Научная статья на тему 'ТАЪСИРПАЗИРИИ САЛМОНИ СОВАҶӢ АЗ ШУАРОИ БУЗУРГИ ПЕШИН'

ТАЪСИРПАЗИРИИ САЛМОНИ СОВАҶӢ АЗ ШУАРОИ БУЗУРГИ ПЕШИН Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
79
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
САЛМОН / ТАТАББУЪ / НАЗИРА / ТАХАЙЮЛ / ИШқУ МУҲАББАТ / ғАЗАЛ / САНЪАТҲОИ БАДЕӢ / ВОСИТАҲОИ ТАСВИР / ЗАВқИ ЭҷОДӢ / СӯЗУ ГУДОЗИ ИШқ / ғОЯТИ МАЪНӢ / САДОқАТУ ВАФОДОРӢ / қАҲРАМОНИ ЛИРИКӢ / ИСТИқБОЛИЯ / СИРқАТ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Казакова Умринисо Санговна

Дар мақола муаллиф дар бораи таъсирбардории Салмон аз шоирони пешин ва таъсири сухани Салмон ба шоирони баъдина андешаронӣ намуда, таъкид мекунад, ки Салмон то андозае ба ашъори шоирони пешин таъсир гирифтааст, ки ҳангоми татаббуъ гуфтан ғазали ӯро аз ашъори шоирони пешин ҷудо кардан барои муҳаққиқон мушкилӣ эҷод менамояд. Салмон бо лаҳни гирову зебо ба мунозираи шоирони бузурги порсигӯ пардохта, дар сабки эҷодии онҳо то андозае комёб шудааст. Салмон муҳтавои ашъори шоирони гузаштаро санҷида, аз ҳар кадоми онҳо ба таври худ чошнӣ гирифта, истиқболияи Салмон бо тахайюлоти рангин, каломи зебо ва бадеиёти болиғ ҷилои нав гирифтааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE INFLUENCE OF SALMAN SOVAJI FROM THE GREAT POETS OF THE PAST

The author reflects on the influence of Salman on earlier poets and the influence of Salman's speech on later poets, and emphasizes that Salman was influenced to a certain extent by the poems of earlier poets, which makes it difficult for researchers to distinguish his ghazals from the poems of earlier poets in this article. Salman followed the discussion of the great Persian poets in a soft and beautiful tone and succeeded to some extent in their creative style. Salman studied the content of the poems of the poets of the past, followed them to some extent, Salman's poetry acquired a new brilliance with colorful imagination, beautiful words and mature art.

Текст научной работы на тему «ТАЪСИРПАЗИРИИ САЛМОНИ СОВАҶӢ АЗ ШУАРОИ БУЗУРГИ ПЕШИН»

AДAБИЁТШИHОСЙ / ЛИТЕPAТУPОВЕДЕHИЕ

ТДУ 891.550

ТAЪСИPПAЗИPИИ СAЛМGHИ CGBA^ A3 ШУAPGИ БУЗУБГИ ПЕШИH

Казакова У. С.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни

Робитаи эчодй хамеша омили пешрафти адабиёт мебошад. Тавассyти он шаклхои нав падид меояд. Вай мyносибати хамдигарии шоиронро такмил бахшида, омили мухимми болорафти малакаву майорат мебошад. Он тамоми анъанахои арзишманди гузаштаро дар бар карда, санъаткорро аз чузъитарин воситахои эчоди бадей огох мегардонад. Перомуни омузиши таъсиру робитахо, пеш аз хама, фаъолияти эчодии санъаткор рушд намуда, дарачаи камолот ва арзиши хунарии вай боло меравад.

Салмони Совачй ба осори бисёр шоирони форсигу py оварда, аз эчодиёти онхо бахра гирифтааст. Вай чихатхои мухталифи тарзи суханофаринии эшонро чиддй ва хаматарафа омухта будааст. Махсусан, дар газалхои шоир ин чихати масъала хеле вокей ба назар мерасад. Салмон мазмунхои пешин ва таъбирхои гузаштаро то андозае либоси нав мепушонад, ки дар аксари холат мохияти анъана чилои нав мегирад ва колаби шеър дорои хусни тоза мешавад. Дар оханги баёни шоир тарзи ифодаи шоирони пешин ва муосирони вай эхсос мешаванд. Вале ин шабехият маънои васеътар гирифта, ифодагари хусусияти сабки эчодии Салмон гардидааст. Салмон колаби маъниро бо сиришти газал пайванд сохта, андешахои худро содаву дилкаш ифода менамояд.

Хунари чирадастии Салмон, пеш аз хама дар назира ва ашъори истикболия гуфтан ба шоирони пешину муосираш бештару вокеитар зохир мешавад. Биниши бадей ва тахайюлоти мутановири Салмон ба гунае густариш ёфта будааст, ки вай гох аз Фирдавсию Манучехрй, Умари Хайёму Саной, гох Аттору Адиб Собири Тирмизй, Саъдии Шерозиву Чдлолиддини Балхй ва гохо аз Хусрави Дехлавию Хасан, Хочуи Кирмониву Хофиз илхом гирифта, ба байтхои чудогонаи эшон назира гуфтааст. Шоир инчунин, аз мазмунхои чаззоби рухафзои ашъори беолоиши шуарои фавкуззикр таъбирхо чуста, дар пайравй аз газалхои онхо газал гуфтааст.

