Научная статья на тему 'ТАЖРИБА ГУРУҲЛАРИДАГИ ДОҒИСТОН ЗОТЛИ ҚЎЙЛАР УЧУН ЖУФТЛАШ РЕЖАСИ'

ТАЖРИБА ГУРУҲЛАРИДАГИ ДОҒИСТОН ЗОТЛИ ҚЎЙЛАР УЧУН ЖУФТЛАШ РЕЖАСИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Зот / селекция / дурагай / қўзи / қўчқор / меринос / жун / уруғ

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Махмудов Мухаммад Хазратқулович, Рўзибоев Нураддин Рахимович

Маққолада гўштдор-сержун меринос қўйларнинг генофондини сақлаш ва кўпайтриш мақсадида жаҳон генофондига хос шимолийкавказ зотли наслли қўчқорнинг музлатилган уруғи билан доғистон зотли совлиқларни чатиштириш мақсадида танланган совлиқларнинг тирик вазни ва жун маҳсулдорлиги бўйича маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по энергетике и рациональному природопользованию , автор научной работы — Махмудов Мухаммад Хазратқулович, Рўзибоев Нураддин Рахимович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЖРИБА ГУРУҲЛАРИДАГИ ДОҒИСТОН ЗОТЛИ ҚЎЙЛАР УЧУН ЖУФТЛАШ РЕЖАСИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УДК:636.32.38/082.453

ТАЖРИБА ГУРУ^ЛАРИДАГИ ДОГИСТОН ЗОТЛИ ЦУЙЛАР

УЧУН ЖУФТЛАШ РЕЖАСИ

1Махмудов Мухаммад Хазраткулович, 2Рузибоев Нураддин Рахимович

1докторант ЧПИТИ, 2к.-х.ф.д., профессор ЧПИТИ https://doi.org/10.5281/zenodo.13854325 Аннотация. Маццолада гуштдор-сержун меринос цуйларнинг генофондини сацлаш ва купайтриш мацсадида жауон генофондига хос шимолийкавказ зотли наслли цучцорнинг музлатилган уруги билан догистон зотли совлицларни чатиштириш мацсадида танланган совлицларнинг тирик вазни ва жун маусулдорлиги буйича маълумотлар келтирилган. Калитли сузлар: Зот, селекция, дурагай, цузи, цучцор, меринос, жун, уруг Аннотация. В статье приведены данные о живой массе и шерстной продуктивности отобранных овцематок с целью скрещивания дагестанских пород с замороженными семенами барана производителя северокавказской породы, типичного для мирового генофонда, с целью сохранения и умножения генофонда мясо-шёрстных мериносовых овец.

Ключевые слова: Порода, селекция, помесь, ягнята, баран, меринос, шерсть, семена. Breed, selection, crossbreed, lambs, ram, merino, wool, seeds.

Мавзунинг долзарблиги. Республикамизда майин ва ярим майин жун берувчи куйларнинг селекция белгиларини такомиллаштириш буйича илмий изланишлар олиб бориш долзарб масала булиб хисобланади. Гуштдор-сержун куйларнинг генофондини саклаш ва купайтириш, уларни иссик иклим шароитларига мослашувчанлиги ошириш оркали уларни турли урчитиш муддатларида куйлардан олинадиган гушт ва жун сифатини ошириш борасида илмий-тадкикотлар куламини кенгайтириш мухим хисобланади. Мазкур фаолиятга доир бошка ме'ёрий-хукукий хужатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишда ушбу мавзуда олиб бориладиган илмий-тадкикотлар муайян даражада хизмат килади. Хориждан олиб келинган майин жун берувчи догистон зотли меринос совликларни жахон генофондига хос шимолийкавказ зотли наслли кучкорларнинг музлатилган уруглари билан уруглантиришдан олинган биринчи бугин дурагайларнинг селекция белгиларини такомиллаштириш оркали гушт махсулдорлиги юкори дурагайларни етиштириш мавзунинг долзарблигини белгилайди.

Юкори махсулдор куй сурувларини яратиш ва такомиллаштиришда селекция усулларининг ахамияти нихоятда катта. Бунда куйлар сурувларида максадга мувофик танлаш усуллари билан бирга жуфтлаш усулларининг урни нихоятда ахамиятли хисобланади. Шунингдек бундай сурувларни шакллантиришда турли урчитиш ва чатиштириш усулларида макбул генотипдаги куйлардан фойдаланиш сохани ривожлантиришда ва унинг самарадорлигини оширишда алохида ахамиятга эга. Буни турли йилларда куплаб муаллифлар утказган тадкикотлари натижалари хам исботлайди.

