Научная статья на тему 'ТАЛАБАЛАРНИНГ ТАШКИЛОТЧИЛИК МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МЕТОДИКАСИ'

ТАЛАБАЛАРНИНГ ТАШКИЛОТЧИЛИК МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МЕТОДИКАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
9
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маданият / моддий маданият / маънавий маданият / маданиятнинг асосий вазифалари / ташкилот маданияти / ташкилий маданият / ўқитувчининг ташкилий маданияти. / культура / материальная культура / духовная культура / основные задачи культуры / организационная культура / организационная культура / организационная культура учителя.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы —

Мақолада маданият, маданиятнинг турлари, вазифалари, талабаларнинг ташкилотчилик маданиятини шакллантириш методикаси кўрсатиб берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕТОДИКА ФОРМИРОВАНИЯ ОРГАНИЗАЦИОННОЙ КУЛЬТУРЫ СТУДЕНТОВ

В статье описаны понятие культуры, виды культуры, задачи, методы формирования организационной культуры студентов.

Текст научной работы на тему «ТАЛАБАЛАРНИНГ ТАШКИЛОТЧИЛИК МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МЕТОДИКАСИ»

г

v.

Джаббаров Максуд Бах,риддинович,

Шахрисабз давлат педагогика институти "Педагогика" кафедраси укитувчиси

ТАЛАБАЛАРНИНГ ТАШКИЛОТЧИЛИК МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МЕТОДИКАСИ

УУК: 378.147:004 DOI: 10.34920/SO/VOL_2023_ISSUE_10_3

ДЖАББАРОВ М.Б. ТАЛАБАЛАРНИНГ ТАШКИЛОТЧИЛИК МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МЕТОДИКАСИ

Маколада маданият, маданиятнинг турлари, вазифалари, талабаларнинг ташкилотчилик маданиятини шакллантириш методикаси курсатиб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: маданият, моддий маданият, маънавий маданият, маданиятнинг асосий вазифалари, ташкилот маданияти, ташкилий маданият, укитувчининг ташкилий мадани-яти.

ДЖАББАРОВ М.Б. МЕТОДИКА ФОРМИРОВАНИЯ ОРГАНИЗАЦИОННОЙ КУЛЬТУРЫ СТУДЕНТОВ

В статье описаны понятие культуры, виды культуры, задачи, методы формирования организационной культуры студентов.

Ключевые слова и понятия: культура, материальная культура, духовная культура, основные задачи культуры, организационная культура, организационная культура, организационная культура учителя.

JABBAROV M.B. METHODOLOGY FOR FORMING ORGANIZATIONAL CULTURE OF STUDENTS

The article describes culture, types of culture, tasks, methods of forming the organizational culture of students.

Key words and concepts: culture, material culture, spiritual culture, main tasks of culture, organizational culture, organizational culture, teacher's organizational culture.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 10 (131)

Кириш.

Узбекистон Республикаси Президенти Шав-кат Мирзиёевнинг 2022 йил 20-декабрдаги Олий Мажлис ва Узбекистон халкига Мурожа-атномасида ёшларни касб-хунарларга, санъат ва маданиятга кизиктириш, табиатимизни асраб-авайлаш, сув, хаво ва атроф-мухитни тоза тутиш келгуси йилда х,ар бир махалла ахолисининг маданияти ва амалий харакатига айланиши кераклиги х,амда вилоят марказлари саноат, тадбиркорлик, таълим, маданият сохаларида минтакавий марказлар сифатида уз урнини топмокдалиги таъкидланган1.

„Маданият" сузи (лотинча „cultura" - kolo, - ere сузидан келиб чиккан булиб), „устириш" деган маънони англатади. К,адимги Рим нотики Цицерон фалсафий категория сифатида инсон рухининг ривожланишига кишлок хужалиги метафорасини куллаган х,олда „рухни етишти-риш" тушунчасини киритди. У маданият тушун-часига вахшийликнинг турли куринишларини енгиш йули ва инсонни тулаконли фукарога айлантириш воситаси сифатида каради

Маданият - бу одамларнинг билимлари, эътикодлари ва хулк-атвор меъёрларининг ком-бинацияси булиб, уларни биз узлаштирамиз ва кейинги келажак авлодларга утказамиз. Маданият инсонлар уртасидаги узаро муносабатлар-нинг турли сох,аларини - кундалик мулокотдан тортиб, глобал иктисодиётнинг ишлашигача булган турли сох,аларни тартибга солувчи, ижти-моийлаштирувчи асосий омилдир2.

