Научная статья на тему 'ТAЪЛИМ СОҲAСИДA ПРОГНОЗ ҚИЛИШ ИЛМИЙ-ПЕДAГОГИК МУAММО СИФAТИДA'

ТAЪЛИМ СОҲAСИДA ПРОГНОЗ ҚИЛИШ ИЛМИЙ-ПЕДAГОГИК МУAММО СИФAТИДA Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

204
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Прогностика / прогноз / педагог / механизм / харакат / стратегия / интеллект / концепция / шахс / жамият / модул / қиёсий / парадигма / тенденция / қобилият / дидактика / Forecasting / forecasting / pedagogue / mechanism / action / strategy / intellect / concept / person / society / module / comparative / paradigm / trend / ability / didactics.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Дилафруз Муҳиддиновна Исмоилова

Ушбу мақолада замонавий дидактик ёндашувлар асосида умумий ўрта таълим мактаблари таълим мазмунини прогностика қилиш жараёнларининг назарий асослари асослаб берилган. Муаллиф шахснинг таълим ва тарбия жараёнида ривожланиш методлари педагогик жиҳатдан очиб бериш муаммоларини кўтарган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FORECASTING IN THE FIELD OF EDUCATION AS A SCIENTIFICPEDAGOGICAL PROBLEM

This article provides a theoretical basis for the process of forecasting the content of education in general secondary schools on the basis of modern didactic approaches. The author raises the issue of pedagogical disclosure of methods of development of the individual in the process of education and upbringing.

Текст научной работы на тему «ТAЪЛИМ СОҲAСИДA ПРОГНОЗ ҚИЛИШ ИЛМИЙ-ПЕДAГОГИК МУAММО СИФAТИДA»

ТАЪЛИМ СОХДСИДА ПРОГНОЗ ЦИЛИШ ИЛМИЙ-ПЕДАГОГИК

МУАММО СИФАТИДА

Дилафруз Мувдддиновна Исмоилова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти укитувчи

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада замонавий дидактик ёндашувлар асосида умумий урта таълим мактаблари таълим мазмунини прогностика килиш жараёнларининг назарий асослари асослаб берилган. Муаллиф шахснинг таълим ва тарбия жараёнида ривожланиш методлари педагогик жихдтдан очиб бериш муаммоларини кутарган.

Калит сузлар: Прогностика, прогноз, педагог, механизм, харакат, стратегия, интеллект, концепция, шахс, жамият, модул, киёсий, парадигма, тенденция, кобилият, дидактика.

FORECASTING IN THE FIELD OF EDUCATION AS A SCIENTIFIC-

PEDAGOGICAL PROBLEM

Dilafruz Muhiddinovna Ismoilova

Chirchik State Pedagogical Institiute of Tashkent region

ABSTRACT

This article provides a theoretical basis for the process of forecasting the content of education in general secondary schools on the basis of modern didactic approaches. The author raises the issue of pedagogical disclosure of methods of development of the individual in the process of education and upbringing.

Keywords: Forecasting, forecasting, pedagogue, mechanism, action, strategy, intellect, concept, person, society, module, comparative, paradigm, trend, ability, didactics.

КИРИШ

Маълумки, замонавий жамият, умумий урта таълим мактаблари, олий таълим, малака ошириш ва кайта тайёрлаш тизимларининг кенгайиши натижасида таълим оммавийлигини усиши билан характерланади. Таълим оммавийлигини усиши педагог касбини оммавийлигини усишига олиб келади. Аммо маълумки, педагог касби энг мураккаб касблардан бири хдсобланади.

Хдкикий педагог булиш учун бундан ташкари педагогик кобилият хам зарурдир. Педагогик кобилиятли кишиларнинг сони чекланганлигини хисобга оладиган булсак, таълим тизимига, бу кобилиятга тула эга булмаган куп сонли кишилар камраб олинаётганлигини гувохи буламиз. Юкори суръатларда ривожланаётган фан, техника ва технологиялар шароитида, замонавий жамиятда, педагог касбининг янада мураккаблашувини кайд этиш зарурдир. Илмий техник тараккиётнинг жадаллашуви, илмий-техник ахборотларнинг жадал усишига ва янгиланишига олиб келди, бу эса уз навбатида кучкисимон куринишга эга булади. Дунёда хар йили юз минглаб китоблар журналлар чоп этилади, юз минглаб диссертациялар химоя килинади, Интернет глобал тармоFидаги ахборотлар окимини амалда улчаб булмайди.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Жамият онгининг сохалари узгариб бормокда: иктисодий, сиёсий, ахлокий, психологик, ижтимоий, харбий, бошкарув, тарбиявий. Янги ижтимоий институтлар, уларнинг фаолият тенденциялари ва моделлари, турлари ва шакллари пайдо булади ва йук булиб кетади. Инсон хаётининг турли сохаларидаги, шу жумладан таълимдаги муаммоларни макбул ечимини излаш буйича интенсив изланишлар мавжуд. Педагогик амалиётнинг келажакдаги ривожланиши учун прогностик тавсияларга булган эхтиёжлари долзарб булиб колмокда.

