Научная статья на тему 'ТАЪСИРИ ОМИЛҲОИ АСОСИИ ИНФРАСОХТОРИ ЭЛЕКТРОЭНЕРГЕТИКӢ БА РУШДИ ИҶТИМОЮ ИҚТИСОДИИ ВИЛОЯТИ СУҒД'

ТАЪСИРИ ОМИЛҲОИ АСОСИИ ИНФРАСОХТОРИ ЭЛЕКТРОЭНЕРГЕТИКӢ БА РУШДИ ИҶТИМОЮ ИҚТИСОДИИ ВИЛОЯТИ СУҒД Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
155
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Калидвожаҳо: рушди минтақа / омилҳои энергетикӣ / эътимоднокии таъминоти барқ / талафи нерӯи барқ / сарфаи нерӯи барқ / энергоғунҷоиш / Ключевые слова: развитие региона / электроэнергетические факторы / надёжность электроснабжения / потери электроэнергии / энергосбережение / энергоёмкость

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ҳомидова Машҳура Исматҷоновна

Омилҳои асосии электроэнергетикӣ, ки боиси монеаи рушди иҷтимоию иқтисодии вилояти Суғд мегардад, муайян ва баррасӣ шудааст. Моҳияти ин омилҳо, ки ба шароити кории системаи энергетикии вилояти Суғд хос аст, ошкор карда шудааст. Зикр гардидааст, ки механизми ташкилӣ-иқтисодии фаъолияти инфрасохтори электроэнергетикии минтақаи мушаххас аз як қатор омилҳои асосии зерин вобаста аст, ки ба рушди иқтисодию иҷтимоии минтақа таъсир мерасонанд. 1. сифати нерӯи барқ, 2. эътиморнокӣ, 3. энергосарфа, 4. электроғунҷоиш; 5.талафи нерӯи барқ. Роҳҳои ҳалли муаммоҳои таъсири манфӣ ё ба таври кофӣ самараноки омилҳои баррасишаванда ба рушди иҷтимоию иқтисодии минтақа тавассути омӯзиш ва мутобиқ намудани таҷрибаи кишварҳои пешрафтаи ҷаҳон дар ин масъала ошкор карда шуданд. Исбот карда шудааст, ки минтақа дорои имкониятҳои беназири захираҳои энергетикӣ мебошад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВЛИЯНИЕ ОСНОВНЫХ ФАКТОРОВ ЭЛЕКТРОЭНЕРГЕТИЧЕСКОЙ ИНФРАСТРУКТУРЫ НА СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ СОГДИЙСКОЙ ОБЛАСТИ

Выделены и рассмотрены основные электроэнергетические факторы, влияющие на социально–экономическое развитие Согдийской области. Раскрыта сущность каждого фактора, характерного для электроэнергетической системы Согдийской области. Отмечается, что организационно-экономический механизм функционирования электроэнергетической инфраструктуры конкретного региона зависит от ряда следующих основных факторов, влияющих на его социально-экономическое развитие: качество электроэнергии, надёжность энергоснабжения, энергоёмкость, потери электроэнергии. Выявлены проблемы, связанные с негативным или недостаточно эффективным влиянием расмотренных факторов на социально–экономическое развитие региона, и предложено их решение путем изучения и адаптации опыта ведущих стран мира по данному вопросу. Научно обосновано положение, что регион обладает уникальными ресурсными возможностями энергетического характера.

Текст научной работы на тему «ТАЪСИРИ ОМИЛҲОИ АСОСИИ ИНФРАСОХТОРИ ЭЛЕКТРОЭНЕРГЕТИКӢ БА РУШДИ ИҶТИМОЮ ИҚТИСОДИИ ВИЛОЯТИ СУҒД»

УДК 621.311.019.3 DOI

ТА ЪСИРИ ОМИЛХ^ОИАСОСИИ Хрмидова Машхура Исматцоновна,

ИНФРАСОХТОРИ муаллими калони кафедраи таъминоти

ЭЛЕКТРОЭНЕРГЕТИКИ барци Донишкадаи кууию металлургии

БА РУШДИ ИЦТИМОЮ Тоцикистон (Тоцикистон, Бустон) ИЦТИСОДИИ ВИЛОЯТИ СУГД

ВЛИЯНИЕ ОСНОВНЫХ ФАКТОРОВ Хомидова Машхура Исматджоновна, ЭЛЕКТРОЭНЕРГЕТИЧЕСКОЙ ст. преподаватель кафедры ИНФРАСТРУКТУРЫ НА СОЦИАЛЬНО- электроснабжения ГорноЭКОНОМИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ металлургического института

СОГДИЙСКОЙ ОБЛАСТИ Таджикистана (Таджикистан, Бустон)

INFLUENCE OF THE MAIN FACTORS Homidova Mashhura Ismatjonovna senior OF ELECTRIC POWER lecturer of the department of electricity INFRASTRUCTURES ON THE SOCIO- procurement. The Mining-metallurgical ECONOMIC DEVELOPMENT OF THE institute of Tajikistan (Tajikistan, Buston) SUGHD REGION

