CC BY
493
А.Бойматов
ТАЪЛИМИ НУТКИ ДИАЛОГИ БО ЗАБОНИ Англией
Вожатой калидй: у су ли таълими забони англией, у су ли коммуникативии таълим, нупщи диалоги, нупщи монологи
Сухбат аз лихози психологияи нутк, хусусиятхои зеринро дороет: пеш аз хама, ин гуфтори ду шахе буда, рафти он ба иштирокчиён вобаста аст. Аз ин лихоз сухбатро бар хилофи накл пешакй ба накша гирифтан имконнопазир аст, зеро он якбора ва бадехатан тавлид мешавад. Дар муколама (сухбат) гуянда ва шунаванда алокдмандона ба гуфтори хамдигар сухан меронанд, яъне дар чараёни чунин нутк, гуянда мустакилияти комили харфзанй надорад. У бояд дар гуфтори худ андешахои мусохибро ба инобат гирад, онро тасдик, ё инкор кунад ё худ вобаста ба мундаричаи сухани мусохиб гуфтори худро тагйир дихад, ба дигар мачро андозад ва гайра (4,85).
Дар рафти муколама хар ду иштирокчй метавонад баробар ташаббускор бошад, ё худ яке аз иштирокчиён ташаббус нишон дода, пурсиш мекунад ва мусохибаш ба пурсишхои у чавоб мегуяд. Яке аз хусусиятхои асосии чунин нутк, характери ситуативй доштани он аст. Масалан, муколама дар "Дорухона":
Chemist: What can I do for you?
Visitor: I need to buy some kind of midicine against cough.
Chemist: No problem. We have a large variety of anticough medicines, but I offer you to buy "Nowopassit" ва гайра.
Муколамаи падару писар:
Child: - Look, Daddy, I can climb this wall.
Father: - Don't fall. Bill.
Child: - Oh, I am quite safe. I've done it thousands of times before.
Father: Be careful.
Child: Mummy always lets me do it.
I can stand on one leg. Гузашта аз ин, дар сухбат омилхои экстралингвистй, мисли имою ишора, инчунин суръат ва лахни нутк, мавкеи калон доранд.
Муколама хусусияти эхсосотй низ дорад, ки ин аз ибрози хайрат. завку шавк,, шодй, тахсин, газаб ва нафрат иборат аст. Инро хам кдйд кардан лозим аст, ки дар муколама на танхо ду кас, балки аз ин хам зиёд шахсон метавонанд иштирок намоянд. Вале ин ба чараёни таълими забони англисй таъсире надорад, зеро мохиятан хамеша гуянда як фард аст, шунавандагон бошад, метавонанд даххо ва садхо шахсон бошанд ва дар вазъияти зарурй танхо яке аз онхо ба сифати гуянда фаъолият мекунад.
Дар мактаби миёна саволу чавоб чун навъи муколама васеъ истифода мешавад ва он чавобгуиталаботи барномаитаълимист. Гузашта аз ин, муколама вижагихои зерини лингвистй дорад:
1. Эллипсис васеъ истифода мегардад, яъне як кисми чумла дар чавоб партофта мешавад:
- How are you? - Fine, thank you.
2. Калимахо кутох карда мешаванд:
-1 don't believe it.
- How? Come on. It's absolutely true.
3. Калима ва иборахои туфайлй ба кор бурда мешаванд:
Really, great. Wondeful, It's awful.
- I have visited the National museum many times.
- Great.
4. Меъёрхои талаффузи садохо андаке вайрон карда мешаванд ва оханги мухталифи гуфтор истифода мегардад.
Do you like it? ва гайра. (1, 225) Тибки талаботи барномаи таълим хонандагони синфиХ1 бояд бо якдигар хачман на кам аз 8-10 лукма гуфта тавонанд. Дар бораи роху воситахои хосилшавии малакаи сухбагорой олимону методис-тон андешахои гуногун доранд. Профессор С.Ф. Шатилов ду мархилаи онро нишон медихад (5, 128):
Дар мархилаи аввал малака ташаккул дода мешавад ва дар мархилаи дуюм он устувор мегардад. Профессор Г. В. Рогова се мархиларо чудо мекунад:
1. Мархилаи ретсептивй (кабулкунй).