Салмони Совачй ишку мухаббати инсониро дар пояи анъанахои арзишманди пешина суруда, хакикати хол ва вазъияти мураккаби шахси ошикро бо таъбирхои хушу иборахои латиф нишон медихад. Хамин пахлухои санъатофаринии Салмонро Абдурахмони Ч,омй дар «Бахористон» ба таври зайл ташрех медихад: "Салмони Совачй, - мегуяд Ч,омй, - шоири фасету сухангуи балег аст. Дар салосати ибороту диккати ишорот беназир афтодааст" [1, с. 1134-11351.

Аз ин гуфтахои Ч,омй бармеояд, ки Салмон хунари шуарои пешинро омухта, чихатхои умдаи санъатхои шеъриро ба камоли махорат аз бар намуда будааст. Зеро дар бисёри тазкирахо ин пахлуи шоирии Салмон таъкид шудааст. Чунончи, Озари Бекдилй Салмонро дар касидасарой хамчун «саробе байни сабки кудамову мутавасситин» шуморида, дар касби шоирй боло рафтани шухрати уро хеле муфассал, бо мисолхои мушаххас кайд кардааст.

Рашид Есимй низ дар тадкикоти пурарзиши худ нисбати эчодиёти Салмон иброз медорад, ки маснавии «Чдмшеду Хуршед» ва «Фирокнома»-и Салмон дар пайравии Абулкосим Фирдавсй ва Низомии Ганчавй суруда шудаанд. Гарчанде мазмуну мухтавои асархои Салмон аз достонхои шоирони номбурда фарк кунад хам, то андозае сабку услуб ва шаклу жанри онхо ба хамдигар наздик мебошанд.

Салмон дар офариниши таркиботу тарчеот хам ба устодони гузаштаи шеъри форсй такя намуда, теги суханашро дар кураи табъи Саъдии Шерозй, ки устоди беназири ин навъи назми форсй мебошад, обутоб додааст. Инчунин, сокиномаи Салмон аз намунаи бехтарини сокиномахои адабиёти форсй буда, муаллиф дар ин рох аз сарчашмаи табъу завки Низомй,

Am^ Хycpaви Деxлaвй Ba Х,офизи Ш^озй об хypдaacт. Сaлмон дap capоидaни pyбой низ xyнapи комил доштaacт. Рyбоиётaш доpои лaтофaтy э^сосу хдячони хосе бyдa, дap ож,о мaхмyнxои оpифонaвy pиндонa xyвaйдоcт. Дap нycхaе гз девони Сaлмон, ки дap соли 874 xичpй тaxpиp шyдaacт, котиб ду pyбоии мaнcyб бa Хaйёмpо чузъи pyбоиёти Сaлмони Совaчй нишон медиxaд, ки гуво^и pyшaни пaйpaви Сaлмон Ba XaëMy хдмохднгиву xaмpaнгии pyбоиёти ин ду устоди зaбapдacти cyхaн мебошaнд. Бa гутае ки мaълyм мешaвaд, Сaлмон бо як эxcоcмaндии aмик бa омузиши aшъоpи шyapои пешин мaшFyл шyдa, кyдpaти cyхaнофapинии эшонpо aз бap кapдa бyдaacт. Xaмешa дap пaйpaвии он^о шеъp гyфтa, вобacтa бa имконияти жaнp мaxоpaти хyдpо caнчидaacт.

Тaтaббyоти Сaлмон то aндозaе бa Faзaли шоиpон монaндй пaйдо кapдaacт, ки го^е мyxaккикон бa ^дом шaхc мyтaaллик бyдaни онxоpо мyaйян кapдa нaметaвонaнд. Мacaлaн, Хaлхолй 19 Faзaли Сaлмонpо, ки aз чихдти обpaз, кофия Ba вaзн бa Faзaлxои Хофиз шaбеxaнд, мyaйян кapдaacт. Ин xaMa гуво^й медиxaд, ки Сaлмон устоди беxaмтои xyнapи худ мебошaд. Шоиp хо^ тaтaббyъ гуяд, хо^ пaйpaвй кyнaд Ba хох, чaвобy истикбол нaвиcaд, дap xaMa xолaт бa cиpкaт pоx нaмедиxaд. Бapои Сaлмон чунин кушиш тaнxо як нaвъ мусоби^и aдaбию эчодй бa хисоб меpaвaд.

Яке aз шоиpоне, ки caлмон бa Faзaлxои y чaвобия cypyдaacт, Шaйх Фapидyддини Aттоp (тaв. 1445) мебошaд. Сaлмон бештap aз Faзaлиёти ошикотаи Ai-top pyxy илхом гиpифтa, мyxимтapин чиxaтxои услуб, тapзи ифодa, вaзнy кофия Ba мaзмyнy FOяи yмyмиpо мaxфyз медоpaд. Aммо шоиp бa Arrop тapзе мycобикa мекyнaд, ки шеъpaш дap фacоxaтy лaтофaт Ba xycнy зебой тapовaти тозa Ba оxaнги нaвеpо cоxиб мешaвaд.

