CC BY
0Труды Академии МВД Республики Таджикистан № 1 (61). 2024
Осори Академияи ВКД Ч,умдурии Точикистон
ТДУ 343.847
ТАНЗИМИ ^УКУКИИ И^РОИ КОРХОИ ХДТМЙ ПРАВОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ ИСПОЛНЕНИЯ ОБЯЗАТЕЛЬНЫХ РАБОТ LEGAL REGULATION OF THE PERFORMANCE OF COMPULSORY WORK
Зокирзода З.Х., Zokirzoda Z.Kh.
Муовини аввал, муовини ректор оид ба корхои таълими Донишкадаи омузгории Тоцикистон дар ноуияи Рашт, номзади илмхои ^уцуцшиносй, дотсент Первый заместитель, проректор по учебной работе Педагогического института Таджикистана в Раштском районе, кандидат юридических наук, доцент First Deputy, Vice-Rector for Academic Affairs Pedagogical Institute of Tajikistan in Rasht region, Candidate of Legal
Sciences, Associate Professor
Ихтисоси илми: 12.00.08 - Дукуки чиноятй ва криминология; хукуки ичрои чазои чиноятй (5.1.4. Илмхои чиноятй-хукукй).
Научная специальность: 12.00.08 - Уголовное право и криминология; уголовно-исполнительное право (5.1.4. Уголовно-правовые науки).
Scientific specialty: 12.00.08 - Criminal law and criminology; penal law (5.1.4. Criminal law sciences).
Тацриздщанда: Абдурашидзода А.А. - котиби Шурои олимони Академияи ВКД Чумхурии Точикистон, номзади илмхои хукукшиносй, дотсент.
Рецензент: Абдурашидзода А.А. - секретарь Ученого совета Академии МВД Республики Таджикистан, кандидат юридических наук, доцент.
Reviewer: Abdurashidzoda A.A. - Secretary of the Academic Council of the Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Tajikistan, Candidate of Legal Sciences, Associate Professor.
Аннотатсия: Дар макола масъалаи танзими хукукии ичрои чазои корхои хатмй мавриди тахлилу баррасй карор гирифтааст. Зимни тахкикот муаллиф андешахои олимони ватанию хоричй ва меъёрхои конунгузориро тахлил намуда, танзими хукукии ичрои корхои хатмиро муайян кардааст. Дар натичаи тахкикот муаллиф ба хулосае омадааст, ки аксарият чонибдори ташкили сохтори нав оид ба ичрои чазои корхои хатмй мебошанд. Ба андешаи муаллиф, ичрои корхои хатмй дар махалли истикоматй сохтор ва ё таъини шахси масъулро такозо менамояд. Дар асоси ин, пешниход мегардад, ки дар нохияхо (шахрхо) шуъбаи ичрои чазо дар намуди корхои хатмй ва намояндаи он дар сохтори чамоатхои шахраку дехот ташкил карда шавад.
Вожа^ои калиди: танзими хукукй, ичрои чазо, корхои хатмй, намуди чазо, чазои чиноятй, нозироти ичрои чазо, конунгузорй дар самти ичро.
Аннотация: В статье проанализирован вопрос правового регулирования исполнения обязательных работ. В ходе исследования автором проанализированы мнения отечественных и зарубежных ученых и законодательные нормы, а также, предложил правовое регулирование исполнения обязательных работ. В результате исследования автор пришел к выводу, что большинство ученых выступает за создание новой структуры исполнения наказаний в виде обязательных работ. По мнению автора, исполнение обязательных работ по месту жительства требует создания специальной структуры либо назначения ответственного
(щ
e-mail:
zafar.khayrullozoda@mail. ru
Труды Академии МВД Республики Таджикистан №l(6l).2024 f i
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистои
лица. Исходя из этого, в районах (городах) предлагается организовать отдел исполнения наказаний в виде обязательных работ и его представителя в структуре городских и сельских джамоатов.
Ключевые слова: правовое регулирование, исполнение наказания, обязательные работы, вид наказания, уголовное наказание, инспекция исполнения наказания, законодательство в сфере исполнения наказания.
Annotation: The article analyzes the issue of legal regulation of the performance of compulsory labor. During the study, the author analyzed the opinions of domestic and foreign scientists and legislative norms, and also proposed legal regulation of the performance of compulsory work. As a result of the study, the author came to the conclusion that the majority of scientists advocate the creation of a new structure for the execution of punishments in the form of compulsory labor. According to the author, the performance of compulsory work at the place of residence requires the creation of a special structure or the appointment of a responsible person. Based on this, in districts (cities) it is proposed to organize a department for the execution of punishments in the form of compulsory labor and its representative in the structure of urban and rural jamoats.
Key words: legal regulation, execution of punishment, compulsory labor, type of punishment, criminal punishment, control of execution of punishment, legislation in the direction of execution.
Дар назария ва амалияи хукукшиносй яке аз масъалахои мубрам танзими хукукии ичрои чазои чиноятй ба хисоб меравад. Ин чо чазои корхои хатмиро ба таври махсус метавон ёдовар шуд, зеро бинобар сабаби нав ворид шуданаш ба конунгузории чиноятй аз мушкилихои танзимй-хукукй орй намебошад. Корхои хатмй яке аз чазохои хусусияти инсондустй доштаи чиноятй ба хисоб рафта, дар низоми чазои чиноятй дар аксарияти давлатхои чахон мавкеи намоёнро ишгол менамояд.
Мавриди зикр аст, пахлухои танзимй-хукукии ичрои чазои чиноятй дар намуди корхои хдтмй дар илми хукукшиносии хоричй доираи васеи тахкикотро фаро мегирад, вале дар илми хукукшиносии ватанй дар ин самт тахкикоти мушаххаси илмй ба анчом нарасидааст. Чунин холат аз хал нашудани мушкилоти дорои хусусияти назарию амалй дар самти ичрои чазои корхои хатмй дарак медихад. Бинобар ин, тахкикоти мазкур дар илми хукукшиносии Чумхурии Точикистон (минбаъд - Ч,Т) аз хар чихат бисёр мубрам ба хисоб меравад.
Бояд тазаккур дод, ки корхои хатмй як намуди чазои алтернативии махрум сохтан аз озодй мебошад. Аз ин ру, пахншавии тачрибаи истифодаи он ба кам шудани шумораи махкумшудагоне, ки ба чазои махрум сохтан аз озодй махкум
шудаанд, мусоидат мекунад ва ба ин васила, ба рушди низоми чазои чиноятй дар асоси принсипхое, ки ба стандартхои байналмилалии муносибат бо
махкумшудагон мувофикат мекунанд, равона карда шудааст. Дар бораи пахлухои назариявию амалии чазои корхои хатмй як катор олимони хоричй тахкикоти арзишманди илмй анчом додаанд.
