CC BY
1Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY ISSN 2992-9024 (online) 2024, №5
Original paper
TALABALAR KASBIY SHAKLLANISHIDA KOPING RIVOJLANTIRISH STRATEGIYANI 5иШ8a i v. J — -ч
© S.B.Almardanova 1H
1Termiz davlat universiteti, Termiz, O'zbekiston Annotatsiya
KIRISH: zamonaviy ta'lim sharoitida o'quvchilarning kasbiy shakllanishi uchun samarali kurash strategiyalarini ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega. Ushbu tadqiqot talabalar tomonidan qabul qilingan turli xil kurash mexanizmlari va ularning kasbiy rivojlanishga ta'sirini o'rganadi.
MAQSAD: ushbu tadqiqotning asosiy maqsadi talabalarning kasbiy shakllanishi davomida qo'llagan kurash strategiyalarini aniqlash va baholashdir. U ushbu strategiyalar ularning akademik samaradorligi, hissiy farovonligi va umumiy kasbiy o'sishiga qanday ta'sir qilishini tushunishga intiladi.
MATERIALLAR VA METODLAR: ushbu tadqiqot miqdoriy so'rovlar va sifatli intervyularni birlashtirgan aralash usullardan foydalanadi. Miqdoriy ma'lumotlar turli fanlar bo'yicha universitet talabalari namunasiga o'tkaziladigan standartlashtirilgan so'rovnomalar orqali to'planadi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: Natijalar talabalar tomonidan qo'llaniladigan turli xil kurash strategiyalarini, jumladan, muammoga yo'naltirilgan kurashish, hissiyotlarga yo'naltirilgan kurashish va qochish strategiyalarini ochib beradi. Ushbu strategiyalarning samaradorligi har xil bo'lib, muammoga yo'naltirilgan kurash ijobiy akademik ko'rsatkichlar va hissiy barqarorlik bilan bog'liq.
XULOSA: ushbu tadqiqot o'quvchilarning kasbiy shakllanishida engish strategiyalarining muhim rolini ta'kidlaydi. Ta'lim muassasalari maqsadli tadbirlar va qo'llab-quvvatlash dasturlari orqali moslashish qobiliyatini rivojlantirishga ustuvor ahamiyat berishlari kerak.
Kalit so'zlar: shaxs, kasb, kasbiy talab, stress, kognitiv, koping, strategiya.
Iqtibos uchun: Almardanova S.B. Talabalar kasbiy shakllanishida koping strategiyani rivojlantirish. // Inter education & global study. 2024. №5(1). B.481-486.
РАЗРАБОТКА КОПИНГ-СТРАТЕГИИ ФОРМИРОВАНИИ СТУДЕНТОВ_
В
ПРОФЕССИОНАЛЬНОМ
© С.Б.Алмарданова 1Н
1Термезский государственный университет, Термез, Узбекистан
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 5
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №5
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в современных образовательных условиях важна разработка эффективных копинг-стратегий профессионального становления студентов. В этом исследовании рассматриваются различные механизмы преодоления трудностей, используемые студентами, и их влияние на профессиональное развитие.
ЦЕЛЬ: основная цель данного исследования - выявить и оценить стратегии преодоления трудностей, используемые студентами во время профессиональной подготовки. Он стремится понять, как эти стратегии влияют на их успеваемость, эмоциональное благополучие и общий профессиональный рост.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в данном исследовании используются смешанные методы, сочетающие количественные опросы и качественные интервью. Количественные данные собираются с помощью стандартизированных анкет, которые задаются выборке студентов университетов по различным дисциплинам.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: Результаты показывают разнообразие стратегий преодоления трудностей, используемых студентами, включая копинг, ориентированный на проблему, копинг, ориентированный на эмоции, и стратегии избегания. Эффективность этих стратегий варьируется, а преодоление проблем, ориентированное на проблемы, связано с положительной успеваемостью и эмоциональной стабильностью.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: данное исследование подчеркивает важную роль копинг-стратегий в профессиональном развитии студентов. Образовательные учреждения должны уделять приоритетное внимание развитию адаптивного потенциала посредством целевых вмешательств и программ поддержки.
Ключевые слова: человек, профессия, профессиональный спрос, стресс, когнитивный, копинг, стратегия.
Для цитирования: Алмарданова С.Б. Pазработка копинг-стратегии в профессиональном формировании студентов. // Inter education & global study. 2024. №4(1). С. 481-486.
