Научная статья на тему 'ТАЯНЧ-ҲАРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ УЛОҚТИРУВЧИЛАРНИ ЮКЛАМАЛАРИНИ ТАҚСИМЛАШ ВА МАШҒУЛОТ РЕЖАЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ'

ТАЯНЧ-ҲАРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ УЛОҚТИРУВЧИЛАРНИ ЮКЛАМАЛАРИНИ ТАҚСИМЛАШ ВА МАШҒУЛОТ РЕЖАЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
41
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТАЯНЧ ҲАРАКАТ АППАРАТИ / СПОРТ ТАСНИФИ / САРАЛАНГАН ВОСИТАЛАР / ДАВР

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Собирова Л.Б., Абдиев Ш.А.

Мақолада таянч ҳаракат аппарати шикастланган улоқтирувчиларнинг спорт таснифлари бўйича махсус машқлар, саралаш ҳамда юкламаларни тақсимлаш ва машғулот режаларини ишлаб чиқишга эътибор қаратилган.Статья посвящена подбору специальных упражнений по спортивной классификации метателей с опорно двигательной травмой, а также распределению нагрузок и разработке планов тренировок.The article is focused on the selection of specific exercises according to the sports classification of throwers with musculoskeletal injuries, as well as the distribution of loads and the development of training plans.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЯНЧ-ҲАРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ УЛОҚТИРУВЧИЛАРНИ ЮКЛАМАЛАРИНИ ТАҚСИМЛАШ ВА МАШҒУЛОТ РЕЖАЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори(PhD) Л.Б. СОБИРОВА1

Катта укитувчи Ш.А. АБДИЕВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шадри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

abdiev.uzdjtsu@mail.ru

таянч-хдракат аппараты ШИКАСТААНГАН

юцори мааакааи уаоцтирувчиаарни

юкаамааарини та^симааш ва машгуаот

режааарини ишааб чициш

Аннотация

Annotation

Статья посвящена подбору специальных упражнений по спортивной классификации метателей с опорно-двигательной травмой, а также распределению нагрузок и разработке планов тренировок.

Ключевые слова: опорно-двигательный аппарат, спортивная классификация, нозология, протез, дифференцированные средства, цикл.

Маколада таянч ^аракат аппарати шикастланган улоктирувчиларнинг спорт таснифлари буйича махсус машклар, саралаш хдмда юкламаларни таксимлаш ва машгулот режаларини ишлаб чикишга эътибор каратилган.

Калит сузлар: таянч царакат аппарати, спорт таснифи, нозология, протез, сараланган воситалар, давр.

The article is focused on the selection of specific exercises according to the sports classification of throwers with musculoskeletal injuries, as well as the distribution of loads and the development of training plans.

Key words: musculoskeletal system, sports classification, nosology, prosthesis, differentiated means, cycle.

Мавзунинг долзарблиги. Республикамизда пара-енгил атлетикачи улоктирувчиларнинг юксак ютуклари фонди, машгулотларни янги усулларини ишлаб чикишнинг амалий вазифаси, машгулот фа-олияти натижавийлигини оширувчи янада самарали воситаларни танлаш ва йуналтириш учун мудим адамият касб этади. "Шу билан бирга, жисмоний им-конияти чекланган ва ногиронлиги булган шахсларни спорт билан шугулланиш учун зарур шарт-шароит-лар яратиш, уларнинг халкаро спорт майдонларида муносиб иштирок этишини таъминлаш ва давлат тамонидан куллаб-кувватлашга алодида эътибор каратилмокда". Бугунги кунда долзарб булган па-ра-енгил атлетикачиларни спорт машгулотларини оптималлаштириш ва спорт фаолиятини самара-дорлиги ва ишончлилигини ошириш каби узига хос вазифаларни дал этиш билан боглик муаммоларга катта эътибор берилиши дам бежизга эмас. Шунга ка-рамай, таянч-даракат аппарати шикастланган юкори малакали улоктирувчилар спорт машгулотларини оп-тималлаштиришнинг асосий йуналишларини ишлаб чикиш билан боглик айрим жидатлари дозирга кадар етарлича тадкик килинмаган ва тажрибада асослаб берилмаган.

