Научная статья на тему 'ТАЛАБАЛАРДА МАЪНАВИЙ-АХЛОҚИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ'

ТАЛАБАЛАРДА МАЪНАВИЙ-АХЛОҚИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
250
56
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
талаба / ўқувчи-ёшлар / тарбия / маънавият / ахлоқ / компетенция / маънавий-ахлоқий компетенция / ривожланиш / метод / технология. / student / student-youth / education / spirituality / morality / competence / spiritual-moral competence / development / method / technology.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Гулола Шавкатовна Рахмонова, Зухра Тошхонова, Маржона Тоҳирова

Ушбу мақолада талабаларда маънавий-ахлоқий компетенцияларни шакллантириш зарурияти, усуллари ва уларни маънавий, маданий, ахлоқий, сиёсий, ҳуқуқий, иқтисодий, ижтимоий жиҳатдан етук мустақил фикрловчи баркамол авлод қилиб вояга етказишнинг илмий-услубий асослари ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TECHNOLOGIES OF FORMATION OF MORAL AND MORAL COMPETENCES IN STUDENTS

This article develops the need and methods of developing spiritual and moral competencies in students and the scientific and methodological basis for their development into a spiritually, culturally, ethically, politically, legally, economically, socially mature independent thinking generation.

Текст научной работы на тему «ТАЛАБАЛАРДА МАЪНАВИЙ-АХЛОҚИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ»

ТАЛАБАЛАРДА МАЪНАВИЙ-АХЛОКИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

Гулола Шавкатовна Зухра Тошхонова Маржона То^ирова

Рахмонова

Бухоро давлат университети АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада талабаларда маънавий-ахлокий компетенцияларни шакллантириш зарурияти, усуллари ва уларни маънавий, маданий, ахлокий, сиёсий, хукукий, иктисодий, ижтимоий жихатдан етук мустакил фикрловчи баркамол авлод килиб вояга етказишнинг илмий-услубий асослари ишлаб чикилган.

Калит сузлар: талаба, укувчи-ёшлар, тарбия, маънавият, ахлок, компетенция, маънавий-ахлокий компетенция, ривожланиш, метод, технология.

TECHNOLOGIES OF FORMATION OF MORAL AND MORAL COMPETENCES IN STUDENTS

ABSTRACT

This article develops the need and methods of developing spiritual and moral competencies in students and the scientific and methodological basis for their development into a spiritually, culturally, ethically, politically, legally, economically, socially mature independent thinking generation.

Keywords: student, student-youth, education, spirituality, morality, competence, spiritual-moral competence, development, method, technology.

Узбекистонда мустакилликка эришилган дастлабки кундан бошлаб фан, таълим ва тарбия мазмунига алохида эътибор каратилди. Мустакиллигимизнинг уттиз йиллик тарихида эришилган ютуклар ёшларда миллий маънавий мерос ва кадриятларни авайлаш, уларда вокеаларнинг ходиса сифатида намоён булиши эмас, балки маданий, ахлокий, эстетик мохиятини чукур англаш малакаларини шакллантиришни такозо этмокда. Айни пайтда бу жараён онг, маданият, амалиёт шакллари булмиш этика, эстетика, диншунослик фанининг методологик асослари хамда илмий мазмунини миллий ва умуминсоний тамойиллар билан муштараклигини таъминлашни талаб этади. Мамлакатимизда баркамол авлодни шакллантириш, ёшларни маънавий-ахлокий ва жисмонан соглом этиб тарбиялаш, уларни олиб борилаётган ислохотларнинг фаол иштирокчисига айлантиришга каратилган чора-тадбирлар изчил амалга оширилмокда.

EyryHru KyHga gaBnarnMroHuHr acocufi MaKcagnapugaH Supu Kena«:aK nofigeBopu SynraH ëmnapHu MatHaBufi, MagaHufi, axnoKufi, cuëcufi, xyKyKufi, uKTucogufi, h^thmohh eTyK MycTaKun ^uKpnoBnu SapKaMon aBnog KunuS Boara eTKa3Hmgnp.