Омилуои асосии электроэнергетики, ки боиси монеаи рушди ицтимоию ицтисодии вилояти Сугд мегардад, муайян ва баррасй шудааст. Моуияти ин омилуо, ки ба шароити кории системаи энергетикии вилояти Сугд хос аст, ошкор карда шудааст. Зикр гардидааст, ки механизми ташкилй-ицтисодии фаъолияти инфрасохтори электроэнергетикии минтацаи мушаххас аз як цатор омилуои асосии зерин вобаста аст, ки ба рушди ицтисодию ицтимоии минтаца таъсир мерасонанд. 1. сифати неруи барц, 2. эътиморнокй, 3. энергосарфа, 4. электрогунцоиш; 5.талафи неруи барц. Рощои уалли муаммоуои таъсири манфй ё ба таври кофй самараноки омилуои баррасишаванда ба рушди ицтимоию ицтисодии минтаца тавассути омузиш ва мутобиц намудани тацрибаи кишваруои пешрафтаи цауон дар ин масъала ошкор карда шуданд. Исбот карда шудааст, ки минтаца дорои имкониятуои беназири захирауои энергетики мебошад.

Калидвожахо: рушди минтаца, омилуои энергетики, эътимоднокии таъминоти барц, талафи неруи барц, сарфаи неруи барц, энергогунцоиш

Выделены и рассмотрены основные электроэнергетические факторы, влияющие на социально-экономическое развитие Согдийской области. Раскрыта сущность каждого фактора, характерного для электроэнергетической системы Согдийской области. Отмечается, что организационно-экономический механизм функционирования электроэнергетической инфраструктуры конкретного региона зависит от ряда следующих основных факторов, влияющих на его социально-экономическое развитие: качество электроэнергии, надёжность энергоснабжения, энергоёмкость, потери электроэнергии. Выявлены проблемы, связанные с негативным или недостаточно эффективным влиянием расмотренных факторов на социально-экономическое развитие региона, и предложено их решение путем изучения и адаптации опыта ведущих стран мира по данному вопросу. Научно обосновано положение, что регион обладает уникальными ресурсными возможностями энергетического характера.

Ключевые слова: развитие региона, электроэнергетические факторы, надёжность электроснабжения, потери электроэнергии, энергосбережение, энергоёмкость

There are singled out and identified electroenergy factors affecting the socio-economic development of Sughd viloyat. The essence of each factor characteristic for electric power system of Sughd viloyat is disclosed. It is marked that the organizational-economic mechanism of electroenergy infrastructure functioning in a concrete region depends on a number of the following principal factors affecting its social-economic development: electric power quality, reliability, energy supply, power capacity, losses of electric power. There are elicited the problems connected with negative or inadequately effective influence of the factors in question over the socio-economic development of the region; hereby, the author proposes their being solved by the way of studies and adaptation of experience belonging to the leading world countries as to the issue considered. There is a scientifically well-grounded provision that the region has unique resources potentialities of energetic slant at its disposal.

Key words: development of the region, electric power factors, reliability of electricity supply, losses of electric power, power sparing, power capacity

Инфрасохтори электроэнергетики кисми калидии иктисодиёти минтака буда, дар таъмини самараноки ^амаи сох,ах,ои хочагии минтака ва давлат накши мух,им мебозад. Хукумати кишвар таъмини истиклолияти энергетикиро чун яке аз хддаф^ои стратегй ба накша гирифтааст, зеро саноатикунонии босуръати кишвар ва баланд бардоштани сатх,и зиндагии ах,олй бе фаъолияти самараноки инфрасохтори электроэнергетики гайриимкон мебошад. Дар натичаи тадбирх,ои дар се соли охир амалинамудаи Хукумати мамлакат х,иссаи сох,аи саноат дар мачмуи мах,сулоти дохилй аз 15,2 то 17,3 фоиз афзуд. Аз ин лих,оз дар Стратегияи миллии рушди Чум^урии Точикистон то соли 2030 инкишофи босуръати инфрасохтори дохилию берунии сох,аи энергетика (шабаках,ои баркию зеристговдо) яке аз самт^ои асосй х,исобида шудааст.

Омузиши назариявй ва амалии механизми ташкилй-иктисодии ташаккули инфрасохтори электроэнергетикй ва таъсири он ба рушди минтака ал^ол ахдммияти калидй дорад. Бо вучуди мавчудияти захирах,ои зиёди манбаъх,ои баркароршавандаи энергия ва шароити мусоид барои рушди саноати электроэнергетика, дар таи се дах,солаи охир дар аксарияти ша^ру дех,оти чумхурй, алалхусус минтакаи Сугд дар фасли зимистон норасоии неруи барк эх,сос мешавад.

