Научная статья на тему 'Таълим тизимида давлат-хусусий шерикчилик муносабатларини ривожлантириш йўналишлари ва устувор жиҳатлари'

Таълим тизимида давлат-хусусий шерикчилик муносабатларини ривожлантириш йўналишлари ва устувор жиҳатлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
16
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим тизими / таълим самарадорлиги / инфратузилма / давлат-хусусий шерикчилик / хусусий сектор / инновация. / education system / education efficiency / infrastructure / public-private partnership / private sector / innovation.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдикаримова Зуҳра Баҳромовна

Юқори иқтисодий ўсишга эришишда мамлакат аҳолисининг саводхонлик даражаси асосий омиллардан бири ҳисобланади. Бу эса, ўз навбатида, мамлакатда таълим тизими учун замонавий инфратузилманинг мавжуд бўлиши, шу билан бир қаторда, мавжуд инфратузилма объектларида самарадорликни таъминлаш ва бошқарувнинг янги, инновацион усулларини қўллаш заруриятини келтириб чиқаради. Мақолада таълим тизимининг мамлакат ижтимоий-иқтисодий ҳаётидаги ўрни ва уни самарали ташкил қилишда давлат-хусусий шерикчилик муносабатларининг аҳамияти кўрсатиб берилган. Шунингдек, давлат-хусусий шерикчилик муносабатларининг дунёнинг кўплаб мамлакатлари таълим тизимида ташкил этилиши ва ушбу муносабатларнинг таълим тизимида амал қилиш йўналишлари баён этилади. Қайд этилган йўналишларда шерикчилик муносабатларини амалга оширишнинг устувор жиҳатлари ва унга эришишда ҳукумат аниқлик киритиши лозим бўлган масалаларга тўхталиб ўтилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Directions and advantages from developing public-private partnerships in the education system

The level of literacy of the population of the republic is one of the key factors for achieving high rates of economic growth and building a strong economy. This, in turn, necessitates the availability of modern infrastructure for the education system in the country, as well as the need to ensure the effectiveness of the existing infrastructure and the use of new, innovative management methods. The article highlights the role of the education system in the socio-economic life of the republic and the importance of public-private partnership in its effective organization. It also describes the organization of Public-Private partnerships in the education system of most countries and the direction of these relations in the education system. The mentioned areas will focus on the benefits of partnership and the issues that the government needs to clarify in order to achieve it.

Текст научной работы на тему «Таълим тизимида давлат-хусусий шерикчилик муносабатларини ривожлантириш йўналишлари ва устувор жиҳатлари»

d ) https://dx.doi.org/10.36522/2181-9637-2022-2-3 UDC: 334.723

ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ДАВЛАТ-ХУСУСИЙ

ШЕРИКЧИЛИК МУНОСАБАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙУНАЛИШЛАРИ ВА УСТУВОР ЖИХАТЛАРИ

Абдикаримова Зу*ра Ба^ромовна,

таянч докторант, Урганч давлат университети, ORCID: 0000-0003-3689-853X, e-mail: Venus_0204@mail.ru

Аннотация. Юцори ицтисодий усишга эри-шишда мамлакат ахолисининг саводхонлик да-ражаси асосий омиллардан бири хисобланади. Бу эса, уз навбатида, мамлакатда таълим тизими учун замонавий инфратузилманинг мавжуд були-ши, шу билан бир цаторда, мавжуд инфратузил-ма объектларида самарадорликни таъминлаш ва бошцарувнинг янги, инновацион усулларини цуллаш заруриятини келтириб чицаради. Мацо-лада таълим тизимининг мамлакат ижти-моий-ицтисодий хаётидаги урни ва уни самара-ли ташкил цилишда давлат-хусусий шерикчилик муносабатларининг ахамияти курсатиб берил-ган. Шунингдек, давлат-хусусий шерикчилик му-носабатларининг дунёнинг куплаб мамлакатла-ри таълим тизимида ташкил этилиши ва ушбу муносабатларнинг таълим тизимида амал ци-лиш йуналишлари баён этилади. Кайд этилган йуналишларда шерикчилик муносабатларини амалга оширишнинг устувор жихатлари ва унга эришишда хукумат аницлик киритиши лозим булган масалаларга тухталиб утилади.