Аз чумла, А.С. Горбачев кайд мекунад, ки масъалаи ичрои намудхои алтернативии чазо холо дар тамоми чахон хеле мухим аст. Проблемахои назариявй ва амалии истифодаи алтернативи чазои махрум сохтан аз озодй, ки корхои хатмиро дар бар мегиранд, гуногунчанба мебошанд. Бинобар ин, ба омузиши чанбахои хукуки чиноятй ва ичрои чазои чиноятии истифодаи ин намудхои алтернативии чазо ахаммияти калон дода мешавад [4, с. 35].
Ба андешаи В.А. Уткин, афзоиши шумораи чорахои алтернативй дар намуди корхои хатмй хамчун чазои вокеие, ки ба чудо намудани махкумшуда аз чомеа вобаста намебошанд, умуман бояд мусбат арзёбй карда шавад. Аммо амалияи истифодаи онхо як катор мушкилотеро нишон дод, ки ба татбики самараноки онхо халал мерасонанд [19, с. 203]. Дар ин хусус ба андешахои олимони боло розй шудан мумкин аст. Зеро аз як тараф, мавчудияти чунин чазо дар низоми
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон
чазои чиноятй аз инсондустона будани конунгузории чиноятй дарак дода, аз тарафи дигар, амалияи ичрои чазои мазкур хануз бо мушкилоти гуногун ру бу ру мебошад.
Дар илми хукукшиносии ватанй оид ба ичрои чазои корхои хатмй харчанд тахкикоти комплексии мушаххас анчом напазируфта бошад хам, вале новобаста аз ин, атрофи пахлухои мухталифи он бисёре аз олимони ватанй андешахои арзишманди илмиро ироа кардаанд.
Аз чумла, А.А. Абдурашидзода таъкид намудааст, ки сиёсати асосии Точикистон дар сохаи ичрои чазои чиноятй дар самти гуманизатсияи низоми чорахои таъсири хукукии чиноятй, баланд бардоштани самаранокии ичрои намудхои гуногуни чазо, бо максади ноил шудан ба хадафхои худ инкишоф меёбад. Функсияи ичрои чазои чиноятй барои хар як давлат ба таври объективй мухим мебошад [2, с. 45].
Ба андешаи Г. Шокирзода, хусусиятхои ичрои чазои чиноятии махкумшуда на танхо муносибати у ба раванди адои чазо, балки ба воситахои асосии ислохсозй низ таъсир мерасонад. Бинобар ин, имкони амалй намудани манфиатхои конунии онхо дар бехтар намудани шароити адои чазо ва шартан пеш аз мухлат озод кардан, инчунин дигар намудхои имтиёзхое, ки вазъи хукукии онхоро бехтар мегардонанд, дар баробари дигар нишондихандахои мусбат ба иштироки занони махкумшуда дар кори чамъиятй низ вобаста аст. Дар баробари ин, дар корхои чамъиятй иштирок кардани занони махкумшуда онхоро аз иштирок кардан дар мехнат озод намекунад.
Инчунин, занони махкумшуда бояд бо тартиби мукарраргардида раванди таълимро риоя намуда, дар чорабинихое, ки барои хамаи занони махкумшуда хатмй мебошанд, иштирок намоянд [21, с. 149].
Дар ин хусус А.А. Абдурашидзода чунин изхори назар намудааст, ки хама гуна институтхои ичтимой, аз чумла, низоми ичрои чазохои чиноятй, барои конеъ кардани ниёзхои муайяни ичтимой, ки накши институтро дар чомеа тавсиф
мекунанд, эчод карда мешавад. Максад ва вазифахои низоми ичрои чазои чиноятй барои ташаккули вохидхои сохтории он ва вазифахои функсионалии кормандон мухим мебошанд. Ч,омеа ба низоми ичрои чазои чиноятй, пеш аз хама, хамчун як институте, ки мухофизатро аз чиноят таъмин мекунад, манфиатдор аст [2, с. 45]. С.Т. Мирзоев масъалахои ичрои чазои чиноятиро дар намуди чарима ба таври васеъ матрах намуда, кайд менамояд, ки ичрои чазо мархилаи хотимавй ва мухимтарини амалисозии чавобгарии чиноятй мебошад [11, с. 143-169].
Дар адабиёти ватанй, хамзамон, кайд мегардад, ки хусусияти корхои хатмй дар бемузд будани мехнати махкумшуда ифода мегардад. Фаркияти ин намуди чазо аз корхои ислохй, ки ба фоидаи давлат нигох доштани фоизи муайяни музди мехнати махкумшударо пешбинй менамояд, дар он аст, ки корхои хатмй бе пардохти музди мехнат анчом меёбад.
Мехнати ройгон дар чараёни ичрои ин намуди чазо ба он равона карда шудааст, ки дар махкумшуда хисси хурмату эхтиром нисбат ба чамъият ва манфиатхои чамъиятй бунёд шавад. Аз хамин нуктаи назар, дар м. 48(1) Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон (минбаъд - КЧ, Ч,Т) сухан на дар бораи мехнати бемузд ба фоидаи шахси муайян ё ташкилот ё чабрдидаи чиноят, балки дар бораи ба чамъият фоиданок будани корхои ичрошаванда меравад, яъне, дар бораи ичро намудани корхои фоиданоки чамъиятй. Ин хусусияти чазои корхои хатмй маънои онро дорад, ки суд баъди баровардани хукм, мазмуни онро барои махкумшуда маънидод карда дихад [12, с. 392].
Ба андешаи У.А. Азиззода, чазо дар намуди корхои хатмй метавонад бидуни харочоти иловагй, масалан, бо салохдиди худ, дар вакти холй аз кор ё тахсил, бо рохи ичрои ухдадорихои мехнатй ва таъмини хуччатхои зарурй ичро карда шавад [3, с. 360]. Дигар пажухишгарони точик аз чумла, З.А. Камолов [5], А.И. Сафарзода [15] низ аз ин роххо барои афзоиши самаранокии истифодаи ин намуди чазо ёдовар шудаанд.
