манбаларда булса хам, бу унга оммавий тижорат хабарларини юборишга асос бермайди. Шу билан бирга, электрон почта манзилини тадбиркорлик субъектига товарларни, ишларни ёки хизматларни сотиб олиш муносабати билан топширган, шу каби товарлар

14 Программная политика Gmail: на 12 сентября 2008 года [Электронный ресурс]. — Режим доступа: https://mail.google.com/mail/help/intl/ru/program_policies.html.

15 Относительно обработки персональных данных и защиты права на неприкосновенность личной жизни в сфере электронных коммуникаций (Директива о праве на неприкосновенность личной жизни и электронных средств связи): Директива № 2002/58/ЕС Европейского Парламента и Совета ЕС от 12.07.2002 [Электронный ресурс ]. - Режим доступа: http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/ 994_b34/print1363626819598706.

16 Controlling the Assault of Non-Solicited Pornography and Marketing Act of Dec. 16, 2003, IS. 877 [Електронний ресурс]. — Режим доступу: http://www.ftc.gov/os/caselist/0723041/canspam.pdf.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 12 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

тугрисида тижорат хабарномаларини олишга рози булган истеъмолчини таниб олиш нормасини мустахкамлаш максадга мувофик хисобланади. Тижорат электрон хабарларини олишга розилик кайтариб олинадиган деб тавсифланиши керак. Яъни, агар истеъмолчи дастлаб розилик берган булса, кейинчалик унга бундай хабарларни кейинчалик юборишга эътироз билдириш учун оддий ва бепул механизм такдим этилиши керак.

Фукаролик хукуки нормаларига мувофик, спам хам нисбий, хам мутлак хукукий муносабатларда содир булиши мумкин булган хукукбузарлик сифатида каралиши керак. Нисбий хукукий муносабатлар шароитида телекоммуникация хизматларини курсатиш шартномаси мисол була олади. Шундай килиб, юкорида айтиб утилган коидаларга мувофик, ушбу шартнома буйича истеъмолчилар буюртма бермасликлари, почта жунатмаларини таклиф килмасликлари ва спамни таркатмасликлари, операторлар, провайдерлар эса спамни таркатмасликлари шарт. Истеъмолчи томонидан спам юбориш фактини аниклаш оператор ёки провайдернинг шартномада белгиланган муддатга уз ташаббуси билан хизматлар курсатишни вактинча тухтатиш хукуки учун асосдир. Шу билан бирга, абонентнинг айби билан хизматлар курсатилмаган вакт учун, агар шартномада бошкача тартиб назарда тутилмаган булса, абонент тулови тулик олинади. Бундан ташкари, шартнома аллакачон суд амалиётида тасдикланган спам таркатганлик учун жарима шаклида неустойка ундирилиши мумкин. Мутлак хукукий муносабатлар доирасида спам биринчи навбатда шахсий хаётга аралашиш вазифасини бажаради. Шубхасиз, спам уни кабул килувчига безовта килувчи, исталмаган, ёкимсиз ва баъзи холларда жуда тажовузкор (хакоратли) булиши мумкин. Бундан ташкари, спамни нафакат катталар, балки лектрон почта манзилига эга булган болалар ва ахолининг бошка заиф катламлари хам кабул килишлари мумкин. Спам бугунги кунда хамма жойда таркалмокда, чунки у уйда ва ишда хам пайдо булади, турли шаклларни намоён булади: у мобил телефонларда матн сифатида келади; шахсий компьюетр иш столига контентни узбошимчалик юклайди; спам ёрдамида зарарли дастурий таъминот таркатилади, улар электрон хисоблаш машиналари (компьютерлар), автоматлаштирилган тизимлар, комьпютер тармоклари ва телекоммуникация тармокларининг ишлашига рухсатсиз аралашиш учун уларда урнатилган киришни бошкариш коидаларини бузган холда ишлатилиши мумкин, бу эса блокировка килинган маълумотларнинг окиши, йуколиши, сохталаштирилишига ва ахборот йуналтиришнинг белгиланган тартибини бузиш ва бошкаларга олиб келиши мумкин .

