Научная статья на тему 'ТЕХНОГЕН ЧИҚИНДИЛАРНИ НИТРАТ КИСЛОТАЛИ ПАРЧАЛАШ МАХСУЛОТЛАРИНИ 2-ФИЛЬТРЛАШ ЖАРАЁНИ'

ТЕХНОГЕН ЧИҚИНДИЛАРНИ НИТРАТ КИСЛОТАЛИ ПАРЧАЛАШ МАХСУЛОТЛАРИНИ 2-ФИЛЬТРЛАШ ЖАРАЁНИ Текст научной статьи по специальности «Технологии материалов»

CC BY
4
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
азотфосфоркислотали бўтқа / техноген чиқинди / фосфоконцентрат / нитрат кислота / минераллашган масса / фильтрат / nitric-phosphoric acid pulp / technogenic waste / phosphorus concentrate / nitric acid / mineralized mass / filtrate

Аннотация научной статьи по технологиям материалов, автор научной работы — Исабоева Д., Собиров М.

Мақолада азотфосфоркислотали бўтқани 2-фильтрлаш орқали олинган фосфоконцентрат ва фильтрат кимёвий таркиби аниқланган. Олинган фосфоконцентрат ва фильтратдан мураккаб ўғитлар олиш имконияти кўрсатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технологиям материалов , автор научной работы — Исабоева Д., Собиров М.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

2ND FILTERING PROCESS OF NITRIC ACID DECOMPOSITION PRODUCTS OF TECHNOGENIC WASTE

The article determines the chemical composition of the phosphorus concentrate and filtrate obtained by the 2nd filtration of nitric phosphoric acid pulps. The possibility of obtaining complex fertilizers from the resulting phosphorus concentrate and filtrate has been shown.

Текст научной работы на тему «ТЕХНОГЕН ЧИҚИНДИЛАРНИ НИТРАТ КИСЛОТАЛИ ПАРЧАЛАШ МАХСУЛОТЛАРИНИ 2-ФИЛЬТРЛАШ ЖАРАЁНИ»

Исабоева Д.

Наманган мухандислик-курилиш институты стажер-уцитувчиси

Собиров М.

Наманган мухандислик-курилиш институти кафедра мудири

техника фанлари буйича фалсафа доктори

ТЕХНОГЕН ЧЩИНДИЛАРНИ НИТРАТ КИСЛОТАЛИ ПАРЧАЛАШ МАХСУЛОТЛАРИНИ 2-ФИЛЬТРЛАШ ЖАРАЁНИ

Аннотация. Мацолада азотфосфоркислотали бутцани 2-фильтрлаш орцали олинган фосфоконцентрат ва фильтрат кимёвий таркиби аницланган. Олинган фосфоконцентрат ва филътратдан мураккаб угитлар олиш имконияти курсатилган.

Калит сузлар. азотфосфоркислотали бутца, техноген чицинди, фосфоконцентрат, нитрат кислота, минераллашган масса, фильтрат.

Isaboeva D. trainee-teacher

Namangan Institute of Engineering and Construction Sobirov M., doctor of philosophy in technical sciences

head of the department Namangan Institute of Engineering and Construction

2ND FILTERING PROCESS OF NITRIC ACID DECOMPOSITION PRODUCTS OF TECHNOGENIC WASTE

Annotation. The article determines the chemical composition of the phosphorus concentrate and filtrate obtained by the 2nd filtration of nitric phosphoric acid pulps. The possibility of obtaining complex fertilizers from the resulting phosphorus concentrate and filtrate has been shown.

Keywords. nitric-phosphoric acid pulp, technogenic waste, phosphorus concentrate, nitric acid, mineralized mass, filtrate.

