170TA'LIMDA ZAMONAVIY O'QITISH TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH MUAMMOSINI O'RGANISHNING ILMIY-USLUBIY
ASOSLARI
Sardor Mardanaqulovich Abduxamidov
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti, Pedagogika fakuliteti "Pedagogika va menejment" kafedrasi katta o'qituvchisi
O'quv jarayoniga zamonaviy ta'lim texnologiyalarini joriy etish imkoniyati va zarurligini hamda o'quv jarayonida ulardan foydalanishga tayyorgarlik xolatlarining tahliliy muammolari.
Olib borilayotgan tahlillar natijasida fanlarni o'rganishda o'quv jarayoni samaradorliligini oshirish uchun an'anaviy va innovatsion yondashuvlarni birlashtirishning mumkin bo'lgan innovatsion ta'lim texnologiyalari, an'anaviy ta'lim texnologiyalari, o'rganish jarayoni, o'qitish usuli, ta'lim texnologiyasi va kompetensiyaviy muammolarning ilmiy-uslubiy asoslari.
Kalit so'zlari: interfaol, Ta'lim-tarbiya, innovatsiya, tafakkur, dunyoqarash, texnologiya, ilmiy-uslubiy, metod, ijod, texnik, illustratsiya, dastur.
Analytical problems of the possibility and necessity of introduction of modern educational technologies in the educational process and the state of preparation for their use in the educational process.
As a result of the analysis, it is possible to combine traditional and innovative approaches to increase the effectiveness of the educational process in the study of sciences, innovative educational technologies, traditional educational technologies, learning process, teaching methods, scientific-methodological bases of educational technology and competence problems
Keywords: interactive, education, innovation, thinking, worldview, technology, scientific-methodical, method, creativity,
Jasurbek Muradovich Narimanov
Ta'lim muassasalari boshqaruvi 2-kurs magistranti
Shoira G'ayrat qizi Ziyodillayeva
Pedagogika va psixologiya ta'lim yo'nalishi 2-kurs 20/2-guruh talabasi
ANNOTATSIYA
ABSTRACT
technical, illustration, program.
June, 2022
KIRISH
Ta'lim-tarbiya jarayonida pedagogik innovatsiyalarni keng miqyoda qo'llash jahon taraqqiyotining global tendensiyasi hisoblanadi.
Ayni paytda interfaol ta'lim muhitini yaratish, o'quvchilarning tafakkuri va dunyoqarashini rivojlantirishning innovatsion metod va texnologiyalarini takomillashtirish yanada muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Bugungi kun ta'limida yaratuvchilik faolligini baxsh etish maqsadida zamonaviy ta'lim konsepsiyalarini yaratish va amaliyotga joriy etish vazifasiga alohida e'tibor qaratilgan.
Shu sababli innovatsion ta'lim texnologiyalarining o'quv jarayonidagi o'rni beqiyosdir.
O'quv jarayoniga zamonaviy ta'lim texnologiyalarini joriy etish imkoniyati va zarurligini, shuningdek, o'qituvchilarining o'quv jarayonida ulardan foydalanishga tayyorgarlik xolatlari tahlili olib borilmoqda.
Olib borilayotgan tahlillar natijasida fanlarni o'rganishda o'quv jarayoni samaradorliligini oshirish uchun an'anaviy va innovatsion yondashuvlarni birlashtirishning mumkin bo'lgan innovatsion ta'lim texnologiyalari, an'anaviy ta'lim texnologiyalari, o'rganish jarayoni, o'qitish usuli, ta'lim texnologiyasi va kompetentsiya variantlari ko'rib chiqilmoqda.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Ta'limda zamonaviy o'qitish texnologiyalaridan foydalanish muammosini o'rganishning ilmiy-uslubiy asoslari haqida ilmiy ishlar olib borga rus olimlardan V.F.Manuilov, N.V.Fedorov, M.M.Blagoveshchenskaya, yevropa olimlaridan R.M.Bottino, A.Cropley, M.T.Molfino, P.Forcheri, o'zbek olimlaridan N.Azizxodjayeva, N.A.Muslimov, Q.T.Olimov, A.A.Burxonov, O'.Q.Tolipov, B.X.Xadjayev kabi yana birqancha olimlar tomonidan ilmiy ishlar olib borishgan.
