CC BY
29
dr inz. Andrzej ZBROWSKI dr inz. Tomasz SAMBORSKI
Instytut Technologii Eksploatacji - Panstwowy Instytut Badawczy, Radom
SYSTEMY TECHNICZNE WSPOMAGAJ^CE BEZPIECZENSTWO OBIEKTOW I PROCESOW TECHNICZNYCH JAKO CZYNNIK ZMNIEJ SZENIA SKUTKOW WYPADKOW I KATASTROF PRZEMYSLOWYCH.
Technical systems for support of safety of technical objects and processes as a factor of reduction of results of industrial accidents and catastrophes
Streszczenie
W artykule omowiono zadania systemow wspomagaj^cych bezpieczenstwo obiektow i procesow technicznych w aspekcie zmniejszania skutkow i ryzyka wypadkow oraz katastrof przemyslowych. Przeprowadzono analiz^ potrzeb wynikaj^cych z ochrony przeciwpozarowej, dzialan ratowniczych oraz bezpieczenstwa eksploatacji obiektow technicznych, srodkow ratownictwa technicznego i przeciwpozarowego. Na podstawie przeprowadzonej analizy wyznaczono priorytetowe kierunki rozwoju systemow technicznych wspomagaj^cych bezpieczenstwo obiektow i procesow technicznych. Wykazano koniecznosc intensywnego rozwoju systemow normatywnego testowania i weryfikacji zaawansowanych urz^dzen ratownictwa technicznego a takze mechatronicznych komponentow nowoczesnych systemow ochrony przeciwpozarowej. Przedstawiono znaczenie srodkow oceny bezpieczenstwa eksploatacji obiektow technicznych w osi^ganiu najwyzszych, ewoluuj^cych standardow w tym tzw. zerowego zagrozenia bezpieczenstwa technicznego.
Summary
The paper discusses the tasks of the systems for support of safety of technical objects and processes in the aspect of decrease in results and risks of accidents and industrial catastrophes. The analysis of needs was conducted for fire protection, rescue actions and safety of maintenance of technical objects, means of industrial safety and means of fire protection. Based on the analysis prioritary development directions were named for the technical safety systems of technical objects and processes. Also it was prooved that there exists the need for intense development of systems for standard testing and verification of advanced devices of technical safety and mechatronic components of modern systems for fire protection. Also discussed was the meaning of safety of maintenance of technical objects assessment means for achieving the highest evolving standards including so called „zero technical risk”.
Slowa kluczowe: ratownictwo techniczne, ochrona przeciwpozarowa, bezpieczenstwo eksploatacji, diagnostyka, certyfikacja.
Keywords: industrial rescue, fire protection, safety of operation, industrial safety, rescue equipment, product certification.
Wstgp
Wobec stalego rozwoju obiektow zarowno pojedynczych, jak rowniez tworz^cych instalacje oraz infrastruktury, sluz^cych do realizacji skomplikowanych procesow spolecznych, spoleczno-uzytecznych, technicznych, produkcyjnych niezb^dne jest tworzenie
systemow wspomagaj^cych bezpieczenstwo techniczne definiowane obowi^zuj^cymi standardami zrownowazonego rozwoju gospodarki. Uregulowania normatywne, polskie i mi?dzynarodowe, zakladaj^ koniecznosc minimalizowania ryzyka technicznego zarowno dzi?ki wlasciwej eksploatacji jak i poprzez nadawanie urz^dzeniom odpowiednich cech na etapie projektowania i wytwarzania. Podejmowane dzialania bazuj^ na systemowych uregulowaniach zarz^dzania bezpieczenstwem obiektow, rowniez przemyslowych (Dyrektywa Rady 96/82/WE z dnia 9 grudnia 1996 r. dotycz^ca zarz^dzania zagrozeniami, powaznymi awariami z udzialem substancji niebezpiecznych), z uwzgl?dnieniem formalnych uwarunkowan zarz^dzania srodowiskowego i bezpieczenstwa pracy, w tym Europejskiej Dyrektywy Maszynowej oraz Nowej Dyrektywy Maszynowej.
