Научная статья на тему 'ТАЯНЧ – ҲАРАКАТ АЪЗОЛАРИ ШИКАСТЛАНГАН ЎҚУВЧИЛАРДА МУСКУЛ ФАОЛИЯТИНИНГ БУЗИЛИШ ТАРТИБИ УЧУН ФУНКЦИОНАЛ ТИЗИМ ДИНАМИКАСИ'

ТАЯНЧ – ҲАРАКАТ АЪЗОЛАРИ ШИКАСТЛАНГАН ЎҚУВЧИЛАРДА МУСКУЛ ФАОЛИЯТИНИНГ БУЗИЛИШ ТАРТИБИ УЧУН ФУНКЦИОНАЛ ТИЗИМ ДИНАМИКАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
830
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
тана вазни ортиқча / тана вазни дефицити (етишмовчилиги) / таянч-ҳаракат аппарати / мускулларининг зўр бериб ишлаши / организмнинг энергия таъминоти / юрак-қон томир тизими / жисмоний қобилиятларини тарбиялаш / машқларни узлуксиз бажариш / ўртача шиддат.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — М. Х. Миржамолов

Ушбу мақолада имкониятлари чекланган ўқувчиларнинг ҳаракатланиш даражасидан келиб чиқиб машғулотларни мақсадли танлаш имкониятлари ўрганилган. Таянч-ҳаракат аппарати шикастланган ўқувчиларда тана вазни индекси бўйича баҳолаш натижалари тахлил қилиниб, хулосалар асосида табақалаштирилган машғулот дастурлари ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЯНЧ – ҲАРАКАТ АЪЗОЛАРИ ШИКАСТЛАНГАН ЎҚУВЧИЛАРДА МУСКУЛ ФАОЛИЯТИНИНГ БУЗИЛИШ ТАРТИБИ УЧУН ФУНКЦИОНАЛ ТИЗИМ ДИНАМИКАСИ»

ТАЯНЧ - ХДРАКАТ АЪЗОЛАРИ ШИКАСТЛАНГАН УЦУВЧИЛАРДА МУСКУЛ ФАОЛИЯТИНИНГ БУЗИЛИШ ТАРТИБИ УЧУН ФУНКЦИОНАЛ ТИЗИМ ДИНАМИКАСИ

М. Х. Миржамолов

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Адаптив жисмоний тарбия ва спорт кафедраси мудири (PhD), доцент

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада имкониятлари чекланган укувчиларнинг харакатланиш даражасидан келиб чикиб машгулотларни максадли танлаш имкониятлари урганилган. Таянч-харакат аппарати шикастланган укувчиларда тана вазни индекси буйича бахолаш натижалари тахлил килиниб, хулосалар асосида табакалаштирилган машгулот дастурлари ишлаб чикилган.

Калит суз ва иборалар: тана вазни ортикча, тана вазни дефицити (етишмовчилиги), таянч-харакат аппарати, мускулларининг зур бериб ишлаши, организмнинг энергия таъминоти, юрак-кон томир тизими, жисмоний кобилиятларини тарбиялаш, машкларни узлуксиз бажариш, уртача шиддат.

Такдир такозоси билан ногирон булиб колган, аммо хаётга булган мехр-мухаббати туфайли спорт билан шугулланаётган хамюртларимиз хам дунё спорт майдонларида Ватанимиз шаънини муносиб химоя килмокдалар. Бу мамлакатамизда инсон манфаатларига, унинг сихат-саломатлилигига катта эътибор берилаётганлиги самарасидир.

Ногиронлик—касаллик, шикастланиш, майиб-мажрухлик, бахтсиз ходисалар туфайли бутунлай ёки маълум муддат мехнат кобилиятини йукотишга айтилади. Жисмоний ёки аклий нуксонлари борлиги сабабли ижтимоий ёрдам ва химояга мухтож шахс ногирон хисобланади. Миллий замонавий конунчиликда белгиланганишича, ногирон ёки организмнинг кучли бузилишига эга булган шахс, яъни согликни саклаш идоралари томонидан белгиланган тартибда тасдикланган, хаётий фаолиятдаги ва ижтимоий ёрдам ва химоя эхтиёжларидан келиб чикадиган чекланишларга олиб келувчи касалликдан келиб чикадиган жарохат, тугма ёки орттирилган камчиликларга эга киши давлатимиз томонидан белгиланган тартибда химояланади.

