Научная статья на тему 'ТАРИХИЙ-ФАЛСАФИЙ ЖАРАЁНДАГИ ИЖТИМОИЙ ФАЛСАФАНИНГ КОНЦЕПТУАЛ ПАРАДИГМАЛАРИ'

ТАРИХИЙ-ФАЛСАФИЙ ЖАРАЁНДАГИ ИЖТИМОИЙ ФАЛСАФАНИНГ КОНЦЕПТУАЛ ПАРАДИГМАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

526
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
парадигма / онтологик парадигма / гносеологик парадигма / антропологик парадигма / субстанция / ижтимоий битим / субъектив ирода / объектив ирода / онг / иштирокли тафаккур / мавжудлик / paradigm / ontological paradigm / epistemological paradigm / anthropological paradigm / substance / social agreement / subjective will / objective will / consciousness / participatory thinking / existence

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Жобиржон Боймурод Ўғли Саидмуродов

Мақолада фалсафа тарихи турли фалсафий ғоялар ва қарашларнинг ўзаро ҳаракат қилиши, ўзаро таъсир кўрсатиши, рақобатлашуви майдонидан иборат эканлиги, ҳар бир фалсафий тизим ўзига хослигини ҳамда ўз яхлитлигида бетакрорлигига қарамасдан Европа фалсафа тарихида фалсафа юритиш турини, фалсафий муаммоларни барпо этиш ва ҳал қилиш турини белгилайдиган ҳамда фалсафий муаммоларнинг у ёки бу жиҳатларига урғу берадиган фалсафа юритишнинг уч фалсафий парадигмаси: онтологик, гносеологик ва антропологик парадигмалар ҳақида сўз боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CONCEPTUAL PARADIGMES OF SOCIAL PHILOSOPHY IN THE HISTORICAL AND PHILOSOPHICAL PROCESS

The article describes the history of philosophy as a field of interaction, interaction, competition of different philosophical ideas and views. there are three philosophical paradigms of philosophical thinking that emphasize one or another aspect of the problem: ontological, epistemological, and anthropological paradigms.

Текст научной работы на тему «ТАРИХИЙ-ФАЛСАФИЙ ЖАРАЁНДАГИ ИЖТИМОИЙ ФАЛСАФАНИНГ КОНЦЕПТУАЛ ПАРАДИГМАЛАРИ»

ТАРИХИЙ-ФАЛСАФИЙ ЖАРАЁНДАГИ ИЖТИМОИЙ ФАЛСАФАНИНГ КОНЦЕПТУАЛ ПАРАДИГМАЛАРИ

Жобиржон Боймурод yFли Саидмуродов

Мирзо ynyF6eK номидаги Узбекистон Миллий университети Ижтимоий фанлар факультети "Фалсафа ва мантик" кафедраси

таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

Маколада фалсафа тарихи турли фалсафий Fоялар ва карашларнинг узаро харакат килиши, узаро таъсир курсатиши, ракобатлашуви майдонидан иборат эканлиги, хар бир фалсафий тизим узига хослигини хамда уз яхлитлигида бетакрорлигига карамасдан Европа фалсафа тарихида фалсафа юритиш турини, фалсафий муаммоларни барпо этиш ва хал килиш турини белгилайдиган хамда фалсафий муаммоларнинг у ёки бу жихатларига урFу берадиган фалсафа юритишнинг уч фалсафий парадигмаси: онтологик, гносеологик ва антропологик парадигмалар хакида суз боради.

Калит сузлар: парадигма, онтологик парадигма, гносеологик парадигма, антропологик парадигма, субстанция, ижтимоий битим, субъектив ирода, объектив ирода, онг, иштирокли тафаккур, мавжудлик.

CONCEPTUAL PARADIGMES OF SOCIAL PHILOSOPHY IN THE HISTORICAL AND PHILOSOPHICAL PROCESS

Jobirjon Boymurod ugli Saidmurodov

National University of Uzbekistan named after Mirzo Ulugbek Department of Philosophy and Logic, Faculty of Social Sciences

Doctoral student

ABSTRACT

The article describes the history of philosophy as a field of interaction, interaction, competition of different philosophical ideas and views. there are three philosophical paradigms of philosophical thinking that emphasize one or another aspect of the problem: ontological, epistemological, and anthropological paradigms.