2. Мархилаи репродуктивй (ичроиш).
3. Мархилаи эчодй. (4, 104)
I can stand on one leg. Гузашта аз ин, дар сухбат омилхои экстралингвистй, мисли имою ишора, инчунин суръат ва лахни нутк, мавкеи калон доранд.
Муколама хусусияти эхсосотй низ дорад, ки ин аз ибрози хайрат. завку шавк, шодй, тахсин, газаб ва нафрат иборат аст. Инро хам кайд кардан лозим аст, ки дар муколама на танхо ду кас, балки аз ин хам зиёд шахсон метавонанд иштирок намоянд. Вале ин ба чараёни таълими забони англисй таъсире надорад, зеро мохиятан хамеша гуянда як фард аст, шунавандагон бошад, метавонанд даххо ва садхо шахсон бошанд ва дар вазъияти зарурй танхо яке аз онхо ба сифати гуянда фаъолият мекунад.
Дар мактаби миёна саволу чавоб чун навъи муколама васеъ истифода мешавад ва он чавобгуи талаботи барномаитаълимист. Гузашта аз ин, муколама вижагихои зерини лингвистй дорад:
1. Эллипсис васеъ истифода мегардад, яъне як кисми чумла дар чавоб партофта мешавад:
- How are you? - Fine, thank you.
2. Калимахо кутох карда мешаванд:
-1 don't believe it.
- How? Come on. It's absolutely true.
3. Калима ва иборахои туфайлй ба кор бурда мешаванд:
Really, great. Wondeful, It's awful.
- I have visited the National museum many times.
- Great.
4. Меъёрхои талаффузи садохо андаке вайрон карда мешаванд ва оханги мухталифи гуфтор истифода мегардад.
Do you like it? ва гайра. (1, 225) Тибки талаботи барномаи таълим хонандагони синфиХ1 бояд бо якдигар хачман на кам аз 8-10 лукма гуфта тавонанд. Дар бораи роху воситахои хосилшавии малакаи сухба горой олимону методис-тон андешахои гуногун доранд. Профессор С.Ф. Шатилов ду мархилаи онро нишон медихад (5, 128):
Дар мархилаи аввал малака ташаккул дода мешавад ва дар мархилаи дуюм он устувор мегардад. Профессор Г. В. Рогова се мархиларо чудо мекунад:
1. Мархилаи ретсептивй (кабулкунй).
2. Мархилаи репродуктивй (ичроиш).
3. Мархилаи эчодй. (4, 104)
— 102 НОМАИ донишгох
Ба фикри мо, хосилшавии малакаи муколама ба зинахои таълим вобаста аст.
Дар синфхои ибтидой (3-5) ба ташаккули малака замина гузошта мешавад. Ин чунин маъно дорад, ки аз синфи се cap карда хонан-дагон дар асоси калимахо ва созмонхои грамматикии азбаркарда-ашон алифбои муколамаро аз худ мекунанд, яъне малакахои элемен-тарй ташаккул меёбанд.
Масалан: синфи III
Answer Yes/ No questions.
а) T: Is this a hospital?
P: Yes, it's a hospital.
T: Is this a club?
P: No, it isn't a club. It's a cafe.
T: Is this a post office?
P: Yes, it's a post office.
б) Answer the special questions.
T. What's it?
P. It's a horse ва f.
Дар синфхои VI-VII малакаи гуфтори дучониба тавассути манщхои ниммуоширатй такмил меёбад.
Масалан, дар хусуси мундаричаи ин раем саволу чавоб кунед.
Р.1.- What do you think, is it autumn in the picture?
P.2.-1 think it's spring because the trees are green and it's cloudy ва f.