Н.Рузибоев, А.Юлдашев, Б.Шаюсуповлар (2019) тадкикот натижаларидан куринишича, куйларни сунъий уруглантириш-куйларнинг репродуктивлигини оширишга ёрдам берувчи энг мухим биотехнологик усуллардан биридир. Бу усулларнинг амалий ахдмияти шундаки, буни куллаш юкори кимматга эга булган наслли эркак хайвондан

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

фойдаланиш самарадорлиги ортади, мол бош сонларининг ортиши, сифат курсаткичларининг яхшиланишига олиб келади.

Ю.А.Юлдашбаев, Б.Б.Траисов, К.Г.Есенгалиев, Д.Б.Смагулов, Е.К.Курмангалиев, Ж.Есенгалиева, М.А.Нургалиева, А.П.Каледин, З.Абудудзябаларнинг (2019) маълумотларга Караганда, акжиак зотли гуштдор-сержун зотли совликларни шимолийкавказ зотли ярим майин жунли наслли кучкорлар биланча чатиштиришдан олинган F1 дурагайларнинг уругланиш даражаси 93,0% га тенг булади, хар 100 бош совликка кузи чиккими 120,6% ни ташкил этиб, акжиак зоти ва куйбешев зотлари F1 дурагайларидан 4,7% га ва соф акжиак зотига нисбатан 0,6% га юкори булади, сутдан ажратиш давригача нобуд булган кузилар 2,6% ни ташкил этиб, бу курсаткичлар бошка гурухлардан тенкурларникидан 0,1 ва 4,4% га кам курсаткичларга эга булган. Бу натижалар куйларнинг пуштдорлик хусусиятлари уларнинг генотипларига боглик эканлигидан далолат беради.

М.М.Айбазов, М.И.Селионова, Т.В.Маматова (2018) тадкикотлари натижалари курсатишича, сурувни такрор ишлаб чикаришда куйидаги вазифаларни амалга ошириш лозим:

1. Оталаниш даражаси. Натижали уругланган куйларни кочирилган куйлар сонига булинади ва олинган сон 100 га купайтириш билан аникланади.

2. Пуштдорлик. Олинган кузилар жами кочирилган куйларга булинади ва олинган сон 100 га купайтирилади.

3. Серпуштлик. Олинган жами кузилар, туккан совликларга булинади ва 100 га купайтирилади.

А.Амерханов, В.И.Прухачев, М.И.Селионовалар (2017) хулоса килишларича, утган асрда бутун россия куйчилик ва эчкичилик илмий-тадкикот институти олимлари Австралиялик хамкасблари билан лапорскопия усулида совликлар бачадонига тугридан тугри сун'ий уруглантириш тажрибаси олиб борилди. Наслли кучкор ва такаларнинг уругларини музлатиб саклаш технологиясини яратиш ва куллаш махаллий зотларнинг келажакда генафондини саклаш имкониятларини кенгайишига кенг йул очиб беради.

куйларни биотехнологик усулларда купайтиришнинг энг илгор усулларидан бири -бу эмбрионлар трансплантацияси усулидир.Бу усулда энг киска вактда юкори генетик кийматга эга ота-оналардан бир неча унлаб авлодлар олиш имконини беради. Ундан ташкари олимлар томонидан хар хил гормонал препаратларни ("СЖК", "ФСГ", "Крестор", "Фолитропин") куллаб куп овуляцияларни бошкариш усули 1 бош донордан 12-18 эмбрион олиш имкониятини беради ва 75-90% натижага эришилади.

Т.А.Саргасян, Б.Г.Мармарян, В.В.Абрамян (2013) тадкикот натижаларидан, куйларнинг серпуштлигига нафакат кучкорларнинг уруг ишлаб чикариш микдори ва сифати, оталантириш даражасига, балки совликларнинг зотига, уларнинг тирик вазни ва семизлик даражасига хдмда зотдорлигига боглик эканлигини куриш мумкин. Романов зотли куйларни махдллий мазех зотли куйлар билан чатиштирилганда - романов х мазех зотлари генотипидаги совликларнинг серпуштлиги 100% ва аксинча мазех зотли кучкорларни х раманов зотли совликлар билан чатиштиришдан олинган совликларнинг серпуштлиги 162,5% ни ташкил этганлиги аникланган.

