Научная статья на тему 'ТАРАҚҚИЁТ СТРАТЕГИЯСИ ВА КОНСТИТУЦИЯ ИСЛОҲОТИ'

ТАРАҚҚИЁТ СТРАТЕГИЯСИ ВА КОНСТИТУЦИЯ ИСЛОҲОТИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

73
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Конституция / тараққиѐт стратегияси / ислоҳот / демократик жамият / парламент / маъмурий ҳудуд / Constitution / strategy of development / reformation / democratic society / parliament / administrational region.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Ч. Насриддинов

Мақолада мамлакатимиз конституциясини ўзгартириш зарурати ҳақида фикр – мулоҳазалар баѐн этилган. Муаллиф шу орқали жамият ривожини таъминлаш мумкинлигига ишонч билдирган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In the article, different ideas about the need for the changes of the constitution of our republic are presented. The author believes in providing the development of society with these changes.

Текст научной работы на тему «ТАРАҚҚИЁТ СТРАТЕГИЯСИ ВА КОНСТИТУЦИЯ ИСЛОҲОТИ»

ТАРАВДИЁТ СТРАТЕГИЯСИ ВА КОНСТИТУЦИЯ ИСЛО^ОТИ

Ч. Насриддинов

Чирчик ОТКМБЮ Гуманитар фанлар кафедраси доценти

АННОТАЦИЯ

Маколада мамлакатимиз конституциясини узгартириш зарурати хакида фикр - мулохазалар баён этилган. Муаллиф шу оркали жамият ривожини таъминлаш мумкинлигига ишонч билдирган.

Калит сузлар. Конституция, тараккиёт стратегияси, ислохот, демократик жамият, парламент, маъмурий худуд.

ABSTRACT

In the article, different ideas about the need for the changes of the constitution of our republic are presented. The author believes in providing the development of society with these changes.

Keywords. Constitution, strategy of development, reformation, democratic society, parliament, administrational region.

КИРИШ

Мамлакатимиз Конституцияси кабул килинган санага якинда 30 йил тулди. Агар бу вактни инсон умрига киёслайдиган булсак, киска давр эмас; шу давр ичида янги бир авлод вояга етиб, жамият, умуман дунёнинг ижтимоий -иктисодий хамда сиёсий - мафкуравий манзараси таниб булмас даражада узгариб кетди. Айтмокчиманки, шунча йиллар утиб, конституциямизга, унинг ижтимоий-сиёсий окибатларига бахо берсак булади, аникроги, шундай бахони беришимиз зарур, токи кейинги хаётимиз яхширок, фаровонрок булсин! Колаверса, вакт утган сари хар кандай мукаммал тизим хам заифлашиб, янги, узгарган шароитларга мос келмай колади - уни такомиллаштириш зарурати пайдо булади. Эхтимол, конституциямиз 30 йил аввалги шароит нуктаи назаридан тугри булгандир, бирок бугунги кун назари билан карасак, унда етишмайдиган ва ортикча уринлар борлиги кузга ташланиб колади. Якинда Россия Федерацияси Конституциясига киритилган узгартишларни бунга мисол килиб келтириш мумкин. "Агар дунё тажрибасига назар ташлайдиган булсак, -деган эди Узбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев - туб бурилиш даврида купгина давлатларда конституциявий ислохотлар амалга оширилганини курамиз. Шу сабабли,

October, 2022

515

...жахон конституциявий тажрибасини урганиб, пухта уйлаган холда бугунги ва келгуси тараккиётимизни белгилаб берадиган Асосий конунимизни такомиллаштириш масаласини хам куриб чикишимиз керак" Шу маънода, бир фукаро, зиёли сифатида конституциямиз, уни узгартириш зарурати хакидаги узимнинг шахсий фикрларим билан уртоклашмокчи эдим.

АДАБИЕТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА НАТИЖАЛАР

Конституциямиздаги мухим кемтикликлардан бири шуки, унда демократик жамият куриш талабларидан бири булган импечмент, яъни Президентга ишончсизлик билдириш имконияти назарда тутилмаган. Бу нарса давлат хокимиятлари, айникса, Президент хокимиятининг тийилиб туриш тамойилига амал килишини имконсиз килиб куяди. Яна бир таклифим мамлакатимизни Президент Республикасидан Парламент Республикасига утказиш зарурати билан боглик. Чунки бизда тарихан карор топган шарт-шароит, миллий менталитет, миллий зехният нуктаи назаридан сиёсий бошкарувнинг Президент Республикаси шакли узини окламади. Жамиятимизда авж олган коррупция ва жиноятчилик, инсон хукукларининг поймол этилиши, неча юз минглаб юртдошларимизнинг мамлакатдан чикиб кетаётганлиги бунинг исботи була олади. Агар мазкур узгаришни амалга оширсак, конституциямизнинг 10-моддасида ёзиб куйилган: "Узбекистон халки номидан факат у сайлаган Республика Олий Мажлиси ва Президенти иш олиб бориши мумкин", деган мухим коиданинг ижросини таъминлаган буламиз. Шундагина Парламент чинакамига "халк уйи"га айлана олади.