Кириш. Дунё буйлаб фосфорли угитларга булган талаб тобора усиб бормокда. Угитлар ишлаб чикаришдаги технологиялар ва махсулот ракобатбардош булиши, бозор шароитида хар бир корхона олдига куйилган асосий вазифа кам харажатлар талаб этиш билан бирга экологик жихатдан зарарсиз технологияларни куллаш оркали минерал угитларни ишлаб чикариш самарадорлигини ошириб боришдир. Ахолининг озик овкат махсулотларига булган талаби кун сайин усиб борар экан, минерал угитлар ишлаб чикариш сохасида ички имкониятларни чукур урганиш ва сохада янги лойихаларни амалга ошириш мухим саналади. Бугунги кунда кишлок хужалагида юксак натижаларни кулга киритишда нафакат махаллий

хомашёларни жалб этиш, уларни ишлаб чикаришга тайёрлашда хосил буладиган техноген чикиндиларни хам угитлар олишда фойдаланишни ташкил этиш бугунги кунларда ечимини кутмокда. Шу максадда биз Марказий ^изилкум фосфорит комбинатида хосил буладиган техноген чикинди асосида суюк азот-кальцийли угитлар олишн максад килдик.

Тадкикот объекти ва усуллари. Тажрибалар, лаборатория шароитида электрмотор билан бошкариладиган винтли аралаштиргич билан жихозланган шиша реактордан ташкил топган лаборатория курилмасида утказилди. Бунда Марказий ^изилкум фосфорит комбинатида хосил булган техноген чикинди (минераллашган масса таркиби: Р2О5 - 12,91%; СаО -42,88%; СО2 - 12,84%;)ни нитрат кислотанинг (концентрацияси 57% булган) туликсиз меъёрлари билан 25-30 дакика давомида парчаланди. Нитрат кислота микдорини хисоблашда минераллашган масса намунаси таркибидаги фосфат ва кальцит минераллари парчаланиб, монокальцийфосфат ва кальций нитрат тузлари хосил булиши асос килиб олинди. Кислота меъёри стехиометрияга нисбатан 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90 ва 100% килиб олинди. Хдрорат кислота меъёрига караб 65-85 оС ни ташкил этди. Олинган азотфосфоркислотали бутка намуналарини фильтрлаш жараёнида фосфорни йукотилишини олдини олиш учун водород курсаткичи рН=5-5,5 га етгунга кадар аммиак гази билан нейтралланди. Водород курсаткичи 5-5,5 булган азотфосфоркислотали бутка сув билан 1:1 нисбатда суюлтирилиб прессфильтр ёрдамида фильтрланди. Тахлил натижалари курсатдики азотфосфоркислотали буткани бир марта фильтрлаш натижасида фосфоконцентрат таркибида сувда эрийдиган шаклдаги кальцийнинг мавжудлиги бу эса фильтрлаш жараёнида олинган фосфоконцентрат таркибида кальций нитрат микдорини борлигини билдиради. Бир марта фильтрлаш оркали олинган фосфоконцентратни мураккаб угитларга кайта ишлаб донадор угитлар олишда унинг таркибидаги кальций нитрат халакит бериши яъни донадорлаш жараёнларида узига хос кийинчиликлар тугдириши мумкинлигини хисобга олган холда фосфоконцентрат сув билан 1: 1 нисбатда репульпация килиниб 2-марта филтрланди. Фильтрлаш жараёнидан сунг олинган нам колдик (фосфоконцентрат) ва фильтрат таркиби маълум усуллар ёрдамида кимёвий тахлил этилди[1-10].

Тадкикот натижалари ва му^окамаси. Тажриба натижалари курсатдики, кислота меъёри 30% булган намуна таркибидан олинган фосфоконцентрат (нам колдик) таркибида умумий фосфор микдори 11,31%, умумий кальций микдори 30,37%, сувда эрийдиган шаклдаги кальций микдори эса 0,24% ни ташкил этади. Кислота меъёри юкори булиб борганда олинган азотфосфоркислотали буткани фильтрлашдан олинган фосфоконцентрат таркибидаги умумий, усимлик узлаштирадиган шаклдаги фосфор ортиб боради. Кальцийнинг эса умумий шакли камаяйиб, усимлик узлаштирадиган шакли ортиб боради (1-жадвал). Масалан, кислота меъёри

