CC BY
113TARIX FANANI O'QITISHDA "O'TTIZ YILLIK URUSH"NING AHAMIYATI
Mohigul Turg'unboyeva
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
Ilmiy rahbar: Sulaymon Amirqulovich Haydarov
ANNOTATSIYA
Ushbu maqola butun Yevropa qit'asini qamrab olgan "O'ttiz yillik urush" haqida ma'lumot beradi. O'ttiz yillik urush Yevropa tarixining buyuk urushlaridan biri edi. Bu diniy, siyosiy va iqtisodiy ziddiyatlarni o'z ichiga olgan urush edi. Bu Yevropaning qiyofasini qaytarib bo'lmaydigan darajada o'zgartirdi. Davlatlarning hudud talashishi hamda o'z gegomonligini o'rantish maqsadida bo'lib o'tgan bu urush Yevropa tarixada juda katta urish nomi bilan iz qoldirdi. O'ttiz yillik urush eng uzoq va vayronkor mojarolardan biri edi. Shunigdek, tarixdagi eng qonli Yevropa diniy urushi. U 16181648 yillarda Markaziy Yevropada bo'lib o'tdi va sakkiz million talafotga sabab bo'ldi. Ushbu Maqola urushning sabab va oqibatlari Yevropa Davlatlari o'rtasidagi munosabatlar ko'rsatib beradi.
Kalit so'z: Germaniya, Yevangelieyunya unyasi, Katolik ligasi, chexiya,, Diniy urush, Daniya, Albert Valenshteyn. Kristian IV, Shved, Gustaf II, Shved-Fransiya, Vestfal tinchilik sulhi.
THE IMPORTANCE OF THE THIRTY YEARS OF WAR IN TEACHING
HISTORY
Mohigul Turgunboyeva
Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent Region
Research advisor: Sulaymon Amirkulovich Haydarov
ABSTRACT
This article provides information on the "Thirty Years' War, which spanned the entire European continent. The Thirty Years' War was one of the greatest wars in European history. It was a war involving religious, political, and economic conflicts. This has irreversibly changed the face of Europe. The war, which was fought for territorial integrity and hegemony, left a lasting mark on European history. The Thirty Years' War was one of the longest and most devastating. It is also the bloodiest European religious war in history. It took place in Central Europe between 1618 and 1648 and caused eight million casualties. This article shows the causes and consequences of war and the relationship between European countries.
Keywords: Germany, Evangelical Union, Catholic League, Czech Republic, Religious War, Denmark, Albert Valenstein. Christian IV, Sweden, Gustaf II, Sweden-France, Westphali Peace.
KIRISH
O'ttiz yillik urush nemis millati va Yevropaning Muqaddas Rim imperiyasida gegemonlik uchun bo'lgan harbiy mojaro bo'lib, u 1618 yildan 1648 yilgacha davom etdi. Urushning Oqibatlari barcha Yevropa mamlakatlariga ta'sir ko'rsatgan. Urush Germaniya imperiyasida protestantlar va katoliklar o'rtasidagi diniy to'qnashuv sifatida boshlandi, ammo keyinchalik Yevropada Gabsburg hukmronligiga qarshi kurashga aylandi. Mojaro Yevropadagi so'nggi yirik diniy urush bo'lib, Vestfaliyaning xalqaro munosabatlar tizimini vujudga keltirdi. Urushning to'rt bosqichi turli hil jarayonlarda kechadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
XVII asr boshlarida Germaniyada ReforMatsiyaga qarshi bo'lgan kuchlarning faolligi kuchaydi. Ular ayniqsa Mamlakatning shimoli-g'arbiy va janubiy qismlarida muvaffaqiyat qozondilar. Bir qator gersoglik, graflik va shaharlarda qaytadan Katolik cherkovining hukmronligi o'rnatildi. Protestantlarning O'z mavqelarini yo'qotishi faqat Germaniyada emas, butun Yevropada norozilikka sabab bo'ldi. Har ikkala tomon ham chet ellardagi maslakdoshlaridan yordam olib turdi. Natijada Germaniyadagi ikkala lager o'rtasida harbiy mojaro va Germaniya ishlariga boshqa Yevropa davlatlarining faol aralashuvi xavfi tug'ildi. Germaniyadagi diniy-siyosiy holatning keskinlashuviga faqat ichki sabablar emas, Gabsburglar bilan Fransiya o'rtasida Yevropada gegemonlik uchun raqobatning kuchayishi ham sabab bo'ldi. Germanyadagi voqealar Yevropadagi kuchlar nisbatining o'zgarishiga olib kelishi mumkin edi. Shu sababli bir tomondan Fransiya, ikkinchi tomondan Gabsburglar, uchinchi tomondan Gollandiya, Daniya, Shvesiya va pozitsiyasi oxirigacha noma'lum bo'lgan Angliyaning tashqi siyosatida muhim o'zgarishlar yuz berdi. Xullas, yetilib kelayotgan mojaro diniy sababga ega bo'lsada, undan har bir davlat o'zining siyosiy va iqtisodiy manfaatini ko'zlab siyosat yurgizayotgan edi. Urushga bevosita bahona 1618 yil may oyidagi Praga voqealari bo'ldi. Chexlarning XVI asrdayoq kafolatlangan va XVII asrda imperatorning maxsus yorlig'i bilan tasdiqlangan diniy va siyosiy huquqlarini poymol qilib, Gabsburglar hukumati protestantlar va milliy mustaqillik tarafdorlarini quvg'in qila boshladilar. Bunga javoban qurollangan olomon Pragadagi eski qirol saroyiga bostirib kirib, Gabsburglar tomonidan tayinlangan ikki hukumat a'zosini va kotibni derazadan uloqtirib tashladi.
