CC BY
46Ученый XXI века • 2022 • № 2 (83)
TARJIMA KOMPETENTSIYASINING TARKIBI VA MAZMUNI
M.G. Jabbarova1
doi: 10.15350/24103586.2022.2.4
Annotatsiya
Maqolada tarjima kompetentsiyasining tuzilishi va mazmunini aniqlash muammosi ochib berilgan. U muammoga turlicha yondashuvlarni ochib beradi va tarjimonning professional muloqot sohasidagi faoliyatiga moslashtirilgan tarjima kompetensiyasining mualliflik tuzilishi va mazmunini taqdim etadi, maqolada operativ kompetentsiyaga alohida e'tibor beriladi.
Kalit so'zlar: tarjima kompetensiyasi, kasbiy muloqot sohasidagi tarjimon, tuzilma, mazmun, kompetentsiya.
Tarjima masalalariga oid lingvistik va uslubiy adabiyotlar tahlili shuni ko'rsatadiki, hali ham yo'q Ushbu hodisa va uning tarkibiy qismlari haqida. Shunday qilib, L.K. Latishev tarjima kompetensiyasining asosiy va pragmatik qismlarini ajratib ko'rsatadi. Asosiy qism ushbu kompetentsiyaning har doim tarjimada ishtirok etadigan elementlarini birlashtiradi va kontseptual va texnologik tarkibiy qismlarni o'z ichiga oladi. Kontseptual komponent tarjimonning tarjimaning mohiyati, uning o'ziga xos xususiyatlari, uni boshqa til vositachiligi turlaridan ajratib turadigan, tarjimaning maqsad va vazifalari va boshqalar haqidagi bilimlarining umumiyligini nazarda tutadi. Texnologik komponent tarjimonga tarjima jarayonida duch keladigan odatiy "texnik" qiyinchiliklarni engib o'tishga va turli muammolarni hal qilishga yordam beradigan asosiy tarjima qobiliyatlari to'plamini o'z ichiga oladi. Tarjimon uchun barcha hollarda emas, balki ma'lum bir mavzuni, ma'lum bir stilistik janrni va hokazolarni tarjima qilishda zarur bo'ladigan bilim, ko'nikma, malakalar tarjima kompetensiyasining pragmatik tarkibiy qismini, jumladan, o'ziga xos va maxsus komponentlarini tashkil qiladi. Muayyan komponentga ma'lum tarjima usullarini egallash kiradi, maxsus komponent esa tarjimon uchun zarur bo'lgan mavzu va stilistik janrdirtarjima kompetensiyasini asl tildagi matnni maxsus, maksimal darajada to'liq anglash qobiliyati sifatida ko'rib, bunda tarjimonning hayoti va kasbiy tajribasi faraz sifatida namoyon bo'ladi, A.D. Shvaytser quyidagi komponentlarni ajratadi: ikki tilda maxsus "tarjima" malakasi; manba matnining talqinini "tarjima qilish" qobiliyati; tarjima texnologiyasini bilish; yadro quroli normalarini bilish; tarjima strategiyasini tanlashni belgilovchi tarjima normalarini bilish; matnning uslub va janr me'yorlarini bilish; ma'lum bir minimal ma'lumot darajasi ("mavzu bo'yicha bilim" deb ataladigan narsa); tarjimada ijodkorlik. Rojer Bell tarjima kompetensiyasini murakkab kompleks sifatida tavsiflab, quyidagi komponentlarni o'z ichiga oladi: tarjima amalga oshirilayotgan tilni bilish; matn turini bilish; tarjima amalga oshiriladigan tilni bilish; tarjima predmeti sohasini bilish; dekodlash va kodlash bo'yicha qarama-qarshi bilim va ko'nikmalar, odatda "kommunikativ kompetentsiya" sifatida tavsiflanadi. Olimning ta'kidlashicha, tarjima kompetensiyasi 4 turdagi malakalardan iborat: grammatik, sotsiolingvistik, diskursiv va strategik. Rojer Belldan farqli o'laroq, ba'zi tadqiqotchilar tarjima kompetentsiyasining tarkibiy qismlarini guruhlashga harakat qilmoqdalar, masalan, M. Presas asosiy til kompetensiyalarini (asl nusxani idrok etish, tarjima matni loyihasini yaratish, tarjimaning yakuniy versiyasini yaratish) va a. periferik kompetensiyalar soni (lug'atlardan foydalanish, hujjatlar, fan sohasidagi bilimlar va texnologik vositalardan foydalanish). K. Nord, o'z navbatida, lingvistik va madaniy bilimlarni, shuningdek, matnni tushunish, ma'lumot qidirish va uzatish, matn yaratish, tarjima sifatini tarjima qilish kompetensiyasining tarkibiy qismlari sifatida baholash qobiliyatini ta'kidlaydi.
Tarjimonning kasbiy kompetentsiyasining tarkibiy qismlarini rivojlantirishdagi asosiy ish N.N. Gavrilenko. O'tkazilgan tahlillar asosida mutaxassislik bo'yicha professional yo'naltirilgan matnlar tarjimonining kasbiy kompetentsiyasining barcha tarkibiy qismlari uning faoliyatining uchta asosiy jihati bilan bog'liq bo'lib, tadqiqotchiga bir nechta tarkibiy qismlarni ajratib ko'rsatishga imkon berdi.