Тадлилларга кура, таянч даракат аппаратида шикастланиши булган спортчиларнинг укув-машгу-лотлари буйича илмий изланишлар олиб борилган булса-да, таянч-даракат аппарати тизимига шикаст етган спортчиларни пара-енгил атлетика турлари буйича спорт машгулотлари тизимини яратиш учун зарур булган билим чегаралари кенгайтирилмаган;

- таянч-даракат аппаратида шикастланиши булган спортчиларнинг пара-енгил атлетика машгулотларида турли хил спорт турлари ва функционал синфларга эга булган юкори малакали спортчилар учун спорт машгулотлари тизимини яратиш жараёнида юзага келадиган муаммоли жойлари аникланди ва асосий муаммоларни ечишнинг мумкин булган ечимлари курсатилди.

Тадкикотнинг максади. Таянч-даракат аппарати шикастланган юкори малакали улоктирувчиларни спорт нозологиясига боглик булган самарали воситаларни саралаш ва машгулот юкламаларини меъёр-лаш оркали машгулотларни режлаштириш юзасидан таклиф ва тавсиялар ишлаб чикишдан иборат.

Тадкикотнинг вазифалари.

- таянч-даракат аппаратида (ТХД) шикастланиши булган юкори малакали улоктирувчилар тайёргар-лиги буйича, нозологиянинг дар бир таснифи учун танлаб йуналтирилган воситаларни саралаш ва назорат килиш;

- юкори малакали улоктирувчиларнинг турли снарядларда махсус ускуналардан фойдаланишга каратилган машгулот режаларини ишлаб чикиш.

Пара-енгил атлетикада туртта нозологик турда мусобака машкларини тизимлаштириш амалга оширилди. Юкори малакали пара-енгил атлетика улоктирувчиларни тайёргарлик тизими назорат ки-линган, ТХД шикастланиши булган спортчилар учун спортнинг дар бир таснифида сараланган жисмоний машклар билан юкори даражада боглик булган тест-лар туплами шакллантирилган, улардан фойдаланиш

см о см

Ю га t

0 d w

1

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

хавфсиз, укув жараёнида фойдаланиш мумкин булган оширган нозологик хусусиятларни дисобга олиш ва махсус жисмоний сифатларини ривожланишини меъёрлаш тамойиллари оркали амалга оширилган. дар томонлама бадолайдиган, шу билан биз амалга

1-жадвал

Улоктирувчилар учун функционал синфларига саралаб олинган жисмоний воситалар жамланмаси

о

00

ш та ■с

0 а со

1

F35, F42 спорт ва функционал таснифлардагилар мос келадиган машклар:

- утирган жойида, кукракдан икки кул билан 3 кг.ли ядро иткитиш;

- ядро улоктириш 3 кг - аёллар, 5 кг - эркаклар иккала кули билан бошнинг оркасидан;

"Смит тренажёри" да ётган долда, уз вазнига 70%га тенг вазнли штангани кутариш, 5 марта (вакт дисобга олинади)

"Смит тренажёри"да ярим букилган уриндикда утирган долда, уз вазнининг 50% га тенг масса билан 5 сония кутариш.

Функционал таснифларда F36.38 F40.41.44-да ядро иткитиш, диск ва найза улоктириш учун машклар

- ядро улоктириш 3 кг - аёллар, 5 кг - эркаклар икки куллари пастдан;

- ядро улоктириш 3 кг - аёллар, 5 кг - эркаклар иккала кули билан бошнинг оркасидан;

- ядро улоктириш 3 кг - аёллар, 5 кг - эркаклар кукракдан икки кули билан;

- "Смит тренажёри"да ярим букилган уриндикдан утирган долда, уз вазнининг 50% га тенг масса билан 5 сония кутариш;

- "Смит тренажёри" да ётган долда, уз вазнига 70%га тенг вазнли штангани кутариш, 5 марта (вакт дисобга олинади)

- утирган жойида, кукракдан икки кул билан 3 кг.ли ядрони улоктириш;

