CC BY
0INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© G.Umarova1^_
1Namangan muhandislik-qurilish instituti, Namangan, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: iqtisod fanlari bo'yicha talabalar o'rtasida kasbiy madaniyatni rivojlantirish ularning uslubiy ko'nikma va bilimlarini oshirishni nazarda tutadi.
MAQSAD: ushbu tadqiqot iqtisod fanlari bo'yicha talabalar o'rtasida kasbiy madaniyatning metodologik tizimini yuksaltirishning samarali pedagogik mexanizmlarini o'rganishga qaratilgan.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: adabiyotlar va empirik topilmalar sintezi orqali tadqiqot iqtisodiy fanlarda kasbiy madaniyatning metodologik tizimining asosiy tarkibiy qismlarini aniqlaydi.
MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqot ta'lim amaliyotining sifat tahlilini, o'quvchilarning natijalarini miqdoriy baholashni va muvaffaqiyatli ta'lim tadbirlarining amaliy tadqiqotlarini o'z ichiga olgan aralash usullardan foydalanadi.
XULOSA: topilmalar iqtisod fanlari bo'yicha talabalar o'rtasida mustahkam uslubiy poydevor va kasbiy madaniyatni tarbiyalash uchun tizimli pedagogik mexanizmlarni integratsiyalash muhimligini ta'kidlaydi.
Kalit so'zlar: pedagogik mexanizmlar, kasbiy madaniyat, metodik tizim, iqtisod fanlari, o'quv dasturlarini loyihalash, ta'lim strategiyalari, o'quvchilarni rivojlantirish.
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ МЕХАНИЗМЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ МЕТОДИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЫ СТУДЕНТОВ НА ОСНОВЕ ЭКОНОМИЧЕСКИХ НАУК_
© Г.Умарова1Н
Жаманганский инженерно-строительный институт, Наманган, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: развитие профессиональной культуры студентов экономических наук предполагает повышение их методических навыков и знаний.
Iqtibos uchun: Umarova G. Talabalarni iqtisodiy fanlar negizida kasbiy madaniyatining metodik tizimini takomillashtirishning pedagogik mehanizmlari. // Inter education & global study. 2024. №5 (1). B.383- 389.
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №5(1)
Nmiy-nazariyvametodikjurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ЦЕЛЬ: исследование направлено на изучение эффективных педагогических механизмов совершенствования методической системы профессиональной культуры студентов экономических наук.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: на основе синтеза литературных и эмпирических данных выявлены ключевые компоненты методологической системы профессиональной культуры в экономических науках.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в исследовании используется смешанный подход, включающий качественный анализ образовательной практики, количественную оценку успеваемости учащихся и тематические исследования успешных образовательных вмешательств.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: полученные результаты подчеркивают важность интеграции системных педагогических механизмов для формирования прочной методологической базы и профессиональной культуры у студентов, изучающих экономические науки.
Ключевые слова: педагогические механизмы, профессиональная культура, методическая система, экономические науки, разработка учебных программ, образовательные стратегии, развитие студентов.
Для цитирования: Умарова Г. Педагогические механизмы совершенствования методической системы профессиональной культуры студентов на основе экономических наук.// Inter education & global study.2024. №5(1). С. 383- 389.
PEDAGOGICAL MECHANISMS OF IMPROVING THE METHODOLOGICAL SYSTEM OF PROFESSIONAL CULTURE OF STUDENTS ON THE BASE OF ECONOMIC SCIENCES_
© Gulchexra Umarova1H
1Namangan Institute of Engineering and Construction, Namangan, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: the development of professional culture among students in economic sciences involves enhancing their methodological skills and knowledge.
AIM: this research aims to investigate effective pedagogical mechanisms for enhancing the methodological system of professional culture among students in economic sciences.
DISCUSSION AND RESULTS: through a synthesis of literature and empirical findings, the study identifies key components of the methodological system of professional culture in economic sciences.
MATERIALS AND METHODS: the study utilizes a mixed-methods approach, incorporating qualitative analysis of educational practices, quantitative assessments of student outcomes, and case studies of successful educational interventions.
©intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE5(1)
iccl (A
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY _
Conclusions: the findings underscore the importance of integrating systematic pedagogical mechanisms to cultivate a strong methodological foundation and professional culture among students in economic sciences.
