Научная статья на тему 'ТАСВИРДА ҚИЁФАЛАРНИ ТАНИБ ОЛИШ МАСАЛАЛАРИДА БЕЛГИЛАРНИНГ ИНФОРМАТИВЛИК ДАРАЖАЛАРИНИ АНИҚЛАШ'

ТАСВИРДА ҚИЁФАЛАРНИ ТАНИБ ОЛИШ МАСАЛАЛАРИДА БЕЛГИЛАРНИНГ ИНФОРМАТИВЛИК ДАРАЖАЛАРИНИ АНИҚЛАШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

53
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАСВИРДА ҚИЁФАЛАРНИ ТАНИБ ОЛИШ МАСАЛАЛАРИДА БЕЛГИЛАРНИНГ ИНФОРМАТИВЛИК ДАРАЖАЛАРИНИ АНИҚЛАШ»

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

ТАСВИРДА ЦИЁФАЛАРНИ ТАНИБ ОЛИШ МАСАЛАЛАРИДА БЕЛГИЛАРНИНГ ИНФОРМАТИВЛИК ДАРАЖАЛАРИНИ АНЩЛАШ

М. Н. Эсонтурдиев

Стажёр-тадкикотчи, Тошкент вилояти Чирчик Давлат педагогика институти,

Чирчик, Узбекистан esonturdiyev80@mail.ru

А. Ж. Сейтов

Доцент, Тошкент вилояти Чирчик Давлат педагогика институти, Чирчик,

Узбекистон Saybek868@gmail.com

Тасвир куринишидаги ахборотларни кайта ишлаш ва киёфаларни таниб олиш йуналишидаги масалалар дунё микёсидаги долзарб муаммолардан хисобланиб, уларни хал килиш учун куплаб ишлар амалга оширилмокда. Инсонлар кабул килаётган ахборотларнинг 80% дан ортигини тасвирлар ташкил килишини хисобга оладиган булсак, тасвирлар билан боглик булган масалаларни хал килиш канчалик долзарб вазифа эканлигини англаб етамиз[1].

Аникланган белгилар фазосида информатив белгилар фазосини ажратиб олиш киёфаларни таниб олиш масалаларида мухим ахамиятга эга. Объектни характерловчи белгилар сони жуда куп булган холатларда алгоритм тезлигини ва ишончлилигини ошириш максадида купинча белгилар сонини камайтириш талаб этилади. Лекин, белгилар фазосини хаддан зиёд кискартириш хам яхши натижа бермаслиги мумкин.

Информатив белгиларни танлаш буйича купгина ишлар килинган булиб, улар турли максадларда ва турли усулларда амалга оширилган[2, 3-4,].

Тасвирда объектларни таниб олиш масаласида хам белгиларнинг информативлиги мухим урин тутади. Агар биз тасвирдаги барча белгилар бир хил бахога эга ва уларнинг барчасини олиш зарур деб олсак, албатта хато булади. Утказилган тажрибалардан шу нарса маълум булдики, белгилар фазосида информатив белгиларнинг коэффициентлари аникланганда, таниб олиш ишончлилиги ошар экан[5].

Белгиларнинг информативлик даражаларини аниклашнинг икки хил усулини курамиз. Аввало, белгилашларни киритиб оламиз. Фараз килайлик, £

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

кандайдир объект тасвири бирор белгилар туплами билан ифодалансин, яъни S = (a—,a2,...,an), бу ерда ai-S объектнинг i -чи белгиси; n-белгилар сони.

Биринчи усулда белгилар фазосида информатив белгиларни аниклаш куйидаги тартибда бажарилди:

1) Берилган S1, S2,..., Sm объектлар учун куйидаги m х n улчовли жадвал курилди:

=

a

11

ai2-" а1и

a

21

a

22

a

a

mi

a

m 2

2n

a

бу n - белгилар сони; m -объектлар сони.

2) Белгиларнинг информативлик улчами сифатида куйидаги улчамни киритамиз:

d = max

1< j < m

a.

л

a

(1)

Бу ерда at = — Ya ; m - объектлар сони.

mT=i j

3) Информатив белгилар тупламини аникдаш учун белгиларни d киймати буйича камайиб бориш тартибида тартиблаймиз:

d >d >... >d (2)

i1 i2 in v 7

Бундай тартибланган белгиларнинг олдинги уринда жойлашганлари информатив деб каралади. Агар белгилар сони куп булса, улардан маълум бир микдорини колдириб, колганларини ташлаб юбориш мумкин. Шунингдек, объектни таниб олиш учун унинг белгиларини бахоланаётганда белгиларнинг тартибига эътибор берилади, яъни биринчи уриндаги белги учун юкорирок балл, кейингисига камрок балл берилади ва х.к.

Белгиларнинг информативлигини аниклашнинг иккинчи усули дисперсияни хдсоблашга асосланган. Бунда i -чи белги учун информативлик улчовини дисперсия каби аниклаш мумкин:

Y m 2

P =-7 L (aji - ai) ,

m-1 v j '

(3)

- 1

бу ерда at =—^ aji; m -объектлар сони.

m j=—

Шу тарика, тасвирда киёфаларни таниб олишда олинган объект белгиларининг информативлик даражалари аникланади (1-жадвал).

m

1-жадвал

Scientific Library of Uzbekistan www.ares.uz

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

Объект белгиларининг информативлик даражалари

№ Белгилар номи pk коэффициентлари

1. REM/LER 11,59

2. LEM/LER 11,59

3. (LEM/LER+REM/LER)/2 11,59

4. RBN/LER 10,5

5. LBN/LER 10,5

6. (LBN/LER+RBN/LER)/2 10,5

7. REN/LER 7,36

8. LEN/LER 7,36

9. (LEN/LER+REN/LER)/2 7,05

10. DMN/LER 7,05

11. ( (LBE+RBE)/2)/LER 4,85

REFERENCES

1. Ту Дж., Гонсалес Р. Принципы распознавания образов. -М.: Мир, 1978. - 411 с.

