Тарихи мәліметтердің математика сабағына қызықтыру құралы ретіндегі рөлі Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

m___

— Вестник «Qp.fiey»-kst -

ТАРИХИ МЭЛ1МЕТТЕРДЩ МАТЕМАТИКА САБАГЫНА ЦЫЗЬЩТЫРУ КЕРАЛЫ РЕТШДЕП РЭЛ1

Ацдатпа

Бул макал ада окытудын эмбебап турлер1 сипат-талган: танымдьщ, же ке, ком му н и кати BTi, регулятивт1 белплер мен танбалар. Эмбебап окыту эрекеттерш курастыру уипн математика тарихы бойынша акпарат-тарды колдану мумкшд1ктер1 карастырылган. Жал-пы бшм беретш мектептерде тарихи мэл1меттермен окушыларды таныстырудьщ кажеттшп аньщталды.

Аннотация

В статье описаны группы универсальных учебных действий: познавательные, личностные, коммуникативные, регулятивные, знаково-символические. Рассмотрены возможности использования материала по истории математики для формирования универсальных учебных действий. Выявленные потребности школьников в общеобразовательных школах исторической представления информации.

Annotation

The article describes a group of universal learning actions: cognitive, personality, communication, regulatory, iconic and symbolic. The possibilities of use of the material on the history of mathematics for the formation of universal educational actions. Identified needs of pupils in secondary schools of historical reporting.

Тарихи мэл1 меттердi н математика сабагына кы-зьщтырудагы максат - Тарихи мэл1меттерд1 математика сабагына енпзу окушылардьщ ьщыласын арттырып, математиканы терещрек туануге, окылатын мэл1меттер-ге кызьщтыруга, окушылардьщ акыл-ойын кещтш, олар-дьщ жалпы мэдениетш кетеруге ьщпал етедг

«Философия коз алдымызда эркашан ашьщ туратын улы ютапка жазьшган (мен элем жешнде айтып отыр-мын), 6ipaK оны, ол жазылган тшд1 уйренбешнше жэне ол белпленген белплерд1 ажырата бшмешнше, туануге болмайды. Ал, ол математика тшнде жазьшган жэне оньщ белплер1 ушбурыштар, денгелектер жэне баска ма-тематикальщ фигуралар» - деп жазды орта гасырдьщ улы ойшылы Галилео Галилей. Б1здщ ойымызша, ¥лы ой-шылдардьщ OMipi мен айткан сездершщ тэрбиелш мэш зор. Мысалы Ковалевскийдщ б1рбеткейшп, гылымга бершгендт келешек урпакка улп бола алады.

Тьщдаушыларга математиктердщ математикага каты-

О. Т. Кдсайын,

"К^останай цаласы дК1м<)1гииц бшм oaiiMiniu, F. К^айырбеков атындагы №9 орта мектебi" ММ, математика пэнтщ мугал1м1

He?i)?i свздер: математика тарихы, оцыту, эмбебап оцыту эрекеттерi

Ключевые слова: история математики, обучение, универсальные учебные действия

Keywords: history of mathematics, education, universal education activities.

CS

К I

<c

m

о

СП &

w О

О О

w =г о

CL С

ш

X X

о

S

=г

<с

m

о х

х s

Вестник «Орлеу»-!^

111111

сы жок жепсиктерш аита отырып,олардьщ на-зарын аударта аламыз. Мысалы, Евклид езшщ математикальщ жанальщтарын формуламен емес, елец шумактарымен аищан, улы математик Омар Хайям философ,поэт жэне тэжш эде-биетшщ классип атанган [1,6.12].

Озшщ ерл1ктер1мен элемд1 мойындаткан Наполеон Бонапартта математик болган.Ол б1рне-ше теоремаларды жазып жэне белгш б!р киын есептердщ шешу жолдарын тапкан. Сонымен катар, бэр1м1зге таныс «Приключения Алисы в стране чудес» ертепсшщ авторы математик жэне логик Чарльз Л. Доджсон болган. Осындай кеп-теген галымдардыц математикадан тыс ем1рш сипаттай отырып,тындаушыны математика та-рихымен сусындата аламыз [2,6.21]. Эркашан жана математикальщ терминдерд1 откенде оньщ тарихы туралы айта кеткен жен. Мысалы:

«Сфера» - грек сезшен аударганда «сфайра»

- доп деген магынаны бшд1ред1,

«Тузу» - латын тшнен аударганда, «ипит»

- шнур,жт дегещц бшд1редг

«Трапеция» - латын тшшен аударганда, «тра-педзион» - отыргыш. Тагы баскада математикальщ терминдердщ тарихын зерттеу аркылы тындаушыны сабакка кызыктыруга болады. Ке-леа тарихи есептерге келетш болсак,

Тарихи есептер: кызыкты тарихи есептер, ежелп классикальщ тамаша бес есеп; шеыим жок; салу есептер1, «жецшмейтш, бершмей-тш», «жауыз есептер», «математиканыц керю», «улы», «бшк шыц», «данкты» жэне казактыц байыргы есептер1, казактын кара есептерц эсемгерлк есептер т.б. [3,6.15]

