Научная статья на тему 'ТАЛАБАЛАР СПОРТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИ БОШҚАРИШ: МУАММО ВА ЕЧИМ'

ТАЛАБАЛАР СПОРТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИ БОШҚАРИШ: МУАММО ВА ЕЧИМ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
6
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТАЛАБА / ТАЛАБАЛАР СПОРТИ / БОШқАРИШ / ТАЛАБАЛАР СПОРТНИ БОШқАРИШ / ТАЛАБАЛАР СПОРТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ / НАЗАРИЯ / УСЛУБИЙ ТАҲЛИЛ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Турсунов Х.О.

Мазкур мақолада замонавий ижтимоий иқтисодий шароитларда талабалар спортини ривожлантиришни бошқариш муаммоларини назарий ва услубий таҳлил қилиш юзасидан ўтказилган тадқиқот натижалари хусусида фикр юритилган.В данной статье отражены результаты исследования по теоретико методологическому анализу проблем управления развитием студенческого спорта в современных социально экономических условиях.This article reflects the results of a study on the theoretical and methodological analysis of the problems of managing the development of university sports in modern socio economic conditions.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЛАБАЛАР СПОРТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИ БОШҚАРИШ: МУАММО ВА ЕЧИМ»

Спорт таълими муассасаларида фаолият юрата-ётган мураббийлар касбий фаолиятида со^ага доир ахборотлардан хабардорлиги ва улардан самарали фойдаланиш кобилияти куп жи^атларга боглик. Демак, замонавий спорт мутахассиси ахборот оким-ларида эркин йуналиш олиши учун компьютерлар, телекоммуникация ва ахборотнинг бошка восита-лари ёрдамида ахборотларни олиш, кайта ишлаш ва улардан фойдаланиш буйича билим, малака ва куникмага эга булиши зарур.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2020 йил 28 апрел-даги "Ракдмли иктисодиёт ва электрон хукуматни кенг жорий этиш

Подготовка педагогических кадров

чора-тадбирлари ту^рисида"ги ПК-4699-сонли Карори. https://lex.uz/ docs/4800657.

2. Узбекистан Республикаси Президентининг "Ахборот техно-логиялари ва коммуникациялари сохасини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тут=рисида"ги ПФ-5349-сонли Фармони. https://www. lex.uz/docs/3564970.

3. Гурьев С.В. "Современные информационные технологии в физической культуре и спорте" /Монография, Российский государственный профессионально-педагогический университет, Екатеринбург, 2014. 96 с.

4. Tolametov A.A., Yusupkhanova F.A. . (2021). The difficult problem of growing athletes among women living in rural areas and border territories of the republic of Uzbekistan. current research journal of pedagogics (2767-3278), 2(09), 136-141. https://doi.org/10.37547/pedagogics-crjp-02-09-30.

Мустакил изланувчи Х.О. ТУРСУНОВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

ТАЛАБАЛАР СПОРТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИ

Муаллиф билан богланиш учун: _ _____„ „ _____________. _ ________

Mj и БОШЦАРИШ: МУАММО ВА ЕЧИМ

Аннотация

Annotation

В данной статье отражены результаты исследования по теоретико-методологическому анализу проблем управления развитием студенческого спорта в современных социально-экономических условиях.

Ключевые слова: спорт, студент, студенческий спорт, менеджмент, управление студенческим спортом, развитие студенческого спорта, теория, методологический анализ.

Мазкур маколада замонавий ижтимоий-иктисодий шароитларда талабалар спортини риво-жлантиришни бошкариш муаммоларини назарий ва услубий та^лил килиш юзасидан утказилган тадкикот натижалари хусусида фикр юритилган.

Калит сузлар: спорт, талаба, талабалар спорти, бошцариш, талабалар спортни бошцариш, талабалар спортини ривожлантириш, назария, услубий та^лил.

This article reflects the results of a study on the theoretical and methodological analysis of the problems of managing the development of student sports in modern socio-economic conditions.

Key words: sport, student, student sports, management, student sports management, student sports development, theory, methodological analysis.

