Научная статья на тему 'ТАЯНЧ-ҲАРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ ЕНГИЛ АТЛЕТИКАЧИЛАРНИ МУСОБАҚА ЮКЛАМАЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ'

ТАЯНЧ-ҲАРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ ЕНГИЛ АТЛЕТИКАЧИЛАРНИ МУСОБАҚА ЮКЛАМАЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
35
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЯНЧ-ҲАРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ ЕНГИЛ АТЛЕТИКАЧИЛАРНИ МУСОБАҚА ЮКЛАМАЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Шайба- сиз слалом югуриш, дак. 25,0 + 0,6 3,2 24,0 + 0,5 9,6 1,0 0,1 >0,05

Шайба билан слалом югуриш, дак. 26,8 + 0,7 1,8 24,7 + 0,5 9,3 2,1 2,6 <0,05

Ишлаб чикилган ёш хоккейчиларнинг жисмоний тайёргарлик услубияти самарадорлигини тадкикот оркали текшириш шуни курсатдики, тайёргарлик дав-ри охирида тадкикот гурухи спортчилари тезкор-куч сифатларини энг яхши курсаткичларига эга булишди.

Хулоса. Илмий-услубий адабиётларни тахлил килиш шуни курсатдики, ёш хоккейчиларнинг жисмоний тайёргарлиги спортчиларнинг морфологик хусусиятларини урганиш, шунингдек, тезкор-куч сифатларини жисмоний тайёргарлик даражаси, унинг йиллик ва куп йиллик цикллардаги динамикасини урганиш асосида сезиларли даражада яхшилаш УУК (УДК, UDC): 796.42.015

мумкин. Педагогик тадкикот жараёнида жисмоний тайёргарликнинг курсаткичлари синалувчи гурухда уртача 3,2 %га, назорат гурухига нисбатан уртача 7,2 %га яхшиланганлиги аникланди. Ишлаб чикилган воситалар ва усуллар чидамлиликка сезиларли таъсир курсатди - 13,7%; тезлик кобилиятлари учун - 9,0% узгариш яхшиланди.

Адабиётлар:

Быстров В.А. Основы обучения и тренировки юных хоккеистов /В.А. Быстров. - М.: Терра Спорт, 2000. - 64 с.

Давлетмуратов С.Р. Тренировочные нагрузки хоккеистов в подготовительном периоде//Фан-спортга научно-теоритический журнал. - Чирчик, 2020. - №4. - С. 33-35.

Иванов А.А. Оценка общей и специальной подготовленности юных хоккеистов. УалГАФК, УГНОЦ, вып 8ч 2 УрО РАО, 2005- 176 с.

Маткаримов Р.М., Черникова Е.Н., Юн Р.С. Повышение спортивно-педагогического мастерства в велосипедном спорте, Методическое пособие, Издательско - полиграфический отдел УзГИФК,2009. - 90 с.

Николаев, В.А. Физическая подготовка хоккеистов: Метод. указания /В.А. Николаев. - Смоленск, 1994. - 30 с.

Сиренко Ю.И. Возрастные особенности в обучении юных хоккеистов с мячом. Мат.конф.мол.ученых. - Омск: Изд-во СибГУФК, 2004. - С 125-127.

Муаллиф билан богланиш учун:

sherzod225@mail.ru

Мустакил изланувчи Ш.А. АБДИЕВ1

'Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистан

ТАЯНЧ-ХДРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН ЮЦОРИ МАЛАКАЛИ ЕНГИЛ АТЛЕТИКАЧИЛАРНИ МУСОБАЦА ЮКЛАМАЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ

Аннотация

Annotation

В данной статье рассматриваются вопросы планирования соревновательных нагрузок высококвалифицированных спортсменов с базовой силовой подготовкой и технической подготовкой высококвалифицированных па-ра-атлетистов, достижения в международных соревнованиях.

Ключевые слова: спортсмены с дефектами опорно-двигательного аппарата, специальной физической подготовкой, общим восстановлением, количеством и показателями тренировочного процесса.

Мазкур маколада таянч-^аракат аппарати шикастланган юкори малакали енгил атле-тикачиларни мусобака юкламаларини режалаштириш ва юкори малакали пара-атлетика-чиларнинг техник тайёргарлиги, халкаро мусобакаларда эришилган ютуклари масалала-ри ёритилган.

Калит сузлар: таянч-уаракат аппарати тизимида нуцсони булган спортчилар, мах-сус жисмоний тайёргарлик, умумий тикланиш, машгулот жараёнининг сон ва курсаткичлари.