- утирган долда, иккала кул билан бошнинг оркасидан 3 кг.ли ядрони улоктириш;

- бир кули билан 150 гр.ли тупни улоктириш;

F37, F46 спорт ва функционал таснифларида ядро иткитиш, диск ва найза улоктириш учун машклар:

- ядро улоктириш; 3 кг - аёллар, 5 кг - эркаклар, икки куллари пастдан;

- ядро улоктириш; 3 кг - аёллар, 5 кг -эркаклар кукракдан икки кули билан;

- утирган жойидан, кукракдан, икки кул билан 3 кг.ли ядрони улоктириш;

- "Смит тренажёри" да ётган долда, уз вазнига 70%га тенг вазнли штангани кутариш, 5 марта (вакт дисобга олинади)

- "Смит тренажёри"да, ярим букилган уриндикдан, утирган долда, уз вазнининг 50%ига тенг масса билан - 5 сония кутариш;

- ядро улоктириш, 3 кг - аёллар, 5 кг - эркаклар икки кул билан бош ортидан;

- 150 гр.ли тупни бир кули билан улоктириш.

F32, F51-52 спорт ва функционал таснифларида ядро иткитиш буйича машклар:

- утирган жойидан, кукракдан, икки кул билан 2 кг.ли ядрони улоктириш;

- утирган долда, бир кул билан 150 гр.ли тупни улоктириш;

- "Смит тренажёри"да, ярим букилган уриндикда утирган долда, уз вазнининг 50% ига тенг масса билан 5 сония кутариш

- "Смит тренажёри" даги ярим утирган долда, уз вазнининг 70% ига тенг вазн билан (вактга) 5 март/а туриш;

F33 спорт ва функционал таснифида, диск ва найза улоктириш буйича машклар:

- утирган долатда, бош оркасидан икки кул билан 2 кг.ли ядрони иткитиш;

- турникда тортилиш - 5 марта (вактга) сония

- утирган долда, кукракдан, икки кул билан 2 кг.ли ядрони улоктириш;

- "Смит тренажёри"да ётган долда, уз вазнига 70%га тенг вазнли штангани кутариш, 5 марта вактга

- утирган жойидан 150 гр тупни бир кули билан улоктириш.

F53-54 спорт ва функционал таснифларида ядро иткитиш, диск ва найза улоктириш буйича машклар:

- утирган долатда, бош оркасидан, икки кул билан 2 кг.ли ядрони улоктириш;

- утирган жойида, кукракдан, икки кул билан 2 кг.ли ядрони улоктириш; 150 гр.ли тупни улоктириш.

- "Смит тренажёри" даги ярим утирган долда, уз вазнига тенг вазн билан вактга - 5 марта туриш;

- "Смит тренажёри" даги ярим утирган долда, уз вазнига тенг вазн билан вактга - 5 марта туриш;

F34, F55-57 спорт ва функционал таснифларида диск ва найза улоктирувчилар учун машклар:

- Икки кул билан бошнинг оркасидан, утирган долатидан - 2кг.ли ядрони улоктириш;

- утирган жойида, кукракдан, икки кул билан 2 кг.ли ядрони улоктириш;

- утирган жойидан кукрак олдидан икки кул билан 3 кг.ли ядрони улоктириш;

- "Смит тренажёри"да, ярим букилган уриндикдан, утирган долда, уз вазнининг 50% ига тенг масса билан 5 сония кутариш.

- утирган жойидан, бир кул билан 150 гр.ли тупни улоктириш.