CM CM О CM Ю

to ra t

0

ΠW

1

С

to

Кириш. Узбeкиcтoндa тaлaбaлap стортини ривож-лaнтиpишни бошвдриш жapaёнини тaкoмиллaшти-ришнинг мухим йyнaлишлapидaн бири 6ули6 "Олий тaълим мyaccacaлapининг жиcмoний тapбия, cпopт вa coFлoмлaштиpиш ишлapини, шyнингдeк, yмyмaн Узбeкиcтoндa тaлaбaлap cпopтини pивoжлaнтиpишни тaъминлaйдигaн ycтyвop йyнaлишлap тизими" нинг илмий-нaзapий acocлaниши xиcoблaнaди. Тaлaбaлap cпopтини pивoжлaнтиpишнинг меъёрий-хукукий acocини киcкaчa тaxлил килиш шуни кypcaтaдики, хозирги бocкичдa дaвлaт бошвдруви тизимидa тaлa-бaлap cпopти xapaкaтини янaдa pивoжлaнтиpиш учун зapypий шapт-шapoитлap яpaтилгaн.

Taдкикот мaксaди. Зaмoнaвий ижгамои^иктиш-дий шapoитдa тaлaбaлap cпopтини pивoжлaнтиpишни бoшкapиш мyaммoлapини нaзapий-ycлyбий тaxлили.

Taдкикотнинг визифиси:

1. тaлaбaлap cпopтини ривожгантиришни ижти-мoий-шaxcий бoшкapишнинг пeдaгoгик тaмoйиллapи, фyнкциялapи вa ycyллapи бeлгилaш;

2. пeдaгoгик бoшкapиш мexaнизми мaзмyни вa тaшкилий-дидaктик тузилиши acocлaш;

Узбeкиcтoн axoлиcи xaёт cифaтининг яxшилa-ниши жжмоний тapбия вa cпopт coxacини риво-жлaнтиpиш кypcaткичлapидa xaм уз aкcини топди.

Хусусан, жисмоний тарбия ва спорт сохасини тав-сифловчи асосий курсаткичлар яхшиланди. Узбеки-стоннинг турли худудий бирликларида жисмоний маданият ва спортни ривожлантиришга каратилган муайян максадли режалар ва дастурлар республика, Коракалпогистон Республикаси, вилоятлар ва Тош-кент шахри даражасида мунтазам равишда амалга оширилмокда.

Бу Олимпия уйинлари, талабалар олимпиадалари ва спорт турлари буйича жахон биринчиликлари натижаларига ижобий таъсир курсатмокда, бунда етакчи давлатлар спортчиларни юкори натижаларга тайёрлаш учун барча имкониятларини фаол сафар-бар килмокдалар, бу билан уз ижтимоий-иктисодий тизимлари, жумладан, инсон ва салохият курсат-кичларининг устунлигини курсатмокдалар. Кулга киритилган олтин медаллар хар кандай давлат учун халкаро майдонда ижобий обру-эътибор келтиради.

Спорт мутахассислари таъкидлашларича, умум-миллий ва халкаро даражадаги расмий спорт мусо-бакалари, жумладан, талабалар спортида хам рако-батли кураш янада кучаяди. Шу муносабат билан машгулот жараёнида турли инновацион ютуклардан фойдаланишга каратилган замонавий воситалар, ма-салан, ракамли технологиялар ва бошкаларни ишлаб

62

www.fansports.uz

№5-2022

Подготовка педагогических кадров

чикишда фаол иштирок этиш чораларини куришга тайёр булиш керак.

Самарали машгулотлар жараёнини ташкил этишга нисбатан замонавий талаблар энг юкори даражадаги инновацион воситалар ва усуллардан фойдаланиш зарурлигини такозо этмокда. Бу жахон спорт ха-ракатида етакчи уринларни саклаб колиш ва спорт захирасини эрта ва сифатли тайёрлашни таъминлаш имконини беради.