Осори Академияи ВКД Ч,умхурии Точикистон
Дигар олимони ватанй аз чумла, профессор Т.Ш. Шарипов чунин кайд мекунад, ки чазои корхои хатмй аз кадом сабаб хуб аст ва барои чй дар аксарияти давлатхо ба он афзалият ё диккати махсус медиханд? Аввалан, ин натичахои назарраси он мебошад - тоза гардидани кисми куча, тоза гардидани партовгоххо, ранг намудани деворхо ва гайра. Сониян, дар ин намуди чазо иктидори калони тарбиявй махфуз аст, зеро хукуквайронкунанда бо мехнати худ зарари расонидаашро дар пеши чашми аъзоёни чомеа чуброн мекунад. У имконият дорад, ки рафтори худро аз сари нав фикр кунад, ба чамъият фоидаовар шавад ва то дарачаи муайян обруву эътибори худро баркарор намояд [20, с. 120].
Профессор М.М. Махмудзода дар мавриди корхои хатмй кайд мекунад, ки "Ин чазоест, ки дар он шахс имкон дорад бо мехнати худ гунохи худро дар назди чомеа ва давлат чуброн кунад, бидуни аз даст додани кор, мухити шинос, оила ва гайра" [9, с. 69].
Хдмин тавр, тахлили андешахои олимони ватанй нишон медихад, ки бисёре аз чанбахои ичрои чазои корхои хатмиро кушода, равшан намудаанд. Чунин холат гувохй аз он медихад, ки дар тахкики масъалаи ичрои корхои хатмй, махсусан дар илми хукукшиносии ватанй мавкеи олимони кишвар хеле калон мебошад.
Бояд тазаккур дод, ки боби 3.1. (Кодекси ичрои чазои чиноятии Чумхурии Точикистон (минбаъд - КИЧ,Ч, Ч,Т) ба масъалаи ичрои чазои корхои хатмй бахшида шудааст. Дар м. 29.1 КИЧ,Ч, Ч,Т тартиби ичрои чазои корхои хатмй ва баъзе пахлухои раванди ичрои чазои мазкур мукаррар шудааст. Мувофики моддаи мазкур макомоти махаллии хокимияти давлатй
вазифадоранд, ки бо мувофикаи нозироти корхои ислохй руйхати муассисахоеро, ки дар онхо чазо дар намуди корхои хатмй анчом дода мешавад, тасдик намоянд, яъне дар хакикат бо кор таъмин намудани махкумшудагон ба зиммаи макомоти махаллй гузошта шудааст.
А.А. Абдурашидзода дар ин хусус кайд мекунад, ки дар баъзе минтакахо макомоти махаллй бо бахонаи бекорй, яъне мушкили истифодаи мехнати афроди ба корхои хатмй махкумшуда объектхоро муайян намекунанд ё ба микдори нокифоя медиханд. Тачрибаи чахонй нишон медихад, ки чинояткороне, ки ба чамъият бемузд хизмат мерасонанд, ба ободонии махалхои истикоматй, таъмири мактабхо, беморхонахо, ичрои корхое чалб карда мешаванд, ки натичааш равшан аст [1, с. 95].
Корхои хатмй хамчун намуди чазои чиноятй дар Ч,Т ба конунгузории чиноятй ва ичрои чазои чиноятй аз мохи майи соли 2004 ворид карда шудааст ва дар амал татбик карда мешавад. Инкишофи минбаъдаи инсонпарварона кардани меъёрхои хукуки чиноятй дар Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи ворид намудани тагйиру иловахо ба КЧ ЧТ 17-уми майи соли 2004 тачассум ёфта, ба Кодекс 11 моддаи нав - моддахои 11(1), 48(1), 153(1), 179(1), 202(1), 202(2), 206(1), 237(1), 307(1), 307(2), 307(3) илова карда шудаанд.
Дар конунгузории ФР бошад, ба андешаи В.П. Марков он дар КЧ ва КИЧЧ ФР дар соли 1996 ба таври конунй мукаррар карда шудааст, вале дар амал нисбй татбик карда мешавад [8, с. 275]. Дар ин хусус С.А. Рожков чунин кайд менамояд, ки корхои хатмй бо Конуни федералии № 177-ФЗ аз 28 декабри соли 2004 мавриди амал карор дода шудааст [14, с. 127]. Ин аз он шаходат медихад, ки корхои хатмй дар ЧТ ва Федератсияи Россия (минбаъд - ФР) харчанд дар як сол мавриди амал карор гирифта шуда бошад хам, дар ЧТ якчанд мох барвактар амали худро огоз кардааст. Доир ба татбики ин чазо дар адабиёти хукукй духурагй ба назар мерасад. Баъзе аз олимон аз бисёр татбики шудани корхои хатмй ва баъзеи дигар аз кам татбик шудани он изхори назар намудаанд.
Аз чумла, С.А. Рожкин кайд менамояд, ки натичахои татбики корхои хатмиро тахлил намуда, ба хулосае омадан мумкин аст, ки амалияи судии татбики ин чазо инкишоф ёфта, нисбат ба
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон
шахсоне, ки дар содир намудани чиноят гунахгоранд, васеътар мукаррар карда шудааст. Шумораи махкумшудагон дар ин намуди чазо мунтазам меафзояд ва айни замон такрибан 5 дар сади низоми чазои чиноятиро ташкил медихад, ки ба чудо нигох доштани махкумшуда аз чомеа вобаста намебошанд. Аксари онхое, ки ба корхои хатмй махкум шудаанд, барои дуздй ва касдан саркашй аз пардохти алимент адои чазо мекунанд [14, с. 127].
Дар ин хусус Ю.Ю. Лопотенко чунин кайд мекунад, ки ичрои чазо дар намуди корхои хатмй дорои як катор мушкилот мебошад. Аввалан, хангоми чустучуи ташкилоту ширкатхое, ки дар он махкумшудагон ба корхои хатмй бояд чалб карда шаванд, мушкил аст. Макомоти махаллии хокимияти давлатй метавонанд хангоми интихоби ташкилотхо барои махкумшудагон ыишати адои чазо дар намуди корхои хатмй аз хамкорй бо макомоти ичрои чазои чиноятй даст кашанд. Сабаби ин дар бевосита танзим нагардидани фаъолияти макомоти хокимияти махаллй оид ба ташкили ичрои ин чазо мебошад.
Мушкилоти дар боло зикршуда хеле мухим аст, зеро судхое, ки дар бораи набудани ташкилотхои ичрои чазо маълумот доранд, табиист, ки ба ичрои онхо шубха доранд ва дар натича мачбур мешаванд, ки ин чазоро таъин накунанд [6].
Аз андешахои мазкур бармеояд, ки ичрои чазои корхои хатмй хануз ба таври пурра татбик карда намешавад. Аз ин лихоз, новобаста аз чазои ислохкунанда буданаш амалан судхо ин намуди чазоро камтар татбик мекунанд, зеро дар раванди ичро намудани он хануз мушкилоти зиёд ба назар мерасад.