Urushning birinchi bosqichi 1618-1624 yillarda bo'lib o'tadi. 1618 yil May oyidagi praga voqialari urushning boshlanishiga bevosita Baxona bo'ldi desak adashmagan bo'lamiz. "Ikkinchi Praga mudofaasi" deb nomlangan ushbu harakat haqiqatan ham urush e'lon qilindi va Chexiya mulklarining Gabsburg hukmronligiga qarshi qo'zg'oloni boshlandi Imperator Metyu o'z kansleri, Venadagi kardinal, Melchior Klezl [de] ning maslahati bilan isyonchilarga amnistiya va muzokaralar taklif qildi. 1618 yil 28-iyulda Chexiyaga qarshi salib yurishini e'lon qilmoqchi bo'lgan Ferdinandning buyrug'i bilan Klezl hibsga olingan va Tirol qal'asiga joylashtirilgan. To'ntarish paytida imperator Metyu haqiqatdan Ferdinand qo'liga o'tgan hokimiyatdan chetlashtirildi Xuddi shu yilning kuzida graf Boku va Graf boshchiligidagi 15 ming kishilik imperiya armiyasi Dampier Chexiya Respublikasiga kirdi.
MUHOKAMA
Shuningdek, 1645 yilda shvedlar Venaga hujum qilishdi, ammo shaharni Muqaddas Rim imperiyasidan tortib ololmadilar. 1647 yilda Oktava Pikcolomini boshchiligidagi Xabsburg kuchlari shvedlar va frantsuzlarni hozirgi Avstriya hududidan qaytarishga muvaffaq bo'lishdi. Keyingi yil, Praga jangida - o'ttiz yillik urushdagi so'nggi muhim jang shvedlar Praga qal'asini Muqaddas Rim imperiyasi kuchlaridan tortib olishdi (va qal'adagi bebaho san'at kollektsiyasini talon-taroj qildilar) Bu vaqtga kelib faqat Avstriya hududlari Gabsburglar nazorati ostida qoldi. 1648 yil davomida ziddiyatdagi turli tomonlar Vestfaliya tinchligi deb nomlangan bir qator shartnomalarni imzoladilar.
Vestfal tinchlik sulhi. Chexiyada boshlangan urush butun Markaziy Yevropani qamrab olib o'ttiz yil davom etdi. 1648 yil Vestfaliyaning Myunster va Osnabryuk shaharlarida imzolangan tinchlik shartnomasi faqat o'n uch yillik urushga siyosiy yakun yasamasdan, Reformatsiya kuchlari bilan ularning dushmanlari o'rtasidagi qarama-qarshilikning butun bir davrini ham yakunladi. Tinchlik sulhi ikkala tomonning ham majburiy kelishuvining mahsuli bo'lib, Yevropa davlatlari tizimiga va Germaniyadagi holatga anchagina o'zgartishlar kiritdi. Vestfal sulhiga binoan Shvetsiya butun G'arbiy Pomeraniyani (Shtettin porti bilan), Sharqiy Pomeraniyaning kichik qismini, Ryugen va Volin orollarini, shuningdek, Pomeran bo'g'ozini atrof qirg'oqdagi shaharlar bilan qo'shib oldi. Myunster shartnomasiga binoan uning suvereniteti, hududi va Antverpen shahri maqomi hal etildi. Shveysariya ittifoqi ham o'z suverenitetining e'tirofiga erishdi. Germaniyaning mayda knyazliklari hisobiga o'z yerlarini kengaytirib ham oldi. Vestfal sulhi yana ikki yuz yilga Germaniyaning siyosiy tarqoqligini belgilab berdi. 1648 yil 24 oktyabrda Myunsterda imzolangan tinchlik shartnomasi Germaniya tarixida eng uzoq davom etgan o'ttiz yillik urushga yakun yasadi.