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 12

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Шунинг учун, хукукий доктрина (таълимот) нуктаи назаридан, спам-бу электрон почтадан фойдаланиш жойида ёки иш жойида содир булишидан катъи назар, шахснинг шахсий хаётига аралашишдан иборат хукукбузарликдир17. Шундай килиб, спам, биринчи навбатда, шахсий хаёт дахлсизлигини уз-узидан бузади, чунки электрон почта манзили иккинчисининг мазмунини, шунингдек, шахснинг уз хохишига кура ушбу сохадаги хатти-харакатларини эркин аниклаш кобилияти камбар олади. Иккинчидан, спамда олувчининг шаъни ва кадр-кимматини камситадиган маълумотлар булиши мумкин (масалан, ахлоксиз ёки хатто ноконуний характердаги товарлар, ишлар ва хизматларнинг кулланилиши). Учинчидан, спам учинчи томон хакида салбий ёлгон маълумот ва (ёки) махфий маълумотларни таркатиш усули сифатида ишлатилиши мумкин. Шуни хам таъкидлаш керакки, спам юбориш билан боглик харажатлар деярли тулик жунатувчидан ёки буюртмачидан тармокка кириш учун Интернет-провайдерига тулайдиган кабул килувчига утказилади. Юборувчи учун хар бир спамни юбориш 0,025 сентдан кам туради, кабул килувчи учун харажатлар одатда вакт ва харажат жихатидан анча юкори булади. Ва, албатта, спам билан олинган таклифларни хакикатан хам (сирли равишда) кабул киладиган бир нечта одамлар учун спам нафакат шахсий хаётга тажовуз килиш, балки фирибгарлик натижасида жиддий молиявий йукотишларга олиб келади18.

Спам нафакат индивидуал кабул килувчининг шахсий манфаати учун, балки, эхтимол, ундан хам купрок, жамоат манфаати учун зарарли эканлигини таъкидлаш лозим. Шунинг учун конунчилик спам билан боглик бошка бир катор такикларни белгилайди. Шундай килиб, тадбиркорлик субъекти томонидан уз махсулотларини истеъмолчилар орасида таргиб килиш учун юборилган ёки буюртма килинган спам истеъмолчилар хукукларини химоя килиш тугрисидаги конунчиликка биноан истеъмолчи розилигисиз доимий электрон хабарларни доимий юбориш йули биланамалга ошириладиган тажовузкор тадбиркорлик сифатида такикланиши лозим. Колаверса, алкоголли ичимликлар ва тамаки махсулотларини реклама килиш буйича бундай тадбирлар, товар ва хизматлар учун белгилар, алкоголли ичимликлар ва тамаки махсулотлари ишлаб чикариладиган бошка интеллектуал мулк хукуклари

17 Edwards L. Canning the Spam and Cutting the Cookies: Consumer Privacy On-Line and EU Regulation // The new legal framework for e-commerce in Europe / L. Edwards, ed. — Hart Publishing, Oxford, 2005 Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1170802.

18 Edwards L. Canning the Spam and Cutting the Cookies: Consumer Privacy On-Line and EU Regulation // The new legal framework for e-commerce in Europe / L. Edwards, ed. — Hart Publishing, Oxford, 2005 Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1170802.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 12 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