Вазифа. Саволи хар яке аз ин чавобхоро ёфта гуед:
1. It's 10 o'clock.
2. No, I don't.
3. Spring is
4. On the ninth of September.
Дар синфхои IX-XI мархилаи нави таълими гуфтори дучониба cap мешавад. Дар ин мархила хонандагон ба якдигар дар бораи маз-муни матнхои хонда ё шунида ва мавзуъхои дигар саволу чавоб кунанд ва ин муколама бояд характери эчодй дошта бошад.
Масалан: - Your friend and you are in Khujand. Your friend is lost and you are telling a policeman about it. Answer the policeman's questions about your friend ва f.
Х,амин тарик,, хангоми таълими гуфтори дучониба се мархилаи ташаккули малака ва махорати муоширатиро ба инобат гирифтан ва машкдои заруриро гузаронидан талаб карда мешавад.
Методисти намоёни англис Майкл Уэст гуфта буд: "Ба мархилаи якуми таълим эътибори чидцй дода шавад, натича минбаъд худ ба даст меояд. (7, 198) Ин чунин маъно дорад, ки таълими муошират дар синфхои ибтидой масъалаи дандоншикан аст. Ёдрас мешавем, ки методисти шинохтаи Иёлоти Муттахидаи Амрико К.Б.Паулстон консепсияи машкхои коммуникативиро тахия намуда, онхоро ба се гурух чудо кардааст: 1) Машкхои механикй, 2) Машкхои контенсивй, 3) Машкхои хоса коммуникативй.(6,144) Мо ин систе-маи машкхоро кобили кабул мешуморем. Машкхои навъи сеюмро бо истилохи точикии машкхои муоширатй баён кардан хато нест, зеро онхо барои ташаккул ва инкишоф додани малакаю махорати харфзанй мусоидат менамоянд.
Бехуда нест, ки профессор А. А Леонтйев таъкид кардааст: «Мала-каи муоширатро бо забони хоричй танхо тавассути ичрои машкхои коммуникативй ба даст овардан имконпазир аст.» (3, 224)
Машкхои коммуникативй ё муоширатй на якбора, балки бештар аз машкхои сохторию маънавй сарчашма мегиранд. Машкхои созмонй бошанд, дар шакли машкхои такдидй, чойивазкунй, табо-дулй зухур мекунанд. Онхо барои ташаккули малакахои элемента-рии нут ки якчониба ва дучониба рох мекушоянд. Ин чо чанд намуди чунин машкхоро мисол меорем:
1. Машкхои гаклидй (синфхои 3-4).
Омузгор ба хонандагон мегуяд: Pupils, say the same if it is so with you.
T: I have a black cat.
P: I have a black cat too.
T: I have a camera.
P2:1 have a camera too.
T: I drink tea every morning.
P3:1 drink tea every morning too.
2. Машкхои чойивазкунй. Омузгор ба хонандагон мурочиат мекунад: Tell one another when your birthday is.
T: My birthday is in March.
PI: My birthday is in September.
P2: My birthday is in August.
P3: My birthday is in February ва f.
3. Машки табодулй.
Омузгор ба хонандагон мегуяд: Agree or disagree with me:
—104 - НОМАИ донишгох_'
Т: In winter it rains much in London. PI: No, it snows much in winter. T: I can read and write in Arabic. P2: Can you, indeed, read and write in Arabic? T: I don't like eating ice-cream. P3:1 like eating ice-cream. T: I stay at home on Sundays. P4:1 go to the theatre on Sundays. Машвдои контенсивй барои сарфахм рафтан ба маънои ходисаи забонй хизмат мекунад ватавассути онхо хонандагон ба муошират тайёр карда мешаванд.
Question: When did you come this morning? Answer: I came at nine o'clock. Question: When will you leave this evening? Answer: I shall leave at six o'clock. Машкхои муоширатй барои ноил шудан ба муколамаи озод аз руи матни хондашуда ва ё аз руи вазъиятхои хаётй гузаронида мешаванд.