Тахкикоти илмй нишон медихад, ки ичрои чазои корхои хатмй харочоти зиёдро талаб менамояд. Дар ин хусус хак ба чониби И.Р. Тулиев мебошад, ки чунин кайд намудааст: кори хатмй, ки дар конунгузории Чумхурии Точикистон мукаррар шудааст ва гарчанде ки он амал кунад х,ам, вале он ташкил намудани чойхои кори иловагиро такозо мекунад, ки ин боз аз бучети чумхурй чудо кардани
маблаги иловагиро талаб менамояд [17, с. 30].
Дар к. 3 м. 29.1 КИЧЧ ЧТ масъалаи муайян кардани чои кор ва намуди кор барои ичрои корхои хатмй ба зиммаи макомоти махаллии хокимияти давлатй вогузор гардидааст. Намуд ва хусусияти корро макомоти махаллии хокимияти давлатй муайян менамояд. Чун коида корхои хатмй малакаи махсуси касбиро талаб намекунад - ободонй, кабудизор кардани худуди муайян, тоза намуданни бино, корхои борбардорй ва борфарорй ва гайра. Барои махкумшудагони ноболиг мухим он аст, ки ичрои кори хатмии таъй-иншаванда ба кадри куввати онхо муво-фик бошад. Махкумшудагон хукуки рад намудани кори ба онхо пешниходшударо надоранд [16, с. 159].
Дар амалияи хукуктатбиксозй яке аз мушкилот махз дар самти мазкур, яъне муайян намудани намуди кор барои адои корхои хатмй ба хисоб меравад. Дар хусуси меъёри болозикр олимон андешахои мухталиф баён кардаанд. Аз чумла, дар адабиёти хукукй оварда шудааст, ки ин мукаррароти меъёрй ба суолхои зерин чавоби якхела намедихад: ин чй гуна номгуйи объектхост, оё дар он ташкилотхои мушаххасе, ки хохиши ба корхои хатмй кабул кардани махкумшудагонро изхор кардаанд, номбар карда шаванд ё он корфармоёнро, ки аслан бо онхо муайян мекунанд, махкумшудагон чазоро адо карда метавонанд, ин руйхат бояд дар кадом мухлат мукаррар карда шавад, оё объектхои мушаххас хангоми бастани шартномахо ба таври илова мувофика карда мешаванд, шумораи
махкумшудагоне, ки корфармо онхоро кабул карда метавонад ва гайра [13, с. 264]. Ба андешаи мазкур розй шудан мумкин аст, зеро конунгузорй намуди кор ва шакли иншоотро дакикан мукаррар накардааст ва судхо низ инро муайян накарда, ба зиммаи макомоти махаллй вогузор менамоянд. Дар ин чо бояд, аввалан, намудхои корхое, ки барои адои корхои хатмй мувофик мебошанд ва сипас, намудхои иншоот (давлатй ва ё гайридавлатй) мукаррар карда шаванд.
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон
Бинобар ин, ба м. 29.1 КИЧЧ ЧТ иловахо ворид кардан лозим аст, то тартиби самараноктар муайян кардани намуди кор ва объектхоеро, ки дар онхо чазои чиноятй дар намуди корхои хатмй татбик кардан мумкин аст, таъмин карда шавад. Масалан, хар сол тартиб додани фехристи ташкилотхои мушаххасе, ки ариза додаанд ва бо макомоти махаллии хокимияти давлатй оид ба истифодаи мехнати махкумшудагон шартнома бастаанд ё бо усули мунтазам пурра кардан ва ислох кардани руйхат, вакте ки пас аз бастани созишнома бо корфармои мушаххас, макомоти ичроияи хокимияти давлатии нохия бояд шартномаро барои тасдик ба нозироти дахлдори макомоти ичрои чазои чиноятй фиристад, ки дар ин бора ин фиристонандаро огох мекунад ва у бошад, дар навбати худ ба корфармои манфиатдор хабар медихад.
Дар нозироти ичрои чазо аксар вакт дар ёфтани объект барои мехнати озоди махкумшудагон душворихо ба амал меоянд, зеро шумораи корхонахои коммуналй нисбатан кам мебошанд. Сохибкорони хусусй бо вучуди озод буданашон дар таъмини кор ба махкумшудагон чандон фаъол нестанд.
Сухан дар бораи он аст, ки масъалахои ухдадорихои корфармоён оид ба пардохти хакки сугурта ва чуброни зарари хангоми ичрои ухдадорихои мехнатии махкумшудагон аз чихати конунй халлу фасл нашудаанд [19, с. 203]. Е.Е. Мелюханова дар ин хусус чунин кайд намудааст, ки эхтимол, мушкилоти мубрами ичрои чазо дар намуди корхои хатмй масъалаи муайян кардани намуди кори хатмй ва иншооте мебошад, ки дар он бояд чазои корхои хатмй адо карда шаванд.
Х,окимияти махаллй дар шароити бекории мавчуд бо мушкили нарасидани иншооте, ки дар онхо бояд корхои хатмй анчом дода шаванд, дучор меоянд. Рохбарони ташкилотхое, ки дар онхо махкумшудагон метавонанд ба корхои хатмй машгул шаванд, аз хамкорй бо макомоти хокимияти махаллй оид ба масъалахои ичрои корхои хатмй худдорй мекунанд [10, с. 82]. Ба андешаи муаллиф
розй шудан мумкин аст ва иловатан бояд кайд намуд, ки халли ин мушкилот метавонад таъсиси механизми
хавасмандгардонии ташкилотхо бошад, ки дар онхо махкумшудагон метавонанд ба корхои хатмй чалб карда шаванд.
Дар тафсири КИЧЧ ЧТ оварда шудааст, ки корхона, муассиса, ташкилоти мушаххасе, ки махкумшуда корхои муфиди ройгони чамъиятиро ичро менамояд, дар конун бо номи чойхо омадааст. Дар зери мафхуми корхои чамъиятй мачмуи корхое фахмида мешавад, ки бояд махкумшуда ичро намояд [16, с. 160].
А.А. Устинов дар ин хусус кайд менамояд, ки ба таври конунй асосхои худудии адои чазо дар намуди корхои хатмй нисбат ба шахсоне, ки чои кори доимй надоранд, муайян кардан лозим аст.