30% га нисбатан 40-100 меъёрларда умумий хамда усимлик узлаштирадиган шаклдаги фосфор микдорлари мос равишда 1,04-1,43 ва 1,39-4,21 мартагача ортиб боради. Бундан куринадики, нам холатдаги фосфоконцентрат олишда кислота меъёрининг ортиб бориши намуналар таркибидаги узлашувчан шаклдаги фосфор микдарининг ортишига жуда катта таъсир этади. 2-фильтрада олиннган фосфоконцентрат наъмуналари таркибида 0,24% дан 1,80% гача сувдаэрийдиган шаклдаги кальй мавжуд булади. Бу эса 1-фильтрлашга нисбатан бир неча баробаргача камлигини курсатади.

1-жадвал

Фосфоконцентратни сув билан 1:1 нисбатда суюлтириб 2-фильтрлашдан

сунг олинган нам фосфоконцентратнинг кимёвий таркиби, %

N Р205 СаО СО2 Н2О

умум. амм. нитр. умум. узл. сув. эр. умум. узл. сув. эр.

нитрат кислота меъёри 30% булганда

1,28 1,16 0,12 11,31 3,83 - 30,37 3,27 0,24 7,86 21,84

нитрат кислота меъёри 40% булганда

1,65 1,5 0,15 11,80 5,31 - 29,16 4,47 0,29 7,04 21,81

нитрат кислота меъёри 50% булганда

2,05 1,88 0,17 12,34 6,91 - 27,85 5,79 0,34 6,13 21,78

нитрат кислота меъёри 60% булганда

2,59 2,4 0,19 12,95 8,67 - 26,39 7,21 0,38 5,16 21,76

нитрат кислота меъёри 70% булганда

3,15 2,95 0,20 13,63 10,62 - 24,78 8,75 0,38 4,06 21,74

нитрат кислота меъёри 80% булганда

3,90 3,68 0,21 14,46 12,58 0,13 23,16 10,34 0,47 2,88 21,73

нитрат кислота меъёри 90% булганда

4,69 4,46 0,22 15,19 14,58 0,24 21,04 19,01 0,55 1,52 21,71

нитрат кислота меъёри 100% булганда

5,58 5,35 0,23 16,13 16,11 0,34 18,80 18,25 1,80 0,12 21,70

Шунингдек, тажрибаларида 2-фильтрлаш жараёнида хосил булган фитрат (айланма эритма)нинг таркиби хам кимёвий тахлил этилди [11-20]. Тахлил натижалари курсатдки, кислота меъёри 30% булган азотфосфоркислотали буткани фильтрлашдан олинган фильтрат таркибида умумий азот ва кальций микдори мос равишда 0,55 ва 1,10% ни ташкил этади (2-жадвал). Умумий фильтратнинг 3,22%ни кальций нитрат ташкил этади. Кислота меъёри юкори булган наъмуналарни 2-марта фильтрланганда фильтратлар таркибидаги умумий азот, кальций хамда азот-кальцийли угитлар микдори ортиб боради. Масалан, кислота меъёри 40 дан 100 %га ортиб бориши билан унинг таркибидаги азот, кальций ва кальций нитрат микдорлари мос равишда 1,83 дан 1,83 мартагача ортади.