Масъалаи самаранокии фаъолияти инфрасохтор^ои электроэнергетикй ва таъмини рушди он дар иктисоди давлатх,ои гуногун дар асарх,ои илмии Бутков И.П., Гителман Л.Д., Доронкина К.А. мавриди баррасй карор гирифтаанд. Вобастагии рушди иктисодии минтакаро аз самаранокии энергетикй Хурдушян Ш.Г., Усачева И.В., Богачкова Л.Ю. ва Рижкова Ж.В. ва дигарон тах,лил ва тадкик кардаанд. Самтх,ои асосии рушди низоми энергетикаи миллй дар асарх,ои иктисоддонони ватанй, аз чумла Сирочев Б.С., Петров Г.Н., А^ророва А.Д., Розиков В.А., Авезов А.Х., Аминчонов Р.М., Кимсанов У.О., Расулов С.Р., Самадова Ш.Д., Сафарова С.Г. ба риштаи тах,лил кашида шудаанд.

Механизми ташкилй-иктисодии фаъолияти инфрасохтори электроэнергетикии минтакаи мушаххас аз як катор омилх,ои асосии дахлдор вобаста аст, ки ба рушди ичтимоию иктисодии минтака таъсир мерасонанд (расми 1).

Расми 1. Омилх,ои асосии таъсиррасон ба рушди инфрасохтори электроэнергетикии минтака (тах,ияи муаллиф)

Омилх,ои мазкурро муфассал мавриди тах,лил карор медих,ем:

1. Сифати неруи барк. Нерyи барк х,амчун мах,сулоти инфрасохтори электроэнергетикй бояд ба талаботи давлатй чавобгу бошад, яъне бояд сифати мукарраршударо дошта бошад. Сифати нерyи барк яке аз омилх,ои асосии таъминкунии боэътимодии кори дастговдои баркй дар низоми барктаъминкунии корхонах,ои саноатй ба х,исоб меравад.

Мутобики стандарти давлатии ГОСТ 13109 - 97 36 [3] дар нуктаи воридотии истеъмолкунандагони неруи барк шиддати то 1000 В ба дур шудани шиддати неруи барк дар полати мукаррарй то 5 % ва дар х,олати баъди садамавй то 10 % ичозат дода мешавад (яъне, барои шиддати 220 В ^удуди ичозатй дар полати мукаррарй 209 В ва баъди садамавй 198 В аст). Одатан натичаи них,оии таъсири сифати пасти неруи барк дар чунин самтх,о инъикос мегардад [3, 4]:

-дар технологияи раванди истех,солот ва сифати мах,сулоти истех,сол шаванда;

- дар сарфи неруи барк;

- дар тамоми параметрх,ои физикию энергетикии истеъмолкунандагони неруи барк ва низомх,ои таъминотй;

- дар афзуншавии талафи иктидори фаъол ва реактивй;

- дар пастшавии мухдати фаъолияти дастговдои баркй;

- дар бадшавии мух,ити зист ва осебрасонй ба саломатии инсон.

Тах,лил маълум кард, ки нишондих,андах,ои шиддати истеъмолии вилояти Сугд аз стандарти давлатии 220 В паст буда, кимати он 180 - 160 В -мебошад. Дар мавсими зимистон бошад, ин нишондих,андах,о боз х,ам кох,иш меёбад.

Масъалаи дигар, аз сабаби нопуррагии мазбутии пайваст зиёд будани муковимати ХИБ (хати интиколи барк) - и байни шабакавии неругох,и баркии обй (НБО)-х,ои марказй бо НБО - 24 дар шимоли чум^урй аст. Тибки иттилооти шабонарузии ФЧ,СК "Шабаках,ои

интиколи барк" дар ш. Гулистон, хангоми дар сатхи 515 кВ будани шиддат дар НБО-и Норак ва интиколи 500 МВт иктидор бо ХИБ 500 кВ Л - 518, шиддат дар даромади зеристгохи баркии Сугд - 500 дар амал 460 кВ-ро ташкил мекунад. Яъне афтиши шиддат 10,7 %- ро ташкил карда истодааст, дар холе ки хадди мучози афтиши шиддат 5 % аст.

2. Эътимоднокй. Яке аз нишондихандахои калидии таъминоти бе таваццуфи кори муттасили саноати истехсолй-таъминоти истеъмолкунандагон бо неруи барци боэътимод аст. Дар айни замон дар инфрасохтори электроэнергетики эътимоднокй на танхо нишондихандаи техникй, балки иктисодй низ ба хисоб меравад. [5, с.74] Эътимоднокй бо чунин нишондихандахои зарурй, чун харочот барои таъмири дастгоххои баркй, ба инобатгирии осеб дар раванди садама ва гайра алокамандии зич дорад. Аз чониби дигар, хар як гурухи истеъмолкунандагони неруи барк меъёри эътимоднокии худро доранд. Тибци нишондихандахои параметри эътимоднокй истеъмолкунандагони неруи барцро ба се категория цудо менамоянд

Ба гурухи якум истеъмолкунандагоне мансубанд, ки дар холати катъи неруи барк ба хаёт ва фаъолияти инсон, кори тачхизотхои пуриктидори корхонахои саноатию давлатй хатари чиддй тахдид мекунад (давомнокии катъи неруи барк якчанд сония; пайвастшавии фаврй ба шабакаи эхтиётй; таъмини энергия аз ду нуктаи аз хамдигар новобаста). [8]

Ба гурухи дуюм истеъмолкунандагоне тааллук доранд, ки дар холати набудани неруи барк зарари иктисодй ба истехсолот, як кисми фаъолияти сокинони шахр ба миён меояд, хавфи пурра истехсол нашудани махсулот пайдо мешавад (вакти катъ то ду соат ва таъминоти барк аз ду нуктаи новобаста аз хамдигар).