Казактын байыргы кара есептерг эр гасыр-да ем1рге келш, казак; ауылыныц тыныс-пр-шштн, эл-аукатын, ем1рге араласуын, максатка жету ¡зш, философияльщ курмеуш, казак халкы-ныц тэл1мшщ сыр-сипатын бейнелейдь

«Казактын кара есептерь Казак халкыныц математикальщ бшмшц колданыс жагы ба-сымдау. Ол осынысымен кунды. Казак педаш-гикасыныц математикальщ астарлары да тур-л1ше. Олар б1ресе жумбак, б1ресе елец, б1ресе кара сез, б1ресе ертек, б1ресе шмек, б1ресе дузак, б1ресе уйкас табу, б1ресе макалдап сейлеу, б1ре-се усак заттармен енер керсету, б1ресе сикырлы ой айту, б1ресе турмыс заттарын жасау туршде кездесед1

«Кынырдын жасы » есеб1 [4,с.25]. Есепке кумар 61 р иа кыцырдан жасыц нешеде? - деп

сурапты. Сонда ол: - Мешц 3 жылдан кешнп жа-сымды уш еселесещз, содан соц 3 жыл бурынгы жасымды уш еселещз. Алгашкы кебейтшдщен соцгы нэтижеш шегер1щз. Сонда мешц жасымды табасыз. Ол юа нешеде?

Жетеа нде жок, Жете сыйламайды. Жауабы. Жасы 18-де. Шешук

Кынырдын каз1рп жасын х деп алайьщ, сонда есеп шарты бойынша 3*(х+3)-3*(х-3)=Эх+9-Зх+9=18.

Тексеру1 18+3=21; 18-3=15; 21*3-3*15=63-45=18.

Казактын байыргы кара есептерг эр гасыр-да ем1рге келш, казак ауылыныц тыныс-пр-шшгш, эл-аукатын, ем1рге араласуын, максатка жету ¡зш, философияльщ курмеуш, казак халкы-ныцтэл1мшщ сыр-сипатын бейнелейдк

Мысалы:

«Бальщ» есебь Балыктыц узындыгы 30 ка-рыс. Басыныц туркы куйрыгыныц узындыгына тец. Егер басы ею есе узарса, онда басы мен куйрыгыныц узындыгыныц косындысы кара кесек епшц узындыгына тец болар едк Бальщ басыныц куйрыгыныц жэне кара епшц узындыгын табу керек.

Бальщ жеген ток болар, эл-дермеш жок болар. Бальщ торсылдагы не уипн керек? Жауабы. 6 ка-рыс. Шешу1. Бальщ басыныц узындыгын куй-рыгына тец деп, екеушщ косындысын 2х десек, есептщ б1ршип шарты бойынша, балыктыц кара кесек еп 30-2х болады. Есептщ кешнп шарты бойынша 2х+х. Демек, 30-2х=2х+х. Будан х=6 (карыс) Карыс бас бармак пен шынашьщтыц керш устаган арасы.

Шехеризада фокусы. 1001 - Шехеризада саны деп аталады. 1001 саны, 7, 11 жэне 13 сан-дарына калдьщсыз белшед1 немесе болады. Кез келген уш тацбалы санды 1001-ге кебейткенде шыгатын кебейпщц - осы уш тацбалы санды ею рет кайталап жазганга тец: немесе .

Осы санныц кемепмен «ойлаган санды табу» есебш шыгарып керешк. Ол уипн б1рш-ии окушыга уш тацбалы сан ойлау усынылады. Оны кагазга жазганы дурыс. Ещр ойлаган санга осы санныц езш пркеп жазып, сан жазылган кагазды еюнип окушыга бередк Еюнип окушы кагазга жазьшган санды 13-ке белш, шьщкан санды уипнип окушыга бередь Уипнип окушы 13-ке белшген санды 11-ге белш, тертшип окушыга беру1 керек, ал тертшип окушы 11-ге белш ген санды 7-ге белш, шьщкан санды окуы

в; х х

<с

т

о

СП

я

ш О

О

и м =г о

ос

ш

X X

о К =Г

<с

т

о х

х

№

Вестник <-Qp.fiey»-kst

в; К х

<с

m

о

СП &

W О

¡3

о о

W

=г

0

CL

с

ш ¡3

X

1

о

S =Г

<с

m

о х

х s

керек. Бул сан б1ршип окушынын ойлаган саны болады. Мунда еищандай да купия жок. Уш тан-балы 61 р сан ойлап, оны 1001-ге кебейтш, кайта 1001-ге белдш. Нэтижесшде ойлаган санньщ ез1 шьщты. Ойынды мысалмен керсетешк: Б1ршии окушы 871 санын ойлады дешк, оган 871 санын пркеп 871871 туршде жазып, екшип окушыга берд1 дел1к. Бул -ге кебейтшгенде 871871 саны шыгады. Екшип, ушшип, тертшип окушыньщ кезепмен 13, 11, 7-ге белу1, бул санды 1001-ге белумен тен. Себеб1, санын бередг Сонымен, 871 санын 1001-ге кебейтш, кайта 1001-ге бел-генде, батндще ойлаган 871 саны шыгады. Бул саннан баска да уш танбалы кез келген сан ойлап, ойынды жалгастыруга болады.