Чунончи, Arrop мегуяд:

Aй бa олaм кapдa пaйдо доpy пинxони мapо, Мaн киям, к-aз чун туе буе pacaд чони мapо. Чону дил пypдapд доpaм, xaM ту дap мaн мегиpaд, Чун ту тйдо кapдaй ин pози пинxони мapо...

Сaлмон:

Эй ки бap мaн мекaшй хaттy нaмехонй мapо, Бap мисоли номa бap худ чaнд печонй мapо. Рондaaнд aндap aзaл бap мaн бa нокомй кaлaм, Неcтaм коми дил охиp, то бa кaй pонй мapо?... [15, с. 2531.

Дap Faзaлxои фaвк нa тaнxо вaзнy кофия Ba xycни тaхaллyc монaндй пaйдо кapдaaнд, бaлки бaъзе тaъбиpxо бa мотанди «capи зулф», «рузи aбaд» тaкpоp шyдaaнд. Aммо Сaлмон мaъниxои фaвкpо тобиши тозa додa, xолaти изт^оби ошик Ba сузу гудози Уpо боз xaM aмиктap нишон додaacт. Aгap дap Faзaли Aттоp «чон»-и шоиp бa «пapешонй»-и зулфи мaъшyкa ниcбaт додa шyдa бошaд, дap Faзaли Сaлмон тaмоми yмpи шaхcи ошик capфи «capи зулфи мaъшyкa» шyдaacт. Сaлмон FOяти мaъниpо бa xaкикaти xоли ошик нaздик нaмyдa, caдокaтy вaфодоpии ypо боз xaM жapфтap инъикос гapдонидaacт.

Aгap Faзaли Aттоp 7 бaйт бошaд, Faзaли Сaлмон 9 бaйт бyдa, он бapои пyppaтap тacвиp кapдaни xолaти pyxии кaxpaмони лиpикй paвонa шyдaacт. Дap Faзaли дигap Aттоp мегуяд: Дapди дили мaн aз xaдy aндозa дapгyзaшт, Aзбacки ишк pехтaм, обaм зи cap гyзaшт. Поям зи дacти вокеa дap кaъpи FaM гиpифт, Коpaм зи чaвpи xодиca aз дacт дapгyзaшт. Бap pyйи мaн чу бap чигapи мaн нaмонд об, Бac cелaxои хун, ки зи хуни 4^ap гyзaшт. Дap бap гиpифт чони мapо тиpи FaM чунон-к Шйгам бa чон pacидy зи чон то бa бap гyзaшт.

Сaлмон бa ин aндешaxои Aттоp чунин мaъниxо иловa мекyнaд: Чaнд гуям aз фиpокaт, к-обaм aз cap дapгyзaшт, Шуд бa поён yMpy поёне нaдоpaд capгyзaшт. Чун rnBTOaM к-aз фиpокaт бap capи кил^м чй paфт? Ё зи caвдоят чй бap тyмоpy бap дaфтap гyзaшт. Бap дилaм чуз cypaтaт нaгзaштy Aлxaк, caxB кapд, Он ки дap дил Faйp aз инaш cypaти дигap гyзaшт... [15, с. 279].

Дap ин Faзaл низ Сaлмон бa xyнapии шоиpии Aттоp коил шyдa, бa Faзaли у пaйpaвй кapдaacт. Сaлмон вaзъияти хyдpо дap Faзaли фaвк пинxон нaкapдa, тaвaccyти тaшбеxy тaвcиф, мaчозy иcтиоpaxои чолиб мaкcaдaшpо мyшaххac нишон додaacт.

Шоиpи дигapе, ки xycни тaвaчУxи Сaлмонpо бa худ чaлб нaмyдaacт Ba бa Faзaлxояш нaзиpa гyфтaacт, caъдии Шеpозиcт. Бa aшъоpи ин шоиpи бyзypг нaтaнxо Сaлмон, бaлки дигap муосвдони у aшъоpи истикболия cypyдaaнд. Aммо aшъоpи истикболияи Сaлмон бa Faзaлиёти Сaъдй aз нигоxy мaзмyнy мyндapичa Ba бaлaндии зaвки бaдей кapиб бapобapи Faзaлxои мaвpиди истикбол мебошaд, ки Сaлмон дap ин нaвъи Faзaлxояш кушиш мекyнaд, aз мaктaби Faзaлcapоии Сaъдй caбaк бигиpaд. Aß ин py, бa xap як миcpaъ Ba интихоби ибоpaxо дик^т додa, aз тaъбиpxои Сaъдй мaъниxои нaвтapе мечуяд. Чунончи Сaъдй мегуяд: Эй ëp, ногyзиp, ки дил дap xaвои туст, Чон низ arap кaбyл кунй, xaM бapои туст.