Tak sformulowane zamierzenia realizowane s^. poprzez rozwoj specjalizowanych, innowacyjnych metod i urz^dzen pozwalaj^cych na monitorowanie, diagnozowanie zapobieganie i likwidowanie zagrozen lub zmniejszanie cz?stosci i skutkow awarii.
Glowne kierunki rozwoju
Stosowanie nowych technologii i materialow w budownictwie powoduje wzrost zagrozenia toksycznego podczas pozaru, a to z kolei koniecznosc uzycia innego rodzaju srodkow, sprz?tu i pojazdow specjalistycznych do prowadzenia akcji ratowniczych. Wzrastaj^ce nasycenia budynkow (zwlaszcza uzytecznosci publicznej) roznego rodzaju instalacjami (energetycznymi, gazowymi, cieplnymi, wodoci^gowymi) rodzi zapotrzebowanie na tworzenie o nich baz danych, zapewniaj^cych szybki dost?p do informacji niezb?dnych do prowadzenia akcji ratowniczych. W wyniku nieustannego rozwoju technicznego i technologicznego w dziedzinie nowoczesnych rozwi^zan konstrukcyjnych, szczegolnie mechatronizacji modulow wykonawczych coraz powszechniej stosowanych we wspolczesnych obiektach i urz^dzeniach technicznych, inteligentnych systemach bezpieczenstwa, technikach i technologiach zabezpieczen oraz technologiach procesowych, s^. opracowywane i doskonalone kompatybilne metody, procedury i systemy weryfikuj^ce, diagnozuj^ce i prognozuj^ce poziom bezpieczenstwa technicznego. Dzialania podejmowane na rzecz poprawy bezpieczenstwa technicznego i srodowiskowego koncentruj^ si? glownie na opracowaniu metod i aparatury do nieniszcz^cych badan stanu technicznego maszyn, diagnozowania stanu mikroprocesorowych systemow sterowania, oceny stopnia i przyczyn degradacji materialu, a takze rozwoju metod badan trwalosci, niezawodnosci i certyfikacji sprz?tu ratownictwa technicznego i przeciwpozarowego. Wynikiem zawartych porozumien s^. przedsi?wzi?cia realizowane przez osrodki naukowe i badawcze, stowarzyszenia oraz producentow z roznych obszarow nauki i techniki zwi^zanych z systemami bezpieczenstwa.
Zbudowane na nowoczesnych platformach naukowych i inzynierskich systemy przeciwdzialania zagrozeniom technicznym podnosz^ poziom bezpieczenstwa eksploatacji poprzez doskonalenie specjalizowanych systemow monitorowania i diagnozowania stanu bezpieczenstwa maszyn, urz^dzen i obiektow technicznych.
Wzrost poziomu bezpieczenstwa technicznego rozpatrywany jest w kontekscie bezpieczenstwa srodowiskowego [1]. Prowadzone s^ dzialania zmierzaj^ce do minimalizacji ryzyka katastrof ekologicznych w wyniku awarii systemu technicznego. Rozwoj skutecznych metod oceny stopnia degradacji maszyn i urz^dzen pozwala na zoptymalizowanie czasu eksploatacji oraz wczesne reagowanie na pojawiaj^cy si? wzrost zagrozenia.
Podj?cie problematyki bezpieczenstwa wynika przede wszystkim z potrzeb sluzb panstwowych, ktorych podstawowym zadaniem jest zapewnienie bezpieczenstwa terytorium i obywateli danego kraju. Aby wypelnic stoj^ce przed nimi zadania, sluzby te musz^ dysponowac wyspecjalizowanym sprz?tem technicznym i systemami informacyjnymi, wspomagaj^cymi takimi jak: monitoring zagrozen bezpieczenstwa, procesy informacyjno-decyzyjne ratownictwa i zarz^dzania kryzysowego oraz skuteczne kierowanie dzialaniami
ratowniczymi i reagowaniem kryzysowym. Technologie sluz^ce wypelnieniu tych zadan, realizowane poprzez powolane do tego celu instytucje, s^. z powodzeniem rozwijane przez polski przemysl i w polskich osrodkach naukowo-badawczych.