DEVELOPMENT OF COPING STRATEGY IN PROFESSIONAL FORMATION OF STUDENTS_
© Salomat B. Almardanova1®
1Termiz State University, Termez, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: in modern educational conditions, it is important to develop effective coping strategies for the professional formation of students. This study examines the various coping mechanisms adopted by students and their impact on professional development.
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 5
iccl (A
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
AIM: the main purpose of this study is to identify and evaluate coping strategies used by students during their professional training. He seeks to understand how these strategies affect their academic performance, emotional well-being, and overall professional growth.
MATERIALS AND METHODS: this study uses mixed methods combining quantitative surveys and qualitative interviews. Quantitative data are collected through standardized questionnaires administered to a sample of university students in various disciplines.
DISCUSSION AND RESULTS: Findings reveal a variety of coping strategies used by students, including problem-focused coping, emotion-focused coping, and avoidance strategies. The effectiveness of these strategies varies, and problem-focused coping is associated with positive academic performance and emotional stability.
CONCLUSION: this study highlights the important role of coping strategies in students' professional development. Educational institutions should prioritize the development of adaptive capacity through targeted interventions and support programs.
Key words: person, profession, professional demand, stress, cognitive, coping, strategy.
kasbiy jihatdan qiyin vaziyatlarning sub'ektiv ko'rinishlarining parametrlari bilan belgilanadi. Darhaqiqat, oldindan aytib bo'lmaydigan, nazorat qilinmaydigan va talabaning faoliyatiga bog'liq bo'lmagan holatlar destruktiv kurash strategiyalarining tanlanishida olib keladi. Aksincha, yuqori nazorat, muhimlik va mas'uliyatning yuqori darajada bo'lgan vaziyatlar proaktiv kurash strategiyalarini tanlashni ta'minlaydi.
Koping-strategiyalarini tanlash professionallashtirish bosqichiga bog'liq bo'ladi. Reaktiv va destruktiv kurash ko'proq professionallashuvning boshlang'ich bosqichida va "psevdoprofessionalizm" bosqichida qo'llaniladi. Talabalarda mutaxassislik yuzasidan bilim, ko'nikma va malakalarni egallash tajribasi koping xulq-atvorini tanlashga ta'sir qiladi. Talabalar kasbiy shakllanishining dastlabki bosqichida keyingi bosqichlarda shakllanadigan koping-strategiyalariini o'zlashtirishda qiyinchilikni boshdan kechiradilar, ammo talabalarda shakllangan professionallik, kasbiy qiyinchiliklarni samarali engishga yordam beradi.
Shaxsning kasbiy shakllanishi masalasi uning hayotida alohida o'rin tutadi va faoliyat yo'nalishini to'g'ri tanlash esa shaxsiy muammolarni keng ko'lamda qal etishga olib keladi. Shunga ko'ra, quyidagi muloqazaga e'tiborni qaratish eng muhimdir. Jumladan, "Kasb tanlash" tushunchasining psixologik nuqtayi nazardan talqin turlicha
For citation: Salomat B. Almardanova. (2024) Development of coping strategy in professional formation of students, Inter education & global study, (4(1)), pp. 481486. (In Uzbek).
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
xillikkka еда bo'lib, kasbning talablaridan kеlib chiqadi hamda bir nеchа tanlovlar orasidan kishining shaxsiy xislatlari va xususiyatlariga munosibini tanlashni anglatadi.
Avvalo, kasb tanlash kasbiy yo'nalganlikka nisbatan murakkab jarayon sifatida baholanganda, shaxsda kasbga xos xususiyatlar - muayyan kasbni еда!Мда tayyorgarlik (bilim, tajriba, dunyoqarash doirasining kеngligi) darajasining mavjudligini aniqlash talab qilinishi G'tirof otiladi. Kasbiy shakllanish muammosi ijtimoiy - iqtisodiy o'zgarishlar sharoitida shaxs oldiga qator talablar qo'yadi.
