Научная статья на тему 'TARKIBIDA AZOT VA OLTINGUGURT SAQLOVCHI ORGANIK BIRIKMALAR BILAN KADMIY DITIOFOSFATI ASOSIDAGI POLIMER SORBENTLAR SINTEZI'

TARKIBIDA AZOT VA OLTINGUGURT SAQLOVCHI ORGANIK BIRIKMALAR BILAN KADMIY DITIOFOSFATI ASOSIDAGI POLIMER SORBENTLAR SINTEZI Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
515
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Polimer / sorbent / monofunksional / alkogoliz / avtomatik aralashtirgich / qaytarma sovutgich / termometr / ligand / kompleks birikma / deformatsion tebranish. / Polymer / sorbent / monofunctional / alcoholysis / automatic mixer / reflux cooler / thermometer / ligand / complex compound / deformation vibration.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — X. Turayev, Q. Xolto’Rayev, M. Eshqurbonova

Cd (II) O,O-di-(2-aminoetil) ditiofosfat kompleksining formalin va tiomochevina asosida polimer tuzilishga ega bo‘lgan sorbentni sintez qilindi. Sintez qilingan sorbentning sorbsion xususiyatlarini aniqlandi va uning IQ-spektri o'rganildi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SYNTHESIS OF POLYMER SORBENTS BASED ON CADMIUM DITHIOPHOSPHATE WITH ORGANIC COMPOUNDS CONTAINING NITROGEN AND SULFUR PRESERVATION

Cd (II) O,O-di-(2-aminoethyl) dithiophosphate complex sorbent with a polymeric structure based on formalin and thiourea was synthesized. The sorption properties of the synthesized sorbent were determined and its IR spectrum was studied.

Текст научной работы на тему «TARKIBIDA AZOT VA OLTINGUGURT SAQLOVCHI ORGANIK BIRIKMALAR BILAN KADMIY DITIOFOSFATI ASOSIDAGI POLIMER SORBENTLAR SINTEZI»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

TARKIBIDA AZOT VA OLTINGUGURT SAQLOVCHI ORGANIK BIRIKMALAR BILAN KADMIY DITIOFOSFATI ASOSIDAGI POLIMER SORBENTLAR SINTEZI

Turayev X.X.

Termiz davlat universiteti Xolto'rayev Q.B.

Termiz davlat universiteti Eshqurbonova M.B.

Termiz davlat universiteti https://doi.org/10.5281/zenodo.7446555

Annotatsiya. Cd (II) O,O-di-(2-aminoetil) ditiofosfat kompleksining formalin va tiomochevina asosida polimer tuzilishga ega bo'lgan sorbentni sintez qilindi. Sintez qilingan sorbentning sorbsion xususiyatlarini aniqlandi va uning IQ-spektri o'rganildi.

Tayanch so 'zlar: Polimer, sorbent, monofunksional, alkogoliz, avtomatik aralashtirgich, qaytarma sovutgich, termometr, ligand, kompleks birikma, deformatsion tebranish.

СИНТЕЗ ПОЛИМЕРНЫХ СОРБЕНТОВ НА ОСНОВЕ ДИТИОФОСФАТА КАДМИЯ С ОРГАНИЧЕСКИМИ СОЕДИНЕНИЯМИ, СОДЕРЖАЩИМИ АЗОТ И

СЕРУ

Аннотация. Синтезирован Cd(II) O,O-ди-(2-аминоэтил)дитиофосфатный комплексный сорбент полимерной структуры на основе формалина и тиомочевины. Определены сорбционные свойства синтезированного сорбента и изучен его ИК спектр.

Ключевые слова: полимер, сорбент, монофункциональный, алкоголиз, автосмеситель, дефлегматор, термометр, лиганд, комплексное соединение, деформационная вибрация.

SYNTHESIS OF POLYMER SORBENTS BASED ON CADMIUM DITHIOPHOSPHATE WITH ORGANIC COMPOUNDS CONTAINING NITROGEN

AND SULFUR PRESERVATION

Abstract. Cd (II) O,O-di-(2-aminoethyl) dithiophosphate complex sorbent with a polymeric structure based on formalin and thiourea was synthesized. The sorption properties of the synthesized sorbent were determined and its IR spectrum was studied.