W ramach omawianego obszaru technicznych systemow wspomagaj^cych bezpieczenstwo obiektow i procesow technicznych wyodr?bniono nast?puj^ce wiod3.ce kierunki badawcze:
• Systemy techniczne wspomagaj^ce ochron? przeciwpozarow^.
• Systemy diagnostyczne urz^dzen stosowanych w dzialaniach ratowniczych
• Systemy oceny bezpieczenstwa eksploatacji obiektow technicznych
Kierunki rozwoju systemow technicznych wspomagaj^cych szeroko rozumiane bezpieczenstwo w znacznej mierze zalez^ od warunkow spoleczno ekonomicznych kraju, na obszarze ktorego s^ wdrazane oraz od statusu podmiotow je realizuj^cych. Producenci komponentow, tworz^cych coraz bardziej zlozone struktury sprz?towe i teleinformatyczne systemow bezpieczenstwa przeciwpozarowego i technicznego, ze wzgl?du na siln^. konkurencje na rynku b?d^ d^zyli do zwi?kszania wydajnosci produkcji oraz obnizania kosztow pracy. Osrodki naukowo-badawcze oraz sluzby panstwowe i powolane instytucje pracuj^ nad doskonaleniem systemow oceny bezpieczenstwa technicznego zwi^zanego z wdrazaniem nowych rozwi^zan. Wazny kierunek dzialan b?d^ stanowily prace nad systemami oceny bezpieczenstwa eksploatacji obiektow technicznych i materialow technologicznych umozliwiaj^ce osi^ganie najwyzszych, ewoluuj^cych standardow w tym tzw. zerowego zagrozenia bezpieczenstwa technicznego.
Systemy techniczne wspomagajqce ochrong przeciwpozarowq
Istniej^ce i powstaj^ce systemy techniczne wspomagaj^ce ochron? przeciwpozarow^. stanowi^. nieodl^czny element zlozonych struktur odpowiedzialnych za bezpieczenstwo przeciwpozarowe. O wadze zagadnienia swiadcz^. obowi^zuj^ce w danym kraju akty prawne i normatywne nakreslaj3.ce minimalne wymagania, jakim musz^. sprostac projektowane systemy.
W ramach realizowanych prac mozna wyodr?bnic nast?puj^ce kierunki badawcze, tworz^ce spojny obszar tematyczny: modelowanie matematyczne [2], symulacje
komputerowe [3], badania laboratoryjne, badania poligonowe w skali [4] i na rzeczywistych obiektach [5]. W wyniku prowadzonych prac i z uwzgl?dnieniem obowi^zuj^cych przepisow w wiod^cych na swiecie instytucjach powstaj^. opracowania maj^ce na celu popraw? poziomu bezpieczenstwa przeciwpozarowego.
W przypadku ochrony przeciwpozarowej obiektow technicznych szczegolnego znaczenia nabiera opracowanie metod, procedur i systemow ukierunkowanych na zapewnienie wysokiej skutecznosci dzialania komponentow tworz^cych struktur? monitoringu. Mechatroniczne moduly wykonawcze przeznaczone do systemow automatyki pozarniczej pozwalaj^. na prowadzenie dzialan podnosz^cych bezpieczenstwo osob i mienia znajduj^cego si? w chronionych obiektach oraz podejmowanie zdalnie sterowanych interwencji przez sluzby prowadz^ce akcje gasnicze i ratunkowe w obliczu zagrozen pozarowych lub chemicznych. Od ich sprawnosci i odpornosci na narazenia srodowiskowe, w tym wywolane stanem alarmowym, zalezy skutecznosc podejmowanych akcji ratowniczych.
Wprowadzenie mechatronicznych modulow wykonawczych do systemow wentylacji i automatyki pozarniczej w obiektach technicznych wymaga opracowania nowych, zgodnych z obowi^zuj^cymi przepisami, procedur i systemow badawczych weryfikuj^cych skutecznosc dzialania implementowanych, nowoczesnych, inteligentnych i energooszcz?dnych rozwi^zan technicznych.