Bugungi zamonaviy va taraqqiy еtayotgan jamiyatda kasb-hunarga oid ma'lumotlar ko'lamining ko'pligi, kishilar е!^«^^^ oshib borayotganligi, turli yangi sohalarning paydo bo'layotganligi, kasb yo'nalishlarining o'zgarishi va shaxsning hayotga munosabati ham o'zgarayotganligi bilan tavsiflanadi. Shaxs farovonlikda va yaxshi ta'minlangan sharoitda yashash еqtiyojiga еga, shu tufaydi ular farovon turmushni ta'minlashga xizmat qiluvchi mеhnat faoliyati bilan shuqullanishga intiladilar va moddiy boyliklarni o'zlashtirishga imkon yaratuvchi kasb-hunar sohalari hamda mutaxassisliklarni еgallashga urinadilar. Ammo, aksariyat holatlarda o'zi istagan kasbni tanlash va uni еgallashda shaxsning imkoniyati Btarli bo'lmay qolishi ham mumkin. Ta'kidlash joizki, shaxs qiziqishlariga va psixologik imkoniyatlariga to'g'ri kеlmaydigan kasbni tanlashi uning shaxs sifatida kamol topishiga salbiy ta'sir ko'rsatib, muammolarga sabab bo'ladi. Shaxsning ichki intilishlari va imkoniyatlariga tanlangan kasb bilan shaxs orasidagi munosabati masalasi o'ta dolzarb masala hisoblanadi.
Psixolog T.V.Kudryavtsеv shaxsning kasbiy shakllanishini to'rt asosiy bosqichga ajratadi va ularga quyidagilarni kiritadi:
- kasbiy intilishlarning shakllanishi;
- kasbiy ta'lim;
- kasbiy moslashish;
- shaxsning kasbiy faoliyatga qisman va t o'liq o'zini o'zi bag'ishlashi .
Mazkur bosqichlarga mos holda kasbiy o'zini o'zi aniqlash jarayoni ham sodir bo'ladi. Kasbiy jihatdan o'zini o'zi aniqlash jarayoni psixologik adabiyotlarda Btarli darajada kеng va chuqur yoritilgan bo'lib, ayniqsa psixologlar, kasbiy intilishning shakllanishiga, kasb tanlash bosqichlariga alohida ^Abor qaratib o'tganlar. Kasbiy faoliyatning psixologik va pеdagogik jihatlari farqlanib, psixologik jihatlarning o'ziga xosligi bo'lajak mutaxassis kadrlarning kеlajakda o'z burch va majburiyatlarini samarali bajarishlari uchun zarur. Bundan tashqari, psixologik - pеdagogik printsiplar, katеgoriyalar, tushunchalarni anglash hamda kasbning madaniyati va еtikasi talablariga mos ravishda xatti-haraklarini amalga oshirish, faoliyat vazifalarini aniq va to'g'ri bajarishga o'rgatish, o'z kasbiga mеhr - muhabbat, insonga hurmat bilan qarashni tarbiyalashda namoyon bo'ladi.
Mutaxassis ya'ni kasb еgasining xulqidagi mavjud axloqiy - siyosiy xususiyatlarda aks е№, axloqiy tamoyillar va m^yorlarning shaxs ongida qanday hosil bo'lishi kasbiy faoliyatning pеdagogik jihatlarini tashkil qiladi. atrofdagi turli xulq - atvordagi kishilar, shaxsiy tajriba, muayyan tiplar to'g'risidagi hamda ommaviy axborot vositalarida
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
yоritilаyоtgаn та'1ито^аг кайа аhаmiyаtgа еда. Shsxs kаsbiy sxtaqning shаkllаnishidа аtrоfdаgi turli xulq - аtvоrdаgi kishilаr, shаxsiy tаjribа, тиаууап Ир1аг hаqidаgi vа оmmаviy аxbоrоt vоsitаlагidа yогitilаyоtgаn mа'lumоtlаг кайа аhаmiyаtgа еда.