Keywords: Polymer, sorbent, monofunctional, alcoholysis, automatic mixer, reflux cooler, thermometer, ligand, complex compound, deformation vibration.

Kirish. Hozirgi kunda sanoat va qishloq xo'jaligi rivojlanishida sorbentlarning ahamiyati qayta ishlanayotgan tabiiy xomashyo mahsulotlari va chiqindilardan ajratib olinayotgan nodir va rangli metallar mamlakatimizning kompleks rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etmoqda. [1].

Bugungi kunda respublikamizda kompleks hosil qiluvchi sorbentlar bo'yicha ko'plab ishlar olib borilmoqda. Respublikamizda kimyo fani rivojlanishiningmuhim tadqiqot yo'nalishlaridan biri, yangi koordinatsion birikmalar sintez qilish va ularni amaliy maqsadlarda samarali qo'llashdir. Respublikamiz tabiiy resurslarga boy bo'lib, ulardan maqsadli ravishda samarali foydalanish hamma vaqt ham dolzarb bo'lib kelgan.Jumladan tarkibida azot va oltingugurt bo'lgan kompleks hosil qiluvchi sorbentlar sentezi bo'yicha amaliy ishlar qilinmoqda. [2].

Polimer ligandlarning koordinatsion xossalari va ularning amaliyotda qo'llanilishi tarkibidagi funksional guruhlarning bir jinsli bo'lishiga sezilarli darajada bog'liq. Polifunksional

polimer ligandlar aralash ligandli komplekslarni hosil qilishi mumkin, ularning barqarorligi monofunksional smolalar hosil qilgan birikmalar barqarorligidan yuqori bo'ladi. [3].

Elementlarning mikromiqdorlarini kontsentrlash va ajratish uchun xelat hosil qiluvchi polimer sorbentlar keng qo'llaniladi. Ular qo'llanilishining kelajakda rivojlanishi elementlar ionlarini murakkab kimyoviy tarkibli eritmalardan kontsenrlashda yuqori tanlovchanligi va samarali ta'siri bilan bog'liq. Sorbentlar zaharli emas, uzoq saqlashga turg'un va tashish uchun qulay hisoblanadi. [4].

Qulay, arzon va zaharli bo'lmagan preparatlardan foydalanib, yangi sorbentlarning yo'naltirilgan sintezini yaratish, sintez jarayonlarida begona elementlardan tozalash darajasini nazorat qilish va olingan sorbentlardan foydalanishning murakkab bo'lmagan, eng samarador usullarini ishlab chiqish dolzarb muammolardan biri hisoblanadi. [5-11].

Tadqiqotning maqsadi: Cd (II) O,O-di-(2-aminoetil) ditiofosfat kompleksining formalin va tiomochevina asosidagi polimer sorbentini sintez qilish va uning sorbsion xususiyatlarini o'rganishdir.

Tajribaviy qism: Ditiofosfatlar olishning asosiy usullaridan biri fosfor (V) sulfidning alkogolizi hisoblanadi. Fosfor (V) sulfid fosfor va oltingugurtning o'zaro reaksiyasiga asoslangan. Analitik tarozida 3,1 gr (0,1 mol) kukun holatidagi qizil fosforning va 8 gr (0,25 mol) toza oltingugurt aralashmasi qalin devorli probirkaga solinib ehtiyotkorlik bilan CO2 muhitida 2000C da qizdirildi. Suyuq fosfor besh sulfidi hosil bo'lib, sovib qotgach, tortildi. Mahsulot massasi 10,7 gr reaksiya unumi 97,3%.

Cd (II) O,O-di-(2-aminoetil) ditiofosfat kompleksining sintezi. Olingan O,O-di(2-aminoetil) ditiofosfatning 10,8 gr (0,05 mol) miqdoriga, ZnSO4 tuzi eritmasidan 20,8 gr (0,1mol) qo'shildi. Sariq rangli Cd (II) O,O-di-(2-aminoetil) ditiofosfat kompleksi hosilasi olindi. Cho'kma filtrlab, 50-600C haroratda 24 soat davomida quritildi. Maxsulotning massasi 11,52 gr reaksiya unumi 85, %.