Калит сузлар: таълим тизими, таълим са-марадорлиги, инфратузилма, давлат-хусусий шерикчилик, хусусий сектор, инновация.

НАПРАВЛЕНИЯ И ПРИНЦИПЫ РАЗВИТИЯ ГОСУДАРСТВЕННО-ЧАСТНОГО ПАРТНЕРСТВА В СИСТЕМЕ ОБРАЗОВАНИЯ

Абдикаримова Зухра Бахромовна,

базовый докторант,

Ургенчский государственный университет

Аннотация. Уровень грамотности населения страны является одним из ключевых факторов достижения высоких показателей экономического роста и построения сильной экономики. Это, в свою очередь, обуславливает не-

Кириш

Мамлакат ахолисининг турмуш дара-жаси куп жихатдан фукароларнинг эгал-лаши мумкин булган билим даражалари-га боглик. Пировардида эгалланган би-лимлар миллий ривожланиш жараёнини тезлаштиришга замин яратади. Жамият ривожланишига караб даромад манбаи си-фатида билимлар, инновациялар ва улар-ни куллаш усуллари купрок амал килади. Иктисодий ривожланишда билим бирин-чи даражали ахамият касб эта бошлаши ижтимоий хаётда таълимнинг урни, таълим ва иктисодиёт каби сохаларнинг уза-ро нисбати бутунлай узгаришига олиб ке-лади. Яна шуни хам унутмаслик керакки, ахборот ва назарий билим мамлакатнинг стратегик ресурслари хисобланади хамда таълимнинг ривожланиш даражаси билан бир каторда, унинг суверенитети ва миллий хавфсизлигини куп жихатдан таъмин-лайди [1].

Инсон хукуклари буйича хал;аро асос-ларга, хусусан, "Иктисодий, ижтимоий ва маданий хукуклар тугрисидаги" Халка-ро пакт ва "Бола хукуклари тугрисида"ги Конвенцияга биноан [2], давлатлар таълим олиш хукукини хурмат килиш, химоя килиш ва амалга ошириш, шу жумладан, уларга кумаклашиш мажбуриятини олади.

Халкаро Конвенцияга биноан, хар бир давлатда таълим буйича амал килиши ке-рак булган 4 та тамойил мавжуд (1-расм)

ва бу "4 А" принципи (Avialiability - мавжуд-лик, Accessibility - кулайлик, Acceptability - макбуллик, Adabtability - мослашувчан-лик) деб аталади [3]. Уз навбатида, бу та-мойиллар жамиятда шахсларнинг етарли-ча таълим олиш шароитлари ва албатта, сифатли таълимга эга булиши, яъни бунда таълим тизими тугри йулга цуйилган булиши, етарлича инфратузилмаларнинг мавжудлиги, бошцарувнинг инновацион усулларига ауамият царатилиши, таъ-лимнинг коррупциядан холи булиши, шу билан биргаликда, ходимлар, талабаларни цуллаб-цувватлаш учун етарлича молия-вий манбаларга эга булиши лозимлигини такозо этади.

Дунёнинг замонавий манзарасида куп-лаб мамлакатларда таълим тизимини етарлича инфратузилма билан таъмин-лаш, молиялаштиришнинг янги манбала-рини излаб топиш ва таълим сохасида бош-карувнинг самарали усулларидан фой-даланишда давлат-хусусий шерикчилик муносабатлари тобора ривожланиб, янги мазмун касб этмокда [4]. Давлат-хусусий шерикчилик муносабатлари инфратузилма билан боглик хизматларни курсатиш-нинг микдор жихатдан купайиши ва сифат жихатдан яхшилаш борасидаги давлат ва хусусий сектор уртасидаги муносабатлар мажмуидир [5].