Waznym skladnikiem weryfikacji skutecznosci dzialania se badania atestacyjne prowadzone z wykorzystaniem specjalistycznej aparatury badawczej, umozliwiajecej symulacj? oddzialywania czynnikow srodowiskowych oraz zjawisk i procesow zachodzecych podczas pozaru. Badania prowadzone se w laboratoriach czolowych swiatowych (National Institute of Standards and Technology, USA; VdS Schadenverhutung, Niemcy; Building Research Establishment Ltd, UK; Building and Fire Research Laboratory, USA; Department of Civil Engineering University of Canterbury, New Zealand) i Polskich (Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozarowe w Jozefowie, Szkola Glowna Strazy Pozarnej w Warszawie.) osrodkow badawczych powolanych miedzy innymi do nadawania certyfikatow wyrobom i systemom technicznym przeznaczonym do stosowania w ukladach bezpieczenstwa przeciwpozarowego. Zaplecze techniczne Laboratoriow pozwala na testowanie elementow tworzecych pasywne ochron? przeciwpozarowe (materialy budowlane, bariery ogniowe - drzwi i zasuwy), jak i m.in. systemy sygnalizacji pozarowej, dzwi?kowe systemy ostrzegawcze, elementy systemow wentylacji i oddymiania, , stale urzedzenia gasnicze. Zakres prowadzonych prac obejmuje zarowno wyznaczanie pojedynczych charakterystyk elementow aktywnych zabezpieczen przeciwpozarowych np. czujek pozarowych, tryskaczy, jak rowniez kompletnych systemow stanowiecych zlozone struktury dedykowane do okreslonych zastosowan.
Dotychczasowe rozwiezania umozliwiajece prowadzenie badan modulow mechatronicznych i elementow monitoringu pozarowego spotykane w polskich osrodkach w wielu obszarach badawczych charakteryzuje si? brakiem pelnej automatyzacji i kompleksowego uj?cia problemow zwiezanych z zdawaniem wymuszen cieplnych, mechanicznych i srodowiskowych oraz rejestracje on-line wszystkich, istotnych z punktu bezpieczenstwa, wyznaczanych parametrow.
Analiza aktualnego stanu wiedzy na temat systemow diagnostyki sprz?tu przeciwpozarowego i gasniczego pozwala na wyznaczenie kierunkow ich dalszego rozwoju. Jednym z kierunkow jest ciegle doskonalenie metod diagnostycznych na bazie zaawansowanych technologii mechatronicznych i informatycznych w slad za rozwijajecymi si? systemami czynnej i biernej ochrony przeciwpozarowej. Priorytetowym kierunkiem prac niezb?dnych do realizacji w Polsce jest stworzenie zaplecza badawczego pozwalajecego na prowadzenie diagnostyki kompletnych systemow w warunkach i skali zblizonych do rzeczywistych.
Systemy diagnostyczne urzqdzen stosowanych w dzialaniach ratowniczych
Wobec rosnecej liczby wypadkow [6], katastrof komunikacyjnych i technicznych stwarzajecych realne zagrozenie skazenia srodowiska naturalnego oraz atakow terrorystycznych [7] i kl?sk zywiolowych [8], istotnego znaczenia nabiera rozwoj systemow przeciwdzialania i lagodzenia skutkow zdarzen [9]. Pomimo rozwoju infrastruktury i dzialan prewencyjnych prowadzonych w ramach krajowych (Krajowy Program Bezpieczenstwa Ruchu Drogowego 2GG5 - 2013, GAMBIT 2GG5) i mi?dzynarodowych (Trzeci Unijny Program Dzialania w Bezpieczenstwie Ruchu Drogowego: „Wspolna odpowiedzialnosc”, 2GG3) programow zwiezanych z podniesieniem bezpieczenstwa ruchu drogowego, odnotowywane se powazne straty spoleczne i ekonomiczne [1G,11].
Istotnym obszarem dzialan, wynikajecym ze stale rozwijajecych si? metod prowadzenia dzialan ratownictwa technicznego z wykorzystaniem nowoczesnych narz?dzi i srodkow [12], jest tworzenie systemow diagnostycznych przeznaczonych do testowania urzedzen stosowanych w ratownictwie technicznym, w tym prowadzenie badan certyfikacyjnych obowiezujecych w danym kraju. Zadaniem prowadzonych badan jest zapewnienie skutecznosci dzialania i bezpieczenstwa eksploatacyjnego wdrazanego sprz?tu ratownictwa technicznego. Skutecznosc prowadzenia dzialan ratownictwa technicznego zdeterminowana
jest jakoscie wykorzystywanego sprz?tu definiowane jako zdolnosc wykonywania okreslonych zadan w poleczeniu z ergonomie i bezpieczenstwem.