Y3ÔeKHCTOH PecnySnuKacu npe3HgeHTHHHHr 2019 fiun 3 Mafigaru "Y3nyKcu3 MatHaBufi TapSua кoнцeпцнacннн TacguKnam Ba yHu aManra omupum nopa-TagSupnapu Tyrpucuga" n^-4307-coH ^apopu H^pocHHH TatMuHnam, myHHHrgeK, ëmnapHu MycTaKun xaëTra gyHëKapamu KeHr, $aon ^yKaponap этн6 TapSuanam MaKcaguga MaMnaKKarnMroga KeHr KaMpoBnu umnap onuS SopunMoKga. Ym6y кoнцeпцнaнннг MaKcagu - ëm aBnogga MycTaKun Ba Saxrau xaëT ynyH 3apyp umuMoufi ManaKa xaMga ^asunaTnapHu ëmura moc, SocKunMa-SocKun maKnnaHTupumgaH н6opaтgнp.[1]

2017-2021 fiunnapga Y3SeKucTOH PecnySnuKacuHu puBo^nafflupumHuHr SemTa ycTyBop fiyHanumu Syfiuna X,apaKaraap cTpaTeruacuga Ha3apga TyTunraH "axonu, afiHuKca, ëmnap TapSuacu SunaH SornuK Ba3u$anapHu caMapanu aManra omupum, ynapHu TuHH-ocofiumTa xaëT ynyH энг 3apyp TaaHH кoмпeтeнцнanap SunaH TatMuHnam, MatHaBufi TapSuaHu SaxonamHuHr unMufi acocnaHraH uHguKaTopnapuHu umnaS nuKum, TapSua ^apaëHuga y3nyKcu3nuK, y3BufinuK TaMofiunnapura TaaHraH xonga aBBano, ëmnapHu MatHaBufi TapSuanam Syfiuna acocufi fiyHanumnapHu Senrunam, ëmnapga BaraHra cagoKaT, TagSupKopnuK, upoganunuK, Ma^KypaBufi uMMyHuTeT, Mexp-oKuSaTnunuK, MactynuaTnunuK, SarpuKeHrnuK, xyKyKufi MagaHuaT, нннoвaцнoн ^uKpnam, MexHaTceBapnuK KaSu MyxuM $aзнnaraapнн SonanuKgaH SomnaS SocKuHMa-SocKun maKnnaHTupum KaSu nopa TagSupnap SocKunMa Sockuh aManra omupunMoKga" [2].

TatnuMHu TapSuagaH^apSuaHu TatnuMgaH a^paraS SynMafigu, Sy ukku ®;apaëH y3apo yfiryH, y3nyKcu3 acocga TamKun этнnгaнgaгннa ogoSnu, axnoKufi $a3unaraapra эгa, WKcaK MatHaBuaTnu, my SunaH Supra SunuMgoH, 3yKKo, pyxaH Ba ^mcmomh cornoM, KeHr gyHëKapam Ba Ta^aKKypra эгa, 3aMoHaBufi KacS-xyHap эгacн SynraH BaTaHnapBap ëmnapHu eTumTupuS Sepagu.

"KoMneTeHTnuK" TymyHnacu TatnuM coxacura negaroruK-ncuxonoruK ronaHumnap HaTu^acuga KupuS KenraH TymyHna xucoSnaHagu. ffly caSaSnu KoMneTeHTnuK "HoaHtaHaBufi Ba3uaTnap, KyranMaraH xonnapga MyTaxaccucHuHr y3uHu KaHgafi Tyramu, MynoKoTra Kupumumu, paKuSnap SunaH y3apo MyHocaSaTnapga aHru fiyn TyTumu, HoaHuK Ba3u$anapHu Sa^apumga, 3ugguaTnapra Tyna MatnyMoTnapgaH ^ofiganaHumga, ronun puBo^naHuS SopyBnu Ba MypaKKaS ®;apaëHnapga xapaKaraaHum pe^acura эгanнк"нн aHrnaTagu.

Y3SeKucToHga ëmnap TapSuacuHu 3aMoHaBufi acocga unMufi-TexHonoruK ucnox Kunum Sopacuga onuS SopunaëTraH umnap yHu SyryHru KyH эxтнë^napнgaн KenuS

чиккан холда илмий асосланган таянч компетенциялар, фазилатлар асосида шакллантиришни талаб этмокда.