Уз навбатида, бу муносабатлар дунё микёсида таълим тизимида кенг куламда-ги узгаришларга сабаб булиб, куплаб мам-лакатларнинг тараккиёт йулини белгилаб бермокда. Ушбу мамлакатларда таълим хизматлари ва инфратузилмага булган та-лабларни кондириш хамда уларнинг сифа-тини таъминлаш, энг асосийси, чекланган бюджетдан окилона фойдаланиб, фука-роларни сифатли таълимга камраб олиш, мамлакатда илм-фанни ривожлантириш масалаларини хал этишда ушбу хамкорлик муносабатлари узининг мухим ах,амия-тини курсатмокда.

Узбекистон Республикаси Президенти-нинг "2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт страте-гияси тугрисида" 2022 йил 28 январдаги

обходимость наличия современной инфраструктуры системы образования в стране, а также необходимость обеспечения эффективности функционирования существующих инфраструктурных объектов и использования новых, инновационных методов управления. В статье освещается роль системы образования в социально-экономической жизни страны и значение государственно-частного партнерства в ее эффективной организации. Также проанализированы организация государственно-частного партнерства в системе образования большинства стран и направления их развития в системе образования. Указанные направления основаны на преимуществах партнерства и аспектах, которые необходимо прояснить правительству для их реализации.

Ключевые слова: система образования, эффективность образования, инфраструктура, государственно-частное партнерство, частный сектор, инновации.

DIRECTIONS AND ADVANTAGES FROM DEVELOPING PUBLIC-PRIVATE PARTNERSHIPS IN THE EDUCATION SYSTEM

Abdikarimova Zuhra Bakhromovna,

Doctoral Student, Urgench State University

Abstract. The level of literacy of population of the republic is one of the key factors for achieving high rates of economic growth and building a strong economy. This, in turn, necessitates the availability of modern infrastructure of the education system in the country, as well as the need to ensure effectiveness of the existing infrastructure and the use of new, innovative management methods. The article highlights the role of the education system in the socio-economic life of the republic and the importance of public-private partnership in its effective organization. It also describes organization of public-private partnerships in the education system of most countries and the direction of these relations in the education system. The mentioned areas will focus on the benefits of partnership and the issues that the government needs to clarify in order to achieve it.

Keywords: education system, education efficiency, infrastructure, public-private partnership, private sector, innovation.

ПФ-60-сон Фармонида х,ам таълим тизимида давлат-хусусий шерикчилик муноса-батларини амалга ошириш масалаларига алох,ида ах,амият царатилади. Фармоннинг 2-иловаси билан тасдицланган Давлат дастурининг 105-бандига мувофиц, дав-

ИКТИСОДИЕТ ФАНЛАРИ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ ECONOMIC SCIENCES

Барча даражадаги

таълим муассасалари ва хизматлари *ар бир минтакада етарли булиши, яъни ушбу хизматни етказиб бериш учун инфратузилма ва укитувчилар сони етарли булиши керак

Мавжудлик

Кулайлик

Таълим тизими *ар бир жамият

вакилининг имкониятларини ^исобга олган *олда, жисмоний ва иктисодий жи^атдан кулай булиши керак

Таълим мазмуни камситмайдиган, маълум бир а^амиятга эга, маданий жи^атдан макбул, сифатли булиши

керак. Таълим муассасаси техник жи^атдан хавфсиз, укитувчилар уз со^аси буйича етарли билимга эга булиши керак

Макбуллик

Мослашувчанлик

Таълим жараёни динамик булиб, жа-миятнинг узгарувчан э^тиёжларига жавоб бера олиши керак. Шунингдек, таълим маълум бир ма^ал-лий шароитларга мослаша оладиган даражада ташкил-лаштирилиши лозим

