Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ ОЛУВЧИЛАРНИНГ МУСТАҚИЛ ФИКРЛАШИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ПЕДАГОГИК МАҚСАД ВА ВАЗИФАЛАРНИ АНИҚЛАШНИНГ МОҲИЯТИ'

ТАЪЛИМ ОЛУВЧИЛАРНИНГ МУСТАҚИЛ ФИКРЛАШИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ПЕДАГОГИК МАҚСАД ВА ВАЗИФАЛАРНИ АНИҚЛАШНИНГ МОҲИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

171
38
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
билим / кўникма / малака / компетенция / технология / таълим / илм-фан / ишлаб чиқариш / педагогик мақсад ва бошқалар / knowledge / skills / qualifications / competence / technology / education / science / production / pedagogical purpose and more

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — С. Р. Абдалова

Ушбу мақолада таълим олувчиларнинг интеллектуал қобилиятларини ривожлантириш, ўқув машғулотларида учрайдиган муаммолар ва уларни бартараф этиш йўллари, педагогик мақсад ва вазифаларни аниқлашнинг моҳияти, ўқув машғулотларини лойиҳалаш, ўқув машғулотларида фойдаланиладиган замонавий усуллар, машғулотларни ташкил этиш мазмуни, унга қўйиладиган замонавий талаблар кабилар ҳақида сўз юритилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPORTANCE OF DEFINING PEDAGOGICAL PURPOSES AND OBJECTIVES IN THE DEVELOPMENT OF INDEPENDENT THINKING OF STUDENTS

This article discusses the development of intellectual abilities of students, the problems encountered in the classroom and ways to overcome them, the importance of defining pedagogical goals and objectives, the design of the classroom, modern methods used in the classroom, the content of the classroom

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ ОЛУВЧИЛАРНИНГ МУСТАҚИЛ ФИКРЛАШИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ПЕДАГОГИК МАҚСАД ВА ВАЗИФАЛАРНИ АНИҚЛАШНИНГ МОҲИЯТИ»

ТАЪЛИМ ОЛУВЧИЛАРНИНГ МУСТАКДЛ ФИКРЛАШИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ПЕДАГОГИК МАЦСАД ВА ВАЗИФАЛАРНИ

АНЩЛАШНИНГ МО^ИЯТИ

С. Р. Абдалова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти доценти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада таълим олувчиларнинг интеллектуал кобилиятларини ривожлантириш, укув машгулотларида учрайдиган муаммолар ва уларни бартараф этиш йуллари, педагогик максад ва вазифаларни аниклашнинг мохияти, укув машгулотларини лойихалаш, укув машгулотларида фойдаланиладиган замонавий усуллар, машгулотларни ташкил этиш мазмуни, унга куйиладиган замонавий талаблар кабилар хакида суз юритилади.

Калит сузлар: билим, куникма, малака, компетенция, технология, таълим, илм-фан, ишлаб чикариш, педагогик максад ва бошкалар.

THE IMPORTANCE OF DEFINING PEDAGOGICAL PURPOSES AND OBJECTIVES IN THE DEVELOPMENT OF INDEPENDENT THINKING

OF STUDENTS

S. R. Abdalova

Associate Professor, Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

ABSTRACT

This article discusses the development of intellectual abilities of students, the problems encountered in the classroom and ways to overcome them, the importance of defining pedagogical goals and objectives, the design of the classroom, modern methods used in the classroom, the content of the classroom.

Keywords: knowledge, skills, qualifications, competence, technology, education, science, production, pedagogical purpose and more.

КИРИШ

Шуни алохида таъкидлаш лозимки, укув машгулотлари максадини аник куймасдан туриб кузланган натижага эришиш, аник максадсиз эса белгиланган

вазифаларни амалга ошириш ва амалий натижага эришиш мумкин эмас. Максад кандай куйилса натижа хам шундай булади. Педагог уз олдига аник якуний максадни куйсагина, у унга эришиш йулларини излайди. Максадни куйишда эхтиёж ва муаммоларни тахлил килиш, максадни мухим муаммоларга каратиш, жиддий ва аник максадларни куйиш, максадларни унга эришилганликни аниклаш йулида шакллантириш, мотивация уйготувчи максадларни куйиш, максадлардан фаолият иштирокчиларининг хабардор булишига эътиборни каратиш, хар бир машгулотнинг максади дастур максадига мос келишини таъминлаш талабларига амал килиш лозим.