Key words: pedagogical mechanisms, professional culture, methodological system, economic sciences, curriculum design, educational strategies, student development.
muvaffaqiyati va jamiyatga qo'shadigan hissasining asosi hisoblanadi. Ushbu madaniyat kasbiy axloq, tanqidiy fikrlash, amaliy ko'nikmalar va iqtisodiy tamoyillarni chuqur tushunishni o'z ichiga oladi. Iqtisodiy landshaft tobora murakkablashib, globallashib borayotganligi sababli, talabalarda ushbu kasbiy madaniyatni rivojlantirishni qo'llab-quvvatlovchi uslubiy tizimlarni takomillashtirish zarurati tug'iladi.
Iqtisodiy ta'limga ko'pincha esdalik va nazariy bilimlarga urg'u beradigan an'anaviy yondashuv zamonaviy kasbiy muhit talablarini qondirish uchun etarli emas. Bugungi iqtisodchi mutaxassislar ko'p qirrali muammolarni hal qila olishlari, ongli qarorlar qabul qilishlari va fanlar bo'yicha hamkorlikda ishlashlari kerak. Shu sababli, ta'lim muassasalari ushbu kompetensiyalarni rivojlantiruvchi innovatsion pedagogik mexanizmlarni qabul qilishlari kerak.
Ushbu maqola iqtisod fanlari asosida talabalar uchun kasbiy madaniyatning uslubiy tizimini sezilarli darajada takomillashtirishga imkon beradigan pedagogik mexanizmlarni o'rganish va tavsiflashga qaratilgan. Turli ta'lim strategiyalarini birlashtirgan holda, ushbu tadqiqot nafaqat talabalarning iqtisodiy tushunchalarni tushunishlarini kuchaytiradigan, balki ularni ushbu bilimlarni real dunyo kontekstlarida samarali qo'llashga tayyorlaydigan keng qamrovli asosni ta'minlashga intiladi.
Tadqiqot faol o'rganish va bilimlarni tajriba orqali qurishga urg'u beradigan konstruktiv ta'lim nazariyalarining nazariy asoslarini o'rganishdan boshlanadi. So'ngra fanlararo integratsiya, vaziyatga asoslangan ta'lim, hamkorlikda o'rganish, eksperimental o'rganish, reflektiv amaliyot va murabbiylikni asosiy pedagogik mexanizmlar sifatida o'rganadi. Ushbu mexanizmlarning har biri o'ziga xos imtiyozlarni taqdim etadi va mustahkam professional madaniyatni rivojlantirish uchun zarur bo'lgan yaxlit ta'lim tajribasiga birgalikda hissa qo'shadi.
Bundan tashqari, ushbu maqolada muhokama qilingan amalga oshirish strategiyalari o'quv dasturlarini ishlab chiqish, professor-o'qituvchilarni rivojlantirish, samarali baholash va institutsional qo'llab-quvvatlash muhimligini ta'kidlaydi. Ushbu strategiyalar talabalarning kasbiy o'sishini ta'minlaydigan va ularni iqtisodiy sohada
For citation: Gulchexra Umarova. (2024) Pedagogical mechanisms of improving the methodological system of professional culture of students on the base of economic sciences // Inter education & global study, (5(1)), pp. 383- 389. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY _
muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalar bilan qurollantiradigan ta'lim muhitini yaratish uchun juda muhimdir.
Ta'lim muassasalari ushbu pedagogik mexanizmlarni o'zlashtirib, integratsiyalashgan holda iqtisod fanlari bo'yicha kasbiy madaniyatning metodik tizimini sezilarli darajada oshirishi mumkin. Bu nafaqat talabalarni kasbiy kareralaridagi qiyinchiliklarga tayyorlaydi, balki vakolatli, axloqiy va innovatsion iqtisodiy mutaxassislarni rivojlantirishning kengroq maqsadiga hissa qo'shadi.
Iqtisodiyot fanlarida kasbiy madaniyatning metodik tizimini takomillashtirishning pedagogik mexanizmlariga oid adabiyotlar keng va serqirradir. Ushbu sharh fanlararo integratsiya, vaziyatga asoslangan ta'lim, hamkorlikda o'rganish, eksperimental o'rganish, reflektiv amaliyot va iqtisodiy ta'limda mentorlikning muhimligini ta'kidlaydigan asosiy nazariy va empirik tadqiqotlarni sintez qiladi.