Спорт машFулотлари: техника, тактика, усулият Техника, тактика и методика спортивной тренировки

2-жадвал

Таянч-харакат аппарати шикастланган улоктирувчилар учун мусобака олди тайёргарлик боскичида хафталик

микроциклнинг намунавий машгулот режаси

Х,афта кунлари Машгулот мазмуни Меъёри (маротаба) Машгулот йуналиши 1 дакикада юрак киска-риш сони Физио-логик режим Ташкилий услубий курсатмаси

Душанба Эрталаб 1 .Смит тренажёрида ярим букилган уриндикдан, утирган холда, уз вазнининг 50%га тенг штангани 5 сония давомида кутариш 2. Смит тренажёри да ётган холда, уз вазнига 70%га тенг вазнли штангани кутариш, 5 марта вактга 3. Аёллар 3 кг, эркаклар 5 кг ядрони иккала кули билан бошнинг оркасидан улоктириш 4.Снарядни ушлаш ва елка харакатларини хамда снарядни кулдан чиккунча булган харакатларни такомиллаштириш. 3-5 3-5 8-10 10-12 Тезкорлик Техника 160-170 анаэроб Машгулотлар имкон кадар тезликда бажарилиши керак; Снаряд билан булган маштулотларда спортчини хар бир харакатини кузатиб хато, камчиликларини тузатиб бориш лозим

Кечки 1. Юзтубан ётган холда, кулларга таяниб тирсакни букиб ёзиш 2. Кушпояда кулларни букиб ёзиш 3. Чалканча ётган холда гавдани кутариш (пресс) 4.Ётган холда штангани кутариш (уз вазнини 50%га тенг отир-ликни) 50х6 50х6 40х4 4-6 Умумий чи-дамлилик 140-150 аэроб Маштулотлар урта меъёрда бажарилиши керак

Сешанба Эрталаб 1.Смит тренажёрида ярим букилган уриндикдан, утирган холда, уз вазнининг 50%га тенг штангани 5 сония давомида кутариш 2. Смит тренажёрида ётган холда, уз вазнига 70%га тенг вазнли штангани кутариш, 5 марта вактга З.Юзтубан ётган холда, кулларга таяниб тирсакни букиб ёзиш 4. Кушпояда кулларни букиб ёзиш 3-5 3-5 40х5 40х5 Тезкорлик Чидамлилик 170-180 анаэроб Машгулотлар имкон кадар тезликда, охиригача бажарилиши керак.

Кечки 1.Юзтубан ётган холда, кулларга таяниб тирсакни букиб ёзиш 2. Кушпояда кулларни букиб ёзиш 3. Чалканча ётган холда гавдани кутариш (пресс) 4. Ётган холда штангани кутариш (уз вазнини 50%га тенг огирликни) 50х6 50х6 40х4 4-6 Умумий чи-дамлилик 140-150 аэроб Маштулотлар урта меъёрда бажарилиши керак

Чоршанба Эрталаб 1. Смит тренажёри"да ярим букилган уриндикдан, утирган холда, уз вазнининг 50%га тенг масса билан 5 сония кутариш 2. Смит тренажёрида ётган холда, уз вазнига 70%га тенг вазнли штангани кутариш, 5 марта вактга 3. Ётган холда штангани кутариш (уз вазнини 70%га тенг огирликни) 4. Турникда тортилиш. 3-5 3-5 3-5 10х4 Тезкорлик Куч 170-180 анаэроб Машгулотлар имкон кадар тезликда бажарилиши керак

Кечки Дам олиш

Эрталаб Дам олиш

Пайшанба Кечки 1. Смит тренажёрида ярим букилган уриндикдан, утирган холда, уз вазнининг 50%га тенг штангани 5 сония давомида кутариш 2. Смит тренажёрида ётган холда, уз вазнига 70%га тенг вазнли штангани кутариш, 5 марта вактга 3. Аёллар 3 кг, эркаклар 5 кг ядрони иккала кули билан бошнинг оркасидан улоктириш. 4. Снарядни ушлаш ва елка харакатларини хамда снарядни кулдан чиккунча булган харакатларни такомиллаштириш. 3-5 3-5 8-10 10-12 Тезкорлик Техника 160-170 анаэроб Машгулотлар имкон кадар тезликда бажарилиши керак; Снарияд билан булган машгулотларда спортчини харбир харакатини кузатиб хато, камчиликларини тузатиб бориш лозим

Жума Эрталаб 1. Смит тренажёрида ярим букилган уриндикдан, утирган холда, уз вазнининг 50%га тенг штангани 5 сония кутариш 2. Смит тренажёри» да ётган холда, уз вазнига 70%га тенг штангани кутариш, 5 марта вактга 3. Юзтубан ётган холда, кулларга таяниб тирсакни букиб ёзиш 4. Кушпояда кулларни букиб ёзиш 4-6 4-6 50х4 40х4 Тезкорлик чидамлилик 170-180 анаэроб Машгулотлар имкон кадар тезликда, охиригача бажарилиши керак.