Polimer sorbent sintezi. Avtomatik aralashtirgich, qaytarma sovutgich, termometr o'rnatilgan uch og'izli yumaloq tubli kolbaga Cd (II) O,O-di-(2-aminoetil) ditiofosfat kompleksidan 6 gr kukuni solindi. Alohida idishda 12 gr (0,4 mol) formalin (CH2O) va 7,6 gramm (0,1 mol) tiomochevina CS(NH2)2 olib, 35-40oC harorat oralig'ida 1soat davomida bir jinsli aralashma hosil bo'lguncha aralashtirildi. So'ngra aralashma kolbadagi Cd (II) O,O-di-(2-aminoetil) ditiofosfatning hosilasining ustiga tomchilatib quyiladi. Aralashma 80-90 oC oralig'ida 2,5-3 soat davomida aralashtirilib turgan holda, qattiq sariq rangli smolasimon modda hosil bo'lguncha qizdirildi. Hosil bo'lgan qattiq smolasimon birikmani chinni kosachaga solinib quritish shkafida 40-50oC harorat oralig'ida 12 soat davomida quritildi. Quritilgan polimer maydalandi va aralashgan moddalar dastlab HCl ning 5% li suvdagi eritmasi so'ngra esa distillangan suv bilan yuvildi va havoda quritildi. Olingan sorbent qattiq sariq rangli birikma. Havoda quritilgan ionit massasi 21,5 gr reaksiya unumi 84%.

Reaksiya tenglamasi quyidagicha.

2P + 5S =P,S

2^5

SH

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

nh2ch2ch20. /sh 2 ^PC + CdS04

nh2ch2ch2o s

HoN-

+ 2 H

-NH,

-<

o

H

„ vsv och2ch2nh2 nh2ch2ch2o. /s ^ ^ / 2 2 2

Cd P

NH2CH2CH2O//// V Xs OCH2CH2NH2

H S H HOCH2-N-C-N-CH2OH

_ och2ch2nh2

h s h nh2ch2ch2o /S ^ ^ / 2 2 2

I II I +n \ p\ —

2nhoch2-n-c-n-ch2oh + nh2ch2ch20^ ^v' '

och2ch2nh2

h s h

ho|ch2-n—c-n—ch2nhch2ch2o och2ch2nh--

X \ /s

Cd >

" f ? X

hoch2-n-c-n—ch2nhch2ch2o/ och2ch2nh--

n

Tajriba natijalari tahlili. Olingan ligandning tuzilishini aniqlash maqsadida IQ-spektroskopiya usulidan foydalanildi (1-rasm).

105 9&T ICH 81

f ™ s

\ j l l

A ! ^ l tr. r- i-J" 3 ß uf £ s 1 \

1 M L

3d -Jn- 3 =s. 1 - \ [ IJ

70 r^ 1 | 3 l/ CT. Uli is äf ® 1 o Eg QO ifi

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

1-rasm. Sintez qilib olingan polimer sorbentning IQ spektri tahlili.

Kompleks birikmaning IQ-spektrida 1608 sm-1 yutilish sohasida NH2 guruhlarining valent tebranishlari uzatiladi. Shuningdek, keng yutilish sohasiga ega bo'lgan OH- guruhining valent tebranishlari 3302 sm-1 da kuzatiladi. P=S bog'lari 715 sm-1 sohada.O O-alkil guruhlarining birikkanligi esa 1004 sm-1 sohada, P-O-C bog'ining deformatsion tebranishlari bilan izohlanadi.

Polimer tarkibidagi P-H guruhining tebranishlari 2883-2831 sm-1 sohada, va C-O bog'ining tebranishlari 950 sm-1 sohada kuzatiladi.

IQ spektroskopiya usuli natijalariga ko'ra ligand va metall nisbati 2:1 bo'lgan hosila olinganligi aniqlandi hamda IQ spektroskopiya usuli natijalari asosida sintez qilib olingan polimer sorbentning taxminiy tuzilishi aniqlandi.