Keywords: paradigm, ontological paradigm, epistemological paradigm, anthropological paradigm, substance, social agreement, subjective will, objective will, consciousness, participatory thinking, existence.

КИРИШ

Фалсафа тарихи - бу хар бири оламга ва инсонга назарий куз ташлашнинг уз усулларини, инсоннинг амалий харакати тамойилларини ишлаб чикадиган фалсафий тизимларнинг вужудга келиш тарихидир. Х,ар бир янги концепция эски концепциялари амал килиши имкониятларини бартараф этмайди. Шунинг учун фалсафа тарихи турли фалсафий Fоялар ва карашларнинг узаро харакат килиши, узаро таъсир курсатиши, ракобатлашуви майдонидан иборатдир. Фалсафий тафаккур лоакал бир одамнинг онгида файласуф курган оламни кашф этса ва яшаса улмайди хамда унутиш дарёсида окиб кетмайди. Аммо хар бир фалсафий тизим узига хослигини хамда уз яхлитлигида бетакрорлигига карамасдан Европа фалсафа тарихида фалсафа юритиш турини, фалсафий муаммоларни барпо этиш ва хал килиш турини белгилайдиган хамда мангу фалсафий муаммоларнинг у ёки бу жихатларига урFу берадиган фалсафа юритишнинг узига хос умумий парадигмаларини ажратиб курсатиш мумкин [1].

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Европа фалсафаси тараккиётида уч фалсафий парадигмани: онтологик, гносеологик ва антропологик парадигмаларни ажратиб курсатиш мумкин.

Онтологик парадигма («onheon» парадигмаси). "Onheon" - кадимги юнон тилида хаёт тарзидаги хаёт деган маънони англатади. Фалсафадаги ушбу парадигма Пармениднинг: хаёт бор, хаётсизлик йук фаразидан келиб чикади. "Хдётнинг узи нима?" саволига жавоб излаш фалсафа учун Аристотелнинг фикрига кура, аввал бошданок энг асосий вазифа булиб келган. К,адимги фалсафанинг мавжуд ва мохият туFрисидаги, шакл ва материя туFрисидаги, харакат, кувват ва хоказолар туFрисидаги барча мулохазалари мана шундан келиб чикади. У ёки бу мохият булмаган асл хаёт, ва айнан булмаслиги мумкин булмаган мавжудлик хам узига тенгни доимо саклаб турадиган ва уз ичидаги хакикатга эга нарсаларга боFлик булмаган холда мавжуд буладиган, тартиб ва конунни белгилайдиган хаёт - барча нарсанинг асосидир. Унинг табиати турлича тушунилиши мумкин. Бу Платон учун эйдослар- киёфалар ^оялар) олами, Демокрит учун - атомлар олами, урта аср фалсафаси учун - Худодир. Бирок, доимо бу барча мавжудликка айнан шундай булишини, бошкача эмас, шундай колиш имкониятини берадиган ходисадир.

Платоннинг фикрларига кура, FOя нарсаларнинг мохиятини, нарсанинг конунини - унинг асл хаётида, яъни FOяда белгилайди. Урта аср файласуфларининг фикрига кура, Худо оламга мавжудлик баFишлайди, уни яратади ва у белгилаган конун олам тартиботидир. Шунинг учун мавжудлик

сифатидаги инсон хам мавжуд булганлигини узининг борлиги, узининг хаётлиги асл хаётга эга булиши лозим. У ердаги мавжудлиги, узи барпо этадиган хаёти барча нарсани белгиловчи асл мавжудликка мос келиши лозим. Х,аёт ва унинг хакикати инсонни унга эргашишга мажбур этади. Онтологик парадигма фалсафасининг инсон хаётини мулохазадан утказишга мурожаат этгандаги курсатмаси мана шундай булган. Бу ерда хам onheon фалсафаси учун хаёт "мажбурлаш" кучига эга ва уни хисобга олиш лозимлигини таъкидлаш ута мухимдир. Хдмонки, у мавжуд экан ва кандай булса, шундайлигича мавжуд экан уни узгартириш керак эмас, уни урганиш (онг ёки эътикод билан) мумкин ва зарур хамда ушбу асл билим асосида харакат килиш лозим. Шунинг учун инсон ва хамжамиятнинг асл, туFри, имонли хаёти - бу хакикат буйича, хаётнинг конунлари ва курсатмалари буйича яшашдир. Инсон ва жамият хаётида улар интилиши лозим булган намуна - идеал мавжуд. Ижтимоий фалсафа эса, ушбу идеал томон йулни билишдир.