Кечки 1. Юзтубан ётган холда, кулларга таяниб тирсакни букиб ёзиш 2. Кушпояда кулларни букиб ёзиш 3. Чалканча ётган холда гавдани кутариш (пресс) 4. Ётган холда штангани кутариш (уз вазнини 50%га тенг огирликни) 50х6 50х6 40х4 4-6 Умумий чи-дамлилик 140-150 аэроб Маштулотлар урта меъёрда бажарилиши керак

Шанба Эрталаб 1. Смит тренажёрида ярим букилган уриндикдан, утирган холда, уз вазнининг 50%га тенг штангани 5 сония давомида кутариш 2. Смит тренажёрида ётган холда, уз вазнига 70%га тенг вазнли штангани кутариш, 5 марта вактга 3. Ётган холда штангани кутариш (уз вазнини 70%га тенг огирликни) 4. Турникда тортилиш. 3-5 3-5 3-5 10х4 Тезкорлик Куч 170-180 анаэроб Машгулотлар имкон кадар тезликда, нисбатан огиррок булган огирликларда бажарилади.

Кечки 1. Смит тренажёрида ярим букилган уриндикдан, утирган холда, уз вазнининг 50%га тенг штангани кутариш 2. Смит тренажёрида ётган холда, уз вазнига 70%га тенг штангани кутариш. 3. Турникда тортилиш 4. Кушпояда кулларни букиб ёзиш. 4-6 4-6 10х4 40х4 Куч УЖТ 150-160 анаэроб-аэроб Маштулотлар урта меъёрда бажарилиши керак

Якшанба Дам олиш

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

см о см 00

го га

О ю

с го

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

3-жадвал

Таянч-харакат аппарати шикастланган улоктирувчиларни спорт таснифига караб ^афталик юкламаларининг тахсимоти

Н-в Х., А-ва Д.

м К | | «§ эрталаб тезкорлик техника тезкорлик чидамлилик тезкорлик куч тезкорлик чидамлилик Тезкор-куч

умумий чидамлилик умумий чидамлилик тезлик техника умумий чидамлилик куч УЖТ

Хафта кунлари 2 3 4 5 6 7

О-в Ё., Х-ва М

0 & иа Ж о ей эрталаб тезкорлик техника тезкорлик куч куч тезкорлик чидамлилик

* умумий чидамлилик куч чидамлилик куч УЖТ тезкорлик техника умумий чидамлилик куч УЖТ

Хафта кунлари 2 3 4 5 6 7

Р-в М., К-ва Н

1 1 Ж о ей эрталаб тезкорлик чидамлилик куч тезкорлик чидамлилик куч

тезкорлик техника умумий чидамлилик куч УЖТ тезкорлик техника умумий чидамлилик куч УЖТ

Хафта кунлари 2 3 4 5 6 7

ТХ.А шикастланиши булган спортчиларнинг па-ра-енгил атлетика спорт турлариидаги махсус жисмоний кобилиятлар туплами, турли хил спорт ва функционал даражадаги спортчилар учун бир хил этиб белгиланди. Бирок, спорт ва функционал синфга караб, ушбу коби-лиятларни ривожлантириш учун воситалар ва усулларни танлаш сезиларли даражада фарк килиши мумкин.

Укув жараёнининг самарадорлигини ошириш ва ТХ.А шикастланганлар учун, пара-енгил атлетика улоктириш турларида, спорт жарохати хавфини камайтириш учун биз - мураббийлар билан маслахат-лашдик ва тадкикот ишларини олиб бордик.