Компетенциянинг мухим йуналишларидан бири маънавий-ахлокий компетенциялардир. Маънавий-ахлокий компетенциялар — Ватанга садокат, тадбиркорлик, иродалилик, мафкуравий иммунитет, мехр-окибатлилик, масъулиятлилик, толерантлик, хукукий маданият, инновацион фикрлаш, мехнатсеварлик каби фазилатларни шакллантиришни уз ичига олади.

Ватанга садокат, бурч ва масъулият, ташаббускорлик ва бошка фазилатлар ёшлар онгида назарий тушунчалар сифатида колиб кетгани холда унинг табиатида амалий одатларга айланмаяпти. Бунинг окибатида уларнинг ушбу фазилатлар хакидаги сузлари билан амаллари орасида тафовут намоён булмокда, бу эса хар йили мустакил хаётга кириб келаётган ёшларнинг хаётда уз уринларини топишларида бир катор муаммоларни юзага келтирмокда. Айрим укувчи-ёшларда юксак максадларнинг шаклланмаганлиги, узини узи укишга сафарбар килиш, ирода, матонат, тиришкоклик, харакат фазилатлари етарли ривожланмаганлиги таълим сифатига хам зарар курсатмокда.

Укувчи ёшларни тарбиялашда маънавий-ахлокий компетенцияларини шакллантириш учун, албатта тарбияга эътибор беришимиз зарур. Тарбия бу тугилгандан бошланади ва умрнинг охиригача давом этади. Буюк мутафаккирларимиз А.Авлоний, А.Фитратлар таъкидлаганидек, тарбия, аввало оиладан бошланади. Оила хар бир халкнинг,миллатнинг давомийлигини саклайдиган, миллий кадриятларнинг ривожини таъминлайдиган янги авлодни дунёга келтириб уни маънавий ахлокий ва жисмоний баркамол килиб тарбиялайдиган, жамиятнинг асосий негизи хисобланувчи мукаддас маскандир. Ёшларнинг аклий, ахлокий, эстетик, жисмоний, маънавий моддий тарбиясида асосий омил ва восита оила хисобланади.

Маънавий-ахлокий компетенциянинг мухим таркибий кисми -ватанпарварликдир.

Ватанпарварлик сузининг негизини Ватан ташкил этади. Ватан арабча суз булиб, киндик кони тукилган, она юрт маъносини англатади. Инсон учун Ватандан буюкрок бойлик йук. Ватан инсон яшайдиган маданият, маънавият, адабиёт, санъат, илм-фан учогидир. Иймонли, эътикодли, кишилар Ватан нима эканлигини яхши тушунадилар. Шу боис Хддиси Шарифда «Ватанни севмок иймондандир», деб бежиз ёзилмаган. Ватан - бепоён далалар, халк, халкнинг хаёти, турмуш тарзи, иймон-эътикоди, урф-одатлари, расм-русумлари, удумлар, анъаналари, халк яратган обидалар, моддий ва маънавий мерос, аждодлар, уларнинг буюк таълимотлари, халкнинг тили, тарихи, давлат рамзларидир. Бугун хар жихатдан ривожланиб бораётган таълимнинг барча боскичларида ёш авлодни тарбиясига алохида эътибор берилмокда. Шундай экан, ёшларга чукур назарий ва

амалий билимлар, касбий малака, куникмалар хосил килиш, ижтимоий хаётдаги вокеа-ходисалари ва муаммоларига тугри муносабатда булишга ургатиш, Ватанни севиш, аждодлари яратган бебахо маънавий жавохирларни имкон кадар эгаллаш, уларни асраб-авайлаш ва бойитиш, мамлакатимиз келажагини, ижтимоий-иктисодий тараккиётнинг бугунги холатини чукур тахлил килиш, жахондаги ва мамлакатимиздаги маънавий, аклий билимлардан фойдаланиб вокеликда фаол иштирок этиш рухида тарбиялаш бугунги кун талабидир. Урта махсус, касб-хунар таълими давлат таълим стандартларда хам ижтимоий-гуманитар ва иктисодий фанларни укитиш жараёнида миллий истиклол гояси ва мафкураси, миллий ва умуминсоний кадриятлар асосида укувчи-ёшларда илмий дунёкараш, юксак маънавий-ахлокий салохият, иктисодий, хукукий ва ижодий тафаккурни, ижтимоий-сиёсий фаолликни шакллантириш каби талабларни таъминлаш лозимлиги алохида уктирилган. Маънавий-ахлокий дунёкараши шаклланган укувчи-ёшларда маънавий-ахлокий билим, маънавий-ахлокий тафаккур, маънавий-ахлокий хис-туйгу, маънавий-ахлокий идрок фазилатларни тушуниш даражалари ривожланган булади. Маънавий идрок, ахлокий ирода, хатти-харакат ва малакалар бир-бирини тулдириб, укувчининг шахсий хаёти, фаолиятида уз ифодасини намойиш этади.