"Маданият" тушунчаси юкори онгли фао-лиятга асосланган табиатни узгартиришга каратилган одамларнинг ижодий фаолияти-нинг хам жараёни ва хам натижасидир. Шунинг учун х,ам маданият инсон ва унинг фаолияти-дан ташкарида мавжуд эмас берилган. Маданият жамият ва инсон тараккиётининг тарихан белги-ланган даражаси булиб, одамлар хаёти ва фао-

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2022 йил 20-декабрдаги Олий Мажлис ва Узбекистон халкига Мурожаатномаси. https://president. uz/uz/lists/view/5774

2 Определение культуры. https://www. culturepartnership.eu/publishing/course/lecture-1

Электрон манба. 2023 йил 22 ноябрда мурожаат этил-ган. Таржима муаллиф томонидан бажарилган.

лиятини ташкил этишнинг турлари ва шаклла-рида ифодаланади3.

Мавзунинг долзарблиги. талабаларнинг ташкилотчилик маданиятини шакллантириш мухим масалалардан бири хисобланиб, булажак укитувчиларнинг келгуси педагогик фаолиятини бир кисми сифатида ташкилий маданиятни шак-ллантирилиши, уни урганиш долзарб вазифа хисобланади.

Мавзу буйича илмий изланишларнинг к,иск,ача та^лили.

Д.Денисон ва унинг хамкасблари ишлаб чикариш ташкилотларида самарадорлик оши-ришга энг катта таъсир курсатадиган мада-ниятнинг хусусиятларини аниклаш учун мах-сус методология ишлаб чикдилар4. Ушбу мето-дологияда ташкилий маданият модели асосан туртта йуналишни уз ичига олади. Улар ташкилот ривожланишига энг катта таъсир курсатадиган мухим хусусиятлар булиб мослашувчанлик, вазифа, узаро таъсир ва иштирок этиш - деб курсатилганлигини А.П.Балашов уз маколасида курсатиб беради5.

Америкалик профессор Э.Шейн гурух мада-ниятига таъриф бериб, „Гурух маданияти бир гурух томонидан олинган жамоавий асосий эътикодларнинг намунаси сифатида белгила-ниши булиб, гурух аъзоларини ташки мухитдаги узгаришларга мослашиши, ички интеграция муаммоларини хал килиши, гурухнинг янги аъзолари хам муаммоларни идрок этиши, унинг самарадорлиги кимматли деб хисобланиши туFри тизим сифатида каралиши етарли" - деб курсатади.

Э.Шейн бу узгарувчан дунёда ташкилот мада-ниятининг тизимли тавсифи ва етакчининг маданиятни яратиш ва бошкаришдаги урнини курсатиб, ташкилий маданиятнинг аник кон-

3 Данилова Г. И. Мировая художественная культура. От истоков до XVII века. - М., 2013. Введение. Понятие культуры. - https://bguor.ru/subjects/cherenova.ru/html/ mhk/mhk_00.htm

Электрон манба. 2023 йил 22 ноябрда мурожаат этил-ган. Таржима муаллиф томонидан бажарилган.

4 Denison, D.R. Corporate culture and organizational effectiveness / D.R. Denison. - New York: John Wiley & Sons, 1990. - P 17.

5 Балашов А.П. Влияние организационной культуры на эффективность деятельности сельскохозяйственных предприятий. Стр. 39. file:///C:/Users/E-MaxPCShop/ Downloads/vliyanie-organizatsionnoy-kultury-na-effektivnost-deyatelnosti-selskohozyaystvennyh-predpriyatiy.pdf.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 10 (131)

цепциясини таклиф килади, унинг тузилишини очиб беради, ва камчиликларидаги ролини бахолайди, маданиятни шакллантириш, амалга ошириш ва ривожлантириш усулларини такдим этади1.