Шубхасиз, барча муаммоларни хал килишнинг ягона усули йук. Эхтимол, жамият узининг мафкуравий парадигмаларини, ижтимоий институтларни, сиёсий карашларини, иктисодий механизмларни шакллантириш жараёнида булиб, табиий равишда маълум вактни талаб киладиган, умумэътироф этилган хаёт тарзини ривожлантириш учун етук булиши керак. Ушбу хулоса таълимдаги узгаришлар учун хам амал килади. Шу билан бирга, янги ва истикболли FOяларни ривожлантиришга сезиларли таъсир курсатадиган маълум бир механизм мавжуд. Ушбу механизм янги эмас, аммо, афсуски, у умуман унутилган ва доимий равишда эътиборсиз колдирилган. Бу педагогик башорат. Ихтисослашган адабиётларни тахлил килиш шуни курсатдики, умумий ва ижтимоий прогнозларнинг шаклланиш даври тахминан 60-йилларнинг урталаригача, педагогик прогнозлар эса утган асрнинг 70-80-йилларида белгиланади.

Таълим менежментини хакикий таълим амалиётидан ажратиш тенденцияси пайдо булмокда, бу мукаррар равишда улар уртасида расмий-бюрократик ва авторитар-буйрукбозлик алокаларининг кучайишига олиб келади. Утган асрнинг 80-йилларига хос булган барча сохаларни, шу жумладан

таълим сохасини бюрократизация килиш холати такрорланади; жамоатчилик экспертизасисиз таклиф килинган янгиликлар, масалан, таълим хизматларини тижоратлаштириш, мажбурий таълимни жорий этиш, давлат таълим стандартларини кайта тузиш ва бошкалар, укитувчилар жамоасининг психологик каршилигига; таълим тизими мамлакатни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш талабларидан оркада колмокда, бу, авваламбор, касб-хунар таълими мехнат бозори эхтиёжларига етарли даражада жавоб берилмаганида намоён булади. Олий касб-хунар таълими битирувчиларининг туртдан биридан купроFи ва урта касб-хунар таълими битирувчиларининг учдан бир кисми таълим муассасасида олган мутахассислиги буйича ишламайди; таълимнинг мазмуни ва технологиялари замонавий жамият ва иктисодиёт талабларига жавоб бермайди. Технологияларни янгилаш тезлигини тезлаштириш таълим мазмуни ва таълим технологияларини ривожлантиришга ёндашувларни узгартириш зарурлигига олиб келади. Очик ахборот тармокларининг жадал ривожланиши ва мавжудлигини кенгайтириш шароитида "тайёр" билимларни узатиш укув жараёнининг асосий вазифаси булиб колишни тухтатади, анъанавий таълим ташкилотининг функционал ахамияти ва жозибадорлиги пасаяди; педагогик кадрларни тайёрлаш нафакат башорат килинган келажак вазифаларига, балки хозирги даврнинг вазифаларига хам туFри келмайди, бу эса укитувчилар билимини ошириш учун махсус дастурлар ишлаб чикиш зарурлигини келтириб чикарди. Укитувчи ва бошкарув кадрларининг етишмаслиги пайдо булди ва усиб бормокда.

Таълим сохасидаги прогнозлаш муаммоларини хал килиш назарияси ва амалиётини умумлаштириш унинг асосий карама-каршилигини (кенг маънода) -таълим сохасидаги давлат сиёсати ва унинг маълум бир жамиятдаги фаолиятининг оммавий-амалий тажрибаси уртасида очиб беришга имкон берди. Тор маънода, бу бошкарув тузилмалари ва таълим амалиётининг мамлакат таълим тизимининг турли даражаларидаги долзарб педагогик муаммоларни хал этишга йуналтирилганлиги ва прогностик (урта ва узок муддатли) асослашга булган эхтиёжлари уртасидаги зиддиятдир.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Ушбу холатдаги аникрок карама-каршиликлар куйидагилардан иборат эди. Таълим амалиётининг ривожланиш истикболларини прогностик асослашдаги эхтиёжлари ва таълимда прогнозни шакллантиришнинг услубий ва назарий асосларини етарли даражада ишлаб чикилмаганлиги уртасидаги зиддият.

Шу билан бирга, таълимни барча даражаларида модернизациялаш сохасидаги асосий хукумат карорларини ишлаб чикиш асосан уз -узидан ва интуитивдир, чунки мухим истикболлар еълон килинади ва факат муайян вазифалар асосланади ва таъминланади, улар хам купинча фурсатпараст характерга ега. Таълим сиёсатининг узок муддатли стратегиясини ишлаб чикиш урта муддатли истикболда таълимнинг истикболли муаммоларини излаш ва олдиндан хал килиш билан боFлик емас, бу кенг куламли узлуксиз башоратли тадкикотлар зарурлигини белгилайди. Тадкикот прогнозлари таълимдаги меъёрий башоратлардан олдин булмайди. Таълимни илмий асосланган модернизациялашнинг мухим чеклови - бу янги ижтимоий ва таълимий вазиятга нисбатан унинг башорат килувчи асосларининг етарли даражада ишлаб чикилмаганлигидир. Агар прогностик жараённинг мохияти, педагогик мазмуни ва функцияларини аниклаб берадиган булсак, хозирги тарихий боскичда таълим ривожланишининг асосий тенденцияларини аникласак ва асослаб берадиган булсак ва ушбу сохадаги педагогик прогнознинг тузилишини ривожлантирсак, ушбу омил таълимни жадал ривожлантириш шартларига ижобий узгариши мумкин. Бу таълим сохасида прогнозлашнинг назарий ёндашувларидан ва ушбу сохада прогнозларни ишлаб чикиш асосларидан фойдаланган холда, мамлакатда таълимни ривожлантириш буйича прогнозларни ишлаб чикиш буйича хукумат чора-тадбирларининг илмий асосланганлигини сезиларли даражада оширишга имкон беради.