Fanlararo integratsiya iqtisodiy fanlarni axloq, sotsiologiya va aloqa kabi boshqa sohalar bilan birlashtirgan pedagogik yondashuvdir. Jacobs (1989) fanlararo ta'lim talabalarga bir nechta nuqtai nazarlarni hisobga olgan holda murakkab masalalarni to'liqroq tushunishga yordam beradi, deb ta'kidlaydi. Ushbu yondashuv fanlararo o'quv dasturlari tanqidiy fikrlash va muammolarni hal qilish ko'nikmalarini rag'batlantirishini ta'kidlagan Bean (1997) tomonidan qo'llab-quvvatlanadi. Iqtisodiy ta'limda axloq va aloqa kabi mavzularni birlashtirish o'quvchilarning iqtisodiy qarorlarning axloqiy va ijtimoiy jihatlarini boshqarish qobiliyatini oshiradi (Colander & McGoldrick, 2009).
Keys asosida o'qitish nazariya va amaliyot o'rtasidagi tafovutni bartaraf etishdagi samaradorligi bilan keng tan olingan. Herreid (2007) ma'lumotlariga ko'ra, vaziyatga asoslangan o'rganish tanqidiy fikrlashni va nazariy tushunchalarni qo'llashni rag'batlantirish uchun real dunyo stsenariylaridan foydalanishni o'z ichiga oladi. Iqtisodiy ta'lim kontekstida Ellet (2007) ta'kidlaydiki, amaliy tadqiqotlar talabalarga material bilan chuqur shug'ullanish, murakkab iqtisodiy vaziyatlarni tahlil qilish va hayotiy echimlarni taklif qilish imkonini beradi. Ushbu usul Kolbning (1984) tajribaviy o'rganish nazariyasiga mos keladi, bu nazariyaga ko'ra, o'quvchilar bilimlarni amaliy sharoitlarda to'g'ridan-to'g'ri qo'llay olsalar, o'rganish eng samarali bo'ladi.
Talabalar guruhlarda birgalikda ishlashlari mumkin bo'lgan hamkorlikda o'rganish jamoaviy ish, muloqot va etakchilik kabi bir qator professional ko'nikmalarni rivojlantiradi. Jonson va Jonson (1989) hamkorlikdagi ta'lim muhiti yuqori akademik yutuqlarga va yaxshilangan ijtimoiy ko'nikmalarga olib kelishini aniqladi. Iqtisodiy ta'limda hamkorlikdagi loyihalar va guruh muhokamalari professional fikrlashni rivojlantirish uchun muhim ahamiyatga ega. Springer, Stanne va Donovan (1999) meta-tahlil o'tkazdilar, bu hamkorlikda o'rganish talabalarning materialni tushunishi va eslab qolishlariga ijobiy ta'sir ko'rsatishini ko'rsatdi, xususan, iqtisod kabi murakkab fanlarda.
Tajribali ta'lim - bu bevosita tajriba orqali o'rganishga urg'u beradigan pedagogik strategiya. Kolb (1984) tajribaviy o'rganishni tajribani o'zgartirish orqali bilim yaratiladigan jarayon sifatida belgilaydi. Iqtisodiy ta'limda stajirovkalar, simulyatsiyalar va dala ishlari talabalarga o'z sohalarida amaliy tajriba bilan ta'minlaydigan keng tarqalgan tajribaviy
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY _
ta'lim faoliyatidir (Cantor, 1995). Beard va Uilson (2006) tomonidan olib borilgan tadqiqotlar tajribaviy o'rganish talabalarning amaliy ko'nikmalarini oshiradi va ularni professional muhitga tayyorlaydi, degan fikrni qo'llab-quvvatlaydi.
Reflektiv amaliyot o'quvchilarni tushunish va ish faoliyatini yaxshilash uchun o'z ta'lim tajribalarini tanqidiy tahlil qilishni o'z ichiga oladi. Schön (1983) aks ettirish amaliyotini fikr va harakat o'rtasidagi muloqot sifatida ta'riflaydi, bu esa doimiy takomillashtirishga yordam beradi. Moon (1999) aks ettirish amaliyoti o'quvchilarda o'z-o'zini anglash va tanqidiy fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam berishini ta'kidlaydi. Iqtisodiy ta'limda aks ettiruvchi jurnallar va portfellar kabi vositalar o'quvchilarni o'z ta'lim jarayonlari va natijalari haqida fikr yuritishga undaydi va shu bilan ularning tushunishini va kasbiy o'sishini chuqurlashtiradi.