H S H

H0CH2-N-C-N-

HO

ch2nhch2ch2o och2ch2nh—

л

S, S Cd

s(>

H S H

I II I /Р\

:Н2 - n—с—n—CH2NHCH2CH2O och2ch2nh

2-rasm. Sintez qilib olingan polimer sorbentning taxminiy tuzilishi.

REFERENCES

1. Тураев Х.Х., Касимов Ш.А., Тожиев П.Ж., Нормуродов Б.А., Пардаев О.Т., Гелдиев Ю.А. Дитиофосфат кислоталарнинг ди-(аминоалкил) хосилалари синтези // Кимё саноатида инновацион технологиялар ва уларни ривожлантириш истикболлари республика илмий-амалий анжумани маколалари туплами, Урганч, 20-21 апрел, 2017, 98-б.

Джалилов А.Т., Тураев Х.Х., Касимов Ш.А. Синтез сорбента на основе ди-(2-аминоэтила)-дитифосфата калия и эпихлоргидрина // Universum: химия и биология электронный научный журнал, -Россия, -№9 (39), -сентябрь, -2017. Копылова В.Д. Энтальпия и термокинетика сорбции ионов 3ё-металлов иминодиуксусными полиамфолитами / В.Д. Копылова, В.Б. Каргман, А.И. Вальдман, Д.И. Вальдман // Теория и практика сорбционных процессов. -Воронеж. -1991. -Изд. АН Россия. Вып. 21. -С. 58 4. Оскотская Э.Р., Басаргин Н.Н., Карпушина Г.И. Теоретические и практические аспекты применения полимерных хелатообразующих сорбентов с о-окси-карбокси функциональной группой в анализе объектов окружающей среды на содержание Pb, Zn, Cd, Cu, Co, Ni, V, Cr, Mn. Монография. Т.2. - Орел: ОГУ, Полиграф. фирма «Картуш», -2006.

2.

3.

n

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

5. X.X. To'raev, Sh.A. Qosimov, A.T. Djalilov, F.B. Eshqurbonov Gidrazo-, fosfo- va ditiofosfoguruhli kompleks hosil qiluvchi sorbentlar. Toshkent «Unversitet» 2019.

6. Тураев, Х. Х., Эшкурбанов, Ф. Б., Эшкараев, С. Ч., Касимов, Ш. А., Саидов, С. Б., Гелдиев, Ю. А., ... & Холбоева, А. И. (2013). Исследование сорбции осмия и палладия на ионообменном сорбенте и радиоактивационное определение их в молибденсодержащих продуктах.

7. Тураев, Х. Х., Эшкараев, С. Ч., Ходжакулов, Д. Х., Касимов, Ш. А., Пардаев, О. Т., Саидов, С. Б., ... & Ортикова, Н. Ч. (2013). Спектрофотометрическое определение концентрации палладия с о, о-диизопропилдитиофосфатом калия.

8. Тураев, Х. Х., Эшкараев, С. Ч., Касимов, Ш. А., Тиллаев, Х. Р., & Ходжакулов, Д. Х. (2013). Экстракция палладия (II) с о, о-диизопропилдитиофосфатами калия из промышленных продуктах Республики Узбекистан.

9. Тураев, Х. Х., Эшкурбанов, Ф. Б., Касимов, Ш. А., Эшкараев, С. Ч., Кенжаев, Д. Р., Пардаев, О. Т., ... & Ортикова, Н. Ч. (2013). Исследование сорбции платиновых металлов с ионообменним сорбентом.

10. Тураев, Х. Х., Эшкараев, С. Ч., Номозов, А. К. У., Сафаров, А. М. У., & Абдусаломов, А. Р. У. (2020). Радиоэкологическая оценка в составе почвы Сурхандарьинской области Узбекистана. Universum: химия и биология, (7 (73)), 17-19.

11. Холмуродов, М. П., Тураев, Х. Х., Эшкараев, С. Ч., & Сафаров, А. М. (2021). Радиометрическое определение радионуклидов в природных водах сурхандарьинской области. Universum: химия и биология, (5-2 (83)), 36-39.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.