NATIJA
Urush Germanyani juda qiyin axvolga Solib qo'ydi rivojlanishda orqaga tortdi. 1525-yilgi Dexqonlarning mag'lubyati bilan va savdo yo'llarining g'arbga siljishi tufayli boshlanga Germaniyaning iqtisodiy siyosiy va madaniy tanazullini chuqurlashtirdi va tezlaahtirib yubordi. Urush oqibatida mamlakat vayronaga aylantirildi. Bütün boshli viloyatlar aholisz qoldi. Chexiya Shvetsya Daniya Va Farnstya Hududlarini kengaytirish maqsadida uyushturilgan O'ttiz yillik Urush tarix saxnasida chuqur iz qoldirdi. Hammadan ko'ra ko'proq qishloq axolisi zarar ko'rdi.
XULOSA
Shimoliy va Shimoliy Sharqiy Germanyada xaydaladigan yerlarning yarimidan ko'prog'i tashlandiq bo'lib qoli. o'ttiz yillik Urush sanoat Va savdoga ham o'z zararini yetkazdi. Shaxarlarning siyosiy mavqeyi ham tushub ketdi. Chet davlatlardan turli hil hom ashyolarning kirib kelishi Germanya sanoat firma va korxonalariga zarar keltirdi. O'ttiz yilik urushning oqibatlar Germanya Xalqida chuqur zulmatli iz qoldirdi.
REFERENCES
1. Shuhrat Ergashov 1-qisim. XVI-XVIII ASRLAR 221. B
2. Thirty years War. By History com. Editors.
3. Thirty years War. By History com. Editors.
4. С.А. Хайдаров. (2020). Узбекистан тарихини укитишда "Зафарнома"дан фойдаланишни имкониятлари. Science and Education. 1(7). 192-198
5. Сулаймон Амиркулович Хдйдаров. (2020). Тарих дарсларида интеграциялашган технологиялардан фойдаланиш. Science and Education. 1(8). 666-671
6. Хайдаров С. (2020). Узбекистон тарихи дарсларида педагогик технологияларни уйгунлашган холда куллашнинг методик талаблари. Academic Research in Educational Sciences. 1 (3). 1313-1321.
7. Хайдаров Сулаймон Амиркулович. (2020). Тарих фанини укитишга оид экологик муаммолар масаласи «Scientific Progress» Scientific journal 1(1). 12-17.
8. С.А. Хайдаров. (2020). Тарих дарсларида тасвирий санъат асарларидан фойдаланиш. Science and Education. 1(9). 458-461.
9. Хайдаров Сулаймон Амиркулович. (2021). Узбекистон тарихи фанини укитишда тасвирий санъат асарларидан фойдаланишнинг узига хослиги «Scientific Progress» Scientific journal 1(3). 9-14.
10. Khaydarov S.A. (2021). The role of the use of fine arts in teaching the history of the country. International scientific and practical conference. CUTTING EDGE-SCIENCE. Conference Proceedings. Page 41-43.
11. Хайдаров. С. (2021). Ёшларда ватанпарварлик хиссини тарбиялашда "Бобурнома" асарига ишланган миниатюраларнинг ахамияти. Халкаро илмий-амалий конференцияси туплами. 33-37 б.
12. Хдйдаров. С. (2021). Захириддин Мухаммад Бобур хорижлик таткикотчилар нигохида: подшохлик муйкалами. Халкаро илмий-амалий конференцияси туплами. 43-46 б.
13. Сулаймон Хайдаров. (2020). Узбекистан тарихи фани дарслари самарадорлигини оширишда тасвирий санъат воситаларининг роли. Science and Education, 1(6), 174-179.
14. С.А. Хайдаров. (2020). Педагог-укитувчиларда ахборот-коммуникация куникмасини шакллантириш асослари. "Science and Education." Scientific journal. 1(7). 610-617 б.
15. Хайдаров.С. (2021). Ракамли таълим мухитида тарих дарсларида талабалар билимини назорат килиш воситалари ва методлари. Халкаро илмий-амалий конференцияси туплами. 160-163 б.
16. Khaydarov S.A. (2019). Use of products of the fine arts in teaching history of Uzbekistan. International Journal of Research. 6(03).40-44
17. Khaydarov S.A. (2020). Pedagogic and didactic possibilities of using miniature works in historical lessons. International Journal of Psychosocial Rehabilitation. 24(8). 1475-1792