Социология ва психологияда инсоннинг келажакдаги узгаришларни олдиндан билиш ва башорат килиш кобилиятининг мохияти туFрисидаги коидаларидан фойдаланилган; одамлар фаолияти ва уларнинг эхтиёжларини ижтимоий, шу жумладан педагогик амалиёт билан тарихий шартлаш; ижтимоий -педагогик башоратларни ишлаб чикиш конуниятлари, тамойиллари ва усуллари, уларнинг ишончлилиги мезонлари; инсоннинг когнитив, узгарувчан ва тарбиявий фаолиятининг бирлиги. Тадкикотнинг етакчи тамойиллари объективлик, тарихий ва мантикий, назарий ва эмпирикнинг бирлиги эди.

ХУЛОСА

Х,озирги вактда олий таълим муассасаларида модулли укитиш кенг кулланилади. Модул деганда, бирор тизимнинг функционал юкламасини аниклашга доир мустакил кисмига тегишлилик тушунилади. Назарий таълимда эса, модул - бу булажак мутахассиснинг у ёки бу касбий билимларга доир куникмаларини шакллантириш учун етарли ахборот ёки харакатларнинг аник белгиланган "доза"си. Юкорида баён этилганларга асосланиб, модул

тушунчасига куйидагича таъриф бериш мумкин: таълимий модул - бу узлаштириш таълим олувчи мазкур модулларни эгаллаши натижасида шакллантириладиган билим, куникма ва малакаларнинг назорат килиш шакли билан мувофикликда тугаши зарур булган, узида билишга доир ва касбий жихатларни очиб берувчи укув фанининг бирор кисми мазмунининг мантикий тугалланган шакли. Модул билишга доир ва касбий тавсифдан иборат булади. Ана шунга боFлик холда модулнинг билишга доир (ахборий) ва укув-касбий (фаолиятли) кисмлари хакида гапириш мумкин. Биринчисининг вазифаси -назарий билимларни шакллантириш булса, иккинчисининг вазифаси -эгалланган билимлар асосида касбий куникма ва малакаларни шакллантиришдир.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Узбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз - Т.: Узбекистон, 2017 йил

2. Мирзиёев Ш.М. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик-хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. -Т.: Узбекистон, 2016 йил.

3. Узбекистон Республикаси Президенти Мирзиёев Ш.М. Олий мажлис палатасига мурожаатномаси. 24.01.2020.

4. К,онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 05.01.2018 йил, 03/18/456/0512-сон; 19.04.2018 йил, 03/18/456/1087-сон.

5. Ismailova Dilafruz Muhiddinovna. (2020). Цели современного образования, формирующие требования к преподавателю. Журнал научных и прикладных исследований, (11), 12-14.

6. Ismoilova Dilafruz Muxiddinovna. (2020). Educational forecasting as a scientific and pedagogical problem. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(6), 42-47.

7. Jabbor Usarov. (2019, June). Using Teaching Methods for Development Student Competencies. International Journal of Progressive Sciences and Technologies, 15(1), 272-274.

8. Jabbor Eshbekovich Usarov. (2017). Formation Competence at Pupils as the Factor of Increase of Education's Efficiency. Theoretical & Applied Science, 53(9), 79-82.

9. Jabborova Onahon Mannopovna, Jumanova Fatima Uralovna, & Mahkamova Shohida Rahmatullayevna. (2020). Formation of Artistic Perception of Future Teachers. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(4), 4087-4095.

10. Jabborova Onakhon Mannopovna. (2019). Psychological and Pedagogical Foundations of the Formation of the Artistic Perception of Students in Secondary Schools. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 7(10), 9-14.

11. Jabborova Onaxon Mannopovna, & Ismoilova Dilafruz Muhiddinovna. (2020, May). Optimization of primary education. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(5), 1229-1232.

12. Mamadaliev K. R., Jabborova O. M., Umarova Z. A., & Abdullayeva B. P. (2020). Creation of a New Generation of Teaching Literature - A Requirement of Modernity. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(1), 612-619.

13. Mardonov S., Toshtemirova S., Ahmadjonov B., & Koshanova N. (2020). Structure and Mechanisms of Action of the Educational Cluster. International Journal of Psychological Rehabilitation, 24(07), 8104-8111.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.