1-расм. Таълим буйича амал цилиши керак булган "4 А" принципи

лат-хусусий шерикчилик асосида энергетика, транспорт, согли;ни са;лаш, таълим, экология, коммунал хизматлар, сув хужа-лиги ва бош;а сохаларга ;иймати ;арийб 14 млрд доллардан иборат булган 154 та давлат-хусусий шерикчилик лойихалари-ни амалга ошириш режалаштирилмо;да. 2022-2026 йиллар давомида таълим соуа-сида амалга оширилиши режалаштирил-ган 6 та йирик лойщалар буйича уужжат-лар тайёрлаш ва урганиш ишлари олиб борилмоцда. Бунда давлат-хусусий шерикчилик муносабатларининг таълим тизими учун асосий йуналишлари ва устуворлик-ларини ани;лаб олиш, шунингдек, шерик-лик муносабатларида хукуматнинг ах,ами-ят ;аратиши лозим булган масалаларини урганиш долзарб ахамият касб этади.

Адабиётлар таулили

Давлат-хусусий шерикчилик муно-сабатлари тушунчаси таълим тизими-га я;инда кириб келган булишига ;ара-масдан, сунгги йилларда таълим тизими-да ушбу муносабатларнинг ахамияти бо-расида тад;и;отлар сони ошиб бормо;да. С. Роберсон ва А. Вергер узининг "Таълим тизимида давлат-хусусий шерикчилик муносабатлари: янги иштирокчилар ва глобализация шароитида бош;арувнинг янги модели" ("Public private partnerships

in education: тew actors and modes of governance in a globalizing world") китобида ушбу муносабатларнинг таълим тизимига таъсири ва ахамиятини кенг ми;ёсда ёри-тиб бериб, куйидаги фикрларни билдириб утган: "Турли хил шароитларда ДХШ муносабатлари ахолининг барча ;атламла-рига таълим бериш, айни;са, ахолининг энг заиф ;атламларига янги таълим имкониятларини та;дим этишда иннова-цион ёндашув сифатида ;абул ;илинади. Куплаб хукуматлар, хал;аро ташкилотлар ва бош;а таълим сохасидаги ташкилотлар хусусий шерик билан хамкорлик ;илиш ор;али узларининг таълим тизимини яна-да самарали, мослашувчан ва ма;садга му-вофи; усулда кенгайтиришлари мумкин, деб хисоблашади. Ушбу муносабатлар куп ;иррали, замонавий куринишга эга, хар ;андай холатга тайёр булиб, инноваци-он ечимлар сифатида жозибали куриниш касб этади, шу билан биргаликда, лойиха-ларни амалга оширишнинг ;изи;арли ва гайратли усулидир [6].

Норман Ларок ва Сена Ли фикрига кура, таълим сохасида ДХШдан фойдаланиш таълим олиш имкониятларини кенгайти-ришга ёрдам бериш ор;али мамлакатлар учун жуда катта фойда келтириши мумкин. Давлат секторида бутун бир ахолининг си-

фатли таълим олишини молиялаштириш ва таъминлашда катта мицдордаги ресурс чекловлари мавжуд. ДХШ лойихаларини тацдим этиш орцали таълим сохасига цу-шимча маблаглар жалб этилиши давлат томонидан цондирилмаган бушлицларни тулдиради. Шунингдек, ушбу муносабат-лар давлат мактабларида таълим сифати-га салбий таъсир курсатаётган жихатлар-дан бирига - синфларда уцувчилар сонини нисбатан камайтиришга ёрдам беради [7].

Ромита Митра Ковид-19 инцирози дав-рида сифатли таълимни таъминлаш учун давлат-хусусий шерикчилик муносабатла-рининг ролига ахамият бериб, таълим хиз-матларини етказиб беришнинг анъанавий усулида катта камчиликлар мавжуд экан-лиги, таълим тизимининг тезда оёцца ту-риб кетишида ушбу муносабатларни риво-жлантириш масаласига ахамият царатиш лозимлигини уцтиради [8].