2-жадвал

Фосфоконцентратни сув билан 1: 1 нисбатда суюлтириб 2-фильтрлашдан сунг олинган фильтрат(айланма эритма)нинг кимёвий ___таркиби, % __

Нитрат кислота меъёри N Р2О5 СаО Ca(NO3)2 H2O

30 0,55 - 1,10 3,22 96,77

40 0,66 - 1,31 3,85 96,15

50 0,74 - 1,48 4,34 95,66

60 0,82 - 1,63 4,78 95,22

70 0,88 - 1,75 5,13 94,87

80 0,93 - 1,85 5,43 94,57

90 0,97 0,01 1,94 5,69 94,31

100 1,01 0,01 2,02 5,91 94,09

Хулоса. Тажриба натижалари курсатдики кислотанинг юкори меъёрларида олинган азотфосфоркислотали букаларни фильтрлашдан хосил булган фосфоконцентратда фосфорнинг умумий ва усимлик узлаштирадиган шаклдаги микдори куплиги, сувда эрийдиган шаклдаги кальций (калций нитрат) эса 1-фильтрлашга нисбатан 2-марта фильтрлангандан сунг бир неча баробарга камайгани аникланди. Бу эса фосфоканцентратни кейинчалик угитларга кайта ишлашда кийинчиликлар келтириб чикаришини олдини олади.

Шунингдек, кислота меъёри кандай булишидан катъий назар 2-филтрлашда хосил булган фильтратлар таркибида кальций нитрат концентрацияси сезиларли даражада камайганлиги аникланди. Демак бу олинган фильтратни азотфосфоркислотали буткани 1 -марта фильтрлаш учун (айланма эритма сифатида) фойдаланиш мумкинлигини курсатади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Sobirov, M., Mamadalieva, M., Tavakkalova, D., & Rivojitdinov, I. (2022). ТЕРМОКОНЦЕНТРАТНИ ХЛОРИД КИСЛОТАЛИ ПАРЧАЛАШ МАДСУЛОТИ ВА АММОНИЙ НИТРАТ АСОСИДА NP-УЕИТЛАР ОЛИШ. Science and innovation, 1(A8), 438-445.

2. Собиров, М. М. (2022). МАДАЛЛИЙ ХОМ АШЁДАН СУЮК СУСПЕНЗИЯЛАШТИРИЛГАН АЗОТ-ФОСФОР ОЛТИНГУГУРТЛИ ОЛИШ. PRINCIPAL ISSUES OF SCIENTIFIC RESEARCH AND MODERN EDUCATION, 1(10).

3. Собиров, М. М. (2022). СУЮК СУСПЕНЗИЯЛАШТИРИЛГАН УЕИТЛАР ОЛИШ. PRINCIPAL ISSUES OF SCIENTIFIC RESEARCH AND MODERN EDUCATION, 1(8).

4. Sobirov, M. (2021). CENTRAL RESIN PHOSPHORITE HYDROCHLORIC ACID DECOMPOSITION PRODUCTS, OBTAINING NPK-FERTILIZERS

ON THE BASIS OF UREA AND POTASSIUM CHLORIDE. Journal of Contemporary Issues in Business and Government, 27(5), 2472-2474.

5. Собиров, М. М., Рахмонов, Ш. В., Урозов, Т. С., & Асланов, А. ИЗУЧЕНИЕ КИНЕТИКИ РАЗЛОЖЕНИЯ СЕРОСОДЕРЖАЩЕЙ ФОСМУКИ АЗОТНОЙ КИСЛОТОЙ. ILMIY AXBOROTNOMA, 24.

6. Turgunovna, A. S., Sadriddinovich, B. N., & Mahammadjanovich, S. M. (2021, April). Kinetics of Decomposition of Washed Roasted Phosphoconcentrate in Hydrochloric Acid. In E-Conference Globe (pp. 194-197).

7. Makhammadjanovich, S. M., & Mirzanazarovich, K. I. (2022, December). OBTAINING LIQUID SUSPENSION FERTILIZERS. In Proceedings of International Educators Conference (Vol. 1, No. 3, pp. 473-482).

8. Собиров, М. М., & Таджиев, С. М. (2022, December). ОРГАНИК ФОЙДАЛИ казилмалар ТАРКИБИДАН ОЛИНГАН ОЛТИНГУГУРТ ИШТИРОКИДА СУСПЕНЗИЯЛИ МУРАККАБ УЕИГЛАР ОЛИШ. In Proceedings of International Educators Conference (Vol. 3, pp. 537-542).

