Научная статья на тему 'ТАШҚИ ИҚТИСОДИЙ ФАОЛИЯТ БИЛАН БОҒЛИҚ БОЖХОНА ҚОНУНЧИЛИГИ БУЗИЛИШИ, ҲУҚУҚБУЗАРЛИКЛАРНИНИНГ СОДИР ЭТИЛИШИ САБАБЛАРИ, УНГА ИМКОН БЕРАЁТГАН ШАРТ-ШАРОИТЛАР ВА ОЛДИНИ ОЛИШ ЧОРАЛАРИ'

ТАШҚИ ИҚТИСОДИЙ ФАОЛИЯТ БИЛАН БОҒЛИҚ БОЖХОНА ҚОНУНЧИЛИГИ БУЗИЛИШИ, ҲУҚУҚБУЗАРЛИКЛАРНИНИНГ СОДИР ЭТИЛИШИ САБАБЛАРИ, УНГА ИМКОН БЕРАЁТГАН ШАРТ-ШАРОИТЛАР ВА ОЛДИНИ ОЛИШ ЧОРАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
75
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
божхона қонунчилиги / божхона назорати ва расмийлаштируви / маънавий-ахлоқий омиллар / ташкилий-бошқарув / жавобгарлик / Ташқи савдо / яширин иқтисодиёт / ҳукукбузарликлар профилактикаси.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Алишер Темирович Ачилов, Шерзод Абдихалилович Маманов

Мақолада божхона қонунчилиги бузилиши билан боғлиқ ҳуқуқбузарликларнинг содир этиш сабаблари, божхона назорати ва расмийлаштируви жараёнидаги содир этилган хуқуқбузарликларни ёритишда оммавий ахборот воситаларнинг ўрни ахамияти ҳамда маъмурий ҳуқуқбузарликларга имкон бераётган шарт-шароитлар ўрганилган ҳолда олдини олиш ва профлактикаси баён қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАШҚИ ИҚТИСОДИЙ ФАОЛИЯТ БИЛАН БОҒЛИҚ БОЖХОНА ҚОНУНЧИЛИГИ БУЗИЛИШИ, ҲУҚУҚБУЗАРЛИКЛАРНИНИНГ СОДИР ЭТИЛИШИ САБАБЛАРИ, УНГА ИМКОН БЕРАЁТГАН ШАРТ-ШАРОИТЛАР ВА ОЛДИНИ ОЛИШ ЧОРАЛАРИ»

ТАШКИ ЩТИСОДИЙ ФАОЛИЯТ БИЛАН БОГЛЩ БОЖХОНА КОНУНЧИЛИГИ БУЗИЛИШИ, ХУКУКБУЗАРЛИКЛАРНИНИНГ СОДИР ЭТИЛИШИ САБАБЛАРИ, УНГА ИМКОН БЕРАЁТГАН ШАРТ-ШАРОИТЛАР ВА ОЛДИНИ ОЛИШ ЧОРАЛАРИ

Алишер Темирович Ачилов Шерзод Абдихалилович Маманов

Узбекистон Республикаси Давлат божхона кумитаси божхона институти

АННОТАЦИЯ

Маколада божхона конунчилиги бузилиши билан боглик хукукбузарликларнинг содир этиш сабаблари, божхона назорати ва расмийлаштируви жараёнидаги содир этилган хукукбузарликларни ёритишда оммавий ахборот воситаларнинг урни ахамияти хамда маъмурий хукукбузарликларга имкон бераётган шарт-шароитлар урганилган холда олдини олиш ва профлактикаси баён килинган.

Таянч сузлар: божхона конунчилиги, божхона назорати ва расмийлаштируви, маънавий-ахлокий омиллар, ташкилий-бошкарув, жавобгарлик, Ташки савдо, яширин иктисодиёт, хукукбузарликлар про филактикаси.

Глобаллашув ва ташки иктисодий муносабатларнинг тобора ривожланиб бораётганлиги шароитида иктисодий сохада, шу жумладан ташки иктисодий фаолият (кейинги матнларда ТИФ) билан боглик божхона конунчилиги хукукбузарликларнинг купайиб бориши кузатилмокда ва унга карши курашда мазкур хукукбузарликларнинг детерминантларини аниклаш мухим ахамият касб этади. ТИФ билан боглик хукукбузарликлар сабаблари ва хукукбузарликларнинг содир этилишига имкон бераётган шарт-шароитларни аниклаш, божхона назорати ва расмийлаштируви сохадаги хукукбузарликларнинг олдини олишга хизмат килади.