Ta'lim tizimining hozirgi holati noan'anaviy ta'lim texnologiyalarining rolini oshirish bilan tavsiflanadi. O'quvchilar tomonidan ularning yordami bilan bilimlarni o'zlashtirish an'anaviy texnologiyalarga qaraganda ancha tezdir. Ushbu texnologiyalar bilimlarni rivojlantirish, egallash va tarqatish xarakterini o'zgartiradi, o'rganilayotgan fanlarning mazmunini chuqurlashtirish va kengaytirish, uni tezda yangilash, samaraliroq o'qitish usullarini qo'llash, shuningdek, har bir kishining ta'lim olish imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytirish imkonini beradi. Kompetensiyaga asoslangan yondashuvga asoslangan uchinchi avlodning yangi davlat ta'lim standartlarini (FSES HPE) joriy etish o'quvchining tobora faol ishtirok etishi asosida bir qator fanlarni o'qitish
June, 2022
114
uslublarida sezilarli o'zgarishlarni nazarda tutadi. ta'lim jarayonining to'liq ishtirokchisi, uning katta mustaqilligi, aniq amaliy natijasiga qaratilgan mashg'ulotlar.
"Ta'lim texnologiyasi" tushunchasi keng qo'llanilishiga qaramay, o'zboshimchalik bilan ajralib turadi. Rus olimi D.A.Zagvyazinskiyning ta'kidlashicha, o'quv jarayonida qo'llaniladigan texnologiyalar turlari "aniqrog'i o'quv yoki pedagogik emas, balki o'qitish deb ataladi va ishlab chiqarish sohasidan olingan atamaning o'zi, albatta, ta'limda shartli ravishda qo'llaniladi va ta'lim texnologiyasining o'zi. ijtimoiy texnologiyaning bir turi sifatida ishlab chiqarish texnologiyasi kabi qattiq va oldindan belgilangan xususiyatga ega emas.
Texnologiya va metodologiyani farqlash muammosi hali ham juda ziddiyatli. Ba'zi olimlar texnologiyani metodologiyani amalga oshirish shakli deb hisoblashsa, boshqalari texnologiya tushunchasi metodologiyadan kengroq deb hisoblashadi. D.A.Zagvyazinskiy texnologiya va metodologiya ilmiy huquqiy qoidalar tizimiga asoslanishi kerak, deb hisoblaydi (ya'ni, ular tizimli xususiyatga ega), ammo ideal texnologiya qat'iy belgilangan retseptlar tizimiga ega bo'lib, ular maqsadga erishish uchun kafolatlanadi (ya'ni, instrumental). Metodologiya nazariy qoidalarni amalga oshirish usullarining xilma-xilligini, o'zgaruvchanligini ta'minlaydi va shuning uchun maqsadga kafolatlangan erishishni anglatmaydi, ya'niy, hatto ideal texnika ham yuqori instrumental xususiyatga ega emas.
Bizning fikrimizcha, ta'lim texnologiyasi - bu ishtirokchilar uchun qulay sharoitlarni ta'minlash va cheklovlarni hisobga olgan holda muayyan natijaga erishish uchun uni rejalashtirish, tashkil etish, yo'naltirish va sozlash bo'yicha o'quv jarayoni sub'ektlarining birgalikdagi faoliyati tizimi.
An'anaviy ta'lim texnologiyalari bilimlarni etkazish va harakat usullarini tavsiflashga qaratilgan bo'lib, o'quvchilarga tayyor shaklda uzatiladi va reproduktiv assimilyatsiya qilish uchun mo'ljallangan. Ushbu ta'lim texnologiyalari guruhiga quyidagilar kiradi:
-Tushuntirish va illyustrativ o'qitish texnologiyasi; -muammoli ta'lim texnologiyasi; -dasturlashtirilgan ta'lim texnologiyasi; -modulli ta'lim texnologiyasi; -katta blokli o'rganish texnologiyasi; -ma'ruza-seminar-kredit tizimi; o'yinni o'rganish texnologiyasi va boshqalar. Innovatsion ta'lim texnologiyalari o'qituvchini o'quv faoliyatini tashkil etishning bunday harakatlari, usullari va shakllaridan foydalanishga yo'naltiradi, bunda asosiy e'tibor
June, 2022
115
o'quvchining majburiy kognitiv faoliyatiga, tizimli fikrlash va ijodiy muammolami hal qilishda g'oyalarni shakllantirish qobiliyatini shakllantirishga qaratilgan. muammolar. M.M.Blagoveshchenskaya, V.F.Manuilov, I.V.Fedorov bunday texnologiyalarning uch turini ajratib ko'rsatadi:
Shulardan biri radikal texnologiya (o'quv jarayonini yoki uning katta qismini qayta qurish); birlashtirilgan (bir qancha ma'lum elementlar yoki texnologiyalarni yangi texnologiya yoki o'qitish uslubiga birlashtirish); o'zgartirish (o'qitish usuli yoki texnologiyasini sezilarli darajada o'zgartirmasdan takomillashtirish).