This article has developed a competitive system of highly qualified athletes with basic strength training and highlights the issues of technical training of highly qualified paraathletes, achievements in international competitions.

Keyword: Athletes with defects of the musculoskeletal system, special physical training, General recovery, the number and indicators of the training process.

Долзарблиги. Сунгги йилларда Узбекистонда паралимпия спорт турларини ривожлантиришга катта эътибор берилмокда. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 9 мартдаги "Узбекистон спортчиларини 2020 йил Япониянинг Токио шахри-да булиб утадиган XXXII ёзги Олимпия ва XVI Паралимпия уйинларига тайёрлаш тугрисида"ги П^-2821-сон ^арорига мувофик спорт жамоатчилиги томонидан катта хажмдаги ишлар амалга оширил-мокда [1,2]. Барча спорт турларида вакилларимиз

Токио Олимпиадасига кимматли рейтинг очколарини йигиб келишмокдалар.

Мамлакатимизда Паралимпия спорт турлари ХХ аср охирида тан олинган булиб, 2004 йилда Пара-лимпия уйинларида мамлакатимиздан таянч-харакат аппарати тизими шикастланган спортчилар биринчи марта иштирок этишди. Бу борада паралимпия спорт турларидан, пара-атлетикачилар энг куп узининг йуналишлари буйича медаллар шодасини кулга кири-тиш имконияти куплигини инобатга оладиган булсак,

о

CN О

ГО

та ■с

0

Q.

1

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

о о

го га ■с о о.

бу борада 2016 йилги ёзги Паралимпия уйинларида мамлакатимиз атлетлари ушбу мусобакада жами 31 та медалларни кулга киритдилар. Хрзирги кунда паралимпия спорт тури буйича натижаларга бой булган мусобакаларнинг доимий усиб бориши билан ажралиб туради, бу эса мухим халкаро мусобакаларда иштирок этадиган спортчиларни тайёрлашга алохида талаблар куяди.

Мусобака машклари, таянч-харакат аппарати тизимининг шикастланиши булган спортчиларнинг жисмоний тарбия машгулотлари таркиби енгил атлетика турларидан сезиларли даражада фарк килади.

Енгил атлетика спорт турида таянч харакат аппарат тизимининг шикастланиши булган атлетларни ушбу спорт турларига самарали тайёрлаш учун машгулотлар ва ракобатбардош фаолиятнинг барча хусусиятларини, шунингдек спортчилар сонини хи-собга оладиган машгулотлар тизимини яратиш керак. Энг кийин вазиятларни спортчилар утирган холатда, ёки махсус ускуна (протез) ёрдамида машгулотларни бажариш жараёнида аниклаш мумкин. Хорижий ада-биётларда пара-атлетиканинг яккалик машкларини бажариш усуллари ва уни урганишга булган хара-катлар тор доирада урганилиб келинган.

Урганилаётган ишларнинг аксарият кисмида спорт машгулотлар ва уларнинг турлари - техник, тактик, жихатлари шунингдек жисмоний машгулотларни бошкариш ва уни тизимларини даврийлаштириш дол-зарб эканлиги таъкидлаб утилган. Бизнинг фикримиз-ча, урганилаётган спорт турларида укув жараёнини ташкил этишда спорт машгулотларининг таркибий кисмларини айнан ногиронликнинг функционал ху-сусиятларига караб, шунингдек спортчиларнинг мах-сус жисмоний сифатларини ривожлантиришга ирсий мойиллиги асосида каратилиш керак. Махаллий ва хорижий адабиётларда ушбу асослар буйича шахсий хусусиятларни хисобга оладиган илмий асосланган манбаа ва адабиётлар аникланмаган.

Тадкикотнинг максади. Енгил атлетикада таянч-харакат аппарат тизимига шикаст етган юкори малакали спортчиларни спорт тайёргарлиги тизи-мини назарий жихатдан ишлаб чикиш ва тадкикотда асослаш.

Ушбу максадга эришиш ва фаразни тасдиклаш учун куйидаги тадкикот вазифалари аникланди:

1) Махсус адабиётларда амалий тажриба тах-лили асосида спортнинг енгил атлетика турларида мушак-скелет тизимига шикаст етган спортчиларни спорт машгулотларни ташкил этиш учун зарур булган таркибий кисмларни аниклаш;

2) Таянч-харакат аппарат тизимига шикаст етган юкори малакали енгил атлетикачиларнинг машгулотлари ва ракобатбардош фаолиятларининг хусусият-ларини аниклаш;

3) Таянч-харакат аппарати тизимида шикастлани-ши булган юкори малакали енгил атлетикачиларнинг функционал холатини хисобга олган холда, умумий ва махсус жисмоний тайёргарлигини мониторинг ки-лиш тизимини ишлаб чикиш ва тадкикотда асослаш.