Шундай килиб, onheon фалсафий тафакур парадигмаси инсонни урганиш ва фаолиятда инсондан ташкаридаги оламга нафакат объектив, балки инсон уз аклини (назарияларини), шунингдек, уз максадлари ва кадриятларини мувофиклаштириши лозим булган мутлок оламга йуллайди. Онтологик парадигманинг ижтимоий фалсафаси хам инсоннинг хатти-харакатида (маънавият) хам ижтимоий тузилмада (сиёсат) объектив хаёт тартиби, одатда идеал хаёт тартибини акс этишини куради, бу хаёт мукаммал булганлиги боис ва у жисмоний эмас, маънавий булганлиги боис идеал хаётдир. Инсон ва хамжамиятнинг аник мавжудлиги ушбу мавжудликни туFрилигини ва иймонли эканлигини бахолаш мезони булиб хизмат киладиган намунага эга. Албатта, мутаффакирлар жамият ва инсон хаётида турли моддий ибтидолар (масалан, буюмлар, мулк, ер ва бошкалар) сезиларли рол уйнашини курганлар, бирок булар хамжамиятнинг, жамоавийликнинг асоси булиши мумкин эмас, чунки булар хаммадан купрок бирлашишдан кура ажралиш ва душманликга асос булиб хизмат килади деб хисоблаганлар. Инсон ва жамиятнинг хаёти эса, умумий адолатга ва барча учун фаровонликкка интилиш лозим. Лозимлик FOяси кадимдаги барча ижтимоий концепцияларга сингиб кетган ва бу ижтимоий яхлитликнинг инсонга нисабатан хамда идеал ижтимоий тузилмага эришиш учун мулжалланган ижтимоий концепцияларнинг меъёрилийгини биринчи уринга кутаришда уз ифодасини топгандир.

Гносеологик парадигма (cogito парадигмаси).Гносеологик парадигма янги замон фалсафасида шаклланган булиб, бунда билим ва урганиш муаммоси

фалсафий эътиборда биринчи уринга кутарилади. Янги замон фалсафаси Декартнинг: Cogito ergo sum фаразидан келиб чикади. Ушбу фараз асосида янги фалсафанинг етакчи фалсафий мазмуни булган урганиш хамда уни амалга оширишнинг мумтоз шакли сифатидаги фалсафий танкид назарияси ривожланади. Cogito фалсафий парадигмаси фалсафий тафаккурни хар кандай урганиш ва харакатнинг окилона шарти булган хамда унинг мантики, хам фан мантикини, хам хатти-харакатлар мантикини белгиловчи трансцендентал онгни ажратиб курсатишга олиб келади.

Янгича фалсафа ва фан ютукларига таянган холда жамиятнинг янгича концепциясини таклиф этганлардан бири Томас Гоббс эди. Декартнинг фикрига кура, илмий мушохаданинг универсал усулини белгилайдиган математик тафаккур анъанасига эришган холда инглиз файласуфи уз ижтимоий назариясининг бошлаетич коидасини илгари суради: инсонда асосий табиий хукук - яшаш хукуки мавжуд. Бу хукук барча жисмлар сингари узининг тинч ёки харакат холатини саклаб туришга интиладиган барча жисм сингари инсон жисмининг табиий хоссаларидан келиб чикади Гобсс ёзиб утганидек "одатда ёзувчилар томонидан jus natural деб аталмиш табиий хукук хар кандай инсоннинг уз кучларини узининг табиатини, яъни уз хаётини саклаб колиш учун уз ихтиёрига кура фойдаланишдаги эркинлиги, уз мулохазасига кура бунинг учун энг макбул восита хисобланган барча нарсани килиш эркинлигидир" [2]. Гобсснинг фикрига кура, ушбу табиий хукукдан яна бир табиий конун, яъни онг билан курсатилган ёки топилган умумий коида келиб чикади, бу коидага мувофик инсонга хаёт учун халокатли булган ёки хаётни саклаб колиш воситаларидан жудо этадиган барча нарсаларни килиш таъкикланади. Шунинг учун инсон уз хаётини хар кандай воситалар билан, хатто бошка инсон хаёти хисобига химоя килиши мумкин ва лозим, бирок бунда ушбу табиий холатда охир-окибатда барчанингг хаётига тахдид солишни бошлайдиган "барчанинг барчага карши уруши" вужудга келади. Мазкур "барчанинг барчага карши уруши" холатидан чикиш йули факат битта - бир инсон жисми хаётини химоялашнинг хар кандай воситасини оклаган онг янги хаётнинг, кисмлари куплаб табиий шахсларга айланадиган сунъий хаётни химоялаш заруратини тушуниш томон сакрашни амалга ошириши лозим. Бу сунъий тана давлат булиб, у кишилар орасидаги сунъий битим туфайли вужудга келади.