1Джаббарова Мавлюда Гаффаровна - преподаватель, Узбекский Государственный университет Мировых Языков, Узбекистан.
YneHbiH XXI BeKa • 2022 • № 2 (83)
Birinchidan, kommunikativ kompetentsiya, ya'ni. Insonning nutqiy xatti-harakatlar dasturini og'zaki yoki yozma shaklda bayonotlar va maxsus nutqlar shaklida idrok etish va qurish uchun uning xotirasida mavjud bo'lgan til vositalarining kommunikativ inventaridan foydalanishning dinamik, ijodiy va individual qobiliyatlari. Ikkinchidan, maxsus komponent, ya'ni. tarjimani professional darajada bajarish qobiliyati, tarjimonning tegishli bilim va ko'nikmalarga ega bo'lishi. Bu kompetentsiya asosiy, predmetli, diskursiv, ijtimoiy-madaniy, strategik, texnologik komponentlarni o'z ichiga oladi. Uchinchidan, tarjima muhitida professional muloqot bilan solishtirish mumkin bo'lgan ijtimoiy komponent va shaxsiy komponent, ya'ni. tarjimon ishini bajarish uchun kasbiy ahamiyatga ega bo'lgan tegishli shaxsiy fazilatlarga ega bo'lish.
Tarjimonlarning tarjima kompetentsiyasining ko'p komponentliligi haqidagi yuqoridagi mulohazalari tarkibiy qismlar soni va ularning xususiyatlari qanchalik turlicha namoyon bo'lishini ko'rish imkonini beradi. Tarjimashunoslik juda ko'p sonli o'zaro bog'liq fanlar ma'lumotlariga asoslanishi mumkinligi sababli, bizning fikrimizcha, tarjima kompetensiyasi o'qitishning maqsad va bosqichlariga qarab cheksiz miqdordagi kompetensiyalarni o'z ichiga olishi mumkin. Shu bilan birga, kompetensiya deganda muayyan fanni o'qitish jarayonida shakllangan bilim, ko'nikma va malakalar majmui ko'rinishidagi faoliyatni amalga oshirish qobiliyatining mazmuniy komponentini, shuningdek, bu boradagi tajribani tushunamiz. faoliyat.
Shunday qilib, tarjima kompetentsiyasining tuzilishi va mazmunini aniqlashning turli yondashuvlari ularni allaqachon yaratilgan kompetentsiyalar doirasini davom ettirishning uslubiy asosi sifatida ko'rib chiqishga imkon beradi. Ushbu xulosaga asoslanib, biz o'zimizning professional tarjima kompetentsiyamiz tuzilmasini taklif qildik, unda lingvistik, matn-tipologik, sotsial-madaniy, ta'lim va kognitiv va operatsion kompetensiyalar. Ushbu nomenklatura bizga tarjimonning professional aloqa sohasidagi faoliyatiga nisbatan eng to'liq ko'rinadi
Adabiyotlar ro'yxati:
1. L.K. Latishev Tarjima texnologiyasi: Darslik. Talabalar uchun qo'llanma. Lingv. universitetlar va fakultet - 2-nashr, qayta ko'rib chiqilgan. Va qo'shing. - M .: "Akademiya" nashriyot markazi, 2005. - 320 b.
2. Shvaytser A.D. Tarjima nazariyasi: Holati, muammolari, jihatlari. - M .: Nauka, 1988 yil. - 215 b.
3. Bell R. T. Tarjima va tarjima. L .: Longman, 1991 .-- 298 b.
4. Presas M. Tarjimani tekshirish. : 4-Xalqaro tarjima kongressidan tanlangan maqolalar, Barselona, 1998. - 294 b.
5. Nord C. Tarjimon tayyorlashda matn tahlili, Dollerup C. et A. Loddegaard (tahrirlar), Tarjima va tarjimonlikni o'rgatish. Amsterdam va Filadelfiya: Jon Benjamins, 1992 .-274 P.
6. Gavrilenko N.N. Professional muloqot sohasida tarjimonlik tayyorlash: Monografiya. -M .: RUDN, 2008 .-- 175 b.
7. Komissarova N.V. Bo'lajak tarjimonlarning kasbiy va kommunikativ kompetentsiyasini shakllantirish: Diss. ish uchun. uch. qadam. Cand. ped. fanlar. -Chelyabinsk, 2003 .-- 179 b.
8. Korolkova S.A. Til universitetlari talabalariga tarjimani o'rgatishning tekstologik modeli (material asosida frantsuz): Dis. ish uchun. uch. qadam. Cand. ped fanlari. -Volgograd, 2006 .-- 198 b.
© M.G. Jabbarova, 2022.
STRUCTURE AND CONTENT OF TRANSLATION COMPETENCE
M.G. Jabbarova
Annotation: The article reveals the problem of determining the structure and content of translation competence. It reveals different approaches to the problem and presents the authorial structure and content of translation competence tailored to the activities of the translator in the field of professional communication, the article pays special attention to operational competence. Key words: translation competence, translator in the field of professional communication, structure, content, competence.
© M.G. Jabbarova, 2022.
