Научная статья на тему 'ТЕХНИКА ИНҚИЛОБИНИНГ ИНСОН ТАФАККУРИГА ТАЪСИРИ'

ТЕХНИКА ИНҚИЛОБИНИНГ ИНСОН ТАФАККУРИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

36
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
электр мотор(динамо) / пўлат саноати / тўқимачилик / аграр / индустриал / двигател / механик йигирув ғилдираги / паровозлар ва қайиқлар / electric motor (dynamo) / steel industry / textile / agricultural / industrial / engine / mechanical spinning wheel / locomotives and boats

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Файзулла Абдуллаевич Кушаков, Қымбат Қанагатовна Назарова

Ушбу мақолада XVII-XX аср ишлаб чиқариш саноат ва техника сохасидаги кашфиѐтлар ва уларни инсон ҳаѐтидаги ўрни ҳақидаги мулоҳазалар юритилади. Европада саноат ва техникада вужудга келган “катта портлаш” оқибатида иқтисодий ва сиѐсий муносабатларнинг янги турларини кашф қилиниши тўғрисида фикрлар баѐн қилинди. Ишлаб чиқариш машиналари, автоматлаштириш, хисоб-китоб каби сохалардаги инқилобий ўзгаришларнинг динамик ўсиши ўрганилди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article discusses discoveries in the field of production, industry and technology of the 17th-20th centuries and their role in human life. Opinions were expressed about the discovery of new types of economic and political relations as a result of the "big bang" in Europe in industry and technology. The dynamic growth of revolutionary changes in such areas as manufacturing machines, automation and computing is studied

Текст научной работы на тему «ТЕХНИКА ИНҚИЛОБИНИНГ ИНСОН ТАФАККУРИГА ТАЪСИРИ»

ТЕХНИКА ИНКДЛОБИНИНГ ИНСОН ТАФАККУРИГА ТАЪСИРИ

Файзулла Абдуллаевич Кушаков

ТДТрУ «Ижтимоий фанлар» кафедраси катта укитувчи kushakovfayzullo@gmail.com

^ымбат К^анагатовна Назарова

Транспорт университети 2-курс RQ-3rypyx талабаси nazarovaqimbat@gmail. com

Ушбу маколада XVII-XX аср ишлаб чикариш саноат ва техника сохасидаги кашфиётлар ва уларни инсон хаётидаги урни хакидаги мулохазалар юритилади. Европада саноат ва техникада вужудга келган "катта портлаш" окибатида иктисодий ва сиёсий муносабатларнинг янги турларини кашф килиниши тугрисида фикрлар баён килинди. Ишлаб чикариш машиналари, автоматлаштириш, хисоб-китоб каби сохалардаги инкилобий узгаришларнинг динамик усиши урганилди.

Калит сузлар: электр мотор(динамо), пулат саноати, тукимачилик, аграр, индустриал, двигател, механик йигирув гилдираги, паровозлар ва кайиклар.

This article discusses discoveries in the field of production, industry and technology of the 17th-20th centuries and their role in human life. Opinions were expressed about the discovery of new types of economic and political relations as a result of the "big bang" in Europe in industry and technology. The dynamic growth of revolutionary changes in such areas as manufacturing machines, automation and computing is studied.

Keywords: electric motor (dynamo), steel industry, textile, agricultural, industrial, engine, mechanical spinning wheel, locomotives and boats.

XVII-XX аср ишлаб чикариш саноат ва техника сохасидаги янгиликлар инсониятни онг даражасини янги юкори боскичга олиб чикди. Аграр жамиятдан кейин индустриал жамиятнинг шаклланиши

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

табаканиш турларини купайишига олиб келди.