Моддаи 48(1) КЧ ЧТ мукаррар кардааст, ки корхои хатмй аз чониби махкумшуда берун аз вакти корхои асосй ё аз таълим ба таври бемузд ичро намудани корхои фоиданоки чамъиятй мебошад, ки намудхои онхоро макомоти махаллии хокимияти давлатй ва макомоти худидоракунии шахрак ва дехот муайян менамояд. Кори хатмй, тибки к. 1 м. 29.1. КИЧЧ ЧТ аз чониби нозироти корхои ислохии махалли истикомати
махкумшуда анчом дода мешавад.
Ба андешаи мо, ин формулахо ба таври кофй мукаррар карда нашудаанд, зеро хатман суоле ба миён меояд, ки мафхуми «махалли истикомат» ва «нохия» чй маъно дорад. Дар санадхои меъёрии хукукии чорй ин мафхумхо мазмуни гуногун доранд [18, с. 26].
Тавре дар боло ишора намудем, дар конунгузории чиноятй ва ичрои чазои чиноятии ЧТ низ чунин истилохот мукаррар шудааст ва баъзе мушкилотро ба вучуд меоваранд. Хдлли мантикии ин масъала чунин ба назар мерасад, ки "нохияи истикомати махкумшуда" ва "махалли истикомати махкумшуда" хамчун субъекти коммуналй эътироф карда мешаванд, ки масъалахои дорои ахаммияти махаллй муайян намудани объектхоро дар бар мегиранд.
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон
Еайр аз ин, аксар мавридхое мушохида мешаванд, ки чои бакайдгирй ва истикомати вокеии шахсе, ки ба чазои корхои хатмй махкум шудааст, ба хам мувофик намеояд. Баъзе мухаккикон кайд мекунанд, ки дар ин маврид чазо бояд дар махалли истикомати хакикии
махкумшуда ичро карда шавад, ки ин имкон медихад ичрои чазо ва назорат аз болои рафтори махкумшуда
самараноктар таъмин карда шавад [7, с. 20].
Аммо ин хилофи Конвенсияи Созмони Байналмилалии Мухочират, № 29 дар бораи мехнати ичборй ё хатмй аз соли 1930 мебошад, ки дар моддаи 2 хангоми манъ кардани мехнати мачбурй ё хатмй, аз чумла, хар гуна кор ё хидмате, ки дар натичаи хукми макомоти судй аз хар як шахс талаб карда мешавад, ба шарте ки ин кор ё хидмат тахти назорати хокимияти давлатй сурат гирад ва ин шахс ба шахсони вокей, ширкатхо ё чамъиятхо дода намешавад.
Бинобар ин, дар конунгузорй бояд бо матни зерин: «Корхои хатмй дар худуди минтакаи шахрй ё махалхои нохия, ки махкумшуда вокеан зиндагй мекунад, адо карда мешавад» ва «вале дар махаллаи истикомати махкумшуда» ба истилохи «вале дар худуди минтакахои шахрй ё нохияе, ки махкумшуда вокеан зиндагй мекунад» иваз карда шавад. Ин имкон медихад, ки худудхое, ки намудхои чазои мавриди назар адо карда мешаванд, мушаххас карда шуда, дар таъйин ва ичрои онхо номуайянй халлу фасл карда шавад.
Масъалаи назорати махкумшудагон аз чониби нозирони муассисахои ислохй дар он ифода мегардад, ки онхо нихоят аз нигохи масъулият серкор мебошанд. Дар ин хусус Е.Е. Мелюханова дуруст кайд намудааст, ки нозироти корхои ислохй, ки ичрои чазо дар намуди корхои хатмй ба зиммаи онхо гузошта шудааст, чун коида, аз хад зиёд пурбор буда, вазифахои ба зиммаашон гузошташударо дар бобати ба кайд гирифтани махкумшудагон, ба онхо фахмонда додани тартибу шартхои адои чазо ва назорат ба рафтори махкумшудагон ва ба кайд гирифтани
вакти кори махкумшудагонро сифатан ичро карда наметавонанд. Барои халли ин масъала ташкили кори нозироти ислохиро аз нав дида баромадан лозим аст [10, с. 8283].
Ба андешаи В.П. Марков, ичрои чазо дар намуди корхои хатмй ба зиммаи нозироти ичро гузошта шуда, аз чониби онхо дар асоси конунгузории ичрои чазои чиноятй амалй карда мешавад. Дар тахкикоти олимони ватанй низ чунин пешниходхо ба назар мерасад. Аз чумла, кайд мегардад, ки дар назди идораи корхои ислохй ё дар макомоти махаллии хокимият хадамоти махсуси ичрои чазои корхои хатмй ташкил карда шавад. Чунки ба зиммаи нозироти корхои ислохй, ки ба чуз аз ичрои чазои мазкур боз дорои вазифахои зиёд мебошанд, гузаштани ичрои корхои хатмй мувофики максад нест.
Еайр аз ин, дар бисёр давлатхои хоричй оид ба назорати ичрои ин намуди чазо макомоти махсус амал мекунанд, ки вазифаи асосии онхо махз аз ташкилу ичрои ин чазо иборат аст. Бинобар он, ташкили чунин хадамоти махсус ба акидаи мо метавонад, чараёни ичрои чазои корхои хатмиро боз хам бехтар намояд [20, с. 131].
Аз андешахои мазкур бармеояд, ки аксарият чонибдорй ташкили сохтори нав оид ба ичрои чазои корхои хатмй мебошанд. Ба андешаи мо, ичрои корхои хатмй дар махали истикоматй сохтор ва ё шахси масъулро такозо менамояд. Бо ин асос, пешниход мегардад, ки дар нохияхо (шахрхо) шуъбаи ичрои чазо дар намуди корхои хатмй ва намояндаи он дар сохтори чамоатхои шахраку дехот ташкил карда шавад.
Хдмин тавр, тахлили меъёрхо конунгузорй оид ба ичрои корхои хатмй нишон медихад, ки конунгузор рохи оптималй ва инсондустии татбики чазоро дар шакли корхои хатмии «дар чойи истикомати махкумшуда» пеш гирифта, аз имкони пурзур намудани иктидори сазоии онхо канорачуй кардааст. Дар баробари ин, татбики самараноки чазо дар намуди корхои хатмй риояи омилхои иловагиро талаб мекунад, ки танзими хукукии
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон
меъёриро наёфтаанд. Аз чумла, вакти сафари махкумшуда ба чойи кор ва бозгаштро такозо мекунад. Баъзе олимон ва кормандони макомоти хифзи хукук хангоми муайян кардани чои кори махкумшуда мухлати ду соат ва бо дарназардошти инфрасохтор пешниход мекунанд.