К.А.Мызрова узининг "Ташкилий мада-ният" номли укув кулланмасида „Маданият - бу барча фаолиятлар, урф-одатлар, анъаналар, эътикодлар йиFиндисидир" эканлигини курсатиб, шу сохадаги куплаб олимларнинг фикрларини келтиради. Хусусан, У.Оучи "Ташкилий маданият - рамзлар, маросимлар ва анъаналар, таш-килот аъзоларига кадриятлар ва эътикодлар хакидаги мухим Fояларни етказиш жараёни эканлигини, шунингдек, С. Мишон, П. Штернлар томонидан "Ташкилий маданият - корхоналарга хос булган умумий кадриятлар, хар бир аъзога оFиздан оFизга утадиган хаётий тажриба, хатти-харакатлар туплами мос келадиган, анъана ва маросимлар" - деб таърифланади2.

Булажак укитувчиларнинг ташкилотчиликни ривожлантириш муаммосини куриб чикишда ташкилотчилик маданиятига тухталиб утиш керак. Ташкилот маданияти эса, ходимларни умумий максадларга йуналтиришга имкон бера-диган кучли стратегик восита сифатида куриб чикилади ва ташкилотдаги иклимни белгилай-диган кадриятлар, меъёрлар ва хатти-харакатлар услублари тизими билан бирликда каралади3.

О.Е.Стеклова эса ташкилот маданиятини урганиб чикиб, "Ташкилот маданияти хар кандай корхонада вужудга келадиган ижтимоий ходиса булиб, ташкилот фаолиятини бошкарадиган кадриятлар, эътикодлар, шунингдек, нормалар, роллар ва коидалар тизимидир" - деб таъриф-лайди4.

1 Эдгар Шейн «Организационная культура и лидерство». Учебное пособие. Питер, 2008 г. https://inside-pr. ru/archives/1789/. Электрон манба. 2023 йил 22 ноябрда мурожаат этилган. Таржима муаллиф томонидан бажа-рилган.

2 Мызрова К. А. Организационная культура. Учебное пособие. Ульяновск: УлГУ, 2011. - 194 с. https://www. ulsu.ru/media/documents/. Электрон манба. 2023 йил 22 ноябрда мурожаат этилган. Таржима муаллиф томонидан бажарилган

3 Янова М.Г., Игнатова В.В. Формирование педагогического культуры будущего учителя. Стр.134-139. https:// cyberleninka.ru/article/n/formirovanie-pedagogicheskoy-kultury-buduschego-uchitelya-organizatsionnyy-kontekst. Электрон манба. 2023 йил 24 ноябрда мурожаат этилган. Таржима муаллиф томонидан бажарилган.

4 Стеклова О. Е. Организационная культура. Учебное

пособие. - Уляновск. УлГТУ., 2014. - 110 с.

Н.А.Каюмова талабаларнинг ташкилий маданият тушунчасига бугунги кунда икки томон-дан караш мумкин. Бир томондан умумий максад билан боFланган олий таълим ташкило-тидаги укитувчи ва талабалар уртасидаги инсо-ний муносабатларнинг махсули булиб, маъ-лум бир ташкилотда ишлайдиган одамларнинг кадриятлари, эътикодлари, меъёрлари, роллари, муносабатлари тизимини ифодаласа, иккинчи томондан эса, умумий кабул килинган меъёрлар ва кадриятларга мувофик одамларнинг хатти-харакатини тузатиш ва бошкариш булиб хисобланишини курсатади5.

Мацоланинг илмий янгилиги шундан ибо-ратки, талабаларнинг ташкилотчилик маданиятини шакллантириш жараёнлари, булажак укитувчиларнинг келгуси педагогик фаолиятини бир кисми сифатида ташкилий маданиятни шакллантирилиши тадкикотчилар томонидан етарлича очиб берилмаган.

Тадцицотнинг мацсади талабаларнинг ташкилотчилик маданиятини шакллантириш жараёнлари, булажак укитувчиларнинг келгуси педагогик фаолиятини бир кисми сифатида ташкилий маданиятни шакллантирилиши буйича ама-лий таклиф ва тавсиялар ишлаб чикишдан ибо-рат.