Бугунги кунда куплаб мамлакатлар "ногирон" сузининг негатив-психологик босими туфайли унинг ишлатилишидан воз кечмокдалар. Бунинг урнига: лаёкатсиз шахс, жисмоний камчиликларга эга булган шахс, функционал (жисмоний) чекланишлар (бузилишлар)га эга шахс, махсус эхтиёжларга эга булган ноодатий шахслар сузларига алмаштирилмокда.

Имкониятлари чекланган укувчиларда куч машклари организмда оксил синтези жараёнларини кучайтирувчи анаболик гормонлар ажралишига сабаб булди, бу эса, биологик етилиш, скелет, мускул массаси ва организмнинг бошка тукималарининг усишини тезлаштирди.Уларнинг бажарилиши юрак- томир, нафас олиш ва бошка тизимлар мускулларининг зур бериб ишлашига боглик. Танлаб йуналтирилган машклар туфайли мускулларнинг таранг тортиши имкони борича энг юкори кучнинг 50-70 %ига тугри келди. Таянч-харакат аппарати шикастланган укувчиларнинг жисмоний ривожланиш ва функционал курсаткичлари доимий равишда бахолаб борилди. Таянч-харакат аппарати шикастланган укувчиларда тана вазни индекси буйича бахолаш натижалари куйидаги курсаткичларни ташкил этди: угил болаларда тана вазни индекси буйича 40,4 % укувчиларда индекс бахосига кура меъёрий натижалар кайд этилган булса, 19,6% укувчиларда тана вазни дефицити (етишмовчилиги) борлиги аникланди. Яна 40%укувчиларда эса тана вазни меъёридан ортикча эканлиги аникланди (1 -жадвал).

1-жадвал

Таянч-харакат аппарати шикастланган укувчиларда тана вазни индексини

бахолаш натижалари Х (n=76)

Угил болалар

Синалувчилар Тана Буйи Кетле Х,олат таснифи

% хисобида вазни (метрда) индекси

40 61,2 1,51 26,7 Тана вазни ортикча

19,6 46,7 1,59 18,1 Тана вазни дефицити (етишмовчилиги)

40,4 51,9 1,55 21,5 Меъёрида

Таянч-харакат аппарати шикастланган укувчиларда харакатланиш имкониятининг кучли даражада чекланганлиги купгина харакатларни бажаришда турли хил кийинчиликлар тугдириши туфайли куплаб укувчиларда организмнинг индекс буйича саломатлик холати коникарли эмаслигини курсатди. Бу эса организмнинг ортикча ёглашиш жараёнини кучайишига олиб келади.

Киз болаларда утказилган тадкикот натижалари буйича меъёрий талаблар 60% укувчиларда талаб даражасида эканлиги аникланди. Колган укувчиларда 20%да тана вазни дефицити (етишмовчилиги) кайд этилган булса, харакатланиш имконияти чекланганлиги натижасида 10% укувчиларда I даражали ёглашиш жараёни ва 10% укувчиларда ортикча тана вазнига эга эканлиги кузатилди (2-жадвал). Ушбу холатда дастурда берилган укув материалларини саралаш ва Таянч-харакат аппарати шикастланган кизлар жисмоний ривожланишига мос

келадиган воситаларни танлаб олиш хамда уларни куллаш меъёрларини кайтадан ишлаб чикишни талаб этди.