Гоббс таъкидлашига кура: "Бу келишув ёки хамдамликдан каттарок нарсадир. У хар бир инсоннинг хар бир инсон билан агар хар бир инсон бошка хар бир инсонга: мен ушбу инсон ёки инсонлар йизилишига ваколат бераман уамда сен %ам сенинг ууцуцларингни унга берасан ва унинг барча уаракатларига

рухсат этасан дея оладиган шароитда узимни бошцариш ууцуцларимни сенга бераман" шаклида тузилган битим воситасида бир шахсда ифодаланган реал бирликдир. Агар бу содир булса бунда тарзда бир шахсда бирлашган инсонлар куплиги давлат деб аталади"[3].

Ижтимоий битим назарияси шу тарзда шаклланган булиб, унга мувофик инсонларнинг ижтимоийлиги, биргаликдаги хаёти ва унинг ташкил этилиши инсонлар томонидан уз манфаатларини уз фаолиятларини англаш натижасидир.

Ижтимоий хаётнинг янги онтолгик асосини cogito парадигмаси доираларда излашга Кант ва Гегел уриниб курди.

Кант ижтимоий битим FOясига аник таянган холда ёзишига кура "Барча кишилар инсон уз бурчи билан конунга боFлик эканлигини тушунган аммо улар фацат уз-узига буйсунганлигини ва бундан камрок булмаган холда умумий цонунчиликка буйсунишни уйлаб курмаган"[4]. Немис мумтоз фалсафасининг бобоколони фикрига кура, агар инсон конунга буйсунган тасаввур килинса, конун узига хурак сифатидаги кандайдир манфаатни ёки мажбурлашин олиши лозим, чунки конун инсоннинг уз иродасидан вужудга келмаган. Бирок бундай холатда бурчнинг олий асосини, яъни унинг онтологик асосини топиш борасидаги барча уринишлар, Кантнинг фикрига кура, бехуда булиб чикади. Хдкикатан хам шу тарзда на бурчни, на ижтимоий мажбуриятни топа олмасдан балки, кандайдир манфаатдан юзага келадиган харакат заруратини топа олдилар.

Агар Кант ижтимоий битим назариясини туFридан туFри танкид килмаган булса, Гегел ушбу назарияни буткул рад этади. Давлат - жамият битим концепцияси умумийликни инсонлар узбошимчалигига субъектив ирода максадларига тобе килиб куяди, Гегел эса ягона иродага узида ва узи учун окилона булган объектив ирода тамоийлини карама-кариш куйишга интилади. У жамиятнинг илк тизимли фалсафасини яратади ва буни хукук фалсафаси номи остида баён килади.

Янги замон фани ва фалсафаси табиат окилона барпо этилганлигини унга онг билан эришиш мумкинлигини тан олади, бирок айни вактда маънавий (инсоний, ижтимоий) олам окилона эмаслиги, чунки бу ерда эркинлик харакат килиши борасидаги тасаввур сакланиб колиши давом этди. Гегел маънавий олам хам онгли эканлигини, эркинлик мантикка эгалигини, конунларга хам онг билан етишиш мумкинлигини исботлашга интилади. Фалсафанинг вазифаси маънавиятнинг ички парчаланганлигини, унинг тузилиши (архитетоникаси) окилона эканлигини курсатишдан иборат[5]. Бунинг учун эса "вактга боFлик хамда унда мавжуд булган мангуликни ички (имманентлик) мохиятини (субстанцияни) урганишга утувчи куриниш зарур".