Тадцицотнинг объекти сифатида олий таъ-лимни педагогика йуналиши талабаларининг ташкилотчилик маданиятини шакллантириш жараёнлари танланди.

Тадцицотда тизимлилик, киёсий-мантикий тахлил методларидан фойдаланилди.

Тадцицотнинг эмпирик манбаини анкета суровномалари натижалари ташкил этди.

Асосий цисм.

Маданият тушунчасига куплаб олимлар таъ-риф берганлар.

Маданият - бу инсон мехнати билан яратил-ган хамма нарса: техник воситалар ва маънавий кадриятлар, илмий кашфиётлар, адабиёт ва ёзув ёдгорликлари, сиёсий назариялар, хукукий ва ахлокий шакллар, санъат асарлари ва бошкалар.

Кенг маънода маданият - бу жамият хаётининг барча сохаларида доимий равишда янгиланиб турадиган одамларнинг фаол ижо-дий фаолияти шакллари, тамойиллари, усуллари ва натижаларининг тарихан шартланган дина-

5 Каюмова Н.А. Электрон таълим мухитида булажак информатика укитувчиларини интегратив ёндашув асо-сида тайёрлаш методикаси. Докт. дис. -Т.: 2022. - 315 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 10 (131)

1-жадвал. Маданият турлари

Маданият

Моддий маданият Маънавий маданият

Моддий дунё предметлари ва ходисаларини ишлаб чикариш ва ривожлантириш, инсоннинг жисмоний табиа-тидаги узгаришлар билан боFлик булган моддий-техникавий мехнат воситалари, алок,а, маданий ва ижтимоий объектлар, ишлаб чикариш тажрибаси. Фан, санъат, дин, ахлок,, сиёсат, хукук ва бошка маънавий кадриятлар ва уларни ишлаб чик,ариш, ривожлантириш ва куллаш буйича ижодий фаолиятлар туплами.

мик мажмуаси тушунилса, тор маънода маданият деганда маънавий кадриятлар асосида фаол ижодий фаолият жараёнида яратиладиган, таркатиладиган ва истеъмол килинадиган ашё-лар тушунилади.

Маданиятнинг моддий ва маънавий булиниши жуда кийинчилик билан содир булади, чунки улар уртасида чегара чизиш баъ-зан жуда кийин, чунки улар „соф" шаклда мав-жуд эмас. Масалан, маънавий маданиятни моддий воситалар - китобларда, расмлар, асбоблар ва бошкаларсиз тасаввур этиш кийин1 (1-жад-вал).

Маданият асосан куйидаги вазифаларни бажаради:

1. Гуманистик вазифаси - гумани-стик дунёкарашни шакллантириш. Мада-ний ходисаларнинг асосий вазифаси гуманистик дунёкарашни шакллантириш булиб, колганларнинг барчаси у ёки бу даражада у билан боFлик булади.

2. Когнитив вазифаси - бирор халк, мамла-кат, давр хакида яхлит Fояни шакллантиришдан иборат.

3. Бахоловчи вазифаси - миллий, маънавий кадриятларни фарклаш ва ана шу анъаналарни бойитишга хизмат килади.

4. Тартибга солиш вазифаси (норматив) - жамиятнинг барча шахслар учун хаёт ва фао-лиятнинг барча сохаларида ахлок, х,укук, хулк-атвор меъёрлари ва бошка нормалар, хамда талаблар тизимини шакллантиришдан иборат.

5. Ахборот берувчанлик вазифаси -олдинги авлодларнинг билимлари, кадриятлари ва тажрибасини кейинги аждодларга узатиш ва алмашиш.

6. Коммуникативлик вазифаси - мада-ний кадриятларни саклаш, узатиш ва такрор-лаш, мулокот оркали шахсни ривожлантириш ва такомиллаштиришга хисса кушиш.

1 Культура и её формы. - https://foxford.ru/wiki/ obschestvoznanie/kultura-i-ee-formy

7. Ижтимоийлаштириш вазифаси бу шахс томонидан билимлар, меъёрлар, кадриятлар тизимини узлаштириш, ижтимоий ролларга, меъёрий хатти-харакатларга ва узини-узи такомиллаштиришга эришиб бориш.