Махаллий ва хорижий мутахассисларнинг фикрича, олий таълим муассасаларида умуммиллий ва халкаро даражадаги расмий спорт мусобакаларини ривожлан-тириш ва таъминлаш тизимининг технологик таркибий кисмига алохида эътибор каратиш лозим. Жахон спорт харакатининг ривожланиш йуналишларини урганиш шуни курсатадики, умуммиллий ва халкаро даражадаги спортни ривожлантиришга жиддий эътибор каратаёт-ган етакчи давлатлар энг сунгги авлод илгор "ракамли" технологияларидан фойдаланишга асосланган спортни ривожлантиришнинг самарали негизини ташкилий ва технологик жихатдан куллаб-кувватлашда улардан фойдаланишга йуналтирилган замонавий махсулот-ларни жуда фаол яратмокда.

Х,озирги вактда Узбекистон олий таълим муас-сасаларида талабаларнинг умуммиллий ва халкаро даражадаги расмий спорт турлари билан шугул-ланиши учун самарали шароитлар яратилмокда. Хукукшунослар, олимлар ва мураббийлар таркиби саъй-харакатлари оркали Узбекистонда талабалар спортини ривожлантиришнинг хукукий асослари ишлаб чикилган ва тасдикланди.

Мазкур хужжатга кура, куйидагилар спорт ва пе-дагогик амалиётда жорий этиш учун долзарб булган етакчи йуналишлар хисобланади:

- Узбекистон ахолисининг турли тоифалари ва гурухларига жисмоний тарбия ва спорт билан шугул-ланиш учун шароитлар яратиш;

- жисмоний тарбия ва спортни ахолининг соглом турмуш тарзига йуналтириш, уларнинг харакатланиш фаоллигини ошириш;

- укувчи ёшларнинг, шу жумладан олий касбий таълим муассасаларида касбий-амалий жисмоний тай-ёргарлигининг турли шаклларини макбуллаштириш;

- умуммиллий ва халкаро даражадаги расмий спорт мусобакалари самарадорлигини ошириш, юкори тоифали спортчилар ва спорт захирасини тай-ёрлашнинг ракобатбардош тизимини шакллантириш;

- спорт сохасида спортчи ва мураббий сифатида иштирок этувчи шахсларни сугурталаш ва ижтимо-ий-хукукий куллаб-кувватлашнинг самарали тузил-масини яратиш;

- жисмоний тарбия ва спорт фаолияти таъми-нотини такомиллаштириш ва ташкилий-бошкарув, кадрлар, илмий-услубий, тиббий-биологик, допингга карши, шунингдек, бир катор бошка долзарб муаммо-ларни хал этиш;

- жисмоний тарбия ва спорт базасини замон та-лабларига мувофик моддий-техникавий ва молиявий ривожлантириш;

- спорт иншоотларида хукук-тартиботнинг са-

марали тизимини, спорт мусобакаларини утказиш вактида профилактик фаолиятнинг шакллари ва усулларини таъминлаш.

Талабалар спортини бошкариш тузилмаси сама-радорлигини янада ошириш билан боглик долзарб муаммоларни хал килишнинг санаб утилган ва бошка йулларини куриб чикишда, хозирги боскичда талаба ёшларнинг сон ва сифат таркибини тавсифлаш керак.

Статистик материалларни тахлил килиш натижа-лари шуни курсатадики, сунгги пайтларда Узбекистон олий таълим муассасаларида таълим олаётган тала-балар сони жуда тез усиб кетди.

Мавжуд маълумотларга кура талабаларнинг ка-рийб 95 фоизини ташкил этувчи ёшларнинг ёши 17 ёшдан 22 ёш оралигидаги яккол бир хиллик билан тавсифланади.

Бирок, статистик тадкикотлар асосида шуни айтиш мумкинки, умуман олганда, бу бошлангич ва урта касб-хунар таълими тизимида укиётган укувчилар сонидан деярли учдан бир кисмга ортик.

Дархакикат, олий таълим муассасалари талабалари - бу замонавий ижтимоий-иктисодий шароитларда уларга жисмоний тарбияни бошкариш бир катор мавжуд муаммолар билан чегараланган ёшлардир.