October, 2022

Academic Research in Educational Sciences Volume 3 | Issue 10 | 2022

XVII аср саноат инкилоби учун хал килувчи давр эди. Бугнинг кучи кашф килинди. Жеймс Ваттнинг (1736 - 1819) буг двигателидаги иши кумир конларидан сув куйиш учун машинани яратишга имкон берди (бу аслида илк катламларда ва ер ости сувлари баланд булганлиги сабабли Англия учун мухим ходиса эди). Бу кашфиёт пулат саноати, тукимачилик ишлаб чикариш ва халк хужалигининг бошка тармокларини жадал ривожланишига олиб келди. Англияда, 1810 йилга келиб, 5000 якин машиналар мавжуд эди (таккослаш учун: Пруссияда биринчи буг двигатели факат 1830 йилда пайдо булган). ^иска вакт ичида Англия технологик жихатдан энг ривожланган давлатга айланди, гарчи бу мамлакатда бир неча ун йиллар ичида яна бир нечта машиналар яратилган. Худди шу XVIII-асрда механик йигирув гилдираги ихтиро килинди, дастлаб саккизта шпинделни бирлаштириб, факат битта ишчи хизмат курсатди; кейинчалик шпинделлар сони саксонга етди ва йирик машиналар - "айланувчи гилдираклар" олти ва хатто саккиз ишчининг ишини бажарди. Англиянинг иктисодий секторида мехнат унумдорлигининг кескин усиши кузатилди. Бундай кашфиётлардан максад нафакат иктисодий фойда, балки саноат сохасидаги етакчиликни назорат килиш хам эди. Шундай килиб, буг двигателидан кейин гарбий Европада паровозлар ва кайиклар яратилди. Бу инсонлар, шахарлар ва давлатлар уртасидаги алока муносабатларини, маданий мулокотни чукурлаштиришда хакикий инкилобни амалга оширди. Халклар уртасидаги узаро маданият алокаларини ривожлантирди.

Уша давр фанининг кашфиётлари янги машиналарни яратилишига ёрдам берди. Электр кувватини аниклаш катта ахамиятга эга эди. 1867 йилда универсал двигател - электр мотор (динамо) пайдо булди.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Демак, мануфактуранинг саноат ишлаб чикаришига утиши ишлаб чикаришга кенг жорий этилиши ва ишлаб чикариш жараёнида машинасозлик технологиясидан фойдаланишга олиб келди. Бу, уз навбатида, энди тасодифий кондириш мумкин булмаган мухандислик фаолиятига булган талабни кескин оширди. Бу эса мухандислик сохасига инсоннинг кизикиши ошиб бориши, мутахассислик билимларини эгаллашга булган кизикишлари ва мухандисларни илмий-методик, касбий тайёрлашга эхтиёжни мавжудлигидан далолат берарди. Ушбу сохадаги дастлабки кадамлар француз математиги ва мухандиси Гаспард Монж (1746 - 1818) томонидан 1794-йилда Париж политехника мактабининг ташкил этилиши билан куйилган. Бу эса уз навбатида укувчиларнинг илмий-назарий ва техник-

October, 2022

361

Academic Research in Educational Sciences Volume 3 | Issue 10 | 2022 ISSN: 2181-1385_Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

амалий тайёргарлигини уйгун равишда олиб бориладиган таълим турини кашф килди. Айнан шу таълим тури оркали кенг куламдаги профессионал мухандисларни тайёрлаш бошланиб, уларнинг асосий максади машинасозлик технологиясини фаолияти юритиши ва ривожлаништириш эди.

Машиналарнинг ишлаб чикаришга киритилиши нафакат инсон кучини ортикча килди, жараёнда кам хак туланадиган болалар ва аёллар мехнатидан кенг фойдаланишга олиб келиб, мехнат унумдорлигини хам анча оширади. Окибатда юз минглаб ишчилар ишлаб чикаришни тарк этишга мажбур булди ва кучага ташланди. Машина ишчининг ракобатчисига айланади, шунинг учун ишчилар узларининг газаблари ва норозиликларини биринчи навбатда капиталистик эгаларига эмас, балки машиналарга карши йуналтирдилар ва кейин гарбий Европани машинага карши галаёнлар тулкини камраб олди, бунинг окибатида юзлаб дастгохлар бузилиб, ишдан чикарилди. Бошкалари оммавий равишда ёкиб юборилган ёки бошка йул билан йук килинган.