Сaлмон:

Мaн лоф чун зaнaм, ки capaмpо xaвои туст, Бac нест ин кaдap, ки capaM зеpи пойи туст.

Дap ин Faзaл, Сaлмон aз нaзapи вaзнy кофия Ba paдиф aз Сaъдй истикбол кapдa, бaд-ин вacилa фикpy aндешaxои мycтaкилaшpо pyи коFaз овapдaacт. Зaбони Сaъдй биcëp лaтифy cоддaвy дилнишин мебошaд Ba гам ap шоиpе метaвонaд бо чунин cyхaнофapинй xaмпaйвaндй нaмояд. Вaле Сaлмон бо лaxни гиpовy зебо бa мyнозиpaи Сaъдй пapдохтa, дap ин caбкaти эчодй то aндозaе комёб xaM шyдaacт.

Зaйнyлобиддин Мyътaмaн низ «Мyнозиpaи пapвонaвy булбул»-и Сaлмон Ba шеъpи Сaъдиpо «дap мyнозиpaи шaмъy пapвонa» иктибос овapдa, монaнди caбк, услуб Ba мaвзyи онxоpо мaхcyc тaъкид менaмояд. Инaк, нaмyнaе чaнд aз мaтлaи ин Faзaлиëти Сaъдй, ки Сaлмон мaвpиди тaтaббyотaшон кapоp додaacт:

Сaъдй:

Чи pyй aCT ин ки пеши коpвон aCT, Мaгap шaмъе бa дacти capбон acт?

Сaлмон:

Рaфикон, коpвон имшaб paвон acт, Дили мискини мaн бо коpвон acт.

Сaъдй:

Шяби фиpок ки донaд, ки то caxap чaнд acт, Мaгap гасе, ки бa зиндони ишк дap бaнд acт. Гиpифтaм aз Faми дил pоxи бустон гиpaм, ^дом capB бa болои дуст мотанд acт. Пaëми мaн кй pacонaд бa ëpи моxгycил, Ки пapшикacтaвy моpо xaнyз пaйвaнд acт. KacaM бa чони ту гyфтaм, тapики иззaт нест Бa хоки пойи ту, B-он xaM aзим caвгaнд acт. Ки бо шикacтaни таймону бapгиpифтaни дил, Хднуз дидa бa дидоpaт оpзyмaнд aCT... Зи зaъф токaти оxaм нaмондy тapcaм хaлк Гумон бapaнд, ки Сaъдй зи хaлк хypcaнд acт.

Сaлмон:

Хушо диле, ки гиpифтоpи зулфи дилбaнд acт,

Дилест фоpиFy озод, к-у дap ин бaнд acт.

Бо твди Faмзa мapо caйд кapдy медонaм,

Ки xеч caйд бaд-ин лоFapй нaяфкaндacт.

Илочи иллaти мaн мекyнaд бa шapбaти caбp,

Лaбaт, ки чошнии caбp кapдa aз кaнд acт.

Фиpок дap дили нодон чу коxбapге нест,

Вaлек бap xaмaдон xaмчy кyxи Aлвaнд acт.

Зи хоки куй чунитам мapон, ки Сaлмонpо,

Бa хоки пойи capи куи ëp caвгaнд acт [9, с. 208-2091.

Сaлмон дap Faзaли истикболии худ эчодкоpонa paфтоp кapдa, мaвзyи Faзaли Сaъдиpо бо кaмоли xyнapмaндй pивоч медиxaд. Дap нaтичa, дap Faзaли Сaлмон тозaгй, paнгy буйи хос,

биниши нав, тахайюлоти чолиб ва тасвироти бадей дидрас мешавад. Салмон вазъияти рухии кахрамони лирикиро тафсил дода, тавассути мачозу киноя, таззоду мукобила ва ташбеху тавсифхои шакарбор каломи уро таквият мебахшад.

Баъзан, Салмон дар эчоди як газал якбора аз якчанд шоири гузашта таъсиру илхом гирифта, дар радифи газалиёташ чавобияхо сурудааст. Дар ин гуна газалхо каробату наздикй эхсос шавад хам, тарзи тасвир ва биниши шоир наву возех мебошад. Масалан, Хасани Дехлавй:

Чандин, чи ноз омухтй, он гамзаи гаммозро, Дил бурдиву чон сухтй, хаддест охир нозро.

Саъдй:

Вакти тараб хуш ёфтам, он дилбари таннозро, Сокй, биёр он чоми май, мутриб бисоз он созро.

Салмон:

Накшест хар соат зи нав ин даври луъбатбозро, Ай луъбати сокй, биёр он чоми чонпардозро [15, с. 2571.