Дар холати зарурй чои кори асосии махкумшуда ба инобат гирифта мешавад, зеро у метавонад истикоматкунандаи атрофи шахр бошад, вале дар шахр ё ба таври вактбайъ кор кунад. Инчунин, маълумот оид ба махкумшуда, махз дар кадом баст мехонад, шакли таълим, машгулиятхо ва гайраро ба назар гирифтан лозим аст. Дамаи ин холатхо хам хангоми муайян кардани намуди кори махкумшуда ба назар гирифта мешаванд, ки хангоми мукаррар кардани чадвали ичрои онхо корфармо бо максади ичрои корхои хатмй ба сохахои мухимтарини хаёти чамъиятй барои махкумшуда хадди акал таъсир мерасонад, зеро хама гуна таъсири мусбати ин чазо метавонад бо таъсири манфии чазои беасос хамчун поймол кардани ин манфиатхо чуброн карда шавад.
Дар ин хусус дар адабиёти хукукй оварда шудааст, ки кори асосии махкумшуда низ бояд ба назар гирифта шавад. Дамин тавр, маълум мешавад, ки махкумшударо ба ташкилоте, ки дар он чо ичрои корхои чамъиятй танхо бегохй ташкил карда шудааст, фиристонидан мумкин нест, агар вай дар чои кори асосй танхо дар басти шабона кор кунад [13, с. 262].
Дар ин хусус дар ФР Дастурамал оид ба ташкили ичрои чазо ва чорахои дорои хусусияти чиноятии хукукй бо чудо нигох доштан аз чомеа, ки бо фармони Вазорати адлияи Россия аз 20-уми майи соли 2009, № 142 тасдик шудааст, пешбинй мекунад, ки хангоми муайян кардани намуди кори хатмй ва объекти барои махкумшуда нозирот чиноятеро, ки барои он шахс махкум шудааст, чои истикоматаш, чадвали кор ва тахсили асосй, вазъи саломатии у ва нисбати ноболиг - синну сол ва хусусиятхои психологии шахс, инчунин, дигар холатхоро ба назар
мегирад. Аммо, чунин санади дахлдори хукукй дар ЧТ мушохида намешавад.
Дамзамон, дар Федератсияи Россия Низомнома дар бораи нозироти ичрои чазои чиноятй, ки бо Карори Дукумати Федератсияи Россия аз 16-уми июни соли 1997, № 729 тасдик шудааст ва дар асоси ин Низомнома, Дастурамал оид ба тартиби ичрои чазо тахия шудааст, ки бо фармони Вазорати корхои дохилии Россия аз 1-уми июли соли 1997, № 403 тасдик шудааст амал мекунанд, ки дар ЧТ ба назар намерасанд. Дар адабиёти хукукии ватанй нисбат ба санадхои зикршуда ишора нарафтааст. Бинобар ин, тахия ва кабули онро мувофики шароити кунунии ЧТ пешниход менамоем.
Як катор олимони ватанй изхор доштаанд, ки аз тахлили м.м. 29(1), 29(2), 29(3), 29(4) КИЧЧ ЧТ бармеояд, ки корхои хатмй: аввалан, дар объектхои ташкилотхои давлатй адо карда мешаванд. Сониян, мехнати
махкумшудагон дар ин объектхо нисбати хам махкумшуда ва хам барои корфармо хусусияти бемузд дорад, чунки дар фаркият аз КИЧЧ ФР ва КИЧЧ Чумхурии Кдзокистон дар м. 29(4) КИЧЧ ЧТ оид ба ухдадории маъмурияти ташкилоте, ки мехнати махкумшударо истифода мебарад хар моха ба хазинаи дахлдор гузаронидани воситахои молиявй барои корхои ичрошуда сухан намеравад.
Ин чо мо бо мавкеи ишголнамудаи КИЧЧ ЧТ оид ба бемузд будани корхои хатмй розй хастем, чунки корхои хатмй хамчун мехнати фоиданоки чамъиятй эътироф мешавад [20, с. 122].
Оид ба кисмати аввали андешаи мазкур хаминро бояд кайд намуд, ки дар чахор моддаи зикршудаи КИЧЧ ЧТ дар ягон меъёр объектхои ташкилотхои давлатй мукаррар нашудааст. Бинобар ин, душвор аст розй шудан ба он ки корхои хатмй танхо дар объектхои ташкилотхои давлатй амалй карда мешаванд.
Доир ба масъалаи бемузд будани корхои хатмй мо чонибдори андешаи олимон мебошем. Зеро агар дар ивази ичрои корхои хатмй ба махкумшаванда музди мехнат дода шавад, он гох сафи
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон
чунин махкумшудагон меафзояд. Аммо чунин тартибот ба номи чазо мувофикат наменамояд. Бо назардошти ин, бехтар мебуд, ки номи чазои мазкур аз "корхои хатмй" ба "хидмати фоиданоки чамъиятй" ё "хидмати ройгони чамъиятй" иваз карда шавад. Хдмин тавр, дар натичаи тахкики масъалаи танзими хукукии ичрои корхои хатмй ба хулосахои зерин омадан мумкин аст:
1. Дар ЧТ асосхои меъёрии хукукии корхои хатмиро санадхои меъёрии хукукии зерин ташкил медиханд: КЧ ЧТ; КМЧ ЧТ; КИЧЧ ЧТ; Конуни ЧТ "Дар бораи системаи ичрои чазои чиноятй" ва дигар санадхои меъёрии хукукй. Дар санадхои меъёрии хукукии мазкур масъалахои зерини корхои хатмй мавриди танзими хукукй карор гирифтаанд: хисоб кардани мухлати кори хатмй; тартиби ичро ва адои чазо дар намуди корхои хатмй; шароити ичро ва адои чазо дар намуди корхои хатмй; ухдадорихои маъмурияти ташкилотхое, ки дар онхо махкумшудагон корхои хатмиро адо мекунанд; масъулияти шахсоне, ки ба корхои хатмй махкум шудаанд; касдан саркашй кардан аз адои корхои хатмй; асосхои озод кардан аз адои чазо; ба таъхир андохтани адои чазо ва пеш аз мухлат озод кардан; тартиби пешниходи ариза дар бораи озод кардан аз адои чазо; катъ гардидани адои чазо ва тартиби озод кардан; дигар пахлухои ичрои чазои корхои хатмй.
2. Дар конунгузорй бояд бо истилохи зерин: «Корхои хатмй дар худуди минтакаи шахрй ё махалхои нохия, ки махкумшуда вокеан зиндагй мекунад, адо карда мешавад» ва «вале дар махалли истикомати махкумшуда» ба истилохи «вале дар худуди минтакахои шахрй ё нохияе, ки махкумшуда вокеан зиндагй мекунад» иваз карда шавад. Ин имкон медихад, ки худудхое, ки намудхои чазои
мавриди назар адо карда мешаванд, мушаххас карда шуда, дар таъйин ва ичрои онхо номуайянй халлу фасл карда шавад.