Ба гурухи сеюм истеъмолкунандагоне мансубанд, ки ба гурухи якум ва дуюм дохил намешаванд (вакти катъ то як шабонаруз ва таъминот аз як шабака).

Ба гурухи якум ва дуюми истеъмолкунандагон таъмини неруи барк аз ду нуктаи шабакаи аз хамдигар новобаста бояд ичро карда шавад, то хангоми ба садама дучор гардидани шабакахои баркй нуктаи дуюм онро пурра таъмин карда тавонад.

Алхол дар вилояти Сугд 2,658 млн. ахолй зиндагй мекунад, ки бояд бо неруи барки устувор таъмин бошад. Хдмзамон лозим ба таъкид аст, ки микдори зиёди корхонахои саноатии истехсолй (категорияи якум) танхо бо як хати баркии Ч,ануб - Шимол "Сугд-500" пайваст мебошад. Чунин системаи таъминоти баркро боэътимод шуморидан гайриимкон аст.

Хдмзамон тадкики холати хозираи шабакаи вилояти Сугд нишон медихад, ки аксарияти зеристгоххои баркии фаъолияткунанда дар солхои 60 - 80 - уми асри гузашта сохта шуда, захираи иктидории онхо ба итмом расидааст. Корхои таъмири умумй дар ин шабакахои баркй маъмулан бо иваз намудани баъзе тачхизоти фарсудашуда, махдуд мегарданд. Микдори умумии садама дар низоми электроэнергетикии минтака дар солхои 2011 - 2017 дар мукоиса ба панч соли пешин кариб 4,3 маротиба зиёд шудааст. Масалан, тибки маълумоти Хадамоти эътимоднокй ва бехатарй (СН ва ТБ) садамаи калонтарине, ки 26 декабри соли 2017 руй дода буд, 1,2 млн.сомонй зараи моддй расонидааст.[9]

3. Энергосарфа. Истифодаи сарфачуёнаи навъхои гуногуни энергия - хамчун чорабинихои хукукй, ташкилй, илмй, истехсолй, техникй, иттилоотй ва иктисодй, ки ба истифодаи самараноки захирахои электроэнергетикй равона карда шудааст, масъалаи чалбкунии манбаъхои баркароршавандаи энергияро дарбар мегирад.

Бухрони энергетикии солхои 70-уми асри гузашта масъалаи энергосарфаро ба миён овард. Давлатхои пешрафта афзалиятнок будани ин самтро ба инобат гирифта, манбаъхои баркароршавандаи энергияро дар сатхи баланд дар амал татбик намуда истодаанд. Давлатхои Аврупо ва Иёлоти Муттахидаи Амрико яке аз аввалинхо шуда ба сарфаи энергия таваччухи зиёд намуданд. Бинобар ин имруз давлатхои Fарб дар тахияи

татбики чорахо дар ин самт пешрафта хисоб мешаванд.

Баланд бардоштани самаранокии энергияро рейтинги чахонии кишвархо тасдик мекунад, ки дар охири соли 2018 аз чониби Шурои Амрико оид ба иктисоди сарфакорона (ACEEE) интишор шудааст. Рейтинги умумии давлатхо оид ба самаранокии энергия дар соли 2018 нишон дод, ки аксари кишвархои Аврупо мавкеъхои пешсафро ишFOл мекунанд, ИМА бошад дар чои 10-ум карор дорад.

Дар сурати то соли 2040 ба 14 %-и тавозуни чахонии энергия расонидани сахми истеъмоли энергияи баркароршаванда таъмини рушди босуръати саноат имконпазир мегардад.[7] Лекин то имруз энергияи баркароршаванда бе дастгирии хукумат вучуд дошта наметавонад. Дар ин масъала давлатхои Иттиходияи Аврупо барномахои басо чолиб кабул кардаанд.

Дар чахон суръати пешравии солонаи истифодаи энергетикаи баркароршаванда 20 -30 % -ро ташкил медихад. Рушди солонаи истехсоли энергия аз хисоби манбаъхои баркароршавандаи энергия (МБЭ) дар Чин - 74,5 % ; Туркия - 88,1 % ; Миср - 35 %- ро ташкил мекунад [15]. Дар истифодаи МБЭ Дания ба дастовардхои назаррас ноил гардидааст. Дар ин давлат истехсоли энергия аз манбаъхои баркароршавандаи 30 %-ро аз талаботи умумй ташкил мекунад. Дар 90 ширкати энергетикии ИМА гуруххои махсуси фотоэлектрикй ташкил карда шудааст, ки дар 5 соли охир 47 МВт иктидори фотоэлектрикиро истехсол карда, ухдадор шудааст, ки ин иктидорро то 100 МВт мерасонанд. [16]

Манбаи дигари истехсоли неруи барк ба истифодаи неругоххои обй марбут аст, ки боиси кохиши ёфтани арзиши энергия мегардад. Ин раванд дар Чумхурии Точикистон басо хуб ба рох монда шудааст. Алхол сохтмони калонтарин дар Осиёй Марказй НБО-и PоFyн бо суръати баланд идома дорад. Аммо дар микёси чахон манбаи гидроэнергетикй махдуд буда, хамагй то 15 % - и талаботро таъмин карда метавонад ва то соли 2030 ин нишондиханда то ба 12,4 % поён мефарояд.