Ze wzgl?du na specyfik? dzialania i eksploatacji szczegolne znaczenie maje badania pojazdow specjalistycznych prowadzone w celu zapewnienia wysokiego stopnia bezpieczenstwa zarowno w stosunku do ratownikow, jak i otoczenia zewn?trznego. Srodkiem pozwalajecym na zminimalizowanie bl?dow wynikajecych z czynnika ludzkiego se programy symulacyjne (Symulator do szkolenia strazy pozarnej ADMS, ETZ PZL - Aerospace Industries), umozliwiajece ratownikom zapoznanie si? z potencjalnymi trudnosciami w kontrolowanych warunkach analogicznych do wyst?pujecych podczas prowadzenia akcji. W przypadku pojazdow pozarniczych (spelniajecych rowniez funkcje ratownictwa technicznego), jak rowniez dla wszystkich uzytkowanych w PSP wielosekcyjnych drabin i podnosnikow hydraulicznych istotne jest zachowanie sztywnosci i statecznosci obiektu z wysoko umieszczonym srodkiem masy, podlegajecego znacznym obciezeniom dynamicznym w roznorodnie uksztaltowanym terenie.
Zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczenstwa ratownikow i poszkodowanych wymaga opracowania metod i specjalistycznych urzedzen pozwalajecych na testowanie sprz?tu w symulowanych ekstremalnych warunkach odpowiadajecych warunkom prowadzenia akcji [13]. Od wielu lat w wysokorozwini?tych krajach prowadzone se prace zwiezane z opracowywaniem metod i urzedzen przeznaczonych do oceny parametrow eksploatacyjnych narz?dzi stosowanych w ratownictwie technicznym. Kierunki prac koncentruje si? wokol zagadnien zwiezanych z rozwojem mechatronicznych ukladow wykonawczych oraz systemow akwizycji i przetwarzania danych pomiarowych. Opracowywane urzedzenia, stanowiece wyposazenie laboratoriow producentow i instytucji odpowiedzialnych za wprowadzanie do eksploatacji technicznego wsparcia systemow bezpieczenstwa, przeznaczone se do prowadzenia badan w oparciu o metodyki zgodne z obowiezujecymi w danym kraju lub mi?dzynarodowymi przepisami.
Podobne badania [14,15] realizowane se w Centrum Naukowo-Badawczym Ochrony Przeciwpozarowej w Jozefowie, jedynym w Polsce osrodku badawczym uprawnionym do wydawania swiadectw dopuszczajecych urzedzenia i narz?dzia ratownicze do stosowania przez jednostki Panstwowych Strazy Pozarnych i jednostki Ratownictwa Technicznego. Zaplecze badawcze CNBOP stanowie, mi?dzy innymi opracowane i wytworzone w ramach realizowanego w ITeE-PIB Programu Wieloletniego (Program Wieloletni PW-GG4: Metoda i aparatura testowa w zakresie produktow, procesow i bezpieczenstwa technicznego), systemy diagnostyczne umozliwiajece ocen? skutecznosci dzialania narz?dzi ratowniczych (hydrauliczne rozpieracze, nozyce, cylindry, pneumatyczne poduszki uszczelniajece i podnoszece) produkowanych przez wszystkie swiatowe firmy zainteresowane wprowadzeniem na polski rynek swoich wyrobow. Powstale w ITeE-PIB, unikalne w skali krajowej, urzedzenia pozwalaje na jednoznaczne weryfikacj? wszystkich, istotnych z punktu widzenia skutecznosci i bezpieczenstwa dzialania, parametrow narz?dzi ratowniczych. Opracowane rozwiezania techniczne maje charakter unikalny nie tylko w skali krajowej lecz takze w skali swiatowej. Istniejece urzedzenia badawcze, stanowiece glownie wyposazenie laboratoriow producentow (Holmatro, LUKAS-Hydraulik, WEBER-Hydraulik, Vetter, Lancier-hydraulik), dedykowane se do wspolpracy z narz?dziami wytwarzanymi przez scisle okreslonego producenta. Powstale w ITeE-PIB urzedzenia pozwalaje na testowanie szerokiej gamy narz?dzi niezaleznie od np. bardzo zroznicowanego, istotnego podczas prowadzenia badan trwalosciowych, systemu sterowania. Opracowane metodyki badan pozwalaje na jednoznaczne weryfikacj? podawanych w katalogach, cz?sto zawyzanych lub nie majecych odniesienia do rzeczywistych warunkow prowadzenia dzialan, parametrow.