Камол Исмоил (ваф. 1237), ки хамагй 135 газал дорад, низ мавриди таваччухи Салмон карор доштааст. Шоир бо назари некбинона ба газалхои Камол диди бадей духта, аз онхо бори маънихои тоза мегирад ва чавобиятхои кобили кабуле таррохй мекунад:

Камол Исмоил:

Сазад гар гунча чун ман дилх (в)аш омад, Ки гул суи чаман шодикаш омад. Ба мутриб медихад булбул се зарба, Ки накши ишрат аз наргис шаш омад. Гули сурй ба бустон буттаи зар, Пур аз тавуси зарин з-сташ омад. Хаво кавзи кузах дар бозу афканд, Ки булбул бар мисоли таркаш омад. Зи нури офтобу акси лола, Саманди хок, гуйй, арбаш омад. Сабо онан ба чон мегардад аз ишк, Зи бас к-аш орази савсан х(в)аш омад. Харобй аз сипохон дур бодо, Ки Зарриндуд бас дарёкаш омад.

Салмон ба ин газали Камол Исмоил чунин чавобияти дилкашу чаззоби наврузй сурудааст:

Хуш омад боди наврузй, х(в) аш омад,

Ки накшаш дар чаман шодикаш омад.

Ба обу сабзаву гул мекашад дил,

Ки обу сабзаву гул дилкаш омад.

Хушомад пеши гул мегуфт булбул,

Хушомадхои у гулро х(в) аш омад...

Тани чун парниёни гул чй бинй,

Ту толеъ бин, ки хораш мафраш омад.

Аз он наргис баромад хуш чу парвин,

К-аз он тоси нагун накшаш шаш омад [15, с. 3151.

Дар газалхои фавк пеш аз хама тобиши маънову оханг ба эътибор гирифта шудааст. Хар ду шоир холату изтироби маънавии худро бо ашёхои табий тавъам гардонида, тавассути баёнхои нарму нозук, таъбирхои латифу дилкаш, вале пуркиноя максадашонро иброз медоранд. Агар Камол Исмоил аз хар калима маъно чуста таносуби мантикии мисраъхоро ба риштаи мусалсал пайванд созад, Салмон низ дар истиклолияти худ ба ин махорати Камол пайравй намуда, андешахои эшонро таквиат бахшидааст.

Озари Бекдилй аз аввалин мухаккиконест, ки ба тагаззулоти Салмон диккати даркорй дода, баъзе газалиёти Мавлоно Чалолидини Румиро ба газалиёти Салмон мукоиса намудааст. Мухаккик ба пайванди эчодию маънавии миёни эчодиёти эшон рушанй андохта, дар исботи фикраш мисолхои мушаххас овардааст.

Мaвлоно:

Aй мyнaввap aз чaмолaт дидaи чонaм чу шaмъ, As дapи бaхтaм дapо, то чон бapaфшонaм чу шaмъ.

Сaлмон:

Чaнд гуйй, бо ту як шaб pya гapдонaм чу шaмъ,

Бac aчaб доpaм, ки имшaб то caxap монaм чу шaмъ [15, с. 4311.

Дap xaкикaт, aз мyкоиcaи Faзaлиëти Мaвлоновy Сaлмон бapмеояд, ки Сaлмон дap мaзмyноФapинивy боpикбинй устодии комил доpaд Ba Faзaлиëти дap тaтaббyи Мaвлоно cypyдaaшpо метaвон дap мизони киёсй xaмcaнгy xaмвaзни Faзaлxои пypшypи нобиFaи шеъp донист.

Тaкии Тaфaззyлй xaM гуё бa идомaтy тaквияти мyшоxидaxои Озapи Бекдилй дap мyкaддимaи нaшpи теxpонии девони Faзaлиëтy адсоиду pyбоиëти Сaлмон менaвиcaд: «Aз ин Faзaли Сaлмон pоиxaи Faзaлиëт»-и «Девони Шaмc»-и Мaвлоно бa мaшом меpacaд: Бa дapди дил гиpифтоpaм, дaвои дил нaмедонaм, Дaвои дapди дил коpеcт, бac мушкил, нaмедонaм. Бa чaшми хеш мебинaм, ки хоxaд pехт хуни мaн, Нaдонaм, чун кутам бо дил, мaни Fофил, нaмедонaм. Биёбону шaби тоpикy бо мaн бaхти мaн xaмpоx, Baле бaхт acт хоболуду мaн мaнзил нaмедонaм. Мapо гуянд, окил гapдy тapки ишк кун, Сaлмон, Мaн он кacpо, ки ошик нест, худ окил тамедотам [15, с. 3641.

Ba бaд-ин нaмyд вaзн дap куллиёти Шaмc чaндин Faзaл метaвон ёфт.

Ризозодa Шaфaк низ оид бa xaммонaндивy xaмоxaнгии Faзaлиëти Сaлмон бa нaвиштaчоти шоиpони пешини фоpcй cyхaн pондa, тaъкид мекутад, ки «caбки Faзaлcapоии Сaлмон шaбеx acт бa caбки Faзaлcapоии шо^они пacин, бa мисли Aттоp, Сaной Ba Мaвлaвй» Ba Faзaли зaйлpо нaмyнa меовapaд:

Боз бa зaнчиpи зулф ëp мapо мекaшaд,

Дap пaйи у меpaвaм, то бa кучо мекaшaд?