3. Тахкикоти илмй нишон медихад, ки аксарият чонибдори ташкили сохтори нав оид ба ичрои чазои корхои хатмй мебошанд. Ба андешаи мо, ичрои корхои хатмй дар махалли истикомати сохтор ва ё шахси масъулро такозо менамояд. Бо ин асос, пешниход мегардад, ки дар нохияхо (шахрхо) шуъбаи ичрои чазо дар намуди корхои хатмй ва намояндаи он дар сохтори чамоатхои шахрак ва дехот ташкил карда шавад.
4. Масъалаи ичрои корхои хатмй дар объектхои ташкилоти давлатй дар адабиёти ватанй бисёр дастгирй ва эътироф шудааст, вале дар КИЧЧ ЧТ дар ягон меъёр объектхои ташкилоти давлатй мукаррар нашудааст. Бинобар ин, душвор аст розй шудан ба он ки корхои хатмй танхо дар объектхои ташкилоти давлатй амалй карда мешаванд. Бинобар ин, пешниход мегардад, ки дар КИЧЧ ЧТ меъёр оид ба ичрои корхои хатмй дар сирф объектхои ташкилоти давлатй мукаррар карда шавад. Хдмзамон, масъалаи объектхои ичозатшуда ва манъшудаи ичрои корхои хатмй барои махкумшудагон мукаррар гардад.
5. Доир ба масъалаи бемузд будани корхои хатмй мо чонибдори андешаи олимон мебошем, ки бемузд будани корхои хатмиро эътироф кардаанд. Зеро агар дар ивази ичрои корхои хатмй ба махкумшаванда музди мехнат дода шавад, он гох сафи чунин махкумшудагон меафзояд. Аммо чунин тартибот ба номи чазо мувофикат наменамояд. Аз ин чихдт, бехтар мебуд, ки номи чазои мазкур аз "корхои хатмй" ба "хидмати фоиданоки чамъиятй" ё "хидмати ройгони чамъиятй" иваз карда шавад.
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон
Адабиёти истифодашуда
1. Абдурашидов, А.А. Наказание по уголовному законодательству Республики Таджикистан (эволюция и современное состояние): дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.08 / Азиз Абдумансурович Абдурашидов. - Душанбе, 2011. - 190 с.
2. Абдурашидзода, А.А. Проблемы системы исполнения уголовных наказаний на современном этапе / А.А. Абдурашидзода // Труды Академии МВД Республики Таджикистан. - 2018. - № 2 (38). - С. 44-49.
3. Азизов, У.А. Эволюция институтов преступления и наказания на территории исторического и современного Таджикистана: историко-правовое исследование: дис. ... д-ра юрид. наук: 12.00.01 / Убайдулло Абдуллоевич Азизов. - Душанбе, 2015. - 413 с.
4. Горбачева, А.С., Добрикова, Н.А. Проблемы правового регулирования порядка исполнения наказания в виде обязательных работ / А.С. Горбачева, Н.А. Добрикова // Научно-практический журнал "Государство и право в XXI веке". - 2017. - № 1. - С. 35-39.
5. Камолов, З.А. Система наказаний по Уголовному кодексу Республики Таджикистан: дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.08 / Зубайдулло Аюбович Камолов. - Иркутск, 2008. - 190 с.
6. Лопотенко, Ю.Ю. Актуальные проблемы исполнения наказания в виде обязательных работ // Общество: политика, экономика, право. - 2018. - № 1 // [Электронный ресурс] - Режим доступа: https://cyberleninka.ru/article/n/aktualnye-problemyispolneniya-nakazaniya-v-vide-obyazatelnyh-rabot (дата обращения: 10.10.2023).
7. Магомедов, Т.М., Абдулхалимов, М.М., Хавчаев, Х.А. Соотношение и эволюция уголовно-правовых норм о наказаниях в виде обязательных и исправительных работ / Т.М. Магомедов, М.М. Абдулхалимов, Х.А. Хавчаев // Российский судья. - 2017. - № 9. - С. 17-23.
8. Марков, В.П. Механизм реализации основных уголовных наказаний, не связанных с изоляцией от общества, в Российской Федерации: уголовно-правовой анализ: дис. ... д-ра юрид. наук: 12.00.08 / Владимир Петрович Марков. - СПб.: РГБ, 2007. - 447 с.
9. Махмудов, М.М. Обязательные работы как вид уголовного наказания / М.М. Махмудов // Меры уголовной ответственности, не связанные с изоляцией от общества. - Душанбе, 2005. - С. 69.
10. Мелюханова, Е.Е. Наказания, не связанные с изоляцией от общества: учебное пособие / Е.Е. Мелюханова. - Екатеринбург: УМЦ УПИ, 2023. - 182 с.
11. Мирзоев, С.Т. Чарима хамчун чазо ва масъалахои татбики он тибки Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон: дис. ... ном. илм. хукук: 12.00.08 / Садриддин Талбакович Мирзоев. - Душанбе, 2020. - 199 с.
12. Хукуки чиноятии Чумхурии Точикистон. Кисми умумй: китоби дарсй / Зери тахрири д.и.х., дотсент Рахимзода Р.Х,. ва д.и.х., профессор Бобочонзода И.Х,. - Душанбе: «ЭР-граф», 2019. -550 с.
13. Правовое регулирование исполнения наказаний, не связанных с изоляцией осужденного от общества: курс лекций / А.В. Бойко [и др.]; под общ. ред. Е.Л. Зарембинской. - Рязань: Академия ФСИН России, 2014. - 372 с.
14. Рожков, С.А. Некоторые проблемы правового регулирования применения наказаний, не связанных с изоляцией осуждённого от общества / С.А. Рожков // Вестник Пермского университета. -2009. - Выпуск 3(5). - С. 125-128.
15. Сафарзода, А.И. Уголовно-правовая охрана предпринимательской деятельности в Республике Таджикистан: автореф. дис ... д-ра юрид. наук: 12.00.08 / Анвар Ислом Сафарзода. - Душанбе, 2018. - 53 с.
16. Тафсир ба Кодекси ичрои чазои чиноятй / З.А. Камолов, А.И. Сафарзода, Ш.Л. Холиков, Т.Ш. Шарипов, Ф.И. Ганиев, П.Н. Наврузова. - Душанбе, 2018. - 636 с.