Аз чониби дигар, манбаъхои оби табий на дар хама нуктахои олам чойгир шудаанд. Тибки мушохидаву арзёбии мутахассисону коршиносон, хачми захирахои обиву энергетикии чумхурии мо хеле махдуд буда, захираи барфу ях дар хавзахои ташаккулёбии оби дарёхои Точикистон нисбат ба соли 2019 - ум 44 фоиз кам шудааст. Аз ин ру истифодаи манбаъхои дигари энергетикии баркароршаванда стратегияи асосии энергосарфа ба шумор меравад.

Бояд зикр намуд, ки Точикистон барои истифодаи неруи офтоб шароити мусоид дорад. Рузхои офтобй дар каламрави чумхурй аз 2000 то 3000 соат, аз чумла дар вилояти СyFд - соле беш аз 2700 соатро ташкил медихад. Шумораи рузхои беофтоб дар ин минтака дар як сол хамагй 35-40 рузро ташкил мекунад [13]. Энергияи афканишоти Офтоб метавонад барои таъмини оби гарм, гармидихй, хушк кардани меваю сабзавот ва дигар ниёзхо истифода шавад. Энергияи Офтоб 60 - 80% эхтиёчоти ахолии кишварро дар давоми 10 мохи сол таъмин карда метавонад. Бо вучуди ин, то хол энергияи офтобй дар мамлакати мо ба таври васеъ истифода намешавад.

4. ЭлектроFунчоиш - таносуби байни хачми пешниход кардаи энергия ва ММД мебошад.[1]. Бо ибораи дигар, электроFyнчоиши корхонахои саноатй нишондихандаи он аст, ки барои истехсоли як вохиди махсулоти иктисодй чй кадар неруи барк сарф мешавад. Аз руи тахкикоти коршиносон, ин нишондиханда дар давлатхои пасошуравй нисбат ба хисоби миёнаи дигар давлатхо ду баробар, аз хисоби миёнаи давлатхои Иттиходи Аврупо бошад се баробар бештар аст. Масалан, Русия барои истехсоли махсулот ба хисоби миёна нисбат ба бисёр давлатхои мутараккй ва хатто, кишвархои ру ба тараккй нихода, ду баробар зиёд неруи барк сарф мекунад. ЭлектроFyнчоиши Чин ва

ИМА нисбат ба Точикистон ба хисоби миёна 30% кам аст. Инчунин давлатхои Олмон, Италия ва Бразилия, нисбат ба кишвари мо барои вохиди мачмуи махсулоти дохилй (ММД) 2 маротиба камтар энергия харч мекунанд [12].

Гуфтан лозим аст, ки электрогунчоиши баркй ММД-и Точикистон нисбат ба давлатхои Осиёи Марказй ба хисоби миёна ду маротиба зиёд аст. Сабаби асосй дар он, ки дар давлати мо аксари дастгоххои баркй аз чихати физикй фарсуда шудаанд, бинобар ин онхо неруи баркро ба як вохиди истехсол бештар истеъмол мекунад. Ин нишонлиханда чй кадаре, ки паст бошад, хамон кадар самаранокии иктисодй бештар мешавад. Мисол, иктидори баркии алюминийи истехсоли ТАЛКО, ки калонтарин истеъмолкунандаи дохилии неруи барк аст, нисбат ба чунин нишондихандаи ширкатх,ои хоричй, ки истифода аз тачхизоти муосир ва технологияи электролизро истифода мебаранд, такрибан 20 фоиз зиёдтар аст (расми 2).

12011 ■ 2012 ■ 2013 ■ 2014 ■ 2015

2016

0~ о" 0~ 0~

оооосз

ВМ КБ

(п^тсосо"!

С5 0

т ^ 1

о-гмгм'г,

0~

СУГД

ХАТЛОН

Ш.ДУШАН БЕ

НТМ

Расми 2. Электрогунчоиши вилоятхои ЧТ дар солхои 2011 - 2016 кВт*с/сом]

Тавре ки аз расми 2 дида мешавад, электрогунчоиш дар солхои 2011 - 2016 дар вилояти Сугд нисбат ба шахри Душанбе ва ВМКБ баландтар аст. Бо вучуди ин самт дар вилоят барои паст кардани электрогунчоиш то имруз ягон тадбири чиддй андешида нашудааст.

Як катор омилхое хастанд, ки ба самаранокии пасти неруи барк дар равандхои истехсолй дар сохаи иктисодиёти кишвар ва минтакахои он, истифодаи тачхизоти фарсуда ва набудани фарханги сарфаи электроэнергия алокаманданд. Онхо ба ракобатпазирии корхонахои ватанй ва суръати рушди иктисодии кишвар ва минтакахои он таъсири манфй мерасонанд.