2. Ветров Д.П., Рязанов В.В. О минимизации признакового пространства в задачах распознавания// Математические методы распознавания образов (ММРО-10): Доклады 11-й Всероссийской конференции, -Москва, 2001. -С.22-25.

3. Икрамова Х.З., Фазылов Ш.Х. Выбор существенных факторов при моделировании эпидемических процессов гриппа// Известия АН УзССР. СТН, -Ташкент, 1976. -№2. -С.76-77.

4. Камилов М.М., Фазылов Ш.Х., Нишанов А.Х. Метод выбора признаков с использованием критерия информативности фишеровского типа//Узб. журнал«Проблемы информатики и энергетики», -Ташкент, 1992. №2. - С. 9-12.

5. Рашидов Х.Ш., Эсонтурдиев М.Н., Тасвирда биометрик объектларни таниб олишда тасвирга дастлабки ишлов бериш масаласи. «Современное состояние и перспективы применения цифровых технологий и искусственного интеллекта в управлении» доклады республиканской научно-технической конференции, Ташкент, 6-7 сентября 2021 г. Стр. 235-245.

6. Мирзаев Н., Жуманазаров С.С. Тасвирларни аниклаш масаласини ечишда информатив белгилар гурухини аниклаш// Вопросы кибернетики: Сб.науч.тр. -Ташкент, ИК АН РУз, 1998. -вып.156. -С.15-19.

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

7. А.Ж. Сейтов, Ф.Х. Абдумавлонова. Решение геометрических задач с помощью математического пакета MAPLE. Academic research in educational sciences, 2021. T.2 №6 Pp.933-941.

8. S.Kh.Khasanova A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenovю. Optimal control of pumping station operation modes by cascades of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology, 2021. Tom 8. №4. Pp. 17177-17185.

9. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-202100193. Стр. 265- 273.

10.А.В. Кабулов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. Стр. 6-8

11.АЖ Сейтов, БР Ханимкулов, М Гаипов, О Хамидуллаева, НК Мурадов. Численные алгоритмы решения задач оптимального academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 8 | 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-153-160 Academic Research, Uzbekistan 159 www.ares.uz Управления объектами каршинского магистрального канала. Academic research in educational sciences. T. 2 № 3 pp. 1145- 1145.

12.А.Ж. Сейтов, Б.Р. Ханимкулов, М.А. Гаипов, М.Р. Юсупов. Зарафшон дарёси окимининг хрсил булишига атмосфера ёгинлари ва хдво хдроратининг таъсири. Academic research in educational sciences. T.2 №5. Стр. 156-162.

13.A.A. Kudaybergenov A.J. Seytov, A.R. Kutlimuradov, R.N. Turaev, N.K. Muradov. Mathematical model of optimal control of the supply canal to the first pumping station of the cascade of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 № 3 pp. 1679016797.

14.A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenov. S.Kh.Khasanova. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 №2 ISSN: 2350-0328. Pp. 17177- 17185.

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

15.Рахимов Ш.Х., Сейтов А.Ж. Теоретико-множественная модель насосной станции, оснащенная осевыми поворотно-лопастными насосными агрегатами. Материалы республиканской научной онлайн конференции молодых ученых «современные проблемы математики и прикладной математики» посвященной 100 летию академика С.Х.Сираждинова (21 мая 2020 г.) Стр. 78-82.

16.Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А., Хонимкулов Б. Р. Моделирования двумерного неустановившегося движения воды на открытых руслах на основе проекционного метода. сборник докладов Республиканской научнотехнической конференции «Инновационные идеи в разработке информационно-коммуникационных технологий и программных обеспечений» 15-16 мая 2020 года. САМАРКАНД. Стр. 60-63.

17.Рахимов Ш. Х., Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А. Критерии управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. Abstracts of IX International Scientific and Practical Conference Kharkiv, Ukraine 2-4 August 2020. Стр. 125-131. 14. Mekhriban Salaeva, Kakhramon Eshkaraev, Aybek Seytov. Solving mathematical problems in unusual ways with excellent limits. European Scientific Conference. Пенза, 17 мая 2020 года рр. 254-257.

18.А.Сейтов. Оптимальные методы управления водных ресурсов в крупных магистральных каналах ирригационных систем. AGRO ILM - O„ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XOJALIGI. Махсус сон. 2020. Ташкент. Стр. 84-86.

19.Ш.Х. Рахимов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Оптимальное управление распределением воды в магистральных каналах ирригационных систем. ILIM ham JAMIYET. SCIENCE and SOCIETY Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes. pp. 810. ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 8 | 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-153-160 Academic Research, Uzbekistan 160 www.ares.uz

20.А.В.Кабулов, А.Ж.Сейтов, А.А.Кудайбергенов, Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. science and society Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes №2 2020. Pp.6-7.

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

21.Ш. Х. Рахимов, А. Ж. Сейтов, М. Р. Шербаев, Д. Жумамурадов, Ф. Ж. Дусиеров. Структура базы данных и программные модули для моделирования управления водными ресурсами каскада насосных станций каршинского магистрального канала. Мелиорация 2019 3(89) стр. 85-91. (№5, web of science IF=0.144)

22.А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 21811385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: (№5, web of science IF=5.723)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.