Машгулот максадини ушбу талаблар асосида шакллантириш учун педагог, машгулотлар якунида нима олиш кераклигини, натижага эришиш учун кандай курсаткичлардан фойдаланиш лозимлигини билиши керак. Бугунги кунда максадларни аниклаштиришда куплаб камчиликлар учраб туради, улар каторига куйидагиларни киритиш мумкин: максадларнинг керагидан ортикча булиши, масштабининг машгулот ресурсларига мос келмаслиги, уларни куйишда формаллик, машгулот жараёнида максадларни тез-тез алмаштириб туриш, уларни шакллантиришдаги ноаникликлар.

Биз машгулот максадларини куйишнинг куйидаги алгоритмини тавсия этамиз: мавжуд муаммоларни бахолаш ва асосийсини аниклаш, бу муаммоларни аник шакллантириш. уларни ечиш боскичлари ва кетма-кетлигини аниклаш, хар бир боскични бажаришда оралик натижаларни аник шакллантириш, бу боскичлардан кайси бирини машгулот доирасида аник амалга ошириш мумкинлигини бахолаш ва ундан кейин машгулот максадини шакллантириш.

Замонавий изланишлар шундан далолат бермокдаки, педагогик жараёнда максад, педагогнинг барча педагогик воситаларни бир тизимга бирлаштиришида хал этувчи фактор хисобланади. Максадни кузлаш, педагог фаолиятининг шахс фаолияти траекториясини моделлаштиришга, шахсий ривожланишини амалга оширишга имкон берадиган мухим шарти хисобланади.

Укитишни режалаштириш ва амалга оширишда максадни аниклаш гояси, укув жараёни сифати ва самарадорлигини оширишда асосий хисобланади. Максадни аниклаш, факат таълим олувчиларнинг фаолиятини аникламасдан, педагогларни хам, шунингдек укитишнинг мос технологияларини хамда олинадиган натижаларни бахолаш мезони тизимини аниклашга имкон берувчи бутун таълим муассасаларникини хам аниклайди.

Педагогик максадни аниклаш таълимга замонавий ёндашувда педагогнинг энг асосий касбий компетентлиги сифатида чикади. Улар мухим муаммоларни ечишда, максадни аниклаш жараёнини бир тизимга келтиришда, ижодий фикрлашда, педагогик ходисаларни тахлил килишда, асосланган педагогик максадларни куйишда, уларни амалга ошириш воситаларни танлашда, шахсий фаолиятини бахолашдаги педагогнинг кобилияти хисобланади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Педагогик максадни аниклаш муаммоси, купчилик хориж олимларнинг диккат эътиборини жалб этмокда: умумий таълим, дидактика, тарбия тизимида. Дидактикада максадни аниклаш гоялари ривожланиши укув жараёни боришининг умумий хамда фикрлаш жараёнининг самарали ривожланиш мантикига таянган холда муаммоли укитиш концепциясига катта хисса кушади.

Педагогик жараёнда максадни аниклаш муаммосига Л.В.

Байбородова, Н.В.Кузьмина, А.К.Маркова тадкикотлари багишланган. О.Е.Лебедев томонидан таълим тизимида педагогик максадни аниклашнинг назарий асослари урганилган. В.Г.Гладких, таълимда педагогик максадни аниклаш муаммоларини тахлил килган, рахбар фаолиятида педагогик максадни аниклашнинг назарий асослари яратилган. Н.Я.Коростылева томонидан бошкарув объекти сифатида педагогик максадни аниклашнинг узига хос хусусиятлари аникланган.

Педагогик максадни аниклаш тахлили, унинг мохиятини тушунишда турли ёндашувлар борлигини курсатади. Айрим олимлар концепциясида педагогик максадни аниклашнинг узига хос хусусиятлари жамоат институти сифатида таълимни лойихалашда, педагогик жараённи тузишда, педагогнинг касбий-амалий фаолиятида ёритилган.

Педагогик максадни аниклаш деганда олимлар томонидан куйидагилар тушунилади: педагогик фаолият максадларини тугри аниклаш ва куйиш жараёни, бунда педагогнинг таълим олувчилар билан узаро фаолияти ва узини максади билан жамоат максадини режалаштириш кобилияти хамда шунингдек унга эришишнинг аник максади хамда самарали усулларини танлаш акс эттирилади (Н.В.Мезенцева); жамият хамда узининг шахсий максадларидан биргаликда фойдаланиш кобилияти, кейин эса уларни таълим олувчиларга мухокама килиш учун таклиф этиши (А.К. Маркова); таълим мазмунининг аник максадлари (таълим, тарбия, ривожланиш), укув фани, укув мавзулари,

машгулотлар асосида ижтимоий буюртма билан аникданган таълимнинг бош ижтимоий максадлари жараёни (О.А. Бобылева); факат укув максадларини куйиш, ишлаб чикиш ва фойдаланиш эмас, балки шунингдек, максадларни очишни ташхис килиш, унда келажакда тузатиш килиш (Т.П. Ильевич).