Маънавийлик оламини белгиловчи бундай субстанция сифатида эркин ирода ёки субстанция хамда иродани белгиловчи эркинлик юзага чикади (Гегел учун эса маънавийлик асл инсоний оламга хос булган ижтимоийликка ухшашдир). Рационалист ва мутлак идеалист булган Гегел учун ирода фикрлашнинг узига хос усулидир. У мавжуд хаётни узига "кучириб" утказадиган, мавжуд хаётни узига етказишга интиладиган тафаккурдир, яъни ирода атроф оламда узини тасдиклаш билан нихоясига етувчи муайян интилишдир. Объектив тафаккурнинг айнан шу усули атроф оламни узгартириш шаклида инсоний оламни окилона ташкил этиш шаклида мавжуддир. Шундай килиб, гегелча ижтимоий фалсафа гоббсча битим анъанасидан бошкачарок булсада, универсал тафаккурни Гегел учун ижтимоий оламга ухшаш булган бутун маънавийлик оламининг асоси хисоблаган холда cogito парадигмасига хам мос келади.

Янги замон мумтоз фалсафасида ишлаб чикилган жамиятнинг онтологик тасаввурлари XIX асрда ривожланган жамият ва инсон туFрисидаги аник фанларнинг услубий асосига айланди. Улар ХХ аср хамда замонамизнинг жамиятшунослигида хам уз ролини уйнашда давом этмокда.

Антропологик парадигма (existenz парадигмаси). Антропологик парадигма XIX асрнинг уртасида Европа фалсафасида шаклланди хамда ХХ асрдаги фалсафий тафаккур харакатини белгилашни бошлади. Инсон мавжудлиги муаммосини турли куринишларда мухокама килиш мумтоз фалсафий масалаларни - хаёт узи нима, билим ва урганиш нима сингари саволларин куриб чикиш йуналиши узгаришини келтириб чикади, чунки эндиликда хаёт, билим, урганиш доимо аник, белгиланган ва шахсий булган инсон хаёти нуктаи назаридан мулохазадан утказиладиган булди. Агар onheon парадигмаси ва cogito парадигмаси инсоннинг аниклиги ва шахсийлиги ахамиятли булмаган, чунки инсон узининг хаётини умумий хаёт ва онгнинг умумий хакикатига киёслаши лозим булса, existenz парадигмаси учун инсон мавжудлтигининг аниклиги, билим ва урганиш ва хоказолар вазиятининг аниклиги ута мухим холатга айланди [6]. Мазкур холатда инсон оламини, ижтимоий вокеликни тахлил килишга фалсафий ёндошув туси хам узгаради. Замонавий и ижтимоий фалсафа узидаги "ижтимоий"сузини саклаб колган холда ижтимоий муносабатлар тизими (гарчи унда ушбу манфаат мавжуд булсада) сифатидаги, организм сифатидаги жамиятни тахлил килишга бориб такалмайди.

НАТИЖАЛАР

Фалсафа тизимидаги ижтимоий фалсафа урнининг узгариши экзистенциал фалсафада ута яккол кузга ташланади. Бундай фалсафанинг илк тушунчаларини ХХ асрда М.М. Бахтин "Х,аракат фалсафасига кириш" («К философии поступка») кулёзмасида 1921-24 йилларда курсатиб утган эди.

Четлашган cogito фалсафасининг назарий тафаккури урнига Бахтиннинг фикрига кура оламни хамда фалсафа мавзусини янгича тушунишни берадиган "иштирокли тафаккур"ни куйиш зарур[7]. Иштирокли тафаккур хаётга мансуб булиб, бу тафаккур учун хаёт ундан ташкари турмайди, балки у хаёт билан чамбарчас боFликдир. Бундай тафаккур сифатида содир этилаётган хаётга бевосита боFланган шахс тафаккури, муайян инсоннинг харакат тафаккури юзага чикади. Тафаккур факатгина хис этувчи субъектдан узилиши, балки хаётий аник субъектдан узиб куйилиши мумкин эмас, чунки бу доимо харакат, муайцян инсоннинг тафаккур харакатидир.тафаккур харакатининг узи хакикатан аникдир. Х,амда хакикий хаётга йул харакатнинг уз ичи оркали утади. У "ягона хаёт ходисага мансубдир". Инсон хаётининг харакати унинг аниклигидаги барча килмишлари, яъни инсоний ижтимоий олам ходисаси Бахтиннинг фикрига кура фалсафий мулохазанинг бошланFич мавзуси булиши лозим.