Юкорида санаб утилганларнинг барчаси тала-баларнинг ёш авлод хаётида ижодий иштирок этиш жараёнини мураккаблаштиради ва давлат томонидан саъй-харакатлар самарадорлигини кескин ошириш зарурлигини келтириб чикаради. Айнан шунинг учун хам талаба ёшларни тарбиялашда жисмоний тарбия воситалари ва усулларидан фойдаланишнинг педагогик жараёнини илмий асослашга каратилган, ва уларнинг шаклланишининг мухим ижтимоий-пе-дагогик ва психологик муаммоларини хал килиадиган таълимнинг тутган урни сезиларли даражада ошади. Тадкикотчи Ш.З.Хуббиевнинг фикрича (2016), кайд этилган муаммолар, биринчи навбатда, куйидагилар туфайли юзага келади:

- талабаларнинг касбий тайёргарлиги ихтисос-лигини хисобга олган холда жисмоний тарбиянинг илмий-услубий асосланганлиги етарли даражада эмаслиги;

- олий таълим муассасаларида "Жисмоний тар-бия" фанидан худудий илмий асосланган дастурларни ишлаб чикиш ва педагогик амалиётга жорий этишнинг нотуликлиги ва самарасиз таъминланганлиги;

- хозирги боскичда жисмоний тарбия ва спортни ривожлантиришни бошкариш муаммоларини ил-мий-тахлилий хал этишга олий таълим муассасалари педагогик ва бошкарувчи мутахассисларининг заиф тайёргарлиги.

Ушбу тадкикот вазифаларини хал килишнинг бир кисми сифатида, биринчи навбатда, урганил-ган муаммонинг мавзу сохасининг назарий ва услубий-амалий жихатларини куриб чикиш мухим ахамиятга эга, чунки бу ишнинг асоси ва максади хисобланади. Шу билан бирга, ушбу тадкикот учун нафакат махаллий ва хорижий мутахассислар-нинг талабалар спортини ривожлантиришга оид турли ёндашувлар ва концепциялар тугрисидаги

см см о см

ю

го га

0 а ю

1

с го

№5-2022

www.fansports.uz

63

карашларини киёсий тахлил килиш натижалари алохида кизикиш уйготиши мумкин, балки олий таълим муассасалари шароитида жисмоний тарбия ва спорт ишлари самарадорлигини таъминловчи устувор йуналишлар тизими сифатида унинг таш-килий-бошкарув воситаларини танлашнинг макбул доирасига хам эътибор каратиши мумкин.

Хулоса сифатида шуни айтиш мумкинки, тадкикот муаммосини тахлил килиш натижалари шундан дало-лат берадики, Узбекистон таълимининг хозирги хо-лати талаба шахсини тарбиялашда жисмоний тарбия ва спортнинг функционал вазифасини кайта куриб чикиш максадга мувофиклигини белгилаб беради. Шу муносабат билан олий таълим муассасалариларда жисмоний тарбия ва спорт ишларининг янгиланган мазмунига асосланган, талабаларнинг спорт тайёргар-лигини самарали бошкариш буйича янги муаммолар-ни хал этишга каратилган талабларни аниклаштириш,

Подготовка педагогических кадров

шу билан бирга унинг макомини кайта куриб чикиш зарурати пайдо булди.

Адабиётлар:

1. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlili, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - xar bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kerak. Mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo'ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma'ruza, 2017 yil 14 yanvar. -Toshkent: "O'zbekiston", 2017. - 104 b.

2. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O'zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag'ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo'shma majilisidagi nutq / Sh.M. Mirziyoyev. - Toshkent: "O'zbekiston" NMIU, 2017. - 32 b.

3. Хуббиев Ш.З. Хаваскор спортчи ва профессионал спортчини тайёрлаш хусусиятлари // Жисмоний тарбия назарияси ва амалиёти. 2016. № 7. 96-98 б.