Bunday texnologiyalarni ishlab chiqish quyidagi yo'nalishlarda amalga oshiriladi: 1) reproduktiv ta'lim ("individual ravishda belgilangan" trening, shaxsiylashtirilgan, shuningdek "jamoa-individual" trening); 2) tadqiqot mashg'ulotlari (o'quv jarayoni kognitiv-amaliy, amaliy ma'lumotlarni izlash sifatida quriladi); 3) tarbiyaviy muhokama uchun modellarni ishlab chiqish; 4) o'yin modellari asosida o'qitishni tashkil etish (o'quv jarayoniga simulyatsiya va modellashtirishni kiritish). Mualliflarning fikricha, oliy ta'lim sohasidagi innovatsiyalar professional shaxsni shakllantirish maqsadlarini qayta yo'naltirishga (birinchi navbatda, ilmiy-texnikaviy va innovatsion faoliyat qobiliyatini rivojlantirish), shuningdek, bilimlarni yangilashga qaratilgan eng dolzarb hisoblanadi. ta'lim jarayonining mazmuni (ta'limda tavsiflashdan tashqari, mantiqiy va xayoliy fikrlashni shakllantirishga e'tibor berish, tanlangan kasb bo'yicha bilim, ko'nikma va ko'nikmalarni shakllantirish orqali o'rganishda amaliylikka e'tibor berish, mustaqil ta'lim ustuvorligiga e'tibor berish).
XULOSA
Demak, oliy ta'limda innovatsion ta'lim texnologiyalari deganda ta'limda fanning zamonaviy yutuqlari va axborot texnologiyalaridan foydalanishga asoslangan usullar tushuniladi. Ular o'quvchilarning ijodkorligi va mustaqilligini rivojlantirish orqali o'qitish sifatini oshirishga qaratilgan. Ular onlayn ta'lim olish imkonini beradi; talabalarning o'rganilayotgan fanga qiziqishini oshirish; o'qishni kundalik hayot amaliyotiga yaqinlashtirish (samarali muloqot ko'nikmalarini rivojlantirish, tez o'zgaruvchan turmush sharoitlariga moslashish, psixologik stressga chidamliligini oshirish, nizolarni hal qilish ko'nikmalarini o'rgatish va boshqalar); yangi sotsiologik bilimlarni olish usullarini o'rgatish. Bu guruhga quyidagilar kiradi: Shaxsga yo'naltirilgan ta'lim texnologiyalari; guruh loyihalash texnologiyasi; buyruq-modulli ish texnologiyasi;
June, 2022
116
axborot texnologiyalari;
salomatlikni saqlash texnologiyalari va boshqalar.
Yuqorida keltirilgan ma'lumotlardan xulosa qilib shuni ta'kidlaymizki, o'qituvchilarning innovatsion ta'lim texnologiyalarini joriy etishda motivatsiyasi yetarli emasliligi nafaqat eng halokatli, balki o'zgartirishi eng qiyin bo'lgan omillardandir.
Bu omillarga sabab asosan o'qituvchilarda vaqt yetishmasligi, yuklamalarning to'g'ri taqsimlanmaganligi, o'qitish metodikasi sohasida malaka oshirish kurslarining muntazam ravishda tashkil etilmaganligidadir.
Binobarin, barcha ta'lim muassasalarining sa'y-harakatlari nafaqat o'qituvchilar mehnatini rag'batlantirish, balki o'qituvchilarning o'z-o'zini takomillashtirish va o'z-o'zini anglashi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish orqali ushbu omilni tenglashtirishga qaratilishi kerak.