Чанд намуди вазъиятхоро барои хонандагони синфхои IX-XI тавсия менамоем.
I. Look at the pictures and answer the questions.
II. a) What would you do if your mother bought you a sweater that you don't like it.
b) What would you do if you were at a friend's house for dinner and you don't like the food?
c) What would you do if you came home and found a burglar?
d) What would do you if you saw someone stealing a shop?
III. Discuss the following questions in group. -Do you like flying?
If you do, why do you like it? If you don't why do you dislike it?
IV. Convince your friend to go to the concert with you tonight ва f.
V. Дар бораи гузаронидани таътили тобистонаатон бояд гуфта дихед.
Супориш ба хонандаи 1: Шумо таътили тобистонаи худро дар дехаи бобову модаркалонатон гузаронидаед. Шумо медонед, ки боду хавои он деха хеле хуш аст. Дустатонро ба он до таклиф кунед. Супориш ба хонандаи 2: Шумо медонед, ки боду хавои дои зисти
бобову модаркалонатон дар тобистон форам нест. Пас шумо таътили тобистонаро дар кучо гузаронидаед?
Солхои охир дар дараёии таълими забоии хоридй тавассути бозй (role playing) омузонидани забои васеъ пахи шудааст, зеро он самараи бисёт хуб медихад.(1, 78) Ин рохи забоном зй барои мустахкам гардонидани малакаи нутки шифохии дудониба мусоидат менамояд. Сабаб дар он аст, ки аз лихози психолога гузаронидани чунин машкхо хонандагонро муттафик, мегардонад ва фаъолнокии онхоро дар омузиши забон баланд менамояд. Интихоби накшхоро омузгор бо назардошти хусусиятхои синнусолии хонандагон муайян месозад.
1. Масалан, мадлиси чамъияти дустдорони китобро чун намуна овардан мумкин аст.
Иштирокчиён: Раиси чамъият, котиба ва дустдорони китоб.
Раиси чамъият:
1. Мачлисро мекушояд.
2. Ба баромадкунанда сухан медихад.
3. Ба нотик, изхори миннатдорй мекунад.
4. Чдмьбаст мекунад.
5. Мачлисро мепушад.
Котиба: Х,ангоми мадлис баъзе саволхоро мушаххас карда, рафти мачлисро сабт мекунад. Дустдорони китоб:
1. Пешниход мекунанд, ки нависанда ба мактаб таклиф карда шавад.
2. Дойр ба ин ё он адабиёт бахсу мунозирахо менамоянд.
3. Дар бораи навгонихоиадабии хоридй хабар медиханд.
4. Дар бораи асархои детективй ва бадей ба рузномаю мадал-лахо хабархо тайёр мекунанд.
Райр азин, метавон бахри инкишофи малакахои муоширатйдар асоси матни хондашуда сахначахо офарид, ки ин ахамияти махсуси таълимиву тарбиявй дорад.
Масалан, муколамаи байни модар ва писар пагохирузй:
Mother: Parviz, Wake up. Wake up, it's almost seven o'clock.
Parviz: Yes, mum. I am getting up.
Mother: Please, be quick, wash your hands and face and come to breakfast.
Parviz: Have you boiled eggs, mum?
Mother: Yes, Parviz, I have also prepared a sandwich.
—106" НОМАИ донишгох _)
Parviz: Thank you, mum. You are very kind ва i " йрах,о.
Ногуфта намонад, ки машкхо ба таълими нутки дучониба, инчунин барои устувор гардонидани малкахои лексикй ва грамматикй мусоидат менамоянд.
Мисол, дарвакти азбаркунии ходисахои грамматикй, амсоли to be, to have, there is/are ва i аирах,о машки саволу чавоб чун воситаи пурсамар хизмат мекунад.
Т: Is it a dog?
Р: Yes, it's a dog.
Т: Are the boys in the garden?
P: No, they are in the field.
T: Have you any sisters or brothers?