Ташкил этиш (ташкилотчилик) - бу шахс ёки жамоанинг тартибли, режа асосида, масъулият билан яшаш ва харакат килиш кобилиятини ифо-даловчи ижобий, ахлокий ва маънавий сифати-дир2.

Ташкилотчилик куплаб мураккаб, мажмуавий сифатларни, шахснинг максадлилик, максадга мувофиклик, хотиржамлик, изчиллик, башорат килиш каби фазилатларини уз ичига олади. Бун-дан ташкари, ташкилотчида максадни аник бел-гилаш, режалаштириш, тартибга солиш ва уз фаолиятини назорат килиш кобилиятлари хам булиши керак. Ташкилотчи булиш бизга вактдан ва бошка яшаш шароитларидан унумли фойда-ланиш, керакли хужжатларни уз вактида яра-тиш, саклаш, жунатиш, вактдан унумли фойдала-ниш имконини беради. Ташкилотчиликка бола-ликдан ургатилади, болага аниклик ва масъу-лиятлиликни тарбиялашдан бошланади. Мак-табда эса, укувчини дарслар топшириFини уз вактида бажариш, уз-узини бошкариш, уз-узига Fамхурликни ташкил килиш, кундаликлар юри-тиш ва хоказолар оркали амалга оширадилар.

Олий таълим сифатига куйилаётган замо-навий талабалардан бири бу талабалар-нинг касбий тайёргарлик тизимини шакллан-тиришга каратилган фаолиятни амалга оши-риш заруриятини белгилаб берувчи ташкилотчилик кобилияти ва маданиятини ривожланган булишини такозо этади.

Олий маълумотли мутахассиснинг давлат таълим стандартлари ва малака талабларида мутахассиснинг хал кила олиши керак булган бир катор ташкилий ва бошкарув вазифалари белги-лаб берилади.

2 Словари и энциклопедии на академии. Организованность. - https://spiritual_culture.academic.ru/. Электрон манба. 2023 йил 24 ноябрда мурожаат этилган. Таржима муаллиф томонидан бажарилган.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 10 (131)

Таълим жараёнида ташкилотчи булиш «муваффакиятга эришиш"нинг асосий шарти хисобланади. Талабаларда ташкилотчилик кобилиятини шакллантирилиши уларнинг кей-инги педагогик ва илмий фаолиятини яхшила-нишига якиндан ёрдам беради. Жоан Седита, укитувчи-тренер ва таълим буйича мутахассис, баъзи талабалар «ривожлантиришга каратилган туFридан-туFри, тизимли курсатмаларга мухтожлигини эслатади.

Ташкилий маданиятга эга булишда ушбу фао-лиятнинг предмети иктисодий, эстетик, техно-логик, касбий ва бошка алокалар ва муносабат-ларни хисобга олган холда ижтимоий-иктисодий тизимлар, жамоанинг узини яхлит динамик ва баркарор тизим сифатида шакллантиришдир.

Жамоа ишида юкори курсаткичларга эришиш учун замонавий рахбарга учта турга бирлашти-рилган самарали ташкилий куникмалар керак: Ташкилий маданиятни уч йуналишда карашимиз мумкин. Улар:

1. Психологик йуналишда узаро муноса-батларнинг нозик жихатларига эътибор бериш кобилияти, рахбар ва унга буйсунувчиларнинг хиссий холатларининг синхронлиги, узини бошкаларнинг урнига куйиб мулокот килиш кобилиятлари.

2. Шахс акл-идрокининг амалий йуналишида жамоанинг психологик холати туFрисидаги маълумотлардан фойдаланиш эътиборга олиниб, бу йуналиш прагматик йуналтирилганлик хам дейилади.

3. Психологик такт йуналишида эса, мулокот килувчиларга мутаносиблик хиси риоя килиш назарга тутилади.