Ташки иктисодий фаолият сохасидаги хукукбузарликларнинг содир этилишига имконият яратадиган, хукукбузарликларнинг олдини олишда хисобга олиниши лозим булган омилларни ажратиш максадга мувофикдир. Булар: маънавий- ахлокий; иктисодий; ижтимоий; ташкилий-бошкарув; хукукий тусдаги омиллардир.

ТИФ билан боглик хукукбузарликларни содир этилишини белгиловчи маънавий-ахлоцш омиллар (сабаб) тизими турличадир. Биринчидан, айрим ТИФ субъектларининг божхона сохасида етарли билимларга эга эмаслиги. Бундай шароитда конунга хилоф йуллар билан булса хам енгил йул билан пул топиб, бойлик орттиришга интилиш кучаяди, фукароларнинг хукукий онги, маданияти

ва хулк-атвори криминоген вазият таъсири остида колади. Иккинчидан, ТИФ субъектлари орасида хукукий нигилизмнинг таркалганлиги туфайли айрим фукаролар конунларда, жумладан Конституцияда белгилаб куйилган солик ёки бошка мажбурий туловларни тулаш каби бурчларини бажармайдилар. Хукукий нигилизм нафакат конституциявий бурчни бажармаслик, балки мамлакатда урнатилган солик ва божхона конунчилигини рад этишда хам намоён булади.

ТИФ билан боглик хукукбузарликларнинг ицтисодий омил сифатида мамлакатда "яширин иктисодиёт"нинг мавжудлигини курсатиб утишимиз мумкин. "Яширин иктисодиёт" ёки ушбу ноконуний ходиса доимо хукукшунослар, социологлар, криминологлар, сиёсатшунослар, иктисодчилар, хукук-тартибот идоралари вакиллари ва жамоатчиликнинг эътиборини тортиб келади. Товар ва хизматларни ноконуний ишлаб чикариш, даромадни яшириш, хисобга олинмаган накд пул айланмаси, ноконуний даромадларни легаллаштириш, коррупция ва хизмат лавозимларини суиистеъмол килиш ва яширин фаолиятнинг бошка куринишлари расмий иктисодиётнинг доимий таъкибчиларидир.

Президентимиз Ш.Мирзиёев 2020 йил 24 январда Олий Мажлисга йуллаган мурожаатномаларида 2020 йил ва кейинги йилларда иктисодиёт сохасида амалга ошириш зарур булган дастурий ва максадли вазифалар биринчи устувор йуналишида тухталиб, "Ислохотларимизга жиддий тускинлик килаётган "яширин иктисодиёт"га бархам берилмас экан, соглом ракобат хам, кулай инвестиция мухити хам шаклланмайди"1, деб бежиз таъкидламаганлар.

ТИФ сохасидаги хукукбузарликларни содир этилишида имконият яратувчи ижтимоий омиллар доираси хам анча кенгдир. Хусусан, иктисодиёт сохасидаги хукукбузарликларнинг усиш суръатлари жадаллашувига ахолининг даромадлар даражасига кура табакаланиши айникса кучли таъсир курсатди. Бундай табакаланиш жамиятда ижтимоий кескинликни кучайтиради.

Ахоли даромадларининг камлиги мазкур хукукбузарликларни келтириб чикарувчи асосий сабаблардан биридир. Айнан савдо ёки воситачилик фаолияти билан конунга хилоф равишда хамда фаолият билан лицензиясиз шугулланиш натижасининг таннархи конуний тадбиркорлик фаолияти субъектларининг иш натижасидан анча паст булади, сабаби, мазкур жиноят билан шугулланаётган шахс давлатга хеч кандай солик ёки бошка мажбурий туловларни туламайди ва ишлаб чикараётган махсулот сифатига нисбатан масъулият сезмайди. Бу эса уз навбатида бундай шахсларга ишлаб чикарган махсулотини арзон бахода бозорга чикариш имкониятини вужудга келтиради. Ахолининг кам даромадга эга булиши

1 https://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01-2020

Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 912

I SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 3 I 2022 _ISSN: 2181-1601

бу холда улар учун айни муддаодир. Табиийки, кам даромадга эга булган ахолини махсулотнинг сифати эмас, балки унинг бахоси кизиктиради2.