2-жадвал

Таянч-харакат аппарати шикастланган укувчиларда тана вазни индексини

ба^олаш натижалари Х (n=72)

Синалувчилар Киз болала

% хисобида Тана Буйи Кетле Х,олат таснифи

вазни (метрда) индекси

20 38 1,48 18 Тана вазни дефицити (етишмовчилиги)

10 44 1,48 29,7 I даражали ёглашиш

10 44 1,38 23,1 Тана вазни ортикча

60 43,2 1,47 21,18 Меъёрида

Тана вазни индекси буйича утказилган тадкикот натижаларига кура: тана вазнининг меъёрий натижалари угил болаларда уртача арифметик киймати 51.9кг ни ташкил килган булса, киз болаларда бу курсаткич 43.2кг ни ташкил килди. Буй курсаткичлари буйича уртача арифметик курсаткичлар мос равишда угил болаларда 155см, киз болаларда 147см ни ташкил килди. Кетле индекси буйича угил болаларда 21.5ни, киз болаларда 21.1ни ташкил килди (1-расм). Бу эса, индекс бахоси буйича хар иккаласида меъёрий натижаларга мос келади.

Киз болалар

^ил болалар

УFил болалар Киз болалар

Кетле индекси 21,5 21,1

■ Буйи (см) 155 147

Тана вазни 51,9 43,2

1-расм. Таянч-^аракат аппарати шикастланган укувчиларда тана вазни индексининг уFил ва киз болаларда меъёрий натижаларнинг уртача арифметик курсаткичлари

Таянч-харакат аппарати шикастланган укувчиларда организмнинг энергия таъминотини бахолаш учун утказилган тест натижалари, энг аввало, машгулотларда юкламаларни меъёрлаш имкониятини берса, бошка тарафдан, харакатланиш потенциалини ифодалайди. Бу Робинсон индекси ёрдамида олиб борилди.

Таянч-харакат аппарати шикастланган укувчиларда Робинсон индекси буйича бахолаш натижалари куйидаги курсаткичларни ташкил этди: угил болаларда 10 % укувчиларда индекс бахосига кура меъёрий натижалар кайд этилган булса, 79.6% укувчиларда юрак-кон томир тизимида етишмовчиликлар борлиги аникланди. Яна 10,4% укувчиларда эса юрак-кон томир тизими фаолиятида бузилиш аломатлари борлиги кузатилди (3.3-жадвал). Таянч-харакат аппарати шикастланган укувчиларда харакатланиш имкониятининг кучли даражада чекланганлиги купгина жисмоний юкламаларни бажаришда турли хил кийинчиликлар тугдириши туфайли организмнинг энергия таъминоти паст даражада эканлиги аникланди. Бу курсаткич индекс буйича саломатлик холати коникарли эмаслигини курсатади. Юрак-кон томир тизими фаолиятида бузилиш аломатлари борлиги юкламаларни меъёрлашда хам турли хил кийинчиликларни келтириб чикарди.

Таянч-харакат аъзолари функциялари шикастланган укувчиларнинг жисмоний кобилиятларини тарбиялаш учун машкларни узлуксиз уртача шиддат билан нисбатан узок вакт бажаришга ургатилди. Имкониятлари чекланган укувчиларда чидамлиликни тарбиялашнинг асосий коидасига асосланиб иложи борича купрок мускул гурухларини ишга жалб килиш оркали турли шиддатдаги жисмоний юкламаларни секин-аста ошириб борилди. Умумий чидамлиликни ривожлантириш жисмоний сифатларнинг махсус турларини (куч, тезлик, харакатларнинг узаро мослиги, тургун холатдаги ва бошк.) шаклланиши учун асос булиб хизмат килди.

Укувчиларда тургун холатдаги чидамлилик мувозанатда туришнинг муайян холатларини ушлаб туриш учун зарур булиб, у кадни ростлаб "тик туриш", оёк учида туриш, бир оёкда туриш, осилиб туриш, таяъниб туриш, унча огир булмаган юкни кутариб туриш ва бошкалар, яъни асосан изометрик тавсифдаги машклар ёрдамида ривожлантирилди. Бу машкларнинг катталиги юкори булмаслиги, давомийлиги эса киска муддатли булиши керак. Бу машклар мажмуига, кушимча огирликлари булган ёки булмаган у ёки бошка холатларни ушлаб туриш ва кайд килиш машклари киритилди.

REFERENCES

1. Бобомуродов Норпулат Ширинович Структуры физической подготовленности курашистов // Вестник науки и образования. 2020. №4-2 (82). обращ).