Kierunki dalszego rozwoju systemow diagnostycznych urzedzen stosowanych w ratownictwie technicznym stymulowane se permanentnym doskonaleniem technik
ratowniczych z zastosowaniem nowych rozwiezan technicznych powstajecych w osrodkach badawczych producentow. Innym, rownie istotnym, czynnikiem decydujecym o ewaluacji systemow badawczych se propozycje zmian uwarunkowan normatywnych na podstawie analiz prowadzonych dzialan ratownictwa technicznego dotyczece np. warunkow srodowiskowych prowadzonych akcji ratowniczych.
Systemy oceny bezpieczenstwa eksploatacji obiektow technicznych
Stale rozwijajece si? systemy diagnostyczne obejmuje szerokie spektrum zagadnien zwiezanych z zapewnieniem niezb?dnego poziomu bezpieczenstwa eksploatacji obiektow technicznych.
Istotnym z punktu widzenia bezpieczenstwa eksploatacji obszarem dzialania se prace obejmujece opracowywanie metod i urzedzen do badania odpornosci materialow konstrukcyjnych na dzialanie czynnikow o charakterze destrukcyjnym: promieniowanie cieplne, ogien, wilgotnosc, zanieczyszczenia stale, obciezenia mechaniczne. Urzedzenia do realizacji, opracowanych w oparciu o odnosne normy, procedur w wi?kszosci przypadkow stanowie techniczne wyposazenie laboratoriow osrodkow naukowo-badawczych i akredytacyjnych (Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie, Instytut Technologii Drewna w Poznaniu).
Sprawnosc i parametry modulow stosowanych w systemach wentylacji mechanicznej decyduje o bezpieczenstwie osob i budynkow w zwiezku z gromadzeniem si? trujecych gazow lub zawilgoceniem konstrukcji obiektu technicznego. Prowadzone w tym zakresie prace [16] realizowane se w wi?kszosci przypadkow przez laboratoria zajmujece si? badaniem systemow ochrony przeciwpozarowej.
Odr?bne grup? problemow stanowie metody i procedury badan wlasciwosci fizycznych, chemicznych i mechanicznych wplywajecych bezposrednio na eksploatacyjne degradacj? elementow maszyn spowodowane np. wadami materialowymi. Istnieje koniecznosc doskonalenia systemow jakosci minimalizujecych ryzyko uzycia w procesach technologicznych materialow stanowiecych zrodlo potencjalnej, nieprzewidywalnej destrukcji systemu technicznego. Spotykane w swiatowej technice rozwiezania uwzgl?dniajece uwarunkowania normatywne, do poszukiwana wad struktury wewn?trznej wykorzystuje metody predow wirowych, ultradzwi?ki lub promieniowanie rentgenowskie. Oferta przodujecych, swiatowych wytworcow obejmuje produkty poczewszy od glowic detekcyjnych poprzez przenosne urzedzenia az po specjalizowane aparatur? i wyposazenie diagnostyczne linii technologicznych. Rownolegle w wielu osrodkach naukowo-badawczych (Nuclear Engineering Research Laboratory, The University of Tokio; The American Institute of Physics, Maryland; Dalian University of Technology, China) prowadzone se prace ukierunkowane na doskonalenie technik diagnostycznych w zastosowaniu do specjalistycznych i unikatowych zastosowan [17,18].