Натижалар ва амалий мисоллар. Таълим сохасидаги мутахассиснинг асосий фаоли-яти таълим сохасидаги ташкилий муаммоларни хал килишни уз ичига олади. Укитувчининг ташкилий маданияти унинг касбий фаолия-тида тизимни ташкил этувчи функциялардан бири булиб, уни муваффакиятли амалга оши-риш ёш авлодни укитиш ва тарбиялаш муам-моларини хал килиш самарадорлигини бево-сита белгилайди. Укитувчи укувчиларнинг индивидуал кобилиятларини фаоллаштириш ва уларнинг шахсий салохиятини ривожлантириш учун шароит яратиши керак, бу муаммони хал килиш бевосита ташкилий фаолият сифати билан бел-гиланади.

Умумий урта таълим мактабларида барча фан укитувчилари катори етакчи вазифасини бажа-

рувчи укитувчи ташкилий муаммоларни самарали хал килиши керак булади, чунки, таълим тизимининг сифати у яратадиган ташкилий жараёнларга боFлик булади.

Олий таълимда булажак укитувчиларнинг ташкилий кобилияти маълум бир боскичда ёки педагогик тайёргарлик даражасидаги таълим дастурини узлаштириши натижасида шаклла-нади1.

Талабаларда ташкилотчилик ва рахбарлик маданиятини ривожлантиришда асосий уринни кафедра эгаллайди. Кафедра профессор-укитувчилар жамоаси хар бир талабада юкори малакали мутахассис ташкилотчиликка кодир булган рахбар махоратини хам эгаллашга, касбий фаолиятда юзага келадиган муаммоларни муваффакиятли хал килиш ургатиб бориши зарур.

Талабаларда юкори даражадаги ташкилотчилик укитувчининг ташкилий маданиятини, шу жумладан, замонавий рахбарнинг фазилатла-рини ривожлантириш, мутахассислик буйича фанларни укитиш методикаси, семинар ва лаборатория машFулотларида ва дарсдан ташкари машFулотларда, хамда талабаларнинг илмий тугаракларда ишлаши давомида амалга ошири-лиши керак булади2.

Мутахассислик буйича фанларни укитиш методикаси машFулотларда талабаларни ташкилий Укитувчининг ташкилий маданиятини шак-ллантиришга эришилади.

Талабаларнинг ташкилотчилик укитувчининг ташкилий маданиятини шакллантирадиган самарали машFулот турларидан бири бу укувчилар билан утказиладиган амалий машFулотлардир. Бунда машFулотлар укитувчилар томонидан ташкил этилсада, талабалар томонидан амалга оши-рилади. Бундай тадбирларнинг асосий максади талабаларнинг машFулотларни ташкил этиш ва утказишда амалий куникмаларини ривожланти-ришдир.

Талабалар билан амалий (методик) дарс-лар туртинчи курс бакалавриат ва магистратура талабалари биринчи курслари билан касбий тай-

1 Балашов А.П. Влияние организационной культуры на эффективность деятельности сельскохозяйственных предприятий. Стр. 39. file:///C:/Users/E-MaxPCShop/ Downloads/vliyanie-organizatsionnoy-kultury-na-effektivnost-deyatelnosti-selskohozyaystvennyh-predpriyatiy.pdf.

2 Жабборов М.Б. Ракамли талим технологияларидан таълим жараёнида фойдаланиш. Педагогика. Илмий назарий-методик журнал. 2013 йил. 5(2023). - Т. 302-306 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 10 (131)

1-расм. Талабалар билан ук,итиш методик дарсини утказиш алгоритми1.

Уцитувчининг кириш сузи (5 минут)

Талаба утадиган дарс алгоритми ва вацтлар

Дарсни кириш цисми (7 минут) Асосий цисм (25 минут) Якунловчи Г н;исм J (8 дацица) [ Г 1 Мавзуни ва машгулот максадини эълон

L 2 Олдинги дарс материаллари билан кейинги дарс материалларини боглаш

3 Дарснинг максади буйича мазмунни асосий —' таърифлари, тамойили, тушунчаларини, таркибини презентацияда схемалар, турли кургазмалар орк;али тушунтириб бериш

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4 Дарсга к;атнашганларни рагбатлантириш, —' дарсни якунлаш ва мустакил таълим вазифаларини бериш

О

Талаба томонидан утилган дарсни уцитувчи уамкорлигидаги мщокамаси ва хулосаси (30 дащцагача)

ёргарликнинг махсус фанларида ташкил этилиши максадга мувофик келади.