ТИФ субъектларига божхона конунчилигини бузиш ва божхона туловларни тулашдан буйин товлаш ёки бошка гайриконуний харакатларни содир этиш имкониятини берувчи ташкилий-бошцарув сохасидаги камчилик (омил)лар орасида божхона маъмуриятчилигидаги мавжуд муаммолар, тадбиркорлик фаолияти сохасидаги лицензиялаш ва рухсат бериш

тартиб-таомиллари билан боглик камчиликлар алохида урин эгаллайди.

ТИФ катнашчиларининг куплаб маъмурий тусикларга учраши мазкур хукукбузарликларни келтириб чикарувчи асосий сабаблардан биридир.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2020 йил 5 июнда "Божхона маъмуриятчилигини ислох этиш ва Узбекистон Республикаси давлат божхона хизмати органлари фаолиятини такомиллаштириш тугрисида"ги ПФ-6005-сон Фармонида божхона сиёсатини муваффакиятли амалга оширишга тускинлик килаётган бир катор тизимли муаммо ва камчиликлар хамон сакланиб

3

колётганлиги таъкидланган .

Жахон савдо ташкилоти, Жахон божхона ташкилоти ва бошка халкаро ташкилотларнинг стандартлари ва тавсияларини миллий конунчиликка имплементация килиш борасида амалга оширилаётган ишлар божхона маъмуриятчилигини такомиллаштириш ва божхона тартиб-таомилларини соддалаштиришни талаб этади. Шу билан бирга, «когозсиз ва электрон божхона» лозим даражада ривожланмаяпти, контрабанда, контрафакт махсулотларни олиб утиш, коррупция, ноконуний валюта операциялари ва божхона туловларини тулашдан буйин товлашга карши курашиш усуллари божхона маъмуриятчилигининг замонавий ва синовдан утказилган усулларини куллашни талаб этмокда.

Мамлакатимизда божхона маъмуриятчилигини такомиллаштириш ва Узбекистон Республикаси давлат божхона хизмати органлари фаолияти самарадорлигини ошириш, шунингдек божхона тартиб-таомилларини янада соддалаштириш буйича тизимли чора-тадбирлар амалга оширилмокда.

Жумладан, сунгги йилларда Узбекистон Республикаси Президентининг "Божхона маъмуриятчилигини такомиллаштириш ва Узбекистон Республикаси давлат божхона хизмати органлари фаолияти самарадорлигини ошириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги 2018 йил

24 ноябрдаги ПФ-5582-сон Фармони4 талабларидан келиб чикиб, шунингдек, божхона тартиб-таомилларини янада соддалаштириш ва халкаро стандартларга

2 Абдукодиров Ш.Ё. конунга хилоф тадбиркорликка карши курашнинг жиноят- хукукий ва криминологик муаммолари. Юрид. номз. ... дисс. - Тошкент: ТДЮИ, 2007. - Б. 124

3 https://lex.uz/docs/4844615

4 https://lex.uz/docs/4076899.

мувофик халкаро савдо хавфсизлигини таъминлаш максадида Давлат божхона кумитасининг Хавфларни бошкариш электрон тизими асосида ташки савдо юкларини "яшил", "сарик", "кизил" йулакларга таксимланган холда божхона назорати ва расмийлаштируви жараёнлари соддалаштирилди. Бунинг натижасида, юкларнинг божхона куригини утказишга кетадиган вакт ва маблаг сарфи кискарди. Божхона органлари томонидан божхона назорати объектларини танлаш асосида товарларни божхона куригидан утказиш тамойилига асосланган чоралар хавфни бошкариш тизими асосида амалга оширилади.