Шу уринда Жахон банки томонидан билдирилган цуйидаги фикрларни кел-тириб утиш уринлидир: "Минг йиллик Ривожланиш мацсадларини амалга оши-риш цийин булган минтацалардан бири Африкада хусусий сектор давлат-хусусий шерикчилик муносабатларидаги иштиро-ки орцали таълимдан фойдаланиш имко-ниятлари ва сифатини кенгайтирди. Янги хусусий провайдерлар давлат мактабла-рига цараганда цулайроц уцув мухити-ни таклиф этиш орцали уз мацсадларига эришмоцдалар".

Олиб борилган тадцицотларнинг куп-чилигида асосий эътибор давлат-хусусий шерикчилик муносабатларининг ахамия-тига тухталиб утилган булиб, бунда улар-нинг амал цилиш йуналишлари ва таълим тизимида самарали шериклик омиллари кам урганилганлигини кузатиш мумкин.

Материал ва методлар

Узбекистон таълим тизимида дав-лат-хусусий шерикчилик тушунчаси мут-лацо янги тушунчалардан бири булиб, шу сабабли ушбу муносабатларнинг ижти-моий-ицтисодий ахамиятини урганиш борасида хорижий адабиётларни тахлил

цилишда илмий тадцицот методологияси-даги мавжуд назарий-эмпирик тадцицот методлари цулланилди. Таълим тизимида ушбу муносабатларнинг йуналишларини аницлаб олишда дунёнинг ривожланган мамлакатларида давлат-хусусий шерик-чиликнинг амал цилиш доираси куриб чицилди ва шулар асосида шериклик фао-лияти йуналишлари ажратиб олинди. Шу билан бир цаторда, тадцицот методлари-дан анализ ва синтез, таццослаш, дедукция ва абстракциялаш усулларидан кенг фой-даланилди.

Тадкикот натижалари

Бозор ицтисодиётининг заиф томон-лари ва даромадлар тенгсизлигининг мавжуд булиш хавфи ижтимоий хаётнинг куплаб сохаларида давлат ролини тацозо этади. Лекин ахоли сонининг ошиб бори-ши ва сифатли таълим хизматларини тац-дим этишнинг зарурияти бу борада давлат бошцарувининг инновацион дастурлари-ни амалга ошириш ва бир цатор вазифа-ларни бажаришни талаб цилади. Бунда давлат ва хусусий сектор манфаатлари-нинг уйгунлигини таъминлаш хамда улар-нинг имкониятларидан самарали фойда-ланиш таълим натижаларини ошириш ва юцори даражада таълим хизматларини етказиб беришда мухим ахамият касб этади.

Хацицатан хам, замонавий жахон таж-рибаси сунгги йилларда таълим сохасини цуллаб-цувватлаш, таълим муассасалари учун керакли инфратузилмани таъминлаш, таълим тизимида бошцарувнинг ян-гича усулини жорий этишда давлат-хусу-сий шерикчилик муносабатлари тобора ривожланиб бораётганини курсатмоцда.

Хусусий секторнинг таълим сохасида-ги иштироки дунё мицёсида утган 20 йил мобайнида драматик равишда усиб борди. Айницса, ушбу муносабатлар Буюк Британия, Америка, Канада, Австралия, Корея, Хиндистон ва бошца куплаб мамлакатлар таълим сохасида муваффациятли цулла-нилган. Кайд этилган мамлакатларда ше-риклик муносабатлари цуйидаги йуналиш-ларда ривожланмоцда (1-жадвал).

1-жадвал

Ривожланган давлатларда ДХШ нинг таълим тизимидаги йуналишлари

№ Давлат номи ДХШ таълим тизимидаги йуналиши

1 Америка Америкада таълим муассасаси мулк *укуки давлат ихтиёрида саклаб колинади, лекин мулкни бошкариш хусусий секторга утказилади. Шу билан биргаликда, ушбу мамлакатда кам таъминланган а^олини таълимга камраб олиш максадида давлатнинг ваучер ва субсидия дастурлари мавжуд [9].