P: Yes, I have two sisters and one brother ва гайра
Хдрфзанй яке аз чор рукни фаъолияти муоширатй буда, механизму хусусияти хосаи азбаркунии худро дорад. Гайр аз ин харфзанй максади асосии таълими забони англисй буда, дорой раванди репродуктивй мнбошад. Хдрфзанй ба се чиз такя мекунад: зарурат (такон), ягон лахзаи хаётй (ситуатсия) ва мавзуи гуфтор.
Механизмхои харфзанй ва хусусиятхои лингвистии он аз дигар чанбахои фаъолияти муоширатй фарк мекунад. Хдрфзанй дар ду шакл - якчониба ва дучониба зохир мешавад. Нутки якчониба дорой хусусиятхои лингвистй ва психологи буда, характери омодабошй дорад. Вижагихои асосии нутки якчониба инхоянд:
а) Паихамии мантикй.
б) Вазъи муоширатй доштан
в) Комилан риоя шудани коидахои забон.
4. Машкхо барои ташаккул ва инкишофи гуфтори якчониба се намуд доранд:
1. Созмонй.
2. Маъновй.
3. Муоширатй.
Машкхои созмонй дар шакли машкхои таклидй. чойивазкунй, табодулй, омехта ва i айрахо зухур меёбанд.
Дар муколама асосан ду кас иштирок мекунанд, вале баъзан он метавонад ранги гурухй гирад. Муколама хамеша бе тайёрии пешакй чараён мегирад ва характери вазъиятй дорад.
Малакаи нутки дучониба тавассути машкхои маъной ва муоши-
ратй ба даст меяд. Дар инкишофи малакаи нут ки дучониба гузаро-нидани бозихои сахнавй ахамияти хеле калон дорад. Машкхое, ки барои инкишофи харфзании дучониба истифода мешаванд, барои азбаркунии маводи забонй низ хуб мусоидат мекунанд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Бим И.Л. Некоторые проблемы обучения диалогической речи. // «Иностранный язык в школе». 1979, №5
2. Гез Н.И., Ляковицкий М.В., Миролюбов A.A. и др. Методика обучения иностранному языку в средней школе.- М., 1982
3. Леонтьев А..А. Некоторые вопросы обучения русскому языку как иностранному. -МГУ., 1970
4. Рогова Г.В., Рабинова Ф.М., СахароваТ.Е. Методика обучения иностранным языкам в средней школе.- М., 1991
5. Шатилов С.Ф. Методика обучения немецкому языку в средней школе,- М„ 1986
6. Paulston С. Structural Pattern Drills: A Classifacation. FLA4.- Mass., 1970
7. West M. Teaching English in Difficult Circumstances.- Lnd., 1960
Обучение диалогической речи английского язцка е средней школе
А.Бойматое
Ключевые слова: методика преподавания английского языка, коммуникативный метод обучения, диалогическая речь, монологическая речь
В статье рассматривается коммуникативный метод обучения диалогической речи английского языка в средней школе. Говорение является одним из четырех видов речевой деятельности языка, состоящее из монологической и диалогической речи. Обучение-диалогической речи сопряжено специфическими трудностями. Подробно освещаются лингвистические и психологические трудности овладения диалогической речью английского языка учащимся в средней школе. На основе методических положений зарубежных и отечественных ученых автором разработана система упражнений по обучению диалогической речи английского языка в русле коммуникативного метода обучения иностранного языка.
Teaching Dialogue in English at Secondary schools A.Boymatov
Key words: speaking, partner, dialogue, situational, extralinguistic, ellipsis, speaker, listener, receptive, reproductive, communication, contentful!
The article dwells on the consideration of teaching dialogical speech in English at secondary schools. Speaking is considered to be one of four skills: speaking, listening comprehension, reading, writing. Speaking has specific features. The author has attempted to determine linguistic and psychological difficulties of mastering dialogical speech in English at secondary schools. Based on the communicative concepts of foreign and domestic scholars the author has developed the system of exercises aimed at teaching dialogical speech in English at secondary schools.