17. Тулиев, И.Р. Наказание по уголовному праву Таджикистана (система, виды наказаний и их назначение): дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.08 / Игорь Рустамович Тулиев. - М., 2010. - 217 с.
18. Устинов, А.А. Совершенствование правовой регламентации наказаний в виде обязательных и исправительных работ / А.А. Устинов // Научный вестник Омской академии МВД России. - 2019. - № 4 (75). - С. 24-27.
19. Уткин, В.А. Проблемы теории уголовных наказаний: курс лекций / В.А. Уткин. - Томск, 2018. - 240 с.
20. Шарипов, Т.Ш., Камолов, З.А., Диноршоев, А.М., Сафаров, А.И. Хукуки ичрои чазои чиноятй: китоби дарсй / Т.Ш. Шарипов, З.А. Камолов, А.М. Диноршоев, А.И. Сафаров. - Душанбе, 2011. - 246 с.
21. Шокирзода, Г. Особенности исполнения наказания в виде лишения свободы в отношении женщин в Республике Таджикистан: дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.08 / Гулноза Шокирзода. - Душанбе, 2020. - 183 с.
Осори Академияи ВКД Ч,умхурии Точикистон
References
1. Abdurashidov, A.A. Punishment under the criminal legislation of the Republic of Tajikistan (evolution and current state): dis. ...cand. legal Sciences: 12.00.08 / Aziz Abdumansurovich Abdurashidov. -Dushanbe, 2011. - 190 p.
2. Abdurashidzoda, A.A. Problems of the system of execution of criminal punishments at the present stage / A.A. Abdurashidzoda // Proceedings of the Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Tajikistan. - 2018. - No. 2 (38). - pp. 44-49.
3. Azizov, U.A. Evolution of institutions of crime and punishment on the territory of historical and modern Tajikistan: historical and legal research: dis. ... Doctor of Law. Sciences: 12.00.01 / Ubaydullo Abdulloevich Azizov. - Dushanbe, 2015. - 413 p.
4. Gorbacheva, A.S., Dobrikova, N.A. Problems of legal regulation of the procedure for the execution of punishment in the form of compulsory labor / A.S. Gorbachev, N.A. Dobrikova // Scientific and practical journal "State and Law in the 21st Century". - 2017. - No. 1. - P. 35-39.
5. Kamolov, Z.A. Punishment system under the Criminal Code of the Republic of Tajikistan: dis. ...cand. legal Sciences: 12.00.08 / Zubaidullo Ayubovich Kamolov. - Irkutsk, 2008. - 190 p.
6. Lopotenko, Yu.Yu. Current problems of execution of punishment in the form of compulsory labor // Society: politics, economics, law. - 2018. - No. 1 // [Electronic resource] - Access mode: https://cyberleninka.ru/article/n/aktualnye-problemyispolneniya-nakazaniya-v-vide-obyazatelnyh-rabot (date of access: 10.10.2023).
7. Magomedov, T.M., Abdulkhalimov, M.M., Khavchaev, Kh.A. Correlation and evolution of criminal law norms on punishment in the form of compulsory and correctional labor / T.M. Magomedov, M.M. Abdulkhalimov, Kh.A. Khavchaev // Russian judge. - 2017. - No. 9. - P. 17-23.
8. Markov, V.P. The mechanism for implementing basic criminal penalties not related to isolation from society in the Russian Federation: criminal legal analysis: dis. ... Doctor of Law. Sciences: 12.00.08 / Vladimir Petrovich Markov. - St. Petersburg: RSL, 2007. - 447 p.
9. Makhmudov, M.M. Compulsory work as a type of criminal punishment / M.M. Makhmudov // Criminal liability measures not related to isolation from society. - Dushanbe, 2005. - P. 69.
10. Melyukhanova, E.E. Punishments not related to isolation from society: textbook / E.E. Melyukhanova. - Ekaterinburg: UMC UPI, 2023. - 182 p.
11. Mirzoev, S.T. Fine as a punishment and issues of its implementation according to the Criminal Code of the Republic of Tajikistan: dis. ... name science right: 12.00.08 / Sadriddin Talbakovich Mirzoev. - Dushanbe, 2020. - 199 p.
12. Criminal law of the Republic of Tajikistan. General part: textbook / Under the editorship Rahimzoda R.H. and Babajonzoda I.H. - Dushanbe: "ER-graf", 2019. - 550 p.
13. Legal regulation of the execution of sentences not related to the isolation of the convicted person from society: a course of lectures / A.V. Boyko [and others]; under general ed. E.L. Zarembinskaya. - Ryazan: Academy of the Federal Penitentiary Service of Russia, 2014. - 372 p.
14. Rozhkov, S.A. Some problems of legal regulation of the application of punishments not related to the isolation of the convicted person from society / S.A. Rozhkov // Bulletin of Perm University. - 2009. - Issue 3(5). - pp. 125-128.
15. Safarzoda, A.I. Criminal legal protection of business activities in the Republic of Tajikistan: abstract. Dis... Doctor of Law. Sciences: 12.00.08 / Anwar Islom Safarzoda. - Dushanbe, 2018. - 53 p.
16. Commentary on the Criminal Code / Z.A. Kamolov, A.I. Safarzoda, Sh.L. Khalikov, T.Sh. Sharipov, F.I. Ghaniev, P.N. Navruzova. - Dushanbe, 2018. - 636 p.
17. Tuliev, I.R. Punishment under the criminal law of Tajikistan (system, types of punishments and their purpose): dis. ...cand. legal Sciences: 12.00.08 / Igor Rustamovich Tuliev. - M., 2010. - 217 p.
18. Ustinov, A.A. Improving the legal regulation of punishments in the form of compulsory and correctional labor / A.A. Ustinov // Scientific Bulletin of the Omsk Academy of the Ministry of Internal Affairs of Russia. - 2019. - No. 4 (75). - pp. 24-27.
19. Utkin, V.A. Problems of the theory of criminal punishments: a course of lectures / V.A. Utkin. -Tomsk, 2018. - 240 p.
20. Sharipov, T.Sh., Kamolov, Z.A., Dinorshoev, A.M., Safarov, A.I. Кикик iчroi чazoi чinoyatй: Kitobi Darsi / T.Sh. Sharipov, Z.A. Kamolov, A.M. Dinorshoev, A.I. Safarov. - Dushanbe, 2011. - 246 p.
21. Shokirzoda, G. Features of the execution of punishment in the form of imprisonment against women in the Republic of Tajikistan: dis. ...cand. legal Sciences: 12.00.08 / Gulnoza Shokirzoda. - Dushanbe, 2020. -183 p.