объектлари, бундай махсулотларга оид маълумотларни почта, электрон почта,мобил алока воситалари оркали номаълум шахслар доирасига юбориш такикланиши зарур. Спамнинг фукаролик хукукбузарлиги сифатидаги мохияти, юзага келиши мумкин булган салбий окибатлари ва конунчиликни тартибга солиш холатига асосланиб, спамдан фукаролик химояси биринчи навбатда юрисдикциясиз шаклда кулланилишини тан олиш керак. Шундай килиб, истеъмолчи узини химоя килиш учун спам-хабарларни филтрлайдиган махсус дастурлардан фойдаланиши мумкин. Уларнинг ишлаш механизми спам юбориш манбасини аниклаш ва кейин уни блокировка килишни уз ичига олади. Бирок, спам билан курашиш учун техник воситалардан фойдаланишнинг камчиликлари мавжуд. Масалан, спам юбориладиган серверларга эга булган Интернет-провайдерларнинг 1Р-манзилларини нотугри блокировка килиш холатлари, уни юборган шахсларнинг 1Р манзиллари булиб чикмайди. Бундай нотугри блокировка Интернет-провайдерларга катта зарар етказади, чунки бу уларнинг фойдаланувчиларига хизмат курсатишда кечикишга олиб келади ва блокировкадан кейин нормал ишлашни давом эттириш учун кушимча ресурсларни талаб килади19. Шундай килиб, техник воситалар билан химоя килиш етарли даражада самарали эмас.

^онунчилик, шунингдек, истеъмолчига телекоммуникация хизматларига буюртма бериш ва/ёки кабул килишда оператор ёки провайдердан улар буюртма бермаган хизматларни, шу жумладан электрон матнли, мультимедиа ва овозли хабарларни, спамларни юборишни тухтатишни талаб килиш хукукини беради. Агар спам учинчи шахс томонидан юборилган булса, унда бундай талаб жунатувчига ёки бундай хабарноманинг мижозига топширилиши керак. Бирок, уларни урнатиш хар доим хам мумкин эмасдек туюлади. Шунинг учун, биз истеъмолчи операторга, провайдерга бундай хабарларнинг жунатувчиси ва (ёки) мижози маълум булмаганда ёки истеъмолчининг спам-хабарларни юбориш хакидаги эътирозларига жавоб бермаса, спам юборишни тухтатиш илтимоси билан хам мурожаат килиши мумкинлигига ишонамиз.

Х,имоянинг юрисдикция шаклларига келсак, улар суд ва суддан ташкари булиши мумкин. Шундай килиб, агар спам юборишда адолапсиз бизнес амалиёти белгилари булса, истеъмолчилар хукукларини химоя килиш буйича тегишли ташкилотга мурожаат килиш мумкин. Шуни хам тан олиш керакки, спам юборишнинг салбий окибатларини бошдан кечирган ва шунинг учун

19 Здирук В. Международно-правовое противодействие загрязнению Интернета // Научные записки Института законодательства Верховной Рады Украины. - 2013. - № 1. - С. 123-127.

143

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 12

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

бундай коидабузарликларни бостириш ёки такиклашдан конуний манфаатдор булган истеъмолчи бундай конунбузарликларга карши суд ишларини бошлаши мумкин. Бундан ташккари, инсон хукуклари буйича Европа суди истеъмолчи бепарволик унга хизмат курсатаётган оператор томонидан йул куйилганлигига ишонч хосил килса, у номакбул электрон хабарларни юборилишидан самапрали химоянинг назорати мавжуд эмаслиги окибатида етказилган зарарни коплашни талаб килиши мумкин20.

ХУЛОСА

Шундай килиб, операторлар ва провайдерларга истеъмолчиларнинг розилигисиз оммавий электрон хабарларни юборишнинг олдини олиш ва тухтатиш буйича профилактика ва бартараф этиш чораларини куриш мажбуриятини юклаш максадга мувофикдир. Шундай килиб, бугунги кунда конунчилик бир нечта такикларни уз ичига олади ва истеъмолчилар хаётининг шахсий номулкий сохасини спамдан химоя килиш учун бир катор имкониятларни такдим этади. Бирок, бундай чоралар етарли даражада эмас, шунинг учун оммавий электрон хабарларни юбориш коидаларини ва уларнинг бажарилмаслиги окибатларини аниклаш учун ижобий тартибга солишни жорий этиш керак. Бу, уз навбатида, кейинги илмий тадкикотларни талаб килади.