Маънавий-ахлокий компетенциянинг мухим таркибий кисмларидан яна бири адолатпарварликдир. Адолатпарварлик - инсон ва жамиятнинг, муайян киши, гурух ёки жамоага хукукий ва ахлокий меъёрлар асосида курсатган таъсирини англатади. У адолат тушунчаси билан боглик ва унга таянган холда шахс ва ижтимоий гурухлар имкониятлари, талаблари, хукуклари, ахлокий фаровонлигини меъёрлайди. Адолат - ижтимоий, фалсафий, ахлокий ва хукукий тушунча сифатида жамиятнинг шахс олдига куядиган талаблари меъёрини, турли шиорлар ва ижтимоий гурухларнинг ижтимоий-иктисодий, сиёсий, маънавий-маданий вокеаларга муносабатини характерловчи онг тушунчаси хисобланади [3].

Маънавий-ахлокий компетенциялар талаба-ёшларда мустакил эътикод, дунёкараш ва максадга эга булиш, эзгу фикр, эзгу суз, эзгу амал бирлигини таъминлаш, шахсий манфаатни жамият манфаати билан уйгун куриш йуналишларида мустахкамланади. Укувчиларда муайян даражада маънавий-ахлокий тафаккур, маънавий ахлокий фазилат, маънавий-ахлокий фаолият, маънавий-ахлокий муносабат, маънавий-ахлокий харакатлар яхлит холатда камол топади ва ижтимоий-иктисодий тараккиёт хамда жамият маънавиятини мустахкамлаш учун асос булади.

REFERENCES

1. Halimovna K. S. et al. The Role of Modern Pedagogical Technologies in the Formation of Students' Communicative Competence //Religación. - 2021. - Т. 4. - С. 261-265.

2. Рахмонова Г. Ш., Чоршамова А. Ф. К. Значимые стороны национальных игр в процессе воспитания дошкольников //Проблемы педагогики. - 2020. - №. 1 (46).

3. Рахмонова Г. Ш. Чоршамова АФК Значимые стороны национальных игр в процессе воспитания дошкольников //Проблемы педагогики.-2020. - 2020. - Т. 1. -С. 46.

4. Каримова Л. Ф., Рахмонова Г. Ш. Интегрированные уроки как средство формирования студентов //Вестник магистратуры. - 2019. - №. 4-3. - С. 86.

5. Рахмонова Г. Ш., Насруллаева М. Н. К. Методика проведения занятий по развитию речи в дошкольных образовательных учреждениях //Academy. - 2019. - №. 12 (51).

6. Рахмонова Г. Ш., Жалилов З. Б. РАЗВИТИЕ ДУХОВНО-НРАВСТВЕННЫХ СПОСОБНОСТЕЙ У БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ //Academy. - 2020. - №. 12 (63).

7. Shavkatovna R. G. Formation of Spiritual and Moral Attitudes of the Student's Personality //Middle European Scientific Bulletin. - 2021. - Т. 10. - №. 1.

8. Рахмонова Г. Ш. КОМПЕТЕНЦИЯ ВОСПИТАТЕЛЯ ДОШКОЛЬНОГО ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО УЧРЕЖДЕНИЯ //Проблемы педагогики. - 2020. - №. 6 (51).

9. Хасанова Г. Х., Рахматова Г. Ш. Некоторые вопросы обеспечения взаимосвязи методов и средств обучения в развитии образовательного процесса //Academy. -2019. - №. 10 (49).

10. Камилова Г. А., Курбанова Г. Р., Джаббарова С. З. Особенности формирования педагогических навыков у воспитателей дошкольно-образовательных учреждений //Academy. - 2020. - №. 5 (56). - С. 25-27.