Учинчидан, мамлакатимизда вицепрезидентлик институтини, лавозимини кайта тиклаш зарур. Тугри, хозирги холатда Узбекистон Республикасининг амалдаги Президенти уз вазифаларини бажара олмайдиган холатларда унинг вазифа ва ваколатлари вактинча Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати раисининг зиммасига юклатилиши 96-моддада курсатиб утилган. Лекин бунинг етарли эмаслигини хаёт курсатди. Агар вицепрезидентлик лавозими кайта тикланиб, у бир вактнинг узида Сенатга раислик килса, максадга мувофик булар эди. Шунда хар турли тушуниксиз холатлар булмасди. Давлат бошкарувининг бу шакли дунёнинг энг демократик мамлакатларидан бири булган АКТТТда. яхши маънода уз ифодасини топган.

Яна бир таклифим Конституциянинг хаётчанлигини таъминлаш билан боглик. Гап шундаки, унда ёзиб куйилган купгина талаблар хаётда уз аксини топмаяпти. Масалан, 67-моддада цензурага йул куйилмаслиги курсатиб утилган булса-да, биз хаётда

October, 2022

516

бунинг аксини курамиз. Ёки, судларнинг мустакиллиги хакидаги коидаларга хам шундай бахо бериш мумкин. Улар мустакил эмаслигини барчамиз яхши биламиз. Гап судлар хакида борар экан, суд хокимиятининг олий шакли -конституциявий суд хакида тухталишга тугри келади. Чунки судлов институтининг бу шакли номигагина мавжуд - шу давр ичида бу идоранинг бирон бир конун ёки карорни Конституцияга мос келмаслиги важидан бекор килганлигини билмайман. Х,озир хам давлат хокимиятининг турли тармоклари томонидан Конституцияга зид юридик хужжатлар юзлаб, минглаб сонда кабул килинмокда, лекин бу судлов идораси томонидан бунга чек куйиш учун хеч кандай чора-тадбир курилмаяпти. Шу маънода Конституциявий судни тугатиб, унинг ваколатларини Олий судга утказилса, максадга мувофик булар эди.

Яна бир муаммо референдум ва сайловлар утказишнинг конституциявий талаблари хамда амалиёт уртасидаги зиддият билан боглик. Масалан, биринчи Президент умр буйи шу лавозимда колди. Вахолангки, у купи билан икки марта сайланиши лозим эди. Уша даврда президентлик муддати хам референдум оркали 5 йилликдан 7 йилликка утказилди, аммо кейинчалик ими-жимида, кайта референдум утказмасдан яна 5 йиллик муддатга кайтарилди.

Махаллий маъмурий худудлар - вилоят, шахар ва туманлар хокимларининг махаллий кенгашларга раислик килишлари хам демократик жамият талабларига зид эканлиги бугун бот - бот гапириляпти; бу масала хам Конституция даражасида хал этилиши зарур. Шунингдек, хокимларнинг тайинланиши билан боглик амалиёт хам узгариши керак. Чунки хозирча хоким халк олдида эмас, балки узидан юкоридаги амалдор олдида хисобдон хисобланади. Жамиятимиздаги хозирги ишсизлик кулами хамда ахолининг ижтимоий ахволини хисобга олган холда давлатнинг хар бир мехнатга ярокли фукарони иш билан таъминлаш мажбуриятини конституцияга ёзиб куйиш зарур. Шунингдек, хар бир ишсиз инсон белгиланган ишсизлик нафакасини олиш имкониятига эга булсин! Тугри, амалдаги конституциянинг 37-моддасида "Х,ар бир шахс мехнат килиш, конунда курсатилган тартибда ишсизликдан химояланиш хукукига эгадир" деб ёзиб куйилган, аммо бу етарли булмаяпти.