Номи xaMa ошикон дap вapaки лутфи уст,

rap кaлaме мекaшaд, бap capи мо мекaшaд.

Xapчи, зи неку бaд acт, чун xaMa дap дacти уст,

Бap мaни мискин чapо, хaтти хaто мекaшaд.

Боpи Faмaт Faйpи мaн кac нaтaвонaд гашид,

Бap дили Сaлмон бинеx, он xaMa, то мекaшaд [14, с. 5201.

Гyзaштa aз ин, Ризозодa шaфaк бa мyноcибaти Сaлмонy cyхaнвapони axли тacaввyф эътибоpи мaхcyc додa, aз мaзомини иpфонй холй нaбyдaни Faзaлиëти Сaлмонpо тaъкид мекyнaд: «Xaмчyнин, aз зaвки иpфонy тacaввyф MaxpyM нaбyдa, Ba мaъноии он мaзxaбpо дap aшъоpи худ aëн cохтa Ba aз он чyмлa aбëти зaйлpо дap иcтиFнои тaбъy хештaншиноcй пapдохтaacт:

rap capy бapги кyлоxи фaкp доpй, эй фaкиp, Чоp тapкaт бояд aввaл, то paвaд коpaт зи пеш. Тapки aввaл тapки молу тapки сонй тapки чоx, Тapки солис тapки pоxaт, тapки pобеъ тapки хеш.

Ba ин aбëт мaзмyни нaFЗи мaнcyб бa Шaйх Aттоppо бa хот^ меовapaд, ки гyфтaacт: Дap кyлоxи фaкp мебошaд се тapк, Tapm дунё, тapки укбо, тapки rap»» [14, с. 5231.

Aгap девони Faзaлиëти Сaлмонy Мaвлоноpо aз нигоxи пaйвaнди мaънaвии эшон, яъне бaxpaбapдоpии aнъaнaвии Сaлмон aз устоди Faзaл, ки кaлб aз у зиндaгивy эчод кapдaacт, мaвpиди тaxкик кapоp бидиxем, aëн хоxaд гaшт, ки шогвдд aз хиpмaни пypбоpи шеъpи устод чошнии зиёду хyшгyвоpе бapдоштaacт. Бa тaъбиpи дигap, Сaлмон aз Faзaли Мaвлоно yxдaбapоëнa тaъбиp чусга, xaддaлимкон дypдонaxои мaтлyби мaнзyp беpyн овapдaacт.

Мacaлaн:, дap колaби бaxpи мyзоpеи мycaммaни aхpaб (мaфъyлy мaФоъилyн) Мaвлоно 6 Faзaли xaмчyн (xaмвaзнy xaмкофия) доpaд, ки бa онxо Сaлмон як Faзaли чaвобия гyфтaacт.

Мaвлоно:

Он ëpи Fapиби мaн омaд бa суи хонa, Имpyз тaмошо кун aшколи Fapибонa.

Сaлмон:

Суфи зи capи пaймон шуд бap capи пaймонa, Тaхтy бута aз мacчид овapд бa мaйхонa [15, с. 3981.

Образу воситахои тасвир ва тарзу оханги гуфтори пири Мавлавй ба навиштачоти Салмон рангу навои тоза бахшидаанд. Бар илова, Салмон дар газалсарой на танхо мазмуну мухтавои газалиёти ирфонии Мавлоноро кор бастааст, балки аз тобишхои фалсафии «Маснавии Маънавй»-и у низ бархурдорй кардааст. Масалан, байти зерини Салмон: Руям андар тусту омадшуд ба суйи дигарон, Ман даруни каъбаам, хар су ки ру орам, равост. Мазмунан аз байти зерини маснавй берун омадааст: Дар даруни каъба расми кибла нест, Чй гам, ар гаввосро почила нест? Салмони чуяндаву омузанда ошики шайдои шеъру шоирии Хумоми Табрезй (ваф.1314) низ будааст. Барои мисол, аз як газали Хумом, ки Салмон онро хам аз лихози вазну кофия (зохир) ва хам аз чихати рухияву маонй (ботин) идомагирй кардааст. Хумом:

Ба шаб мозе миёни корвон аст, Ки руйи у далели сорбон аст. Чй чойи сорбон, к-андар пайи у Зи дилхо корвон пуркорвон аст. Ачаб омад маро з-он рахзани дил, Ки дар шаб рахнамои рахравон аст. Чунин мохе бар руйи замин хаст, Заминро сад шараф бар осмон аст. Ба хар манзил, ки меронад, ба таъчил Дуаспа, чони ман дар пай равон аст. Салмон:

Рафикон, корвон имшаб равон аст, Дили мискини ман бо корвон аст. Зимоми ихтиёр аз дасти мо рафт, Зимом акнун ба дасти сорбон аст... Нигорам рафту чашмам монд дар рох, Вале ашкам хануз аз пай давон аст. Умеди зиндагонй аз кй дорад Тани мискини ман, чун чон равон аст. Тани ман бо фирокаш хамрикоб аст, Сари ман бо рикобаш хаминон аст. Гарат савдои ин рох аст, Салмон, Зи худ бигзар, ки аввал манзил он аст. Салмон гох аз чихати мазмуну матолиб ва гохо вазну кофияи хунари Амир Хусрави Дехлавиро таквият бахшида, чошнй ва мухтавои газалхои шурангези ин устоди сухан мегирад. Шоир, бешак, ашколи тасвиргироии Дехлавиро писандида, ба камоли махорат ва дилбастагии хос аз у истикболи сухан мекунад ва бо бадеият, мавзуннокй ва хушохангй перохани нав мепушад. Амир Хусрав:

Боз дил гум гашт дар куяш мани девонаро, Ман кучо кардам нигох ин шакли каллошонаро. Гох-гох,эй бод, к-он чохот меафтад гузар, З-ошноёни кухан ёде дех он бегонаро. Хар шаб аз хар суй дармеоядам дар дил хаёл, Аз кадомин су нигах дорам ман ин вайронаро. Умр бигзашту хадиси дарди мо охир нашуд, Шаб ба охир шуд кунун, кутах кунам афсонаро... Хусраву сузи дилу аз завки олам бехабар, Мурги оташхора лаззат кай шиносад донаро? Салмон:

Мухтасиб гуяд, ки бишкан согару паймонаро, Fолибан девона медонанд мани фарзонаро. Бишканам сад ахду паймон, нашканам паймонаро, Ин кадар тамйиз хаст охир мани девонаро. Гарчи бунёдам маю маъшук вайрон кардаанд, Кардаам вакфи маю маъшук ин вайронаро. Мо зи беруни хумистони фалак май мехурем,

Гу, барандозанд бунёди хуму хумхонаро. Аклро бо ошноёни дараш бегонагист, Сокиё, дар мачлиси мо рах мадех бегонасо... Рост мехохй нахохад кард Салмон тарки май, Носехо, афсун мадам, воиз, магу афсонаро Г15, с. 2571.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Ба ин маънй, Салмон тибки суннатхои шеър пайравй карда, ба зинахои баланди камолоти эчодй расидааст. Дар заминаи баъзе нишонахои шеърй мисли ягонагии кофия, радиф, оханг ва бархе мазомину саноеи бадей, ки дар зохиру ботини сурудахои Салмон омадааст, метавон гуфт, ки шоир мактаби гузаштагонро сайкал додааст. Адиб, бешубха, аз онхо сабакхои даркорй бардошта, дар эчоди газал саликаву хунари хосаи худро дарёфт намудааст. Вай ба сиркат рох надода, аз хар калима ва таъбирхои шоирони гузашта маънии нав чустааст. Шеъри у таровату сабки хосеро доро мебошад. Вай мухтавои ашъори шоирони гузаштаро санчида, аз хар кадоми он ба таври ба худ хос чошнй мегирад ва истикболияи хешро бо тахайюлоти рангин, каломи зебо ва бадеиёти болиг чиллои нав медихад. Ба ин маънй, Салмон аз анъанахои пешиниён бо камоли кордонй истифода карда, махорати шоирии худро сайкал додааст. Робитаи эчодии шоир дар як ранг карор нагирифтааст, балки бо гунахои мухталиф густариш ёфта, хар чи бештар амиктару пурмазмунтар гардидааст.

Адабиёт

1. Абдураумони Цомй. Бауористон/А. Цомй. - Теурон, 1341.

2. Аббос, Ицбол. Таърихи муфассали Эрон. Аз уамлаи мугул то ташкили давлати темури /Ицбол Аббос. - Теурон, 1312. - 553 с.

3. Адабиёти форсу тоцик дар асруои XII-XIV. Ц.2. - Душанбе : Дониш, 1983.

4. Алексеева, И.Ю. Образ влюблённой в персидской лирической поэзии XVIII века / И.Ю.Алексеева // Суфизм в контексте мусульманской культуры. - М. : Наука, 1989. - С. 131-139.

5. Афсаузод, А. Х,офизи Шерози / А.Афсаузод. - Душанбе : Ирфон, 1971.

6. Афсаузод, А., Камоли Хуцандй/А.Афсаузод. - Душанбе : Дониш, 1976.

7. Афсаузод, А. Цомй - шоири газалсаро /А. Афсаузод. - Душанбе : Ирфон, 1989.

8. Бацоев, М. Х,аёт ва эцодиёти АмирХусрави Деулави /М. Бацоев.-Душанбе : Ирфон, 1975. - 278 с.

9. Зайнулобидини, Муътамин. Шеъру адаби форси / Зайнулобидини Муътамин. - Теурон, 1332.

10. Казакова, У. Салмони Совацй ва цауони шоирии у / У.Казакова. - Душанбе : Дониш, 2021. -169 с.

11. Мирзоев, А. Амир Хусрави Деулави (бо ууруфоти араби) / А.Мирзоев. - Душанбе : Ирфон, 1976.

12. Мирзозода, X. Таърихи адабиёти тоцик. Китоби 2 / X. Мирзозода. - Душанбе : Маориф, 1977.