11. Жабборова С. З. Особенности труда в дошкольном возрасте //Проблемы педагогики. - 2020. - №. 6 (51).

12. Джаббарова С. З. ЭТИЧЕСКОЕ ВОСПИТАНИЕ ДЕТЕЙ В СЕМЬЕ ЧЕРЕЗ НАЦИОНАЛЬНЫЕ ЦЕННОСТИ //Проблемы науки. - 2021. - С. 61.

13. Jabborova S. Z. Forms, methods and ways of moral education of children in the family by means of national values //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2021. - Т. 11. - №. 3. - С. 820-823.

14. Хамроева Н. Н. Комплимент как одна из форм фатического общения KOMPLEMENT AS ONE OF FATIC COMMUNICATION FORMS //М1ЖНАРОДНИЙ НАУКОВИЙ ЖУРНАЛ «1НТЕРНАУКА. - 2020. - С. 107.

15. Nizomiddinovna K. N. Compliment as one of the forms of Phatic Communication //Middle European Scientific Bulletin. - 2021. - Т. 10. - №. 1.

16. Hamroyeva N. ИЛТИФОТНИНГ ПРАГМАЛИНГВИСТИК ХУСУСИЯТЛАРИ //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2020. - Т. 2. - №. 2.

17. Hamroyeva N. ИЛТИФОТ-ФАТИК МУЛО^ОТНИНГ БИР КУРИНИШИ СИФАТИДА //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2020. - Т. 2. - №. 2.

18. Toirova G., Hamroeva N. THE IMPORTANCE OF LINGUISTIC MODELS IN THE DEVELOPMENT OF LANGUAGE BASES //Sciences of Europe. - 2020. - №. 59-2 (59).

19. Хамроева Н. Н., Низомова Ш. Ш. Важные стороны уроков чтения в повышении культуры книгочтения //Проблемы педагогики. - 2020. - №. 1 (46).

20. Рахмонова Г. Ш. ЗНАЧЕНИЕ ДУХОВНО-НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ В ВОСПИТАНИИ УЧАЩИХСЯ И МЕТОДЫ ЕГО РАЗВИТИЯ //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 3.

21. Хамроева Н. А. МЕТОДЫ РАЗВИТИЯ РЕЧИ В ДОШКОЛЬНОМ ОБРАЗОВАНИИ //Проблемы науки. - 2021. - №. 3 (62). - С. 74-76.

22. Хамроева Н. А., Назарова Д. Ж. Особенности речевого развития детей старшего дошкольного возраста //Вестник магистратуры. - 2020. - №. 1-5. - С. 37.

23. ХАМРОЕВА Н. А. преподаватель кафедры дошкольного образования, факультет дошкольного и начального обучения //Бухарский государственный университет, Узбекистан.

24. Supkhonovna H. N. Technology for the development of the qualities of pedagogical competence in future teachers //ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH. - 2021. - Т. 10. - №. 5. - С. 372-382.

25. To'raqulovich J. U., Supxonovna H. N. Ways to shape a healthy lifestyle in the family of preschool children //Middle European Scientific Bulletin. - 2021. - Т. 11.

26. Хакимова Н. С., Хабибова Г. Г. А. АВЛОНИ-ПРОСВЕТИТЕЛЬ, ПЕДАГОГ И РЕФОРМАТОР ШКОЛЫ //Вопросы науки и образования. - С. 34.

27. Rasulova L. G. Interactive methods of teaching mathematics in primary education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2021. - Т. 11. -№. 4. - С. 374-380.

28. Rasulova L. G., Radjabova P. K. Theoretical foundations of interactive learning in mathematics lessons in primary school //ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH. - 2021. - Т. 10. - №. 4. - С. 819-823.

29. Gaybullaevna R. L. Information technology in primary school //Academicia: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2021. - Т. 11. - №. 1. - С. 1498-1503.

30. Гафурова Д. Х., Курбанова М. Ф. ФОРМИРОВАНИЕ БЕГЛОЙ РЕЧИ У ДОШКОЛЬНИКОВ ПУТЁМ ЧТЕНИЯ ХУДОЖЕСТВЕННЫХ ПРОИЗВЕДЕНИЙ //Проблемы науки. - 2021. - С. 81.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.