Х,ар кандай мамлакатда ижтимоий соха, айникса, таълим ва тиббий хизмат мухим саналади. Узбекистонда хам асосий муаммолар илдизи аслида шу тармоклар фаолияти, уларга нисбатан аник бир сиёсий ва хукукий ёндашувнинг йуклиги билан боглик. Колаверса, мамлакатимиз истикболи шу сохалар фаолияти билан белгиланади. Шунинг учун хам тиббий хизмат хамда таълимнинг хар кандай даражаси ва шакли текин эканлиги хакидаги коида Конституцияда уз

October, 2022

517

аксини топиши максадга мувофик. Тугри англадингиз - бу хизмат турлари мутлако текин булиши зарур!

Конституцияда шунака моддалар борки, улар факатгина деклоратив характерга эга, шунинг учун хам уларни матндан чикариб ташлаш максадга мувофик, деб уйлайман. Чунки мохиятан конституцияда мавжуд булган холатлар хаётда уз аксини топиши лозим. Унинг конституциялиги хам шунда, аслида. Масалан, оила хакидаги бобни олиб курайлик. Унда оила давлат химоясида эканлиги таъкидланади. Бирок унинг кандай хукукий ёхуд ижтимоий механизм, воситалар билан химояланиши курсатиб утилмаган. Колаверса, биз канчалик конституциямиздаги шу ва шунга ухшаш узига хосликлар билан мактанмайлик, бир нарсадан куз юмиб булмайди: конституция кабул килиниб, кучга киргач, мамлакатимизда оилавий ажримлар ва низолар сони мунтазам равишда ошиб борди. Энди биз бу курсаткич буйича дунёнинг олд давлатларидан бирига айландик. Агарда асосий конунимиздаги ушбу бобнинг жамият, халк учун кандайдир ижобий таъсири булганида эди, бундай булмасди.

Шу маънода, бизда давлат идоралари, у Президент махкамаси, вазирликлар, Парламент, суд - прокуратура органлари ёки куч ишлатувчи тизимлар булсин, барчаси ёпик. Ахир улар халкнинг хизматкорлари булишлари керак эмасми!?

Шунингдек, утган аср 90 - йилларининг бошида колхозларнинг тугатилиши билан 70 йил давомида халк мехнати эвазига яратилган жуда катта моддий ва маънавий бойликлар талон - тарош килинди. Колхозлар тугатилди-ю, аммо уларнинг урнига хеч бир бошкарув идораси яратилмади. Натижада кишлоклар эгасиз колди, мамлакатимиз иктисодиётининг бош сохаси булган кишлок хужалиги хонавайрон булди, миллионлаб ахоли ишсиз колди. Колхоз бу - хокимлик ва фермер уртасида богловчи восита, у кишлок ахолисини ва кишлок хужалигини бошкаришнинг энг самарали шакли! Уни кайта тиклаш оркали биз иктисоднигина эмас, балки ижтимоий муносабатларниям яхшилаймиз. Тугри, колхозлар советлар даврида ташкил этилди, аммо уларнинг бу тузум мафкурасига алокаси йук, сабаби у бизнинг миллий зехниятимизга тула - тукис мос келади. Чунки бизга жамоавийлик психологияси хос. Шунинг учун хам конституцияга ижтимоий - иктисодий инструмент сифатида колхоз хакидаги бобнинг киритилиши максадга мувофик. Уни колхоз, жамоа хужалиги ёки бошка ном билан аташнинг ахамияти йук.

Ва нихоят, сунгги таклиф шундан иборатки, агар дунёда Узбекистон деган мамлакат ягона эканлигини, узбек

October, 2022

518

миллатига мансуб инсонларнинг дунё буйлаб сочилиб кетганлигини эътиборга оладиган булсак, Бош Комусимизда "Узбекистон - барча узбеклар учун ватандир. Улар дунёнинг кайси мамлакатида яшашмасин, узларининг тарихий ватанларига эмин - эркин келиб - кетиш, агар шу ерда яшашни хохлашса, хеч бир монеликсиз фукаролик олиш хукукига эгадирлар" деб ёзиб куйилиши керак.

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни айтишим мумкинки, агар Бош Комусимизга шу узгаришларни олиб кирадиган булсак, Конституция талабларини хаётимиз шарт-шароитларига мувофик келишини таъминлашдан ташкари, унинг 7-моддасида ёзиб куйилганидек: "Халк давлат хокимиятининг бирдан-бир манбаидир"деган талабни, шунингдек, Тараккиёт стратегиясида курсатилган вазифаларни муваффакиятли бажариш имкониятига эга буламиз.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг Конституцияси. Т.: "Узбекистон", - 2018 й.

2. Шавкат Мирзиёев. Янги Узбекистон тараккиёт стратегияси асосида демократик ислохотлар йулини катъий давом эттирамиз. "Янги Узбекистон" газетаси, 223-сон, 2021 йил, 7 ноябрь, 3-бет.

October, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

519

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.