Бундан ташкари, Узбекистон Республикасининг 2020 йил 21 декабрдаги УР^—654-сон конуни билан божхона тартиб-таомилларини соддалаштириш ва уйгунлаштириш тугрисидаги халкаро конвенцияга (Киото, 1973 йил 18 май, 1999 йил 26 июнда кабул килинган узгартиришлар билан)

кушилди5.

Албатта, мазкур ислохотлар божхона тартиб-таомилларининг янада соддалаштирилишига, божхона органлари фаолияти самарадорлигини оширишга, шунингдек бизнесни ривожлантириш йулида бюрократик тусикларни бартараф этиш ва мамлакатда инвестиция мухитини яхшилашга хизмат килади.

ТИФ билан боглик хукукбузарликлар микдорининг купайишига имконият яратувчи ууцуций омиллардан бири амалдаги божхонага оид конунчиликнинг кенглиги, мураккаблилиги ва конунчиликка доимий равишда киритилувчи узгартиришлардир. Божхона конунчилиги жуда кенг камровли муносабатларни тартибга солиши ва мураккаблиги билан ажралиб туради. Солик ва божхона сохасига доир норматив-хукукий база юздан ортик конунлар, Президент фармонлари, Хукумат карорлари, солик ва божхона идораларининг йурикномалари ва тушунтиришларини уз ичига олади. Шу билан бирга амалдаги божхона конунчилигига доимий равишда киритилаётган узгартиришлар кушимча кийинчиликлар тугдиради.

Ташки иктисодий фаолият иштирокчилари ва катнашчилари уртасида утказилган махсус суровлар респондентларнинг 57% дан купроги миллий конунчилик тизимини самарали эмас деб хисобланишини курсатди.

Аксарият тадбиркорларнинг фикрига кура, мавжуд солик ва божхона тизими инвестицияларнинг келишига тускинлик килади, инфляцияни кучайтиради, таркиби узгаришларга монелик килади, соликлар ёки бошка мажбурий туловларни тулашдан буйин товлашга туртки беради. Бирок шунга карамай, солик ва божхона жиноятчилигининг ахлокий-психологик омили куп жихатдан курсатилган холат билан эмас, балки айбдорнинг солик ва божхона

5 https://lex.uz/ru/docs/5174753

тизимига салбий муносабати, хукукий маданият даражасининг пастлиги, тамагирлик ниятининг кучлилиги билан белгиланади6.

Айрим тадкикотчилар солик ва божхона туловларига оид маълумотларнинг аник эмаслиги, хаволаки хужжатларнинг куплиги, жиноятчи шахсининг профессионаллик даражаси ва хукукий нигилизми мазкур сохадаги жиноятларни

п

содир этилишининг асосий сабаблари деб хисоблайдилар.

Хукукбузарликларнинг олдини олиш деганда одамлар, жамият ва давлатни хукукбузарликлардан саклаш тушунилади. хукукбузарликлар профилактикаси ижтимоий хавфли килмишлар содир этилишининг олдини олишга каратилган чора- тадбирлар мажмуини англатади.

Узбекистон Республикасининг 2014 йил 14 майдаги "Хукукбузарликлар профилактикаси тугрисида"ги конунининг кабул килиниши ТИФ сохасидаги хукукбузарлик ва жиноятларга карши кураш борасида хам мухим ахамият касб

о

этди . Мазкур конуннинг 6-моддасига мувофик профилактиканинг умумий, махсус, якка тартибдаги ва виктимологик турлари белгиланган.

"Хукукбузарликлар профилактикаси тугрисида"ги конуннинг 14-моддасида давлат божхона хизмати органларининг хукукбузарликлар профилактикаси сохасидаги ваколатлари курсатилган. ТИФ сохасидаги хукукбузарликларнинг олдини олишнинг асосий субъектларидан бири, Узбекистон Республикасининг Давлат божхона кумитаси Узбекистонда божхонага оид хукукбузарлик ва жиноятчиликка карши кураш олиб борувчи хукукни мухофаза килиш органи хисобланади. У уз фаолиятини "Узбекистон Республикасининг Давлат божхона хизмати тугрисида"ги ^онунига мувофик

9

амалга оширади .

Хукукни мухофаза килиш органларининг урганилаётган хукукбузарликларнинг олдини олиш буйича фаолияти самарадорлигини ошириш хам ТИФ сохасидаги хукукбузарликларнинг сабаб ва шарт-шароитларини бартараф этишга, хеч шубхасиз, кумаклашади.