13. Рашид, Ёсими. Татаббуъ ва интицолу ауволи осори Салмони Соваци /Ёсими Рашид // Куллиёти цасоид, газалиёт, цитъаот, рубоиёт, тарцеъот, таркибот ва маснавиёти Хоца Цамолиддин Салмони Соваци. - Теурон, 1305. - С. 7-74.

14. Ризозода, Шафац. Таърихи адабиёти Эрон / Шафац Ризозода. - Теурон, 1313.

15. Салмони Соваци. Девон. Шомили газалиёт, тарцеот, цасоид, рубоиёт / Соваци Салмони ; Бо муцаддимаи дуктур Тации Тафаззули. - Теурон, 1336.

16. Саъди, Шерози. Мунтахаби газалиёт. / Шерози Саъди. - Душанбе : Ирфон, 1977. - 447 С.

17. Хрдизода, Р. Салмони Соваци /Р.Хрдизода //Адабиёти форсу тоцик дар асруои XII-XIV. Цисми 2. -Душанбе : Дониш, 1983. - С. 63-80.

ТАЪСИРПАЗИРИИ САЛМОНИ СОВАЧ,Й АЗ ШУАРОИ БУЗУРГИ ПЕШИН

Дар макола муаллиф дар бораи таъсирбардории Салмон аз шоирони пешин ва таъсири сухани Салмон ба шоирони баъдина андешаронй намуда, таъкид мекунад, ки Салмон то андозае ба ашъори шоирони пешин таъсир гирифтааст, ки хангоми татаббуъ гуфтан газали уро аз ашъори шоирони пешин чудо кардан барои мухаккикон мушкилй эчод менамояд. Салмон бо лахни гирову зебо ба мунозираи шоирони бузурги порсигу пардохта, дар сабки эчодии онхо то андозае комёб шудааст. Салмон мухтавои ашъори шоирони гузаштаро санчида, аз хар кадоми онхо ба таври худ чошнй гирифта, истикболияи Салмон бо тахайюлоти рангин, каломи зебо ва бадеиёти болиг чилои нав гирифтааст.

Калидвожахо: Салмон, татаббуъ, назира, тахайюл, ишку мухаббат, газал, санъатхои бадей, воситахои тасвир, завки эчодй, сузу гудози ишк, гояти маънй, садокату вафодорй, кахрамони лирикй, истикболия, сиркат.

ВПЕЧАТЛЕНИЕ САЛМАНА СОВАДЖИ О ВЕЛИКОГО СВЕТА ПРОШЛОГО

В статье автор размышляет о влиянии Салмана на более ранних поэтов и влиянии речи Салмана на более поздних поэтов, и подчеркивает, что на Салмана в определенной степени повлияли стихи более ранних поэтов, что затрудняет исследователям выделение его газелей из стихов более ранних поэтов. Салман следил за обсуждением великих персидских поэтов мягким и красивым тоном и в некоторой степени преуспел в их

творческом стиле. Салман изучал содержание стихов поэтов прошлого, следовал их по некоторой степени, поэзия Салмана обрела новый блеск красочным воображением, красивыми словами и зрелым искусством.

Ключевые слова: Салман, исследование, видение, воображение, любовь и привязанность, газель, художественное искусство, средства изображения, творческий талант, огонь любви, предназначение смысла, верность и преданость, лирический герой, ожидание, плагиат.

THE INFLUENCE OF SALMAN SOVAJI FROM THE GREAT POETS OF THE PAST

The author reflects on the influence of Salman on earlier poets and the influence of Salman's speech on later poets, and emphasizes that Salman was influenced to a certain extent by the poems of earlier poets, which makes it difficult for researchers to distinguish his ghazals from the poems of earlier poets in this article. Salman followed the discussion of the great Persian poets in a soft and beautiful tone and succeeded to some extent in their creative style. Salman studied the content of the poems of the poets of the past, followed them to some extent, Salman's poetry acquired a new brilliance with colorful imagination, beautiful words and mature art.

Keywords: Salman, research, vision, imagination, love and affection, ghazal, art, imagery, creative talent, fire of love, purpose of meaning, fidelity and devotion, lyrical hero, expectation, plagiarism.

Дар борам муаллиф

Казакова Умрмнмсо Санговна

Доктори илм^ои филологй, профессори кафедраи назария ва таърихи адабиёт Донишго^и давлатии омузгории Точикистон ба номи С. Айнй

734003, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе,

х. Рудакй, 121

Тел.: (+992) 918 26 75 66

Об авторе

Казакова Умрмнмсо Санговна

Доктор филологических наук, профессор

кафедры теории и истории литературы

Таджикский государственный педагогический

университет имени С. Айни

734003, Республика Таджикистан, г. Душанбе,

пр. Рудаки, 121

Тел.: (+992) 918 26 75 66

About the author

Kazakova Umriniso Sangovna

Doctor of philological sciences, professor of the Chair of the Theory and History of the Literature Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni

734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe,

Rudaki Ave., 121

Ph.: (+992) 918 26 75 66

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.