Мисол сифатида биз бир соатлик дарсда тала-баларни ташкилий маданиятини ривожланти-риш алгоритмини келтирамиз (1-расм).

Юкорида келтирилган алгоритм дарсни ташкил этиш учун дарс бошланишидан тахми-нан бир хафта олдин укитувчи дарс утадиган талабани утилиши керак булган дарс мавзуси-дан хабардор килиши, адабиётларни, укитишда кулланиладиган замонавий технологиялар (аклий хужум, кластер, коучинг, blended learning ва бошка) тавсия килиши, дарсни утказиш мето-дикаси ва умумлаштирилган режани тузиш алгоритмини аниклаб бериши керак. Бундай режани тузилишини намунасини укитувчи дарс утувчи талабага такдим этиши зарур.

Укув машFулоти мавзуси содда, материални талаба томонидан мустакил узлаштириши учун имконият булиши керак. Битта укитиш мето-дикаси дарсида бир кичик гурух, иштирок этиб, талабалар сони 4 нафардан кам булмаслиги, бу машFулот укитувчи томонидан камида 2 дарс соат (80 минут) давом этиши керак.

Укитувчи талаба дарс утишидан бир, икки кун олдин уни дарсни амалга ошириш режасини

1 Чизма муаллиф томонидан тайёрланган.

тасдиклаши, талаба утадиган дарсига тайёрлиги, укув материали ва дарсни утказиш усулларини текшириши керак булади. Шунингдек, талабадан тузилган режани, мавзу мазмунини укиб бер-масликни талаб этиши лозим. Талаба олиб бора-диган дарс 40 дакикадан ошмаслигига эътибор каратиш керак.

Укитиш методикасидан ташкил этилган бундай дарс давомида укитувчи дарсни олиб борувчи талабага халакит бермаслиги керак. Агар укув мазмуни купол хатоликлар билан боFлик булса, у уни секин тузатиши мумкин. Дарснинг асосий кисмини олиб борувчи талаба компьютер, презентация, плакатлар, стендлар, макетлар ва бошка кургазмали куроллардан укув материалини такдим этишда фойдаланиши керак.

Талаба томонидан укитиладиган дарс тугаган-дан сунг, укитувчи талабалар х,амкорлигида бу дарсни мух,окамасини ташкил килади. Биринчи боскичда талабалар укув материали буйича дарс олиб борган талабага саволлар берадилар, уни уз дарсидан кониккани ёки йуклиги, кандай кам-чиликларга йул куйганлигини сураб оладилар. Иккинчи боскичда эса дарсни ташкил этилиши ва методикаси буйича уз фикр ва таклифларини билдирадилар х,амда талаба томонидан утилган дарсни бах,олайдилар.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 10 (131)

ym6y MyTaxaccucnuiK ^aHUHU yKUTum MeToflu-Kacu gapcuHu oxupuga yKUTyBmu HaTuxanapHui yMyM^amTupagu, gapc cu^aTUHU omupum 6yMuNa yMyMMM ^uiKp Ba y3 TaKnu^napuHui 6u^Aupaflu, 6yHga gapcHu 6ax,onoBmu Tana6anapHUHr ^UKpna-puHu x,aM uHo6aTra onuHu6 Tana6a TOMOHugaH yTurnraH gapc 6ax,onaHaAU.

Xynoca Ba TaBcuanap. Xynoca Ku-nu6 myHU atfTumuMUB MyMKUHKU 6ynaxaK yKUTyBmugam Ko6u^uflT^apHuHr wKcaK gapaxaga puiBoxna-Humu, yHurnr TamKumuM MaAaHUflTUHU puiBoxna-Humura onu6 Kenaflu. fOKopuflaM cuHrapu gapc-napHU TamKun этм6 6opumumu Tana6anapAa

KyMuflaru TamKumuM MaAaHUflTHUHr TapKu6utf kucmuhu puBoxnaHumura onu6 Kenaflu:

1) MyTaxaccucnuK ^aHugaH gapc TamKun Kunum Ko6umufl™;

2) y3 HyTKuHu tu3um^u 6omKapum Ko6umuflTu;

3) TUHMoBmurnap 6urnaH MynoKoT Kmum Ko6umuflTu;

4) Kac6uM Tunga cy3nam Ko6umuflTu;

5) y3 Kac6ura 6ofnuK 6at3u MacananapHu TymyHTupum Taxpu6acu Ba x,.k;

By xapaeHga MyHo3apaga umTupoK этaeт-raH Tana6anapga x,aM npo^eccuoHan MynoKoT Ko6unuflTnapuHu puiBoxnaHTupumra эpмmм.пa,цм.