Шу максадда улар фаолиятидаги: фундаментал назарий ва услубий ишланмаларнинг озлиги; дастлабки тергов ва суриштирув органлари, тезкор булинмаларда юкори малакали ходимларнинг такчиллиги; ТИФ сохасидаги хукукбузарликларни аниклаш ва очишга ихтисослашган органлар ва булинмалар зарурий ресурслар билан етарли даражада таъминланмаганлиги, шу билан бирга улар уртасида узаро алокалар лозим даражада йулга куйилмаганлиги кабиларни бартараф этиш максадга мувофик булади.

6 Абдурасулова К.Р. Криминология. Масъул мухаррир: М.Х,.Рустамбаев / Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги. - Т.: «Адолат», 2007. - Б. 207

7 James Aim Measuring, Explaining, and Controlling Tax Evasion: Lessons from Theory, Experiments, and Field Studies // Working Paper 1213. July 2012

8 https://lex.uz/docs/2387357

9 https://lex.uz/docs/4000640

fflyHHHrgeK, THO SunaH SoFnu; xyKyK;6y3apnHKnapHH onguHu onumHuHr xyKyKufi Hopanap öunaH TatMuHnam, atHu: ymöy xyKyK6y3apnuKnap yHyH ^aBoörapnuK coxacuga acocnu Ba Ma;cagra MyBo^u; MatMypufi ^aBoörapnuK KoHyHHunuru CHëcarHHH onuö öopum; ymöy xyKyKÖy3apnuKnapra ;apmu Kypamumga öapna xyKyKHu Myxo$a3a Kunum opraHnapuHuHr KyH-rafiparaHu SupnamTupum; xy;y;6y3apnHKnapHH oMMaBufi axöopoT BocuTanapga ëpuTuô öopum, THO coxacugaru xyKyK6y3apnuKnap yHyH ^aBoörapnuK xaKuga axonura xyKyKufi axöopoT öepum; ^aBoörapnuKHu Y30eKHCTOH PecnyönuKacu M^jKHuHr öapna пpннцнпnapнгa KaTtufi puoa этнm fiynu öunaH aManra omupunumu no3uM, geö XHCo6naÖMH3.

Bu3HHHrna, THO öunaH SoFnu; xy;y;6y3apnHKnapHHHr onguHu onum Hopa-Tagöupnapu Ma^Myu Kyfiugaru y3apo SornaHraH Ba3u$anapra acocnaHagu: xy;y;6y3apnHKnapHHHr guHaMHKacu, Ty3unumu Ba caöaönapura SunBocuTa fiyn öunaH npo^unaKTHK Tatcup Kypcaram (yMyMufi h^thmohh npo^unaKTuKa); ymöy xy;y;6y3apnHKnapHHHr caöaönap Ma^Myura Tatcup Kypcaram Syfiuna Maxcyc Hopanap (KpuMuHonoruK npo^unaKraKa); ymöy ^MHo^raap cogup этнnнmннннг onguHu onumHuHr xyKyKufi BocuTanapuHu ;ynnam (xyKyKufi npo^unaKraKa).

AfipuM TagKuKoTHunapHuHr ^uKpura Kypa conu; coxacugaru xyKyK6y3apnuKnapHuHr onguHu onum Ma;caguga Te3-Te3 TeKmupyBnap yTKa3u6 Typunumu Ma;cagra MyBo^uKgup10. Eu3HuHrHa, xycycufi TagöupKop Ba kuhuk öu3Hec coxacuga Te3-Te3 yткaзнnagнгaн TeKmupyBnap TagöupKopnuK Ba umSunapMoHnuK MyxuTuHu nacafiumura onuö Kenumu MyMKuH.

ffly ypuHga, ^SeKucTOH PecnyönuKacu npe3ugeHraHuHr 2016 fiun 5 oKTaöpgaru "TagöupKopnuK ^aonuaraHuHr ®:agan puBo^naHumuHu TatMuHnamra, xycycufi MynKHu xap ToMoHnaMa xumoa Kunumra Ba umSunapMoHnuK MyxuraHu cu^aT ^uxarugaH axmunamra goup KymuMHa Hopa-Tagöupnap Tyrpucuga^ru nO-4848-coh OapMoHu öunaH 2017 fiunHuHr