9. Sobirov, M., Mamadalieva, M., Tavakkalova, D., & Rivojitdinov, I. (2022). PRODUCTION OF NP-FERTILIZERS BASED ON AMMONIUM NITRATE AND AMMONIUM NITRATE. Science and Innovation, 1(8), 438-445.

10. Икрамов, М. Х., Собиров, М. М., & Таджиев, С. М. (2019). Суспендированное сложное NPK-удабрение кальцисодержащего из местного сырья. Universum: технические науки Москва, 1(55), 30-34.

11. Ikramov, M. H., Sobirov, M. M., & Tajiev, S. M. Liquid NPK Fertilizer International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology.

12. Mahammadjanovich, S. M., Turg'unovna, A. S., & Mashrabboyevich, M. S. (2022). OBTAINING NP-FERTILIZERS BASED ON THE THERMAL CONCENTRATE OF THE PRODUCT OF ACID DECOMPOSITION OF CHLORIDE AND AMMONIUM NITRATE. International Journal of Early Childhood Special Education, 14(7).

13. Makhammadjanovich, S. M. (2022, December). PRODUCTION OF LIQUID SUSPENDED PHOSPHORUS NITERETRE. In Proceedings of International Educators Conference (Vol. 3, pp. 505-516).

14. Розикова, Д. А., Собиров, М. М., & Хамдамова, Ш. Ш. (2020). ПОЛУЧЕНИЕ NP-УДОБРЕНИЯ НА ОСНОВЕ ФОСФОКОНЦЕНТРАТА КЫЗЫЛКУМА. In INTERNATIONAL SCIENTIFIC REVIEW OF THE TECHNICAL SCIENCES, MATHEMATICS AND COMPUTER SCIENCE (pp. 17-22).

15. АТАМИРЗАЕВА, С. Т., & СОБИРОВ, М. М. ТОЧНАЯ НАУКА. ТОЧНАЯ НАУКА Учредители: ИП Никитин Игорь Анатольевич, (120), 48-55.

16. Рахимжонова, Г. А., Саттаров, Т. А., & Собиров, М. М. ТЕРМОКОНЦЕНТРАТНИ ХЛОРИД КИСЛОТАЛИ КАЙТА ИШЛАБ ОЛИНГАН ХЛОРФОСФОРКИСЛОТАЛИ БУТКА ВА МУРАККАБ NP-

YFHT^APHHHT PEO.OrHK, OH3HK-MEXAHHK BA TOBAP XOCCA.APH. TABIIY FANLAR VA EKOLOGIYAGA OID AYRIM MUAMMOLAR, 196.

17. Makhammadjanovich, S. M. (2023). Receiving Insecticide Active Nitrogen-Phosphorus-Potassium Fertilizers. Web of Semantic: Universal Journal on Innovative Education, 2(3), 152-158.

18. Makhammadjanovich, S. M. (2023). Composition and Properties of Liquid Suspension of Phosphorus-Sulfur Sulfur Nitrate. Web of Semantic: Universal Journal on Innovative Education, 2(3), 178-184.

19. CoônpoB, M. M. (2023). TEPMOKOH^HTPAT, X.OPHfl, KHC.OTA BA A3OT.H KOMnOHEHT^AP ACOCH^A O-HHHTAH NP-YFHT^APHHHT OH3HK-MEXAHHK XOCCA.APH. O'ZBEKISTONDA FANLARARO INNOVATSIYALAR VA ILMIY TADQIQOTLAR JURNALI, 2(18), 737-744.

20. CoônpoB, M. M. (2023). TEPMOKOH^HTPATHH KHC.OTA.H KAHTA Hffl.Am ^H^HH^HCH^AH CYTOK KA.ПBЦHH X.OPAT O.Hm. O'ZBEKISTONDA FANLARARO INNOVATSIYALAR VA ILMIY TADQIQOTLAR JURNALI, 2(18), 728-736.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.