Тадкикот усуллари. Усуллар мажмуасига куй-

идагилар киради: илмий ва услубий адабиётларни тахлил килиш, муаллифларнинг иш тажрибасини тахлил килиш ва умумлаштириш.

Тадкикотни ташкил килиш. Тадкикот нати-жаларини Узбекистан паралимпия ассоциациясида 2019 йил 10 март санасидан 2019 йилнинг 10 сентябр кунигача олиб борилди, шунингдек терма-жамоа аъ-золарини узок муддатли тайёрлаш тизимида синовдан утказилди ва тадбик этилди.

Тадкикот натижалари ва мухокамаси. Тадкикотни амалга ошириш жараёнида хар бир машгулот маълум воситалар билан бойитилгани сабабли узига хос йуналишга эга ва унинг жадвал асосида хар хафта хар бир спортчи учун мусобаканинг асосий боскичида ва мусобакадан олдинги тайёргар-лик боскичи (1-2 расмларга каранг)да курсатилган.

100

% — -— ^

(

о ^афталик микроцикл

1-расм. Мусобака даврида юклама ^ажмини аста-секин пасайтириш ва шиддатни ошириш.

Изоъ Узук чизик - юклама х&жми; тугри чизик - юклама шиддати.

2-расм. Шиддатни бир текис вариативликда аста-секинлик билан юклама ^ажмини ошириб бориш.

Биринчи боскичда таянч-харакат аппаратида ши-кастланиши булган енгил атлетикачиларнинг жисмо-ний тайёргарликни ривожлантириш учун тадкикотни жорий килиш, укув-машгулотларида вазифаларини хал килишда фойдаланиш учун куйидаги воситалар ва усуллар жорий килинди.

Синов натижалари 1 ва 2-жадвалларда келти-рилган.

Педагогик тадкикотнинг иккинчи боскичида тадкикот гурух спортчиларининг махсус жисмоний тайёргарликни ривожланиш даражасини бахолайди-ган педагогик тестлар натижаларини таккослашда, педагогик тажрибадан кейин сезиларли фарклар (р <0.05) аникланди.

1-жадвал

Педагогик тадкикотнинг биринчи боскичида спортчиларининг махсус

жисмоний ривожланиш даражасини ба^олайдиган педагогик тест натижалари

Педагогик тест Спортчилар М±м

С.Б. К.Н. Н.Х. Н.О. П.А. О.Х.

42 е-ша11: fan_sportga@uzdjtsu.uz №7-2020

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Бош оркасидан икки куллаб ядрони улоктириш, м* 11,53 (3 кг) 11,89 (2 кг) 8,21 (3 кг) 6,35 (2 кг) 8,12 (3 кг) 4,58 (2 кг) 8,45± 1,07

Кукракдан икки куллаб ядрони улоктириш, м * 12,82 (3 кг) 11,26 (2 кг) 9,23 (3 кг) 7,48 (2 кг) 9,04 (3 кг) 6,11 (2 кг) 9,32± 0,91

Бир кул билан 150 гр.ли тупни улоктириш, м * 63,68 52,41 47,23 41,94 46,20 30,12 46,93± 4,15

Ётган холда штангани сикиб кутариш, кг 167,5 95 112,5 107,5 122,5 97,5 117,1± 9,94

* - машклар утирган холда бажарилади.

2-жадвал

Педагогик тад^и^отнинг иккинчи боздичидан сунг тад^и^от гуру^ спортчиларининг махсус жисмоний ривожланиш даражасини ба^олайдиган педагогик тест натижалари

Педагогик тест Спортчилар М±м

С.Б. К.Н. Н.Х. Н.О. П.А. О.Х.

Бош оркасидан икки куллаб ядрони улоктириш, м* 11,28 (3 кг) 12,05 (2 кг) 8,42 (3 кг) 6,17 (2 кг) 8,51 (3 кг) 4,24 (2 кг) 8,45± 1,21

Кукракдан икки куллаб ядрони улоктириш, м * 13,24 (3 кг) 10,58 (2 кг) 9,83 (3 кг) 7,68 (2 кг) 8,74 (3 кг) 5,97 (2 кг) 9,34± 1,02

Бир кул билан 150 гр.ли тупни улоктириш, м * 61,93 53,37 45,02 42,26 46,23 31,36 46,7± 4,22

Ётган холда штангани сикиб кутариш, кг 162,5 97,50 115 105 127,5 92,5 116,7± 10,5

* - машклар утирган холда бажарилади.