Uderzenia obcych obiektow w srodki transportu se powszechnymi zdarzeniami w ich eksploatacji, ktore cz?sto stwarzaje zagrozenie dla bezpieczenstwa podrozujecych nimi ludzi. Do takich zdarzen mozna zaliczyc: zderzenia statkow powietrznych z ptakami [19], uderzenia kamieni lub innych obiektow w szyby pociegow i pojazdow drogowych. Elementy konstrukcyjne pojazdow powinny byc odporne na tego typu uderzenia, natomiast w przypadku wystepienia uszkodzenia, jego rozmiar nie moze powodowac zagrozenia zdrowia i zycia obslugi i pasazerow. W celu badania odpornosci na uderzenia wykonywane se testy [2G] polegajece na wystrzeliwaniu z dziala pneumatycznego ptakow, obiektow imitujecych ptaki, kawalkow lodu oraz obiektow imitujecych roznego rodzaju ciala stale. Odtwarzajec w warunkach laboratoryjnych zderzenie fragmentow samolotow, silnikow [21], owiewek kabin, szyb kolejowych oraz innych cz?sci srodkow transportu mozna precyzyjnie ocenic ich wytrzymalosc oraz poziom zapewnianego bezpieczenstwa. Na swiecie stanowiska do badan
uderzeniowych se uzywane przez nieliczne, wiodece instytucje badawcze oraz firmy zwiezane z przemyslem lotniczym i zbrojeniowym. Dziala tego typu m.in. posiadaje takie instytucje jak NASA, General Electric, Pratt & Whitney, DLR - German Aerospace Center, Uniwersytet im. Paul Verlaine w Metz (Francja). Zwykle se one uzytkowane na potrzeby tychze instytucji i zarowno wyniki jak i sama mozliwosc realizacji tego typu testow nie se udost?pniane szerszemu gronu odbiorcow. Obecnie, jako jedyny w Polsce, Instytut Lotnictwa posiada mobilne stanowisko do prowadzenia prob uderzeniowych przy pr?dkosciach ponizej 3GG km/h. Badania prowadzone z zastosowaniem istniejecego stanowiska nie umozliwiaje, ze wzgl?du na ograniczone mozliwosci energetyczne, prowadzenia testow z obiektami o rozmiarach i masie zblizonej do ptakow oraz wi?kszych bryl kamiennych lub lodowych miotanych z pr?dkosciami okolodzwi?kowymi.
Rownolegle do prowadzonych w laboratoriach prac badawczych ukierunkowanych na popraw? bezpieczenstwa obiektow technicznych opracowywane se komputerowe aplikacje pozwalajece na etapie projektowania systemow technicznych prognozowac ich zachowanie w warunkach eksploatacji [22]. Stanowie one specjalizowane rozszerzenie mozliwosci powszechnie stosowanych metod elementow skonczonych stanowiecych moduly aplikacji projektowych (Catia, Autodesk AIP) lub b?decych samodzielnymi, zaawansowanych produktami (Ansys Structural Mechanics, MSC Nastran, Comsol Multiphysics).
Wnioski
Przeprowadzona analiza pozwala na wytyczenie strategicznych kierunkow badawczych zwiezanych z zapewnieniem niezb?dnego poziomu bezpieczenstwa eksploatacji obiektow technicznych. Naleze do nich dzialania ukierunkowane na wytwarzanie specjalizowanych, wysokowydajnych urzedzen testowych, wykorzystujecych nieniszczece techniki diagnostyczne, przeznaczonych do implementacji w przemyslowych systemach jakosci procesow technologicznych. Potencjalny obszar prac stanowi rowniez doskonalenie laboratoryjnych metod badan wieloczynnikowego wplywu warunkow eksploatacji na poziom bezpieczenstwa technicznego. Niezaleznie od cieglego podnoszenia poziomu systemow bezpieczenstwa technicznego konieczne jest prowadzenie prac nad rozwojem metod i urzedzen przeznaczonych do likwidacji skutkow zdarzen jak rowniez doskonalenie metod badan srodkow technicznych wykorzystywanych w ratownictwie technicznym i przeciwpozarowym.
Literatura
1. Podgorski M., Zapobieganie powaznym awariom przemyslowym - nowe regulacje - nowe zadania Panstwowej Strazy, Prawo Ochrony Srodowiska, 2GG1.