С.А.Ерохин (2009) хулосасига кура, ёлгиз типда тугилган куйбишев зотли совликлар серпуштлиги 112,5-116,8%, эгиз типда тугилган совликларнинг серпуштлиги 126,9-140,4:

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

булганлиги аникланган. Бу ма'лумотлар куйларнинг серпуштлиги тугиш типларига боглик эканини курсатади.

Н.И.Ефимова, Е.Н.Чернобай, С.Н.Шумаэнко ва Т.И.Антоненколар (2019) хулосаларига Караганда, гушт-жун йуналишидаги Россия меринос зоти (2016 йилда яратилган) нинг ажралиб турадиган узига хос хусусиятларидан юкори тирик вазни, ювилган жун толасининг юкори чикими, жун толасининг чидамлилиги ва ута майинлилиги хамда юкори суйим чикими билан тавсифланадилар. Жун киркими 3,3-3,4 кг, соф жун (ювилгандан кейин) чикими 58-60% барча ёш гурухдаги куй жунлари узунлиги 9-15 см, куйларнинг асосий кисмини 64 ва 70 сифатга эга булган куйлар ташкил этади.

А.М.Абдулмуслимов, А.Хожоков, А.Р.Мирзаэв, Ю.А.Юлдашбаевлар (2021) тадкикотлари натижалари хулосаларидан куринишича, догистон зоти билан Россия гуштдор меринос зотли насилли кучкорларини чатиштиришдан олинган авлодларнинг тог худудларига хайдаб яйловларда бокилишидан олдинги тирик вазни 18,9 кг ни, тог яйловларида бокиб пастга кишки яйловларга тушуришдан олдинги эркак кузиларнинг тирик вазни 30,7 кг ни ташкил этиб, худди шундай худуд ва яйлов шароитларида бокилган соф догистон меринос зотли тенгкурларникига нисбатан тирик вазни шунга мос равишда 1,5 кг ва 1,3 кг га юкори булган. Бу натижалар куйларнинг махсулдорлигини оширишда унинг генотиплари мухим ахамиятга эгалигини курсатган.

И.И.Селькин, В.В.Абонеев (2007) тадкикотлари натижаларидан куринишича, яриммайин жунли шимолийкавказ гуштдор-сержун куй зоти майин ставраполь зотли совликларни тез етилувчан англия линкольн зотли кучкорлар билан чатиштириш натижасида яратилган. КейинчаликШимолийкавказ зотли гуштдор-сержун куйларнинг махсулдорлик ва насиллик сифатларини такомиллаштириш зот ичида селекциялаш хамда корридел типли Австралия зотли куйларнинг конини куйиш усулларида амалга оширилди. Янги яратилган юкоричул завод типига хос куйларнингмахсулдорлик курсаткичлари хорижий зотларидан колишмайди, мазкур йуналишдаги гуштдор-сержун зотининг курсаткичларидан юкори. Шимолийкавказ зотининг "Верхнистепной" (Юкоричул) завод типига хос наслли кучкорларнинг тирик вазни 110-115кг, киркилганда соф жун 7,3-75 кг,наслли совликлар шунга мос равишда 55-56 кг ва 3,3-3,6кг тенг булади.

Н.Рузибоев, З.Пирназаровларнинг (2020) таъкидлашича, Узбекистонда сифатли саноат жунларини етиштириш учун аввало майин ва яриммайин жун берувчи куйларнинг генофондини саклаш ва купайтиришдир. Бунинг учун мавжуд куйларни жахон генофондига хос наслли кучкорлардан фойдаланиб чатиштириш, олинган авлодларда режали танлаш ва жуфтлаш ишларини олиб бориш юкори самарадорликни белгилайди.

Кочкоров Р.Х., Селькин И.И. (2010) совет гуштдор-сержун зотларда олиб борилган тадкикот натижаларини хулосаларига кура, ургочи кузиларни озиклантириш ва саклаш шароитларини ташкил этиб хамда юкори даражада су'ний уруглантириш ва тугиш тадбирларини утказиш хамда ёш кузиларни яхши даражада парваришлаш, совет гуштдор-сержун зотли куйлардан юкори сакланувчанликка эга куп сонли кузилар олиш имкониятини беради.