4. Карпов В.Ю., Шчедрин Ю. Н., Шчеголев В.А. Жисмоний тарбия ва спорт талабаларни ижтимоийлашув омиллари сифатида // Ахборот технологиялари, механика ва оптиканинг илмий-техник ахборотномаси. 2004. № 12. 215-218 б.

5. Миронов В.В., Драчев С.С., Сидоркевич И.М. Жисмоний тарби-я-спорт бирлашмалари ва ташкилотларида бошкррув. СПб. : СПб ДУ, 2000. 112 б.

Муаллиф билан ботланиш учун:

matonat07@mail.ru

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори(PhD), доцент

АН. ШОПУЛАТОВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия

ва спорт университети

Чирчик шахри, Узбекистон

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ СОХДСИДА МАААКААИ МУТАХАССИСААР ТАЙЁРЛАШ ТИЗИМИНИ ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА АСОСИДА ТАКОМИАААШТИРИШ

Аннотация

Annotation

В данной статье анализируются вопросы совершенствования системы подготовки квалифицированных специалистов в области физической культуры и спорта с помощью зарубежного опыта. Также на основе опыта развитых стран были разработаны предложения и рекомендации по внедрению в систему подготовки специалистов нашей страны.

Ключевые слова: физическое воспитание, спорт, система, комплексный подход, массовый спорт, большой спорт, общественные организации, организации здравоохранения, отбор, интеграция, ориентация на общий цель, тренерский потенциал и опыт.

Мазкур маколада жисмоний тарбия ва спорт со^асида малакали мутахассислар тайёрлаш тизимини хорижий тажриба ёрдамида такомиллаштириш масалалари тахлил килинган. Шунингдек, нуфузли давлатларнинг тажрибасини мамлакатимиз мутахассислар тайёрлаш тизимига жорий килиш буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чикилган.

Калит сузлар: жисмоний тарбия, спорт, тизим, комплекс ёндашув, оммавий спорт, катта спорт, жамоат ташкилотлари, согломлаштирувчи ташкилотлар, саралаш, интеграция, бир мацсадга йуналтириш, тренер салоцияти ва тажрибаси.

This article analyzes the issues of improving the system of training qualified specialists in the field of physical culture and sports with the help of foreign experience. Also, based on the experience of developed countries, proposals and recommendations were developed for the introduction of specialists into the training system of our country.

Key words: physical education, sport, system, integrated approach, mass sports, big sports, public organizations, healthcare organizations, selection, integration, orientation to a common goal, coaching potential and experience.

Мавзуга оид адабиётларнинг тахлили. Бугунги кунда жисмоний тарбия ва спорт сохасида малакали мутахассислар тайёрлаш жараёнларини ривожлан-тириб бориш соха ривожидаги асосий масалалардан бири хисобланади. Бу борада хориж тажрибасини урганиш оркали ривожлантириш буйича ишларни ташкил килиш, мавжуд механизмларни такомил-лаштириш, айникса мутахассислар тайёрловчи спорт таълим муассасаларининг укув ва илмий жараёнига жорий килиш уз самарасини беради. Чунки, хориж тажрибасини урганмасдан туриб юкори натижаларга эришиб булмайди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Бу борада замонавий тажрибани урганмасдан, мав-

жуд холатни узгартириш ёки ривожлантиришга уриниш уз самарасини бермаслиги аник ходиса хисобланади. Хориж тажрибасини узлаштириб, яъни хорижий му-тахассислар даражасига чикиб, кейин уз методикасини ишлаб чикиш, соха ривожига уз хиссасини кушиши тарихий тараккиёт давомида уз исботини топган булиб, мамлакатимизда хам жисмоний тарбия ва спорт соха-сини ривожлантиришда ушбу конуниятга амал килиш керак булади. Шунинг учун хам жисмоний тарбия ва спорт сохасида юксак натижаларга эришган, оммавий спортни ривожлантирган давлатларнинг тажрибасини урганишмиз, сохадаги етук олимларнинг изланишла-рини узлаштиришимиз зарур.

64

www.fansports.uz

№5-2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.