Вазифаи асосии Х^укумат дар солхои наздик ба таври устувору доимй таъмин намудани истеъмолкунандагон бо электроэнергия буда, он бояд бо рохи афзоиши хачми истехсол, истифодаи сарчашмахои алтернативии тавлиди неруи барк, баланд бардоштани самаранокии идоракунй дар соха ва татбики лоихахои афзалиятноки сармоягузорй амалй карда шавад.

1 Бобоев, Ф.Д. Экономические механизмы устойчивого энергетического развития Республики Таджикистан [Текст]: дис. ... канд. эконом. наук: 08.00.05 / Бобоев Фузайл Джумабоевич. - Душанбе, 2015. - 192 с.

Тибки тахкикоти гуногун мукаррар карда шудааст, ки то 60% [10] захирахои сарфаи неруи барк асосан ба раванди технолога таллук дорад. Муаммои мазкур барои тамоми хадамоти корхонахо маъмуланд ва самаранокии баландтаринро танхо тавассути халли он дар сатхи умумичумхурй ноил шудан имконпазир аст.

5. Талафи неруи барк. Ин нишондиханда омили мухимтарини низоми электроэнергетики мебошад, ки хам ба инфрасохтори электроэнергетики, хам ба иктисодиёти минтака таъсир мерасонад. Истеъмоли зиёди неруи барк ба афзоиши талафи техникй оварда мерасонад, ки он ба речаи кори шабакахо таъсири манфй низ мерасонад [14]. Барои паст намудани талафи неруи барк ва баланд бардоштани самараи шабакахои баркй усулхои гуногун истифода мешавад. Аммо самарабахшии истифодаи ин ё он усул ба хусусияти истеъмолкунандагон, навъи чараён, синфи шиддат ва омилхои дигар вобаста аст. Паст намудани талафи неруи барк ин оптимизатсияи речаи кори шабакахои электрикй мебошад. Дар диаграммаи 3 тахлили мукоисавии талафи энергия дар Точикистон ва мамлакатхои дигари хамсоя инъикос карда шудааст.

Расми 3. Талафоти неруи барк дар давлатхо [15] Чй тавре ки аз расм бармеояд, талафи неруи барк дар Точикистон нисбат ба дигар кишвархо баланд аст. Аз ин сабаб, масъалаи паст кардани талафи неруи барк яке аз масъалахои мухим буда, халли он барои баланд бардоштани сифати неруи интиколшаванда мусоидат менамояд. Соли 2013 котиботи энергетикии Харти, инфрасохтори электроэнергетикии Точикистонро аз санчиш гузаронида муайян кард, ки хар мох то 200 ГВт/с неруи барк талаф мешавад.[16] Маълум гардид, ки талафи техникй, 18 %-и неруи барк истехсолшавандаро ташкил мекунад. Лозим ба таъкид аст, ки тибки арзёбии баъзе коршиносон талафи вокеии неруи барк дар чумхурй 33-35% аст.Талафи хакикии неруи барк фарки неруи баркй ба система воридшаванда ва аз шабака ба истеъмолкунанда интиколшуда мебошад.

Нобаробарии сарборихои фазахо хам боиси талафи барзиёдй мебошад: чунончй дар ХИБ 0,4 кВ кариб 30 % нобаробар таксим шудани сарбории фазахо, боиси 12 % афзун гардидани талаф мешавад, ки ин дар микёси истеъмолии кишвар талафи нихоят калон аст.

Мукаррар карда шудааст, ки дар як сол такрибан 20 млрд.кВт*соат неруи барк

истехсол карда шавад, аз чумла чоряки он, яъне 5 млрд.кВт*соатро ахолй ва бокимондаашро насосхои обкашй, корхонахои саноатй ва гайрахо истеъмол мекунанд. Агар аз он 10 %, яъне 500 млн.кВт*соат нобаробар таксим шавад, талаф 60 млн.кВт* соатро ташкил мекунад. Дар сурати нархи 1 кВт*соат неруи барк 0,2651 с будан, маблаги талафот 15 млн.сомониро ташкил мекунад. Дар ин чо нишондихандаи талафи танхо нисбат ба истеъмоли ахолй хисоб карда шудааст.

Тибки хулосаи коршиносони байналхалкй 4-5 % талафи неруи барк дар вакти интикол ва таксими он дар шабакахои баркии аксарияти давлатхо каноатбахш хисоб мешавад. Дар шабакахои баркии минтакаи Сугд ин нишондиханда хеле баланд аст.

Талафи максималии неруи барк дар шабака маъмулан, аз мавчуд будани норасой дар шабакахои интиколи барк ё кори нодурусти тачхизот гувохй медихад. Дар умум, хама гуна талафи неруи барк дар шабака, ки аз бузургии минималй берун мебарояд, ба мутахассис иттилоъ медихад, ки инфрасохторхои истифодашаванда ба танзим ё тачдиди техникй ниёз дорад. Сатхи бенихоят баланди талафи неруи барк мавчудияти мушкилихои марбут ба масоили тараккиёти сусти шабакаи баркй, дастгоххои кухнашуда, номукаммалии усулхои идоракунии шабака ва дуруст набудани раванди чамъоварии маблаги неруи барки истифодашударо бозй менамояд.