Коник В.Н. (2009) тадкикотлари натижаларидан куринишича, ставраполь зотли куйларда олиб борган изланишларида соф зотли урчитишнинг самарали жихатлари бу-этакчи репродуктор сурувлардаги наслли кучкорлардан фойдаланиш "конни тозалаш" имкониятини беради ва самарали жуфтлаш натижасида гушт ва жун сифатларига ижобий та'сир килиб, куйларнинг генетик имкониятларини оширишга олиб келиши кайд этилади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

Тадкикотнинг максади. Ярим майин жунли Шимолийкавказ зотли наслли кучкорларнинг музлатилган уруглари билан майин жун берувчи Догистон зотли совликларни чатиштиришдан олинган биринчи бугин дурагай авлодларнинг махсулдорлигини ошириш хисобланади.

Тадкикотларни утказиш жойи ва услублари. Илмий тадкикот ишлари 2023-2025 йилларда Чорвачилик ва паррандачилик илмий-тадкикот институтининг Охангарон булимида урчитиб купайтирилаётган догистон зотли меринос куйларда бажарилади.

Тажрибалар учун I гурухга 50 бош догистон зотли совликларни шимолийкавказ зотли наслли кучкорлар билан сунъий уруглантириш максадида 50 бош наслли слвлик ва I гурухга соф догистон зотли наслли кучкорларнинг билан урчитиш учун 50 бош догистон зотли куйлар танлаб олинади.

Тадкикот натижалари. Юкори махсулдор куй сурувларини яратиш ва такомиллаштиришда селекция усулларининг ахамияти нихоятда катта. Бунда куйлар сурувларида максадга мувофик танлаш усуллари билан бирга жуфтлаш усулларининг урни нихоятда ахамиятли хисобланади. Шунингдек бундай сурувларни шакллантиришда турли урчитиш ва чатиштириш усулларида макбул генотипдаги куйлардан фойдаланиш сохани ривожлантиришда ва унинг самарадорлигини оширишда алохида ахамиятга эга булиб хисобланади.

Юкори махсулдор куй сурувларини яратиш ва такомиллаштиришда селекция усулларининг ахамияти нихоятда катта. Бунда куйлар сурувларида максадга мувофик танлаш усуллари билан бирга жуфтлаш усулларининг урни нихоятда ахамиятли хисобланади. Шунингдек бундай сурувларни шакллантиришда турли урчитиш ва чатиштириш усулларида макбул генотипдаги куйлардан фойдаланиш сохани ривожлантиришда ва унинг самарадорлигини оширишда алохида ахамиятга эга булиб хисобланади.

1-расм. ^уйларни сунъий уруглантириш тадбирлари

Биз шу максадда Шимолийкавказ зотли наслли кучкорларнинг уруглари билан жуфтлаш режасини ишлаб чикдик ва режага асосан сунъий уруглантириш тадбирларни олиб борилди (1 -жадвал).

Жадвал маълумотларидан куринишича, I гурухда совликларни сунъий уруглантиришда фойдаланилган элита классли наслли кучкор 1 бошни ташкил этиб, улар соф зотли элита классига мансуб Шимолийкавказ зотига мансуб кучкордир.

Наслли кучкор отасининг тирик вазни 108 кг, онасининг тириквазни 61 кг, II гурухда соф догистон зотли налли кучкор оталарининг тирик вазни 92 ва 90 кг, оналариники эса 59 ва 60 кг ташкил этади ва хар иккала гурухда элита классига мансуб наслли кучкорлар

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

гурухига уиради. Бу эса майин ва ярим майин жун йуналишидаги зотларининг андоза талабларига жавоб беради.

1 жадвал

Жуфтлаш режаси

Гурухла р Инвента рномери Тугилган йили Зоти зотдорлиги Класс и Онасининг махсулдор-лиги Отасиниг махсулдор- лиги

Iгурух Сунъий уруглантиришда ишлатилган наслли кучко э уруги

12425 2019 Шимолий -кавказ Соф зотли Элита 61 108

II гурух Табий уруглантиришда ишлатилган наслли кучкор

80620 2020 Догистон Соф зотли Элита 59 92

12015 2020 Догистон Соф зотли Элита 60 90

I тажриба гурухидаги совликлар тулик сунъий уруглантирилди. Тадкикотларда тажриба гурухидаги совликларнинг тирик вазни ва жун махсул-дорлигини ургандик, унинг натижалари 2-жадвалда келтирилади.