2 Буюк Британия Буюк Британияда давлат-хусусий шерикчилик муносабатлари хусусий-молиявий ташаббус номи билан аталиб, хусусий секторнинг асосий вазифаси инфратузилмани куриш, молиялаштириш ва бошкаришдан иборат булиб, давлат билан шерикликда 30 йиллик шартнома асосида амалга оширилади. Шунингдек, капитал харажатларнинг 10 фоизини ташкил этувчи шахслар, жамоат ёки хусусий бизнес ташкилотлари, диний ташкилотлар ёки ННТ томонидан "^омийлик килинадиган" мактаблар мавжуд. Бу давлатда бизнес ва университетлар тадкикотлари уртасидаги шерикликни амалга оширишда LINK дастури му^им роль уйнайди. Ушбу дастур 200 дан ортик университетлар ва кичик, шунингдек, урта бизнес тармогини узида камраб олади [10].

3 Канада Канадада ^укумат томонидан курилган бир нечта мактаблар мавжуд булиб, муассасаларни бошкариш учун 10-20 йил давомида хусусий секторга ижарага берилади [9].

4 Австралия Хусусий сектор таълим бошкармаси томонидан белгилаб берилган стандартлар асосида давлат таълим муассасаларини молиялаштиришда иштирок этади. Шунингдек, биноларни тозалаш, техник хизмат курсатиш, таъмирлаш, коммунал хизматлар, мебель ва жи^озлар билан таъминлаш каби масалалар хусусий сектор томонидан амалга оширилади [9].

5 Х,индистон Таълим муассасаси хусусий сектор томонидан курилади ва бошкарилади. Укитувчилар ойлиги давлат томонидан тулаб берилади. Шунингдек, Х,индистонда кизларнинг таълимга камраб олиниши ва хорижий тилларни урганишида, таълим сифати ва янги педагогик технологияларни куллашда хусусий таъминотчилар етакчи уринни эгалламокда [11].

6 Жанубий Корея Хусусий сектор инфратузилмани куради ва молиялаштиради, лойи^а тугагандан кейин эгалик *укуки давлатга утказилади. Шу билан биргаликда, Кореяда таълим сифати ва ижтимоий тенгликни таъминлаш максадида давлат субсидия дастурлари амал килади [9].

7 Германия Германияда давлат ва хусусий сектор уртасида шериклик муносабатлари инфратузилмани лойи^алаш, куриш, молиялаштириш ва бошкариш борасида 20-25 йил муддат давомида амалга оширилади [13]. Шунингдек, хусусий сектор томонидан техник хизмат курсатиш, тозалаш ва комуннал хизматлар такдим этилади [14].

Жах,он тажрибаси ва тах,лиллардан келиб чик;к;ан х,олда, айтиш мумкин-ки, бизнинг фикримизча, таълим сох,а-

сида шериклик фаолияти йуналишлари цуйидагилардан иборат булади (2-расм).

ИКТИСОДИЕТ ФАНЛАРИ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ ECONOMIC SCIENCES

2-расм. Таълим сох,асида давлат-хусусий шерикчилик фаолияти йуналишлари

Инфратузилмани ташкил этиш. Бунда давлат-хусусий шерикчилик асосида таълим фаолиятини самарали амалга ошириш учун лозим булган инфратузилмани (таълим биноси, талабалар турар жойи, лабо-раториялар, спорт мажмуалари, илмий тад;ик;от муассасалари) ташкил этиш ма-саласига ах,амият каратилади. Бу шерикчилик муносабатларидаги мух,им йуна-лишлардан бири х,исобланиб, бюджетдан таш;ари молиялаштириш манбаларини кенгайтиришга йуналтирилган шериклик инвестицион лойих,аларини амалга оши-ришдан иборатдир.

Давлат таълим муассасалари мулкини бошцариш. Давлатга тегишли булган таъ-лим муассасаси мулкини, шартномавий шаклларнинг биридан фойдаланган х,олда, таълим муассасаси манфаатини кузлаб бо-ш;ариш, давлатга тегишли мавжуд мулк-ни хусусий таъминотчи томонидан модер-низациялаш, ижарага бериш ва ундан фой-даланиш.