2. Hardy Ruch, Fire modeling and sprinkler systems, International Report 1/2GG8, VdS
3. Kolodzinski E., Kowalski A., Zastosowanie symulatorow programowalnych do szkolenia i doskonalenia zawodowego osob funkcyjnych stanowisk kierowania ratownictwem, XI Warsztaty Naukowe PTSK Symulacja w Badaniach i Rozwoju, Bialystok 2GG4.
4. Kim D.H., Park W.H., Experiment by using reduced scale models for the fire safety of a rescue station in very long rail tunnel in Korea, Tunnelling and Underground Space Technology 21 (2GG6) 3G3.
5. Lennon T., Moore D., The natural fire safety concept—full-scale tests at Cardington, Fire Safety Journal 38 (2GG3) 623-643.
6. EC. White Paper. European transport Policy for 2G1G: time to decide. Brussels, Belgium, 2G1G.
7. The Pentagon Building Performance Report, American Society of Civil Engineers, 2GG3 .
8. Armenska apokalipsa, Przegled Pozarniczy - 1/2GG9, str.1G, Komenda Glowna Panstwowej Strazy Pozarnej, Warszawa 2GG9.
9. Biegus A., Rykaluk K.: Katastrofa hali Mi?dzynarodowych Targow Katowickich w Chorzowie, Inzynieria i Budownictwo, 2GG6, R. 62, nr 4, s. 183-189.
1G. Zielinska A.: Rok 2GG7 na polskich drogach. Analiza danych o wypadkach drogowych, Bezpieczenstwo ruchu drogowego, 1/2GG8.
11. Zukowska J., Budzynski M.: Road safety system in Poland. Journal of KONBiN 1(4) 2GG8.
12. Wroblewski D.: Wyposazenie techniczne strazy pozarnych w perspektywie roku 2G2G. Kierunki badan naukowych. Materialy z seminarium, Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa, Cz?stochowa, 2GG6.
13. Urlich Cimolino, Jorg Heck, Christoph Linde,Hubert Springer, Jan Sudmersen: Technische Hilfeleistung bei LKW - Unfallen Technische und medizinische Rettung eingeklemmter Personen, Umgang mit verunfallten schweren Straflenfahrzeugen. 2GG3 ecomed SICHERHEIT Justus-von-Liebig-Str. 1, D-86899 Landsberg.
14. Prasula J., Metoda i aparatura badan hydraulicznych narz?dzi ratowniczych oraz poduszek pneumatycznych do podnoszenia i uszczelniania, Bezpieczenstwo Technika Pozarnicza, 4/2GG7.
15. Wlodarczyk K, Sural Z. Aparatura do badania trwalosci hydraulicznych narz?dzi ratowniczych, Bezpieczenstwo Technika Pozarnicza, 4/2GG8.
16. Persily, A. K., Gorfain, J., Analysis of Ventilation Data from the U.S. Environmental Protection Agency Building Assessment Survey and Evolution (BASE), NISTIR, 2GG8.
17. Bowles S. J., C. A. Harding C. A., Hugo G. R., Effect of crack closure on ultrasonic detection of fatigue cracks at fastener holes, AIP Conference Proceedings, Chicago, 2GG8.
18. Ilham Zainal Abidin, Catalin Mandacie, Gui Yun Tian, Maxim Morozom, Pulsed eddy current testing with variable duty cycle on rivet joints, NDT & E International, vol. 42 (2GG9).
19. S. Sczecinski, W. Balicki, P. Glowacki: Uszkodzenia silnikow turbinowych wywolane zderzeniami z ptakami. Przegled Sil Powietrznych 2GG9/2 str 15-21
2G. Ubels L. C., Johnson A. F., Gallard J. P., Sunaric M., Design and testing of a composite bird strike resistant leading edge, National Aerospace laboratory, G54/2GG3.
21. Reed J. M., Further Discussion of Bird Strike Design Issues for Engines with Obscured Fans, Birdstrike Committee USA/Canada, 2GG7.
22. Borovinsek M., Vesenjak M., Ulbin M., Ren Z., Simulation of crash tests for high containment levels of road safety barriers, Engineering Failure Analysis 14 (2GG7) 1711-1718.