МУХОКАМА

ХХ аср фалсафаси инсон ва унинг вокелиги туFрисидаги фалсафий тафаккурнинг янги йуналишларини амалга оширишнинг турли шаклларини курсатиб берди.

Ижтимоий фалсафа ривожланиш учун Жил Делез фалсафаси янгича туртки берди. Делез узининг "Фаркланиш ва такрорланиш" («Различие и повторение») рисоласида баён килган уз концепциясида: "Эхтимолий тажрибани эмас балки аниклик (танлов, такрорланиш ва хоказолар) шартини излаш лозим" деб ёзади[8]. Фалсафий анъана танкидий тахлилни эхтимолий тажриба" шароитларини мавжуд шароитларга: олдин кечирилган хаётга урганишнинг олдиндан аник шаклларига ва хоказоларга буйсундурган холда аниклашга йуллади. Аник тажриба эса бу доимо содир этиш тажрибаси, шу ерда ва хозир содир этиладиган тажриба, яъни инсоннинг аник хаёти, унинг харакатлари булиб чикадиган тажриба, инсон оламини ижтимоий оламни вужудга келтирадиган тажрибадир. Муайян содир этиш асоси аник тажрибанинг асослари булиши лозим. Бирок муайянлик доимо аникдир. Унинг асоси нимада. Унинг асоси доимо аниклигида, лекин олдиндан маълум умумий аникликдадир. Балки мазмуннинг аниклигида эмас, ушбу олдиндан маълум аниклик фаркланишдир.

Айнан фаркланиш тажрибани, содир этишнинг аниклиги ва вокелигини, унинг шакллари ва натижалари аниклигини намойиш этади

ХУЛОСА

Антропологик парадигманинг ижтимоий фалсафаси ижтимоийлик онтологиясига замон FOясини киритмокда: ижтимоийлик факат доимий тикланиб турувчи хаёт ёки хатто мунтазам туFулувчи хаёт сифатидагина мавжуддир. Шунинг учун у хаётнинг вужудга келиши ва саклаб туришни таъминловчи кучга мухтождир. Тушунарли харакат кучи мана шундай куч булиб юзага чикади. Янги онтология замонни кашф этган холда инсон олами мавжудлиги учун мавжудлик сингари аник булган мавжуд эмасликни кашф этмокда. Шунинг учун ушбу онтология хам o heon парадигмасини асослаган Парменид анъанасидан, хам cogito парадигмасини бошлаб берган Декарт анъанасидан четлашмокда.

REFERENCES

1. Илмий тафаккурнинг "парадигма" тушунчаси илмий хдмжамият томонидан кабул килинган эътикодлар, кадриятлар, усуллар, техник воситалар, концептуал схемалар мажмуини белгилаш учун америкалик фан арихчиси ва файласуф Т. Кун томонидан (каранг. Структура научных революций. М., 1975)

2. Гоббс Т. Левиафан. М., 1936. С.117

3. Там же. С. 146. (Курсив Гоббса - В.К.)

4. Кант И. Соч. в 6 тт., т.4, ч.1. С.274. (Курсив Канта - В.К.)

5. Гегель. Философия права // Соч., т. VII, М.-Л., 1934. С.10.

6. Мумтоз ва номумтоз фалсафа тахлилининг батафсил тахлили

7. Бахтин М.М. К философии поступка // Философия и социология науки и техники. Ежегодник. 1984-1985. М., 1986. С.87.

8. Делез Ж. Различие и повторение. СПб.: «Петрополис», 1998. Пер. с фр. Н.Б. Маньковской и Э.П. Юровской. С.93

9. Б.Хусанов. Эстетик Тарбия Кластерининг Таълимий Асослари. Science and Education 1 (1)

10. Lutfillo AKHATOV, A Rasulov, O Mirzorakhimov, M Sharipov, F Ibrokhimov. The Outlookings of Religious and Sufism in Teaching of Abdurakhman Jamiy. ECLSS Online 2020a

11. Хужаев, Д. Н. (2020). Алишер Навоий ижодида инсон ва унга булган мухаббат. Academic Research in Educational Sciences, 1 (4), 266-275.

12. Усманов, М. А. (2020). Мифологизация ва мифологик тафаккур илмий ихтиролар асоси сифатида. Academic Research in Educational Sciences, 1 (4), 160-164.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.