Таълимда хизматлар аутсорсинги. Таъ-лимда хизматлар аутсорсинги, уз навбати-да, икки кисмдан иборат булиб, у бевосита

таълимга ало;адор хизматлар ва билвоси-та хизматларни камраб олади. Таълимга ало;адор хизматлар хусусий сектор би-лан биргаликда укув-услубий таъминот-ни ишлаб чи;иш, укув дарсликлари, укув-чи-талабалар билимини назорат ;илиш ти-зимининг ишлаб чи;илиши, педагог-у;и-тувчилар малакасини ошириш борасида дастурлар х,амда амалий касбий таълим машгулотлари сифатини яхшилаш, таъ-лимнинг ишлаб чи;ариш билан интегра-циясини кучайтиришдан иборат. Шу билан бир каторда, таълим жараёнида сифатни таъминлаш борасида бош;арувнинг ин-новацион усулларини ривожлантиришга эътибор каратилади. Билвосита хизматлар аутсорсинги таълим олувчилар учун ош-хона, транспорт, укув хоналарини тозалаш билан богли; хизматларни камраб олади.

Таълимни ицтисодий жщатдан кул-лаб-кувватлаш. Таълим муассасасининг капитал ва жорий харажатларини молиялаштириш, талабалар учун стипендия-лар ажратиш, грант дастурларини таш-кил ;илиш ва молиялаштириш, таълим кредитлари ва таълим сох,асида фаолият

ИКТИСОДИЁТ ФАНЛАРИ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ ECONOMIC SCIENCES

юритаётганлар учун турли имтиёзли кре-дитларни жорий этиш, таълим муассасаси ходимлари учун турли рагбатлантирувчи маблагларни шакллантириш.

Илмий-тадцицот ва илмий-амалий фао-лият. Шериклик асосида илмий-тад;и;от, тажриба-конструкторлик ва технологик ишларни ташкил ;илиш, молиялашти-риш, технополис ва технопарклар яратиш,

инновацион типдаги корхоналар, венчур фондлари, бизнес-инкубаторлар, техно-логиялар трансфери марказларини шакл-лантириш [12].

Бизнинг фикримизча, ю;оридаги фа-олият йуналишларида давлат-хусусий шерикчилик муносабатларининг таълим тизимида йулга куйилиши ;атор устувор-ликлар касб этади (3-расм).

3-расм. Таълим тизимида давлат-хусусий шерикчилик муносабатларини амалга

оширишнинг устун жих;атлари

Хулосалар

Таълим тизимида давлат-хусусий ше-рикчилик муносабатларини ривожланти-риш х,ар бир давлатнинг и;тисодий х,аё-тида ва таълим хизматларини етказиб беришда мухим роль уйнайди. Давлат

бюджетининг чекланганлик шароитида хамда ахолининг таълим сифати ва нор-мал хаёт кечиришга булган талабининг чексизлик холатида ушбу муносабатларни ривожлантириш мамлакат таълим тизи-ми учун асосий вазифа булиб ;олади. Ше-

рикчилик муносабатларининг х,амох,анг-лигини таъминлаш мамлакат таълим ти-зимидаги мухим ижтимоий-иктисодий узгаришларга сабаб булиши мумкин. Дав-лат-хусусий шерикчилик муносабатлари-да давлат ва бизнес кенг куламли масала-лар, жумладан, бугунги кун тартибидаги ва хозирги ижтимоий муаммоларни х,ал килишга каратилган вазифалар, шу би-лан биргаликда, и;тисодий муаммоларни бартараф этишда иккала томон х^ам хам-корлик килишдан манфаатдордир ва бу, уз навбатида, жамият ривожида узига хос устуворликлар касб этади.