1 ^HBapugaH öomnaö, TagöupKopnuK cyöteKTnapuHu pe^agaH Tam;apu TeKmupumnapHuHr öapHa Typnapu öeKop KunuHgu, TagöupKopnuK cyöteKTnapu ^aonuaraHu, my ^yMnagaH, ^uhoat umnapu goupacugaru MyKoöun TeKmupumnapHuHr öapHa Typnapu öeKop öyngu, Monua-xy^anuK ^aonuaraHu aManra omupumga SupuHHu MapTa xyKy;6y3apnuKnap cogup этгaн TagöupKopnuK cyöteKTnapu Ba ynapHuHr xoguMnapu fiyn KyfiunraH KoHyH6y3apnuKnapHu ;oHyH xy^^aTnapuga SenrunaHraH MyggaTnapga нхтнёpнн paBumga öapTapa^ этгaн Ba eTKa3unraH Moggufi 3apapHu ;onnaraH Ta;gupga, MatMypufi Ba ^uhouh ^aBoörapnuKgaH, ^apuManap Ba MonuaBufi caнкцнanap (neHagaH Tam;apu) KynnaHunumugaH o3og этнnгaнннн TatKugnaö yTMo; 3apyp11.

10 Lisa Marriott "Tax crime and punishment in new Zealand" // Paper prepared for the Australasian Tax Teachers' Association Conference, Sydney, 16-18 January 2012.

11 https://www.lex.uz/docs/3039311

Узбекистан Республикаси Президенти томонидан 2020 йил 17 июнь куни имзоланган "Низоларни мукобил хал этишнинг механизмларини янада

такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4754-сонли ^арори

12

юкоридаги масалаларни хал этишга каратилган . Кдрорда белгиланишича, бундан кейин ишни судда куришга тайёрлаш пайтида судья тарафлардан келишув битимини тузиш эхтимолини ёки низони куриб чикишнинг мукобил усулларини куллаш мумкинлигини аниклайди. Низо суддан ташкарида хал этилишининг хукукий окибатларини тушунтиради. Таъкидлаш жоизки,

2020 йил 1 августдан бошлаб эксперимент тарикасида Давлат божхона кумитаси хузурида Жисмоний ва юридик шахслар хамда давлат органлари уртасидаги низоларни судгача хал килиш буйича апелляция кенгашлари ташкил этилиб, хозирда самарали фаолият олиб бормокда.

Шуни таъкидлаш жоизки, ТИФ билан боглик хукукбузарликларга карши курашиш буйича халкаро ташкилотлар томонидан ишлаб чикилган институционал хужжатлар, хорижий давлатлар тажрибаси ва ушбу йуналишда олиб борилган тадкикотлар билан танишиш миллий конунчиликни такомиллаштиришда ижобий самара беради.

Жумладан, Ирландияда хуфёна иктисодиётга карши курашишда назорат килувчи органлар жамоатчилик назорати механизмлари ва инсофли ТИФ иштирокчилари ёрдамига таяниши эътирофга лойик. Бунда соликдан кочиш ва носоглом ракобат холлари хакида фукаролар, тадбиркорлар, жамоат бирлашмалари, касаба уюшмаларига турли воситалар оркали электрон, огзаки ёки ёзма шаклда, шу жумладан аноним тарзда хабар бериш имконияти берилган ва

13

мурожаатчиларнинг шахси ошкор кдлинмаиди .

Сингапурда эса информаторларнинг шахсини сир саклаган холда берган маълумоти буйича аникланган ва ундириб олинган сумманинг 15 фоизи, бирок 100 000 Сингапур долларидан куп булмаган мукофот берилади14.

Хорижий давлатларда ТИФ сохасидаги хукукбузарликлар учун мукобил жазо чораларининг кенг кулланилишини куриш мумкин. Сингапурда солик хукукбузарлиги аникланганда иш холатига караб туланмаган сумманинг 4 бараваригача булган суммани тулаш таклиф этилиб, ушбу таклиф кабул килинса иш судга оширилмайди.