Н.В.Кузьминанинг фикрича, максадни аниклаш боскичи шу билан характерланадики, бунда педагог таълим тизими олдида турган давлат максадларини педагогик максадларга айлантиради хамда уларни амалга ошириш воситаларини танлаш ёрдамида таълим олувчиларни тарбия объектидан уз-узини тарбиялаш, мустакил таълим, уз-узини ривожлантириш субъектига айлантиради.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Укитиш жараёнида таълимий, тарбиявий ва ривожлантирувчи максадларнинг куйилиши билимларни узлаштириш хамда зарур шахсий сифатларни шакллантириш учун яхши шароитни вужудга келтиради. Укув машгулотларида билимларни узлаштириш жараёнида карашлар ва маънавий сифатлар хам шаклланади, албатта, яъни мазкур функцияларнинг бирлиги ва узаро богликлиги кузатилади. Педагогнинг укитиш функциялари узаро богликлигини тушуниш унга укув машгулотларининг таълимий, тарбиявий ва ривожлантирувчи вазифаларини ижодий йусинда куйиш ва хал килиш имконини беради.

Укув машгулотида куйиладиган максадлар таълим-тарбия ишларини амалга оширишда усулларни излашга ёрдам беради. Педагогнинг укитиш жараёнида ушбу вазифаларни амалга оширишни билиши, уларнинг ижодкорлик ва педагогик махорат билан ишлашини таъминлайди. Укитиш жараёнида ушбу максадларни ажратиш, билимларни узлаштириш хамда зарур шахсий сифатларни шакллантириш учун яхши шароитларни вужудга келтиради. Укув машгулотларида билимларни узлаштириш жараёнида карашлар ва маънавий сифатлар хам шаклланади, яъни мазкур функцияларнинг бирлиги ва узаро богликлиги кузатилади.

Укитишнинг таълимий функцияси мазмунининг бошка бир жихати далили укув материалларини узлаштиришдир. Бу максадни амалга ошириш таълим олувчиларга бериладиган билимларнинг характерига боглик. Бу максад канчалик аник белгиланса ва у укув машгулотларида олинган материалларга канчалик мувофик булса, мазкур жараёнда укитиш усулларини танлаш шунчалик осон булади. Умумтаълим максадлари таълим олувчиларга маълум

тизимидаги билимлар, куникма ва малакалар бериш, уларни огзаки ёки ёзма нуткини ривожлантириш, борликни тугри тушунишлари учун фанлар мазмунидан унумли фойдаланиш, укув материалларини куллаш, келажакда таълим олувчилар мустакил узлуксиз таълимни давом эттириш учун керакли билим, маълумот, куникма ва махоратни таъминлаш, укув мазмунини танлаш ва уни структурасини тузиш, янги укув материалларини кайта караб чикиш ва режалаштириш, таянч тушунчаларни аниклаш, укув материалларидаги умумий масалалардан аник масалаларни ечишга утишни назарда тутади.

Укитишнинг тарбиявий максади таълим олувчиларда ижобий караш ва эътикодларни, ахлокийдик, иродалилик ва хиссиётларни шакллантиришдан иборат. Педагог хар бир машгулотда укув материалларини ургатиш жараёнида тарбиявий вазифанинг маълум томонини амалга оширади. Дунёкараш, шахснинг ахлокий фазилатлари, хиссиётлар, иродалиликни шакллантириш узлуксиз жараён булиб, уни аник чекланган кисмларга ажратиш мумкин эмас.

Тарбиявий максаднинг натижалари таълимий максаднинг натижалари каби муайян ва аник булмайди. Тарбиявий максад таълим олувчиларда турлича амалга ошади. Х,ар кандай укув материалини ураниш таълим олувчиларнинг камол топишига, ундаги фикрлаш мантикининг, билиш ва укиш мотивининг ривожланишига таъсир курсатади. Бу максадлар тарбиялаш, назарияни амалиёт билан боглаш, фанларга урганишни кизиктириш, тугри фикрлаш маданиятини тарбиялаш, аклий, жисмоний, ахлокий, нафосат, мехнат, касб тарбияси, гоявий, ватанпарварлик инсоний хислатларни тарбиялаш, фанлардан мустакил билим олишни давом эттира олишни назарда тутади.