Нуфузли мусобакаларда - таянч-харакат аппара-тида шикастланиши булган спортчилар учун енгил атлетика буйича Узбекистон чемпионатида, спортчи-ларнинг шахсий натижалари билан таккосланганда яхшилананлиги кузатилди: ядро иткитишда (n = 5) бу 10,25 ± 1,01 м. булиб, 11.03 ± 1.09 га етди. м, уртача яхшиланиш 0,78 м. (p <0,05), дискни улоктиришда (н = 2) 29,06 ± 9,22 м. эди, 31,13 ± 8,93 м, уртача яхшиланиш 2, 07 м (p <0.05), найза улоктириш пайтида (n = 5) у 23,20 ± 3,12 м эди, 24,27 ± 2,97 м га етди, уртача яхшиланиш 1,06 м (p <0.05).

Педагогик тажриба давомида олинган натижалар шуни курсатадики, таянч харакат аппаратида шикастланиши булган юкори малакали спортчиларнинг ракобат-бардош машклар билан техник тайёргарлик даражасини ошириш мумкинлиги тажрибада исботланди.

Хулоса. Тажриба давомида аникланган би-ринчи спортчилар нозологик омилнинг ракобат-бардош машкларини бажариш услубига озгина таъсир курсатиши аникланди. Иккинчи нозологик типдаги спортчилар ракобатбардош машкларни бажариш услубига сезиларли таъсир курсатиши билан ажралиб туради. Биринчи нозологик типда-ги шунга ухшаш интизомни бажариш техникаси билан таккослаганда, харакатнинг бутун тузилиши фарк килиши мумкинлиги курсатилган. Учинчи нозологик типдаги спортчилар ракобатбардош машкларни бажаришнинг узига хос техникаси билан ажралиб туради, аммо халкаро мусобакалар коидаларини куллашни хисобга олганда, улар энг кам функционал чекловларга эга эканлиги курсатилган. Туртинчи нозологик типдаги спортчилар ракобатбардош машкларни бажариш учун узига хос техникалар билан ажралиб туради, спортчилар ракобатбардош машкларни бажаришда сезиларли функционал чекловлар мавжуд. Тадкикот давомида, ишлаб чикилган ишлар алгоритмидан фойдаланган холда, таянч харакат аппаратида шикастланиши булган спортчилар учун спортнинг енгил атлетика турларида техник тайёргарлик даражасини ошириш йуллари аникланди.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 9 мартдаги "Узбекистон спортчиларини 2020 йил Токио шахри (Япония)да булиб утадиган XXXII ёзги Олимпия ва XVI Паралимпия уйинларига тайёрлаш г^рисида"ги П^-2821-сон карори.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни ривожлантириш чора-тадбирлари г^рисида"ги 2017-йил 3 июндаги П^ 3031-сонли карори.

3. Ахметов, И.И. Мушак толалари тури билан ген полиморфизмла-ри ассоциацияси / И.И. Ахметов, И.В. Астратенкова, А.М. Друзхев-ская, А.И. Комкова, Э.В. Любаева, П.П. Таракин, Б.С. Шенкман, В.А. Рогозкин // Россия физиологик журнали И.М. Сеченов. - 2006. - Т.92, № 7. - С.883-888.

4. Ахметов, И.И. ППАРГ ген полиморфизми уюшмаси. Тезлик-кув-ват фазилатлари ривожланишига мойиллик / И.И.Ахметов, И.А. кучли жисмоний куч шароитида ишлаш: маколалар туплами. - Вол. 3. - М., 2007. - П.22-28.

5. Барев, А.А. Паралимпия ва Деафлймпик спорт турлари буйича ногирон спортчиларни тайёрлаш тизими / А.А. Барев, А.И. Чернй; П.Ф.Лесгафт номидаги Миллий давлат жисмоний тарбия, спорт ва соFликни саклаш университети, Санкт-Петербург. - Санкт-Петербург.: [б.и.], 2015. - 183 п.

6. Башкин, В.М. Спортчи танасининг функционал холатига асо-сланган укув жараёнини бахолаш ва тузатишга тизимли ёндашув: монография / В.М. Башкин. - СПб: СПб СУАИ, 2009 . - 108 б.

7. Миржамолов М.Х., Жисмоний имконияти чекланга укувчи-ларнинг спорт машрулотларига мослашиши. Укув услубий мажмуа, Тошкент 2014.

О CN О CN

го та t О О. (Л

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.