Тадкикот жараёнида самарали воситаларидан бир хил хажмда ва интенсивлик билан бир хил гурухдаги спортчиларни тайёрлаш - турли хил натижаларга олиб келиши мумкин. Шу сабабли, машгулотларни самарали ва хавфсиз булишини таминлаш максадида, йиллик циклда хам хар бир мезо ва микроциклга тайёргарлик буйича укув дастурларини ишлаб чикиш, укув жараёнининг таркибини урганиш, уни тизимлаштириш, энг яхши амалиётларни тахлил килиш ва умумлаштириш асосида амалга оширилиши керак деб билдик.

Макроцикл энг катта циклик тузилиш булиб, унга тайёргарлик, мусобака ва купинча утиш даври киради. Юкори малакали спортчиларни тайёрлашда ТХА ши-кастланган спортчиларнинг пара-атлетика турларида макроциклни даврийлаштиришнинг асосий усули - бу спорт формасининг бир ёки икки чуккцси билан бир йиллик машгулот, шунингдек хар бир макроциклда битта спорт формасининг битта машгулот чуккисига эга булган икки погонали машгулотлардан фойдаланилди. Иккиламчи макроцикллардан фойдаланиш, мухим вакт оралигининг мавжудлиги билан боглик. Жамоада юкори даражадаги ракобат туфайли баъзи спортчилар саралаш мусобакаларида, узларининг спорт формаси-нинг чуккцсига чикцш учун икки томонлама укцтиш макроциклларидан фойдаланадилар.

Хулоса. Спорт машгулотларида назорат тизими

энг кам урганилган булиб, ушбу турлар буйича спорт машгулотлари тизимли хусусиятга эга чунки у ти-зимни ташкил этувчи омиллар, узаро таъсир килувчи ва бир-бирини тулдирадиган таркибий кисмлардан фойдаланиш лозимлиги таъкидланган.

Спорт машгулотларининг самарали тизимини яратиш учун нозологик хусусиятларни хисобга олиш ва меъёрлаш тамойилларини харакатларни бажариш кобилиятини аниклаш ва хисобга олиш, доимий техник ва махсус техник воситалардан юкори даражада фойдаланиш коидаларини ишлаб чикиш лозимлиги таъкидланган.

ТХА шикастланган юкори малакали спортчиларнинг машгулотлари ва фаолиятининг бир катор хусу-сиятлари аникланди, спорт ва функционал таснифнинг мавжудлиги, мусобака коидаларининг хусусиятлари, ногиронлик билан боглик спортчиларнинг хусусият-ларини таъминлайдиган тугридан-тугри нозологик омиллар (махсус ускуналар, протезлар) мавжудлиги таъкидланган ва туртта нозологик турга кура машклар-ни утириб ёки туриб бажаришни тизимлаштирдик, бу мезонлар функционал шикастланишнинг огирлиги, шунингдек, самарали машкларнинг хусусиятларидан фойдаланиш лозимлиги таъкидланган.

Адабиётлар:

1. Светличная Н.К. Адаптивная физичзскяа культура и спорт: учзбник / Н.К.Светличная. -Ташкент: «ОгИ1оЬ ёзусО nashriyot таЬаа ¡]ос1у иу», 2021 -232 с.

2. Светличная Н.К. Интегральный подход в оценке функционального состояния занимающихся адаптивной и оздоровительной физической культурой // Материалы XXVI Международного научного Конгресса «Олимпийский спорт и спорт для всех». - Казань, 2021. - С.412-414.

3. С.А.Юнусов Роль психологической подготовки паралимпийцев пауэрлифтиров высокой квалификации. Фан - Спортга (илмий - назарий журнал) № 3, Чирчи^, 2020.

4. С.А.Юнусов Особенности тренировочного процесса атлетов высокой квалификации в паралимпийском пауэрлифтинге. Фан - Спортга (илмий-назарий журнал) № 1, Чирчи^, 2020.

5. Н.Ш Бобомурадов Совершенствование управления соревновательной деятельностью высококвалифицированных борцов / Н. Ш. Бобомурадов, Б. У. Баракаев. - : непосредственный // Молодой ученый. - 2010. - № 9 (20). - С. 306-309.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.