2 жадвал

Тажрибадаги совликларнинг тирик вазни ва жун мах,сулдорлиги

I Тажриба гурух,и II Назорат гурух,и

н = 50 н = 50

Х +Sx Cv,% X+Sx Cv,%

Тирик вазни 42,4 +0,271* 2,98 42,2 + 0,301 2,68

Жун микдори 3,33 + 0,025** 4,09 3,27+ 0,021 3,59

Ювилган соф жун 2,06 + 0,012*** 3,49 2,02+ 0,014 3,29

Жун узунлиги 11,52 + 0,07 4,16 11,52 + 0,065 4,01

Изох: *P>0,95; **] Р>0,99; ***P>0,999

Жадвал маълумотларидан куринишича, совликларни уруглантириш бошланишидан олдин уларнинг тирик вазни ва жун махсулдорлиги аникланди. Биринчи тажриба гурухидаги шимолийкавказ зотли кучкорнинг музлатилган уруги билан чатиштириладиган совликларнинг тирик вазни уртача 42,4 кг ни ташкил этиб, соф зотли урчитиладиган совликларга нисбатан 0,2 кг (P>0,95), шунга мос равишда жун киркими буйича 0,06 кг (P>0,99), ювилган жун огирлиги буйича-0,04 кг (P>0,999), ва жун узунлиги буйича 0,02 см га юкори булди.

2-расм. Жун киркиш тадбири

Хулоса. Шундай килиб, олинган маълумотлар, гуштдор-сержун куйларнинг генофондини саклаш ва купайтриш максадида жахон генофондига хос шимолийкавказ зотли наслли кучкорнинг музлатилган уруги билан догистон зотли совликларни

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS"

_SEPTEMBER 26-27, 2024_

чатиштириш максадида танланган совликларнинг тирик вазни ва жун махсулдорлиги

буйича гурухлар уртасида унча фарк кузатилмади.

REFERENCES

1. Абдулмуслимов А.М., Хожоков А., Мирзаев А.Р., Юлдашбаев Ю.А. Живая масса баранчиков дагестанской горной породи и помесей, полученних от скрешивания с баранами порди российский мясной меринос. // Ж. "Аграрная наука". 2021 г., №2, с. 2932.

2. Айбазов М.М., Селионова М.И, Маматтова Т.В. Воспроизводства овес и коз исползованием биотехнологических методов и приемов, //Монография. Ставрапол 2018 г, с 12-34.

3. Амерханов А., Прухачев В.И., Селионова М.И. Из истори российского овсеводства, // Монография. Ставрапол 2017 г., с. 250-271.

4. Ерохин С.А. Наследственная и фенотипическая обусловленност многоплодная овес. // Ж."Овси, кози, шёрстное дело". 2009 г., №1, с. 10-12.

5. Ефимова Н.И., Чернобай Е.Н., Шумаенко С.Н., АнтоненкоТ.И. Количественниэ и качественниэ показатели шерсти овес породи российский мясной меринос в колхозе-племзаводе имени ленина Арзгирского раёна ставрополсого края. // Вестник Курской ГСХА. 2019 г., №4, с. 83-88.

6. Коник Н.В. Совершенствование технологии вирашивания молодянка мериносових овес в условиях Поволжя. // Ж. "Зоотехния". 2009 г., №6, с.24-

7. Кочкоров Р.Х., Селкин И.И. Плодовитост маток и сохрранност ягнят советской мясо-шерстной породи. // Ж."Зоотехния". 2010 й., №4, с. 30-31.

8. Рузибоев Н., Очилов F., Шоймуродов Н.. Узбекистон куйчилигининг янги даври. Чорвачилик ва наслчилик иши. Ж. №05, 2020.21-25 б.

9. Рузибоев Н., Пирназаров З. ларнинг Узбекистонда сифатли саноатбоп жунларни етиштириш. Ж. "Чорвачилик ва наслчилик иши".№06, 2020.22-23 б.

10. Саргасян Т.А., Мармарян Б.Г., Абрамян В.В Плодовитост овес как метод повишения производства баранини в Армении // Ж. "Биологический Армении". Ереван, 2013 г., №4.с. 101-105.

11. Селкин И.И., Абонеев В.В. "Североковказская мясо-шерстная порода овес. // Монография, Ставрапол, 2007 г., с. 10-40.

12. Юлдашбаев Ю.А., Траисов Б.Б., Есенгалиев К.Г., Смагулов Д.Б., Курмангалиев Е.К., Кертиева Н.М., Есенгалиева Ж., Нургалиева М.А., Каледин А.П., Абудудзяба З. Продуктивност акжаикских мясошерстних овес и их помесей, полученних от баранов-производителей северокавказской и куйбишевской пород. // Ж. "Аграрная наука". 2019 г. №2, с. 36-38.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.