Х,исоб-китоблар ва дизайн хажми кескин ошади, чунки мухандис нафакат янги мухандислик объектини ишлаб чикиш билан, балки шунга ухшаш узгартирилган махсулотни яратиш билан хам шугулланади (масалан, бир хил синфдаги машина, лекин турли характеристикалар - турли куч, тезлик, улчамлар, огирлик , дизайн ва бошкалар). Бошкача килиб айтганда, мухандис хозир хам янги мухандислик объектларини яратиш, хам ихтиро килинганларга ухшаш (бир хил) мухандислик объектларининг бутун синфини ишлаб чикиш билан банд.

Автоматлаштириш ва компютерлаштириш хакида тухталиб утиш лозим. Бу ХХ асрнинг иккинчи ярмида содир булган илмий ва технологик инкилобнинг энг мухим жараёнларидан бири хисобланади.

Асрнинг бошларидаёк саноатда конвейерлар пайдо булди. 1913 йилда Форд заводларида биринчи йигиш линияси ишга туширилди, бу мехнат унумдорлигини саккиз баравар оширди. Бирок, йигиш линияси уз ишлаб чикаришига эга эди. Бу эса инсон фаолиятини бир мунча чегаралаб куйган эди. Бу мехнат режимини узгартиришни ва керакли хосилдорликни таъминлаш учун бошка чора-тадбирларни талаб килди. Кейинчалик ривожланган саноат мамлакатларида конвейерда ишлаганларнинг бир катор функцияларини машинага утказиш буйича тадкикотлар хам олиб борилди. Максад оптимал иш режимини саклаб туриш, фикр-мулохазаларни урнатиш ва ишни тузатишга кодир булган махсус курилмаларни уз ичига оладиган автоматик машина ва бундай автоматларнинг тизимларини яратиш эди. Бундай автоматик машиналар яратилган эди.

October, 2022

362

Ygap öhphhhh MapTa AKfflga nafigo SygraH. AcpHuHr ypTagapuga CCCPga aBTOMoSug gBurareggapu ynyH nucTOHgap umgaS nuKapaguraH SupuHnu aBTOMaTHK 3aBog umra Tymupuggu.

ABTOMaraamrapum Ha^aKar agoxuga 3aBog Ba TapMoKgapHu, SagKu (Kena^aKga) SyTyH caHoarau KaMpaS ogumra Kogup. ABTOMaraamrapum, Sup TOMOHgaH, umgaS HHKapumHUHr KecKHH ycumura, yHHHr TaHHapxuHHHr nacafiumura, hkkhhhh TOMOHgaH, umnugap coHHHHHr KHCKapumura, umcroguKKa oguS Kegagu, 6y эca y3 HaBSaruga ygapHu coSuk umnugapHu Ba TamKugoTHu KafiTa Tafiepgam Harn^acuga Moggufi KyggaS-KyBBaraamHu TagaS Kugagu..

MyxaHgucguK ^aogutfrnHuHr acocufi Typgapu maKggaHMoKga: MyxaHgucguK uxTupocu, gofiuxagam, MyxaHgucguK gofiuxacu.

HxTuponunuK ^aogu^ra MyxaHgucguK ^aogutfraHuHr TyguK цнкgнgнp: uxTuponu MyxaHgucguK BoKeguruHuHr Sapna acocufi TapKuSufi KucMgapu -MyxaHgucguK KypugMacuHuHr ^yH^uagapu, TaSuufi ^apaeHnap, TaSuufi mapomgap, Ty3ugMagap ypTacuga agoKagapHu ypHaragu (6y Sapna KoMnoHerngap TonugraH, TaBcu^naHraH, xucoSgaHraH).

^roafiH MyxaHgucguK ^aogutfrnHuHr TyguK SygMaraH цнкgнgнp: MyxaHgucguK xaKuKaraHuHr acocufi TapKuSufi KucMgapu ypTacugaru agoKagap uxTuponunuK ^aogu^raga aggaKanoH ypHarugraH. .Hofiuxagam Ba3u$acu SomKana - 6y ygaHumgapra TaaHuS, MyxaHgucguK uHmooraHuHr cTpyKTypaBufi ^ofigamyBuHu aHuKgam (my ^yMgagaH xucoSgam) MyMKuH.