REFERENCES
1. R.Ishmuxammedov "Innovatsion texnologiyalar yordamida ta'lim samaradorligini oshirish yo'llari" Toshkent-2004 y.
2. Abduxamidov S.M, "BOSHLANG'ICH SINF O'QUVCHILARIDA AHLOQIY FAZILATLARNI SHAKLLARTIRISH". "Maktab va hayot" jurnali ISSN 20105460, 2-son, 2019y, 17-bet.
3. Abduxamidov S.M, "BOLALAR UCHUN ART-TERAPIYA USULLARINING IMKONIYATLARI" "MUG'ALLIM HEM UZLIKSIZ BILIMLENDIRIO'" jurnali, № 2/1. Nukus: 2021-^tm, ISSN 2181-7138, 129-130-131-132-betlar.
4. Ishmuhamedov J. "Innovatsion texnologiyalar yordamida ta'lim samaradorligini oshirish yo'llari" -T.: TDPU, 2004-yil.
5. Abduxamidov S.M, "Ethical Issues In The Works Of Bahauddin Naqshbandi". International Lournal of Reserch. ISSN: 2348-6848 Vol-5, Special issue-18. 2nd Edulndex, International Conference on Science Changes the World held on 28-29 th June 2018 at Edupedia Publications Pvt Ltd, New Delhi in Association with www.tadqiqod.uz of the Repablic of Uzbekistan. 96-97-98 pej.
6. Hakimova M.F. Pedagogik texnologiyalar. O'quv qo'llanma. T.TDIU., 2013, 230 -bet
7. Abduxamidov S.M, "METHODOLOGY OF IMPROVING INDEPENDENT LEARNING SKILLS OF FUTURE FINE ART TEACHERS (ON THE EXAMPLE OF STILL LIFE IN COLORFUL PAINTINGS)". International Journal of Psychosocial Rehablitation, Vol 24, Issue 05, 2020. ISSN 1475-7192. DOI:10.37200/IJPR/V2415/PR201880.
June, 2022
117
Received: 18 Feb 2020/ Revised: 12 Mar 2020/ Accepted: 23 Mar 2020
8. Abduxamidov S.M, "TECHNOLOGIES FOR THE DEVELOPMENT OF ARTISTIC AESTHETIC THINKING OF STUDENTS THROUGH ART WORKS". JournalNX. editor@journalnx.com, A Multidisciplinary Peer Reviewed Journal, Reserch for Revolution, ISSN №-2581-4230, Impact Factor-5.785. June - 2020. 684-687-betlar.
9. Abduxamidov S.M, "ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР ОР^АЛИ ТАЪЛИМ БЕРИШНИНГ ПСИХОЛОГИК ЖЩАТЛАРИ". УзМУ ва Ломоносов номидаги Москва Давлат университети филиали хдмкорлигида "АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ УЗБЕКСИТАНСКОЙ ПСИХОЛОГИИ" посвященной 75 - летию профессора Батыра Рахманкуловича Кадырова. (Научно-практической конференции ), 2018 йил 377-378-379- бетлар. УДК 159.922.8(575.1)(063), ББК 88.53, К 43, ISBN 978-9943-4812-5-1, H 34.
10. Киселова М.В. "АРТ-ТЕХНОЛОГИЯ В РАБОТЕ С ДЕТЬМИ", Санкт-Петербург 2019г. УДК 159.9, ББК 88.4, К44.
11. Abduxamidov S.M. "Тасвирий санъатда тур, жанр ва окимлар", Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги кошидаги интеллектуал мулк агентлиги. DGU 2020 0868, DGU 59858, 04.06.2020 YIL. info@ima.uz. № ED-5-11. Mutaxasis N.A.Yakubov tomonidan berilgan.
12. Abduxamidov S.M. "Tasviriy va amaliy san'at (tasviriy san'at o'qitish metodikasi)", O'zbekiston respublikasi, Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligining 2020 yil 28 dekabrdagi 676-sonli buyrug'iga asosan 676-116-sonli Guvohnoma ro'yxatga olingan.
13. Internet ma'lumotlar
June, 2022