2. Bobomurodov, Norpo'lat Shirinovich. "Kurashchilarning jismoniy tayyorgarligi tuzilmalari". Fan va ta'lim axborotnomasi 4-2 (82) (2020).).ения: 24.12.2021

3. Mirjamolov M.X., Odilov R.F., Zokirov d.r.salomatligi nogironat imkoniyatlari bo'lgan o'quvchilarning maxsus Jismoniy tarbiyasini takomillashtirish // Jismoniy tarbiya va sportning dolzarb muammolari. - 2020. - S. 20-23.

4. Н. Ю. Валиева, Р. Ф. Одилов Методы развития эффекта тонусных рефлексов при детском церебральном параличе с помощью фитбольной гимнастики // Academic research in educational sciences. 2021. №11. (2021): 966-972.

5. ЛТ Давлатова Болалар церебрал фалажида жисмоний тайёргарликни машгулот жараёнида ва илмий назарий сохада ривожлантириш Academic research in educational sciences, ООО «Academic Research»

6. Н. Ю. Валиева. "Рейтинговый уровень упражнений специально двигательной подготовки в учебно-тренировочном процессе юных спортсменов" Academic research in educational sciences, no. 3, 2020, pp. 1266-1271.).

7. Л. Б. Собирова Эффективность использования специальных упражнений в профилактике нарушений роста у младших школьников // Academic research in educational sciences. 2021. №5.

8. Собирова Лайло Бахромовна Эффективность использования специальных упражнений для предупреждения сколиоза у учеников начальных классов // Современное образование (Узбекистан). 2019. №10 (83).

9. Sherali Hoshimovich G'ofurov Malakali sprinterchilarning sport mashg'ulotlarini rivojlantirishning usullari // Academic research in educational sciences. 2021. №4.

10. Гофуров Шерали Болалар ва усмирлар спорт мактабларида бошлангич тайёрлов гурухида шугулланувчи енгил атлетикачилар машгулотларини такомиллаштириш e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz 2020/6/5 https: //elibrary.ru/item.asp?id=44341912

11. МИРЖАМОЛОВ М.Х ВАЛИЕВА Н.Ю. Дифференцированная программа занятий физической культуры для учащикся с ограниченными физическими возможностями Физическая культура и спорт / Медико-биологические основы физической культуры и спорта страницы14-19 2020

12. СА ЮНУСОВ Особенности периодизации тренировочного процесса высоко квалифицированных парапауэрлифтёров- Фан-Спортга, 2021

13. СА ЮНУСОВ Особенности тренировочного процесса атлетов высокой квалификации в паралимпийском пауэрлифтинге - Фан-Спортга, 2020

14. СА ЮНУСОВ Роль и значимость психологической подготовки паралимпийцев пауэрлифтёров высокой квалификации- Фан-Спортга, 2020

15. Гофуров Шерали. Nogironlar aravachasidan foydalanadigan umurtqa pog'onasi shikastlangan yoshlarning adaptiv jismoniy tarbiyasi. международная научно-практическая онлайн конференция 2021/4/24

16. Сабирова, З. Б. (2021). Иностранный язык как компонент профессиональной подготовки студентов вуза физической культуры. Academic Research in Educational Sciences, 2(11), 973-979. doi:10.24412/2181-1385-2021-11-973-979

17. Светличная Н.К. Вопросы повышения физической активности подростков и молодежи в современных условияхВ сборнике: Физическое воспитание и спорт в

высших учебных заведениях. Сборник статей XVII Международной научной конференции. В 2-х частях. Белгород, 2021. С. 107-110.

18. Svetlichnaya N.K. Integral approach in assessing the functional state of adaptive and healthy physical cultureB сборнике: . Материалы XXVI Международного научного Конгресса. Под общей редакцией Р.Т. Бурганова. г. Казань, 2021. С. 412-414

19. Светличная Н.К Повышение эффективности применения средств адаптивной физической культуры и спорта у детей и подростков с ограниченными возможностями здоровья.В сборнике: Олимпийский спорт и спорт для всех. Сборник научных трудов, представленных на XXIV Международный научный конгресс. Казань, 2020. С. 361-364.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.