Аз ин чо бармеояд, ки хангоми таксимот, санчидани баробарии сарборихо дар фазахо ва дар мавриди ошкор сохтани нобаробарй ислох кардани он хеле мухим мебошад.

Хамин тарик, тахлили мушаххаси омилхои номбар шуда нишон доданд, ки хамаи ин омилхои зарури буда, барои рушди ичтимоию иктисодии минтака таккони чидди мерасонад, онро мархила ба мархила бояд ислох намуд. Чунончй, хангоми ба сатхи муайян таъмини сифати неруи барк сарфаи неруи барк кам мегардад, мухлати истифодаи дастгоххои баркй зиёд мегардад ва г.

Инчунин эътимоднокии низоми барктаъминкуниро дар хамаи низомхои электроэнергетикии минтакаи Сугд танхо дар мавриди амалй гардидани шабакаи халкавй ё ХИБ - и захиравй, ки чануб ва шимоли кишварро мепайвандад, таъмин намудан мумкин аст.

Вобаста ба электрогунчоиш бошад, корхонахои саноатии Точикистон бояд технологияи истехсоли махсулотро бознигарй кунанд; роххои оптимизатсияи технологияро чустучу кунанд; тагйироти технологиро дар истехсолот ба рох монанд ва бо ин васила ба паст шудани электрогунчоиши истехсолот мусоидат намоянд.

ПАЙНАВИШТ:

1. Баев, И. А. Соловьева, И. А., Дзюба, А. П. Региональные резервы энергоэффективности / И.А. Баев И.А. Соловьева. А. П. Дзюба. - Текст: непосредственный // Экономика региона. - 2013. - №3. - С. 80-189.

2. Бороздина, О.Ю., Флуд, Н.А. Энергоэффективность - фактор экономической стабильности и устойчивого роста России / О. Ю. Бороздина, Н. А. Флуд. Сборник трудов конференции, 2014. - С. 25-29.

3. ГОСТ 13109-97 Электрическая энергия. Совместимость технических средств электромагнитная. Нормы качества электрической энергии в системах электроснабжения общего назначения. - Москва: Издательство стандартов, 1998. - 32 с.

4. Горюнов, В. Н. Расчет потерь мощности от влияния высших гармоник/ В. Н. Горюнов, Д. С. Осипов, А.Г. Лютаревич. - Текст: непосредственный // Научные проблемы транспорта Сибири и Дальнего Востока. - 2009. - № 2. - C. 268-273.

5. Гительман, Л.Д., Ратников, Б.Е. Энергетический бизнес: учеб. пособие/ Гительман, Л.Д., Ратников, Б.Е. - Москва : Дело, 2006. - 600 с.

6. Курилова, Н. О. Инновационные технологии в энергетике и энергосбережении / О.Н. Курилова. - Текст: непосредственный // Энергетика и энергосбережение: теория и практика. - 2020. - С. 113-119.

7. Попел, О. С., Туманов, В. Л. Возобновляемые источники энергии: состояние и перспективы развития / О.С. Попел, В.Л. Туманов. - Текст: непосредственный //Альтернативная энергетика и экология. - 2007. - №. 2. - С. 135-148.

8. Синенко, Л. С. Сизганова, Е.Ю., Попов, Ю.П. Электроснабжение: учеб. пособие по курсовому проектированию / Л. С. Синенко, Е. Ю. Сизганова, Ю. П. Попов. -Красноярск, 2008. - 211 с.

9. Тошходжаева, М.И. Исследование и повышение эксплуатационной надёжности и экологичности ВЛЭП - 110 кВ в условиях резко континентального климата (на примере Согдийской энергосистемы Республики Таджикистан): дисс. канд. техн. наук: 05.14.02/ М.И. Тошходжаева. - Чебоксары, 2018. - 120 с.

10. Фомина, В.Н. Экономика электроэнергетики: учеб. пособие. - Москва, 2006. - 383 с.

11. Проект ЕЭК ООН «Повышение синергетического эффекта национальных программ стран-членов СНГ по энергоэффективности и энергосбережению для повышения их энергетической безопасности». Разработка регионального плана действий и рекомендаций по вопросам формирования и реализации политики в сфере повышения энергоэффективности и энергосбережения в странах СНГ. -URL:https://unece.org/fleadmin/DAM/energy/se/pdfs/ee21/EE21Subregional_projects/RegionalAc tionPlanRus_Jan_2014 Final.pdf 74 c. Текст: электронный (санаи воридшави: 15.05.2022).

12. Таджикистан: углубленный обзор энергоэффективности. - Секретариат Энергетической Хартии, -URL: https://www.energycharter.org/fileadmin/DocumentsMedia/IDEER/IDEER-Tajikistan_2013_ru.pdf (санаи воридшави 25.09.2021) C-Пб.Текст электронный.

13. Юмаев, Н.Р. Солнечная энергия как источник электрической энергии в Республике Таджикистан /Н.Р.Юмаев. - Текст: непосредственный //Молодой учёный. - 2017. -№ 32. - С. 25-29.-URL https://moluch.ru/archive/Текст: электронный (санаи воридшави: 14.02. 2020).