0ofifla.naHM.nraH afla6weT^ap pyMxaTM:

1. Y36eKucToH Pecny6nuKacu npe3UAeHTU LUaBKaT Mup3ueeBHuHr 2022 Mun 20-geKa6-pgaru OnuM Maxnuc Ba Y36eKucToH xanKura MypoxaaTHoMacu. - https://president.uz/uz/ lists/view/5774

2. Denison, D.R. Corporate culture and organizational effectiveness / D.R. Denison. -New York: John Wiley & Sons, 1990. - P 17.

3. BanamoB A.n. BnumHue opгaнuзaцuoннoM KynbTypbi Ha э$$eктмвнocтb fleflTenbHocTU cenbcKoxo3flMcTBeHHWx npeflnpumTutf. CTp. 39. file:///C:/Users/E-MaxPCShop/Downloads/ vliyanie-organizatsionnoy-kultury-na-effektivnost-deyatelnosti-selskohozyaystvennyh-predpriyatiy.pdf.

4. ^aHunoBa r.M. MupoBafl xygoxecTBeHHafl KynbTypa. Ot uctokob go XVII BeKa. M.,

2013. BBegeHue. noHATue KynbTypb. https://bguor.ru/subjects/cherenova.ru/html/mhk/ mhk_00.htm

5. Xa66opoB M.B. PaKaMnu TanuM TexHonoruflnapugaH TatnuiM xapaeHuga ^oMgana-Hum. negaroruKa. MnMutf Ha3apuM-MeTofluK xypHan. 2013 Mun. 5(2023). - T. 302-306 6.

6. KawMoBa H.A. MH^opMaTUKa $aHU uxtumoum x,ofluca cu^aTuga. // "3aMoHaButf Tat-nuiM" unMuM-aManuM oMMa6on xypHan. 2023 Mun 1-coh. 17-24 6.

7. KawMoBa H.A. Эneктpoн TatnuM Myx,uTufla 6ynaxaK UH^opMaTUKa yKUTyBmumapuHU uHTerpaTuB eHgamyB acocuga TaMepnam MeToguKacu. ^okt. guc. - T.: 2022. - 315 6.

8. KynbTypa u ee ^opMbi. - https://foxford.ru/wiki/obschestvoznanie/kultu

9. Mb3poBa K.A. Opгaнмзaцмoннafl KynbTypa. y^e6Hoe noco6ue. ynbflHoBcK: ynry, 2011. - 194 c. https://www.ulsu.ru/media/documents/.

10. OnpegeneHue KynbTypb. https://www.culturepartnership.eu/publis

11. CnoBapu u энцuкnoпeAuu Ha aKageMuu. OpraHu3oBaHHocTb. https://spiritual_ culture.academic.ru/.

12. CTeKnoBa O. E. Opгaнuзaцuoннafl KynbTypa. y^e6Hoe noco6ue. - ynflHoBcK. ynrTy.,

2014. - 110 c.

13. Э,цгap LeMH «Opгaнuзaцuoннafl KynbTypa u nugepcTBo». y^e6Hoe noco6ue. - Cn6: nuTep, 2008 r. - https://inside-pr.ru/archives/1789/.

14. flHoBa M.r., MrHaToBa B.B. OopMupoBaHue negaroru^ecKoro KynbTypb 6ygy^ero ymuiTenfl. CTp. 134-139. https://cyberleninka.ru/article/n/formirovanie-pedagogicheskoy-kultury-buduschego-uchitelya-organizatsionnyy-kontekst.

3AM0HABMM TAMMM / COBPEMEHHOE 0BPA30BAHME 2023, 10 (131)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.