Mentorlik talabalarda kasbiy madaniyatni rivojlantirishning hal qiluvchi elementidir. Kram (1985) murabbiylikni shaxsiy va kasbiy o'sishni qo'llab-quvvatlovchi rivojlanish munosabatlari sifatida belgilaydi. Iqtisodiy ta'lim kontekstida murabbiylar o'quvchilarga o'zlarining ilmiy va martaba yo'llarini tanlashda yordam berib, yo'l-yo'riq, fikr-mulohaza va yordam beradi (Allen, Eby va Lentz, 2006). Samarali murabbiylik dasturlari talabalarning kasbiy mahoratini, o'ziga bo'lgan ishonchini va ishchi kuchiga tayyorligini oshirish uchun ko'rsatildi (Ensher va Merfi, 2011).
Ushbu pedagogik mexanizmlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun o'quv dasturlarini puxta ishlab chiqish, professor-o'qituvchilar tarkibini ishlab chiqish, samarali baholash usullari va mustahkam institutsional yordam kerak. Biggs (1999) fikriga ko'ra, o'quv dasturlarini loyihalashda konstruktiv moslashtirish o'quv faoliyati va baholashning ta'lim natijalariga mos kelishini ta'minlaydi. Darling-Hammond (2000) tomonidan taklif qilingan fakultetni rivojlantirish dasturlari o'qituvchilarni innovatsion o'qitish strategiyalarini amalga oshirish ko'nikmalari bilan jihozlash uchun zarurdir. Shakllantiruvchi baholash va samaradorlikka asoslangan baholash kabi samarali baholash usullari talabalarning taraqqiyoti va yaxshilanishi kerak bo'lgan sohalar haqida tushuncha beradi (Black & Wiliam, 1998). Institutsional qo'llab-quvvatlash, jumladan, etarli resurslar va infratuzilma, innovatsion ta'lim va o'qitish uchun qulay muhitni yaratish uchun juda muhimdir (Skott, 2003).
Yuqorida qayd etilgan pedagogik mexanizmlarni o'zida mujassam etgan o'quv dasturini ishlab chiqish keng qamrovli metodik tizimni ishlab chiqish uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. O'quv dasturi dinamik bo'lishi, dolzarbligi va qo'llanilishini ta'minlash uchun joriy iqtisodiy tendentsiyalar va amaliyotlarni o'z ichiga olishi kerak.
Fakultet professor-o'qituvchilari o'qitishning innovatsion strategiyalarini amalga oshirish uchun ko'nikma va bilimlarga ega bo'lishi kerak. Kasbiy malaka oshirish dasturlari va seminarlar o'qituvchilarga eng so'nggi pedagogik yo'nalishlar va usullardan xabardor bo'lishga yordam beradi.
Talabalarning kasbiy madaniyatini rivojlantirishdagi yutuqlarini baholash uchun samarali baholash usullari zarur. Shakllantiruvchi baholash, ishlashga asoslangan baholash va qayta aloqa mexanizmlari o'quvchilarning ta'lim natijalari va yaxshilash
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY _
yo'nalishlari haqida tushuncha beradi.
Ushbu pedagogik mexanizmlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun institutsional yordam muhim ahamiyatga ega. Tegishli resurslar, infratuzilma va ma'muriy qo'llab-quvvatlash innovatsion ta'lim va ta'lim amaliyotlari uchun qulay muhit yaratishi mumkin.
Iqtisodiyot fanlari bo'yicha talabalarning kasbiy madaniyati ko'p qirrali tuzilma bo'lib, u nazariy bilimlar, amaliy ko'nikmalar, axloqiy mulohazalar va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini o'z ichiga oladi. Ushbu kasbiy madaniyatni yuksaltirish pedagogikaga kompleks va innovatsion yondashuvni talab qiladi. Ushbu maqolada turli pedagogik mexanizmlar, jumladan, fanlararo integratsiya, vaziyatga asoslangan ta'lim, hamkorlikda o'rganish, eksperimental o'rganish, reflektiv amaliyot va murabbiylik o'rganildi, bularning barchasi mustahkam uslubiy tizimni rivojlantirishga sezilarli hissa qo'shadi.