Адам ез жеке енбепмен тапкандарымен гана косымша егелш етед1. Ягни, жеке танымдьщ процестен откен бшмдер гана окушыньщ есш-де калады жэне угынады. Ол эрб!р окушыга нервп-психологиялык шыгындарды жэне ой кызметшщ кушеюш бшд1ред1. Б1зд1 н ойымы-зша, бшм берущ гуманизациялау оку процеа кезшде жагдай жасауды бшд1ред1, б!р жагынан, нервн-психалогияльщ энергия шыгындарын азайтуга барынша мумющпк беретш, екшип жагынан уйрешп жаткан материалды игеруде эсер бередг

Мундай жагдайларды жасау б1ршама кнын-дыктармен байланысты болады. Эаресе сез баска гылымдар уш'н фундаментальды бо-лып табылатын абстрактты гылымдар жайлы болганда. Мысалы, математика сондай гылым бола тура, эрюм объективп жагдайды тус1ну1 уипн кажет. Барльщ окушылар математикальщ бшм алады. Б1рак, олардьщ ¡шшдеп азы гана ездер1 математиканы жалгастырып, дамыта-ды, ал оньщ эдютерш бэр1 дерлш колданатын болады. Сондьщтан, математиканы окыгу процеа нде окушьшарга логикальщ тэртштер мен дэлелдеулер жуйеа ретшде гана емес, сонымен катар танымдьщ эдютер репнде, сурактарды практикальщ турш шешу куралы репнде бол-мауы кажет. Б1рак, окушьшарга математикальщ эдютердщ купи мен мацыздылыгын угындыру жеткшказ. Олардьщ математикальщ бшмдерш эр турл1 жагдайларда пайдалану бшкгерш да-мыту кажет. Мундай ойды Чайер УУ айткан бо-латын. Оньщ айтуынша, егер ез1мнщ окушыма мен карапайым бшм гана емес, оган келешекте есептерд1 ез бепмен шешуге мумкшдш беретш

акыл-ойдьщ икемдшгш бере алган болсам, мен канагаттанган болар ед1м. JIM. Фридманньщ математиканы окытудагы арнайы максаттарын аньщтайтын окушылардьщ акыл-ойын ендеу кажеттшгш келесщей турде курылымдайды, окыгудьщ максаты, 9p6ip окушы математикальщ бшмдер жуйеа мен оган непзделген бшм мен бшктерд1 игере 6ijiyi кажет, ягни ол: [5,6.32]

сандьщ катынастар мен табигаттагы когамдагы жэне енеркэа птеп формалар тура-лы математиканьщ карапайым зандылыктарын 63Í нд1 к бейнесш гылыми дурыс TycÍHyi жэне бул бшмдерд1 пайда болуы мен дамыгуы, тарихы жайлы аньщ туешт болуы;

математикада колданылатын гьшыми ¡зденютер мен дэлелдеулердщ карапайым эд1-стерд1 н магынасын аньщ TycÍHyi;

манызды практикальщ есептердш математикальщ модельдерш кура алып жэне оларды шеше алуы;

кез келген ендорю салаларында, ауыл ша-руашылыгында немесе кызмет керсету саласын-да жэне орта мектепп 6ÍTÍpreH сон ез бшмш e3Í дамыту немесе бшмш жалгастыруы уипн жэне орта мектепп н баска да оку пэндерш уйрену уипн математикальщ дайындыгыньщ жеткшкп болуы.

Ягни, окушылар математикадагы барльщ бел1мдердш колданбалы ерекшел1кгерш жэне кызметтщ барльщ турлер1 уипн катан логикальщ талдаулардьщ мэн-магынасын сезше oi nyi манызды.

ЭДЕБИЕТ

1. Примерная основная образовательная программа образовательного учреждения. Основная школа [Текст] / Сост. Е.С. Савинов. -М.: Просвещение, 2011. - 3426.

2. Сабалаков, А. Математика тарихынан. -Алматы: Мектеп, 1966 - 176-179 бб.

3. Глейзер, Г.И. История математики в школе: VII - VIII кл. Пособие для учителей. - М.: Просвещение, 1982. - 240 б.

4. Иванова, Т. А. Гуманитаризация общего математического образования[Текст]: Монография. /Т.А. Иванова. - Н.Новгород: НГПУ, 1998. - 206 б.

5. Шумилин, А.Т. Проблемы теории творчества [Текст]/А.Т.Шумилин.-М.: Педагогика, 1989,- 1606.