14. BP Annual Report, 2017 // BP [Текст:электронный]. URL: https://www.bp.com/en/global/corporate/investors/results-and-reporting/annual-report.html (санаи воридшави: 20.05.2021).

15. Schleich J. Energy efficient technology adoption in low-income households in the European Union - What is the evidence? Energy Policy. 2019 No. 125. Pp. 196-206.

16. Castro-Alvarez F., Vaidyanathan S., Bastian H. and King J. The 2018 International Energy Efficiency Scorecard [Электронный ресурс] Систем. требования: Adobe Acrobat Reader. URL: www2.aceee.org/l/310911/2018-06-25/2v164b (санаи воридшави: 27.04.2020).

Reference Literature:

1. Baev, I. A. Solovyova, I. A., Dzyuba, A. P. //Regional Reserves of Energy Efficiency //I.A. Baev. I.A. Solovyova. A. P. Dzyuba.-The text is direct // The Economy of the Region.-2013,. No. 3. - pp. 80-189.

2. Borozdina, O.Yu., Flood, N.A., Energy Efficiency as a Factor of Economic Stability and Sustainable Growth of Russia //O. Yu. Borozdina, N. A. Flood. Proceedings of the conference.2014.- pp. 25 - 29.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. GOST13109-97 Electric Energy. Electromagnetic Compatibility of Technical Mean, Being Electromagnetic. Standards of the Quality of Electric Energy in the System of General of Common Destination Power Supply . - M. : Publishing House of Standards, 1998. - 32 pp.

4. . Goryunov, V. N. Calculation of Power Losses from the Influence of Higher Harmonics/ V. N. Goryunov, D. S. Osipov, A.G. Lyutarevich -Text direct //Scientific Problems of Transport in Siberia and the Far East. - 2009, No. 2. - pp. 268 - 273.

5. Gitelman, L.D., Ratnikov, B.Ye.. Energy Business: Textbook.-M.: Delo, 2006. - 600pp.

6. Kurilova, N. O. Innovative Technologies in Energy and Energy Saving / O.N. Kurilova. - Text: direct // Energy and Energy Conservation: Theory and Practice. - 2020. - pp. 113 - 119.

7. Popel, O. S., Tumanov, V. L. Renewable Energy Sources: State and Prospects of Development / O.S. Popel, V.L. Tumanov. Text: direct //Alternative Energy and Ecology. -2007, No. 2. - pp. 135 - 148.

8. Sinenko, L. S. Sizganova, E.Yu., Popov, Yu.P. Power Supply. Textbook on Course Design / L. S. Sinenko, Ye. Yu. Sizganova, Yu. P. Popov. - Krasnoyarsk. 211 p

9. Toshkhodzhayeva, M.I. Research and Improvement of Operational Reliability and Environmental Ecological Capacity of the 110 kV Overhead Line in a sharply Continental Climate (on the example of the Sughd power system of the Republic of Tajikistan): candidate dissertation in technology 05.14.02.-Cheboksary:- 2018.- 120pp.

10. Fomina, V.N. Economics of Electric Power Industry. Manual. Moscow:.2006. 383pp.

11. The UNO YeEC Project "Increasing the Synergetic Effect of National Programs of the CIS Members States on Energy Efficiency and Energy Conservation Aimed at an Improvement of their Energy Security" Development of a Regional Action Plan and Recommendations on the Formation and Implementation of Policies in the Field of Energy Efficiency and Energy Conservation in CIS Countries. URL: https://unece.org/fileadmin/DAM/energv/se/pdfs/ee21/EE21_Subregional_projects/RegionalActio nPlanRus_Jan_2014_Final.pdf (date of appeal: 15.05.2022) With-74c. Text: electronic.

12. Tajikistan: in-depth review of energy efficiency.-Energy Charter Secretariat, -URL: https://www.energycharter.org/fileadmin/DocumentsMedia/IDEER/IDEER-Tajikistan_2013_ru.pdf (date of application 25.09.2021) C-116.The text is electronic.

13. Yumaev, N.R. Solar energy as a source of electric energy in the Republic of Tajikistan // N.R.Yumaev.-The text is direct //Young scientist. - 2017. - No. 32. - pp. 25- 29. - URL https: //moluch.ru /archive/ Text: electronic (date of appeal: 14.02. 2020).

14. BP Annual Report, 2017 // BP [Text: electronic]. URL: https://www.bp.com/en/global/corporate/investors/results-and-reporting/annual-report.html (Date of appeal: 20.05.2021).

15. Schleich J. Energy efficient technology adoption in low-income households in the European Union - What is the evidence? Energy Policy. 2019, No. 125. pp.. 196 - 206.

16. Castro-Alvarez F., Vaidyanathan S., Bastian H. and King J. The 2018 International Energy Efficiency Scorecard [Electronic resource] System of requirements: Adobe Acrobat Reader. URL: www2.aceee.org/l/310911/2018-06-25/2v164b (Date of appeal:: 27.04.2020).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.