Укитишнинг ривожлантирувчи максадини амалга ошириш тарбиявий максадни амалга ошириш билан ухшайди. Тарбиявий максадни амалга оширишдаги сингари камол топтириш вазифасини амалга оширишда энг мухими таълим олувчиларнинг унга интилишини шакллантиришдир. Битта машгулотда анализ, синтезнинг мантикий усулларини, мавхум фикрлаш кобилиятини ривожлантириш, фаол ва мустакил фикрларни шакллантириш вазифасини куйиш ва амалга ошириш мумкин эмас.

ХУЛОСА

Аниклаштирилган укув максадлари албатта, биринчи галда кандай назорат иши оркали текширилиши аникланиши керак. Максаддан келиб чиккан холда тест ва назорат ишлари танланади. Танланган назорат хар бир максад учун алохида кулланилади. Масалан, биринчи куйилган максад учун

алохида, кейинги максадга эришиш учун алохида назорат иши топилиши керак. Барча назорат ишлари умумлаштирилиб охирги бахолаш маълум килинади. Масалан: 1-максад таърифни ёддан билиш деб белгиланган булса, уни ёддан айтиб бериш талаб этилади. 2-максад формулани амалда куллашга ургатиш булса, уни амалда масала ишлаб куллаш талаб этилади. 3-максад формулани ноанъанавий холатда куллаш булса, унга мос мисол танланади ва уни ишлаш талаб этилади.

Демак, нечта максад аниклаштирилган булса, шунча назорат иши хам ишлаб чикилиши керак булади. Шундай килиб, максад ва назорат иши уртасида уйгунлик хосил килинади. Назорат ишларини танлашда албатта максаднинг характери хисобга олинади. Аник белгиланган максадлар эса текширишни осонлаштиради. Назорат ишларида турли тест турларидан фойдаланиш мумкин.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 5 июнь 2018 йилдаги "Олий таълим муассасаларида таълим сифатини ошириш ва уларнинг мамлакатда амалга оширилаётган кенг камровли ислохотларда фаол иштирокини таъминлаш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги П^-3775 карори.

2. Абдукаримов М., Гаимназаров О.Г. Олий таълим муассасаларида машгулотни ахборот технологиялари воситалари асосида ташкил этиш // "Урта махсус касб-хунар таълими тизими учун педагог кадрларни тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш сифатини таъминлашнинг илмий-услубий асослари" республика илмий-амалий конференция материаллари. - Т., 2006.-Б.25-26.

3. Абдукудусов О.А. Олий таълим муассасалари ракобатбардош мутахассислар тайёрлаш йулида. //Ж. Kasb-hunar taTimi.- 2000. - №1. - С.22-23.

4. Абдуллаев А.Х., Исроилов М., Сатторов 3. Рейтинг натижаларига статистик ишлов бериш оркали тахлил килиш. //Ж. Kasb-hunar ta'limi.- 2000.-№2. -С. 12-15.

5. Авлиёкулов Н.Х. «Замонавий таълим технологиялари» Тошкент.: 2001. -69 б.

6. Азизхужаева Н.Н. «Замонавий педагогик технологиялар», Тошкент, 2002 й.

7. Голиш Л. В. Таълимнинг фаол усуллари: мазмуни, танлаш, амалга ошириш. Экспресс кулланма. - Т.: 2001 й. - 65 б.

8. Голиш Л.В. Замонавий таълим технологиялари; мазмун, лойих,алаштириш ва амалга ошириш. Экспресс кулланма Т.: ТАСИС, 2001. - 59 б.

9. Коростылева Н.Я. Педагогическое целеполагание в современной школе как объект управления: дис. ... канд. пед. наук. СПб., 2002.

10. Кукушин В.С. Современные педагогические технологии: Начальная школа. Пособ. для учителя. - Ростов на Дону: Реникс, 2003. -448 с.

11. Лебедев О.Е. Теоретические основы педагогического целеполагания в системе образования: дис. ... д-ра пед. наук. СПб., 1992.

12. Левитес Д.Г. Практика обучения: современные образовательные технологии. /М.: Изд-во «Институт практической психологии»; Воронеж: НПО «МОДЭК», 1998.

13. Лутфиллаев М.Х. Маъруза машгулотларини ташкил этишнинг шакли ва методлари // Касб-хунар таълими. - Тошкент, 2003. -№2. - Б. 21-22.

14. Мавлянов А. Абдалова С. Эрназаров А. "Илгор педагогик технология буйича укув машгулотини лойихдлаш" Замонавий таълим. 2016. №2. Б.25-29.

15. Мавлянов А., Абдалова С., Алламбергенова М,, Ильясова З. Укув машгулотларини ташкил этишда таълим технологиялари. Укув кулланма. Тафаккур бустони нашриёти. Тошкент, 2013. 142 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.