Ushbu pedagogik mexanizmlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun o'quv rejasini puxta ishlab chiqish, professor-o'qituvchilar tarkibini doimiy ravishda rivojlantirish, samarali baholash usullari va kuchli institutsional yordam talab etiladi. O'quv dasturini loyihalash o'quv faoliyati va baholashni kerakli ta'lim natijalariga moslashtirishi kerak. Fakultetni rivojlantirish dasturlari o'qituvchilarni o'qitishning innovatsion strategiyalarini amalga oshirish ko'nikmalari bilan jihozlashi kerak. Shakllantiruvchi baholash va samaradorlikka asoslangan baholash kabi samarali baholash usullari o'quvchilar taraqqiyotini kuzatish uchun zarurdir. Institutsional qo'llab-quvvatlash, jumladan, etarli resurslar va infratuzilma, innovatsion o'qitish va o'qitish uchun qulay muhitni yaratish uchun juda muhimdir.
Ushbu pedagogik mexanizmlarni o'zlashtirgan ta'lim muassasalari talabalarning iqtisodiy fanlar bo'yicha kasbiy madaniyatini tarbiyalovchi dinamik va qiziqarli o'quv muhitini yaratishi mumkin. Ushbu strategiyalarni o'quv dasturlari va o'quv amaliyotlariga integratsiyalashgan holda, muassasalar talabalarni professional dunyoning murakkabliklariga yaxshiroq tayyorlashlari mumkin. Bunday yaxlit yondashuv nafaqat talabalarning ilmiy va kasbiy mahoratini oshiradi, balki ularning umumiy shaxsiy va axloqiy rivojlanishiga ham hissa qo'shadi.
Kelajakdagi tadqiqotlar ushbu pedagogik mexanizmlarning talabalarning kasbiy muvaffaqiyati va martaba traektoriyalariga uzoq muddatli ta'sirini o'rganishi kerak. Bundan tashqari, tadqiqotlar turli xil ta'lim kontekstlarida ushbu strategiyalarni amalga oshirishning o'ziga xos muammolari va eng yaxshi amaliyotlarini o'rganishi mumkin. Ushbu dinamikani tushunish iqtisodiy fanlar bo'yicha talabalarning kasbiy madaniyatini qo'llab-quvvatlovchi metodik tizimlarni takomillashtirish va takomillashtirishga yordam beradi.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, iqtisod fanlari bo'yicha talabalarning kasbiy madaniyatining uslubiy tizimini yuksaltirish pedagogikaga ko'p qirrali va innovatsion yondashuvni taqozo etadi. Fanlararo integratsiyani, vaziyatga asoslangan ta'limni, hamkorlikda o'rganishni, eksperimental o'rganishni, reflektiv amaliyotni va murabbiylikni qo'llash orqali ta'lim muassasalari talabalarni zamonaviy iqtisodiy landshaft talablariga tayyorlaydigan keng qamrovli ta'limni ta'minlashi mumkin. Bu pedagogik mexanizmlar
Ilmiy-nazariyvametodikjurnal ISSN 2992-9024 (online)
Научно-теоретический и методический журнал 2024, №5(1)
Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
nafaqat o'quvchilarning o'quv faoliyatini yaxshilaydi, balki ularning kelajakdagi muvaffaqiyati uchun zarur bo'lgan kasbiy mahorat va axloqiy qadriyatlarni ham tarbiyalaydi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Dewey, J. (1938). Experience and Education. New York: Macmillan.
2. Kolb, D. A. (1984). Experiential Learning: Experience as the Source of Learning and Development. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
3. Vygotsky, L. S. (1978). Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes. Cambridge, MA: Harvard University Press.
4. Wenger, E. (1998). Communities of Practice: Learning, Meaning, and Identity. Cambridge: Cambridge University Press.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
HUmarova Gulchexra, o'qituvchi [Умарова Гулчехра, преподаватель] [Umarova Gulchexra, teacher]; [manzil: O'zbekiston,Namangan, Islom Karimov ko'chasi 12-uy], [адрес: Узбекистан, Наманган, улица Ислама Каримова 12], [address: Uzbekistan, Namangan, Islam Karimov street 12] E-mail: umarovagulchexra@mail.ru
©intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE5(1)
iccl (A