MyxaHgucguK groafiHuga myHra yxmam Ba3u$a (MyxaHgucguK MocgaMacuHuHr gнзafiнннн aHuKgam) SomKana Tap3ga xag KuguHagu - gofiuxagam ycygu: gofiuxaga npoTOTungapra Mypo^aar KugMacgaH, MyxaHgucguK MocgaMacuHuHr umgamu, Ty3ugumu Ba umgaS nuKapum ycygu (MamuHa, MexaHu3M, MyxaHgucguK Ty3ugumu) cuMyg^ua KuguHagu Ba ypHarngagu. MyxaHgucguK KypugMagapuHu cxeMaraKgamTupumHuHr SocKu^Ma-SocKuH ^apaeHu cogup Syggu, SyHga 6y oSteKTgap agoxuga KucMgapra SyguHgu Ba ygapHuHr xap Supu "ugeaggamTupugraH TacBup" (cxeMa, Mogeg) SugaH agMamTupuggu. Eup ToMoHgaH ugeaggamTupugraH TacaBBypgap MareMaraK SuguMgapHu MyxaHgucguK oSteKTu cu^arnga Kapaga SomgaHraH Sygca, ukkuhhu ToMoHgaH, TaSuufi ^aHgapra TarSuK этнm MaKcaguga Kupuruggu. MyxaHgucguK oöteKTuHu MareMaraK Mogeggap SugaH agMamTupum y3-y3ugaH uxTupo, gofiuxagam Ba xucoSgamHuHr 3apyp mapTu cu^aTuga xaM, ymSy npoцegypagap ynyH 3apyp SygraH TaSuufi ^aHHuHr ugeag oöteKTgapuHu

Kypum Socku^u cu^aTuga xaM 3apyp эgн.

October, 2022

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, техника фанининг назариясини куриш амалга оширилди. Ушбу назарий жараёнлар натижасида техника инсоннинг мехнат потенциалини бошка сохаларга йуналтиришга мажбур килди. Шу даврдан бошлаб техника инсонга иш уринлари эгаллаш буйича ракобатчига айланди. Натижада инсон уз устида(мехнатга булган муносабати) ишлай бошлади. Мехнат тушунчасига булган муносабат тубдан узгариб, мехнатни сифатли бажариш ва унга маъсулиятли ёндашиш тушунчалари бир неча баробарга ошди.

REFERENCES

1. Файзулла Абдуллаевич Кушаков (2022). ПЕРЕСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ СОВРЕМЕННОЙ ФИЛОСОФИИ ТЕХНИКИ. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 428-432.

2. Раматов, Ж. С., Баратов, Р. У., Кушаков, Ф. А., Валиев, Л. А., & Хасанов, М. Н. (2022). ЖАМИЯТДА СИЁСИЙ ВА ХУКУКИЙ МАДАНИЯТНИ ЮКСАЛТИРИШ МАСАЛАЛАРИ. PEDAGOGS jurnali, 19(1), 13-18.

3. Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Султанов, С.Х,., Кушаков, Файзулла Абдуллаевич., Валиев, Л.А., & Хасанов, М.Н. (2022). Х,ОЗИРГИ ДАВРДА ИЖТИМОИЙ АДОЛАТ ДАКИДАГИ ИЛМИЙ-ФАЛСАФИЙ КАРАШЛАРНИНГ УЗИГА ХОС ТАЛКИНИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (9), 647-656.

4. Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Кушаков, Файзулла Абдуллаевич, Валиев, Л.А., & Хасанов, М.Н. (2022). ТРАНСПОРТ ТИЗИМИ ТАРАККИЁТ БОСКИЧЛАРИ (УЗБЕКИСТОН ТЕМИР ЙУЛ ТРАНСПОРТИ МИСОЛИДА). Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (9), 606-612.

5. КУШАКОВ, Ф. ИЛМ-ИЖТИМОИЙ ХОДИСА СИФАТИДА. https://science.

nuu. uz.

October, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.