Ирландияда жазо чораси сифатида солик тулашдан буйин товлаган ёки соликларни туламаганлар руйхати хар чоракда эълон килиб борилади, Сингапурда соликларни туланмаган шахсларни мамлакатдан чикишига чекловлар куйиш белгиланган.

12 https://lex.uz/docs/4859436

13 Ирландия Солик ва божхона даромадлари идорасининг расмий сайти www.revenue.ie. маълумотларидан фойдаланилди

14

Сингапур Ички даромадлар органининг расмий сайти: https://www.iras.gov.sg маълумотларидан фойдаланилди

АКЩда соликдан жиддий карзи бор (51 000 АКШ долларидан юкори) шахслар карздорлигини бартараф этмаса уларга паспорт берилмайди ёки алмаштирилмайди, ёхуд берилган паспорт бекор килинади. Шунингдек, шахснинг солик карзи борлиги тугрисида барча кредиторларга эълон килинади. Окибатда бундай шахсларга иш, кредит, ижарага берувчилар уз хизматларини такдим этишни рад этиши мумкин. ^арздорлик ижтимоий сугурта туловларига, булгуси туловларга булган хукук - иш хакига, уй-жойга (асосий яшаш жойига оид чекловлар билан) хам каратилиши мумкин.

Бугунги кунда иктисодий муносабатлар глобаллашуви шароитида ташки иктисодий фаолиятнинг криминаллашуви Узбекистоннинг ривожланишига энг жиддий тахдид булиб келмокда, бу мамлакатнинг иктисодий хавфсизлигини таъминлаш вазифасини мураккаблаштирмокда. Юзага келган криминологик шароитларда ташки иктисодий фаолиятнинг криминаллашувига карши самарали давлат ва умумий ижтимоий чора-тадбирларнинг йуклиги жиноий ташки иктисодий операциялар ва у билан боглик хукукбузарликлар, хусусан, коррупцион битимларнинг кенг таркалиши нафакат иктисодиётда халокатли узгаришлар тахдидини келтириб чикаради, балки Узбекистоннинг миллий хавфсизлигига тахдид хисобланади. Юкоридаги изланишларимиз ТИФ билан боглик хукукбузарликларга карши курашиш буйича мамлакатимиз конунчилик сохасини такомиллаштиришга хизмат килади деб умид киламиз.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг 2020 йил 21 декабрдаги "Божхона тартиб-таомилларини соддалаштириш ва уйгунлаштириш тугрисидаги халкаро конвенция"га кушилиши тугрисидаги УР^—654-сон конуни (Киото, 1973 йил 18 май).

2. Узбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодекси.

3. Узбекистон Республикасининг "Давлат божхона хизмати тугрисида"ги конуни, 18.10.2018 йилдаги УР^-502-сон.

4. Узбекистон Республикасининг "Хукукбузарликлар профилактикаси тугрисида"ги конуни, 14.05.2014 йилдаги УР^-371-сон.

5. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 17 июньдаги "Низоларни мукобил хал этишнинг механизмларини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4754-сонли Кдрори.

6. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 24 ноябрдаги "Божхона маъмуриятчилигини такомиллаштириш ва Узбекистон Республикаси давлат божхона хизмати органлари фаолияти самарадорлигини ошириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПФ-5582-сон Фармони.

7. A6gyKognpoB ffl.E. ^OHyHra xuno^ TajSupKopnuKKa Kapmu KypamHHHr ^hhoat-xyKyKHH Ba KpHMHHonorHK MyaMMonapu. ropuj. hom3. jhcc. - TomKeHT: T^TOH, 2007. - E. 124.

8. James Aim Measuring, Explaining, and Controlling Tax Evasion: Lessons from Theory, Experiments, and Field Studies // Working Paper 1213. July 2012

9. https://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01-2020

10. HpnaHjHA co^hk Ba 6o>icxoHa japoMajnapH HjopacuHHHr pacMHH caHTH www.revenue.ie. MawyMPTnapujaH ^oHjanaHHnjH

11. CuHranyp Hhkh japoMajnap opraHHHHHr pacMHH caHTH: https://www.iras.gov.sg MawyMQTnapujaH ^ofijanaHHnjH

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.