Келтирилган устун жихатлардан ;ан-дай фойдаланиш хар бир мамлакатда дав-латнинг назорат механизми, хусусий сек-торни куллаб-кувватлашга булган лаё;ати ва умуман олганда, давлат ва хусусий сектор уртасидаги хамкорлик муносабатла-рини кандай олиб боришга богли;. Бунда хукумат куйидаги масалаларга аниклик киритиб олиши лозим:

- миллий таълим стратегиясида ху-сусий таъминотчининг урнини аниклаб олиш. Давлат-хусусий шерикчилик муно-сабатларида давлат хусусий шеригининг сохадаги нисбий харажатлари ва фойдали

томонлари, шунингдек, узининг муноса-батлардаги муносиб урнига бахо бериши лозим;

- хусусий сектор фаолияти кафолатини таъминлайдиган аник, максадли ва ишонч-ли критерияларни урнатиш;

- таълим тизимини молиялаштириш масаласида давлат сектори ва хусусий сектор маблагларининг интеграциясида аник максадлилик хамда масъулиятлиликни таъминлаш;

- муносабатларда тенг таъсир курсатиш давлат-хусусий шерикчилик муносабатла-рининг табиати ва мавжуд булишининг асосий тамойилига айланиши керак;

- муносабатларда шаффофлик, мулк химояси ва шартномавий талабларни таъ-минлайдиган хукукий механизмнинг мавжуд булиши;

- давлат-хусусий шерикчилик муноса-батлари юзасидан кабул килинадиган ко-нун хужжатларининг умумий мохияти, ун-даги тушунчаларнинг аниклиги, шу билан биргаликда, конунлар ижроси юзасидан механизмнинг мавжуд булиши;

- давлат-хусусий шерикчилик муноса-батларини урнатиш жараёни коррупция-дан холи булиши лозим.

REFERENCES

1. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi [Address of the President of the Republic of Uzbekistan Shavkat Mirziyoyev to the Oliy Majlis]. 2018, December 28.

2. What Matters Most for Engaging the Private Sector in Education: A Framework Paper Systems approach for better education results. Working Paper Series. 2014, July, no. 8, p. 6.

3. Tomashevski K. Human rights obligations: making education available, accessible, acceptable and adaptable. Gothenburg. Right to education primers, 2001, no. 3.

4. LaRocque N. Public-private partnerships in basic education. International Review. Available at: https://olcstage.worldbank.org/sites/default/files/CfBT_LaRocque_PPPs%20in%20Basic%20 Education%20An%20International%20Review_0.pdf/.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. A guidebook on public-private partnership in infrastructure. Economic and social Comission for Asia and Pacific. Bangkok, UNESCAP, 2011, p. 76. Available at: www.unescap.org/.

6. Robertson S.L., Verger A. Public private partnerships in education: New actors and modes of governance in a globalizing world. Available at: https://www.researchgate.net/publication /292583612/.

7. LaRocque N., Lee S. Non-state providers and public-private partnerships in education for the poor. UNICEF East Asia and Pacific Regional Office and Asian Development Bank, 2011.

8. Mitra R. COVID-19 is killing education budgets: are educational public-private partnerships an answer? Journal of Professional Capital and Community. ISSN: 2056-9548.

9. Patrinos H.A., Barrera-Osorio F., Guaqueta J. The role and impact of public-private partnerships in education. The International Bank for Reconstruction and Development. The World Bank, 2009.

10. Public-Private partnership in education. A report by Educational International, 2009.

11. Ansary M.Sh., Behera S.K. The role of Public-private partnership in education sector in India. International journal of research in humanities, arts and literature, 2018, iss. 8.

12. Varkulevich T.V., Pashuk N.R. Public-private partnership in education: features and prospects. Revista sangregorio, 2019, August, special iss. ISSN: 1390-7247.

13. German PPP Schools Study. The Global Infrastructure Hub (GI Hub). Available at: https://www. gihub.org/quality-infrastructure-database/case-studies/german-ppp-schools-study-2019/.

14. PPP Schools Frankfurt. Case study. German Federal Ministry of Finance. Available at: https:// unece.org/fileadmin/DAM/ceci/ppt_presentations/2011/T0S_PPP3/German_PPP_case_study.pdf/.

Ta^pH3HH:

Ca^aeB C.K., H.^.g., Xopa3M bh^OHTH XPKHMHHHHT ypHH6ocapu.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.