REFERENCES

1. Edwards L. Canning the Spam and Cutting the Cookies: Consumer Privacy OnLine and EU Regulation // The new legal framework for e-commerce in Europe / L. Edwards, ed. — Hart Publishing, Oxford, 2005 Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1170802.

2. Controlling the Assault of Non-Solicited Pornography and Marketing Act of Dec. 16, 2003, IS. 877 [Електронний ресурс]. — Режим доступу: http://www.ftc.gov/os/caselist/0723041/canspam.pdf 1 Гончаренко С. В. Права человека информационного времени // Вестник Академии адвокатуры Украины. - 2006. - № 5. - С. 5-19.

3. Дмитрик Н.А. Способы осуществления субъективных гражданских прав и исполнения обязанностей с использованием сети Интернет: автореф. дис. ... канд. юрид. наук: - М., 2007. - 25 с.

4. Robert Arkow vs CompuServe and CompuServe Visa [Електронний ресурс]. — Режим доступу: http://www.textfiles.com/digest/CPD/v8_032.txt.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

20 Muscio v. Italy: Decision 13.11.2007 [Електронний ресурс]. — Режим доступу: http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=002-2419.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 12 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

5. Controlling the Assault of Non-Solicited Pornography and Marketing Act of Dec. 16, 2003, IS. 877 [Електронний ресурс]. — Режим доступу: http://www.ftc.gov/os/caselist/0723041/canspam.pdf.

6. Хурсанов, Р. Х. (2022). ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯ ХИЗМАТЛАРИ КУРСАТИШ ШАРТНОМАСИНИНГ ПРЕДМЕТИНИ БЕЛГИЛАШ МУАММОЛАРИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(7), 781-794.

7. О некоторых правовых аспектах информационных услуг, в частности, электронной коммерции, на внутреннем рынке: Директива 2000/31/ЕС Европейского парламента и Совета (Директива об электронной коммерции) от 8 июня 2000 года [Электронный ресурс]. Режим доступа: http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/994_224/print1360309805622671.

8. Muscio v. Italy: Decision 13.11.2007 [Электронный ресурс]. - Режим доступа: http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=002-2419.

9. Разуев В. Э. Правовые вопросы борьбы со спамом как средством ведения информационной войны // Государство и право. 2006. - № 7. - С. 85-

10. Гончаренко С. В. Права человека информационного времени // Вестник Академии адвокатуры Украины. - 2006. - № 5. - С. 5-19.

11. Хурсанов, Р. (2022). Булутли технологиялар хизматини курсатиш шартномасига оид муаммолар ва уларнинг ечимлари. Общество и инновации, 3(2), 54-62.

12. Дмитрик Н.А. Способы осуществления субъективных гражданских прав и исполнения обязанностей с использованием сети Интернет: автореф. дис. ... канд. юрид. наук: - М., 2007. - 25 с.

13. Doniyorbek, I. (2022). MAJBURIYATNI BAJARMAGANLIK UCHUN JAVOBGARLIKNI QO'LLASH MUAMMOLARI.

14. Robert Arkow vs CompuServe and CompuServe Visa [Електронний ресурс]. — Режим доступу: http://www.textfiles.com/digest/CPD/v8_032.txt.

15. Muscio v. Italy: Decision 13.11.2007 [Електронний ресурс]. — Режим доступу: http: //hudoc.echr.coe. int/sites/eng/pages/search.aspx?i=002-2419.

16. Хурсанов, Р. Х. (2022, February). ФУ^АРОЛИК ХУ^У^ИЙ ШАРТНОМАЛАР ТУЗИШДА РА^АМЛИ ХУ^У^ ТУШУНЧАСИ ВА МОХИЯТИ. In International journal of conference series on education and social sciences (Online) (Vol. 2, No. 2).

86.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.