Kаsbiy shаkllаnishning muhim vаzifаlагidаn уапа biri- bu kаsbiy tаyyоrgаrlik bc'lib, u ikki xil kо'rinishdа ата1да оshiгilаdi: mustаhil о'гgаnish ^о^Мтс1ла tа'lim yоki mustаhil tа'lim) vа mаxsus kаsbiy tа'lim muаssаsаlагidа ts'lim dish. Аупап kаsbiy tа'limning muvаffаqiyаtini bеlgilаb bегаdigаn psixоlоgik jагаyоn sifаtidа "ms'lum bir kаsbgа tаyyогgагlik" hdeti еmоtsiоnаl vа mоtivаtsiоn tаyyогgагlikni nаzагdа tutsdi. Psixоlоgik jihаtdаn ^ghlil qilingаndа mаzkuг jагаyоndа hаm kishidаgi kоping-stгаtеgiyаning ustun usuli u yоki bu уо'Мап bогishgа turtki гоlini Ь^^^^^ kаsbiy shаkllаnishidа kоping stгаtеgiyаning yuzini уапа bir Ьог kо'sаtuvchi jаrаyоn kаsb tаnlаsh bo'lib, u kishi hаyоtidаgi muhim bir bоsqich l^b^ni^ bundа insоn о'zining hаyоti uchun muhim qагогni qаbul qilаdi vs jаmiyаtdа о'z imkоniyаtlагini го'yоbgа d^rndL Kаsb tаnlаsh tаlаbа bо'lgungа qаdаr аmаlgа оshiгilgаn bо'lsаdа, mаzkuг jаrаyоn tаlаbаning о'z ichki imkоniyаtlагini ^ghlil qilish nаtijаsidа tаnlаgаn kаsbning tаlаblагigа uning imkоniyаtlагining mоs kеlishini ^ghlil еtish dаvоm at8di. Shu nuqtаyi nаzагdаn kаsb tаnlаsh qisqа vаqtdа hel еtilmаsdаn, tаlаbа о'zini tаnlаgаn kаsbidа о'zini tcpib, kаsbiy fаоliyаtini tо'lаqоnli yо'lgа qо'yib, tаnlаgаn kаsbidаn qаnоаt hоsil qilishi vs shu sоhаdа mа'lum yutuqlагgа егishgunchа dаvоm еtishi mumkin dеgаn ish bо'lmаsdаn, bаlki qаtог bоsqichlагdаn ibогаt jаrаyоndir.
Kаsb tаnlаshgа munоsаbаt tагiqаsidа bu bоsqichlаrning dаvоmiyligi tаshqi оmillагgа vs kаsb tаnlаsh sub'еktining individuаl-psixоlоgik xususiyаtlаrigа bоg'liq hоldа tаlаbаlаг kаsbiy shаkllаnishi го'у bегаdi vs о'z nаvbаtdа bu bоg'liqlik kаsbiy о'zini аnglаsh bilsn chаmbагchаs bоg'liq hоldа kеchаdi. Shundsn kеlib chiqib, shsxsning kssb tsnlsshi, kssbiy shаkllаnishi vs kssbiy fаоliyаti muаmmоlагini chuquггоq vs kеngrоq yогitish bilsn shsxsning synsn kssbiy о'z-о'zini sniqlssh jагаyоnini bоsqichmа-bоsqich to'rib chiqish zsruriysti psyds bc'lsdi. Kssbiy jihаtdаn о'z-о'zini sniqlssh - shsxs kssbiy fаоliyаtining bsrchs dsvrlsrini, ys'ni kssbiy intilishning pаydо bо'lishidаn tortib, tо mеhnаt fаоliyаtidаn butunlsy оzоd bо'lgungаchа bо'lgаn dsvrlsrni о'zidа mujаssаmlаshtirgаn jагаyоndiг. Ys'ni, u insоn оntоgеnеzining butun hаyоtiy yQ'lini qsmrsb dsdi. Tо'g'гi tsnlsngsn kssb, bir tоmоndаn, tslsbsning ichki imkоniyаtlагigа mоs tushsdi vs uning kаmоlоtini bеlgilаydi, ikkinchi tоmоndаn еsа ysxshi kssb еgаsining ssmsrsli mеhnаti ts'sirids jsmiyst r^ji jаdаllаshаdi.
Zаmоnаviy psixоlоgiyаdа kоping xu^-st^rni muаmmоsigа qiziqish огtib bогmоqdа. Jumlsdsn, psixоlоg V.V.Znаkоv "toping xulq-аtvог kishi fаоliyаtini smslgs оshiгishning аlоhidа shskli sifstids, qiyin hаyоtiy vsziystlsr bilsn о'zаго munоsаbаtdа nаmоyоn bо'luvchi individusl xususiystlsri msjmuidir." dеb ts'kidlsydi.
Xuddi shundsy ysns bir rus psixоlоgi T.L.Kгiukоvа - "toping xulq-аtvогi mаqsаdlаrni bеlgilаsh, mumkin bо'lgаn nаtijаlагni bаshоrаt qilish vs qiyin vаziyаtgа ysngi еchimlагni ijоdiy ishlsb chiqsrish bilsn bоg'liq bо'lishini a'tirQf atsdi. Dеmаk, sо'nggi yillsrds psixоlоg оlimlаг tоmоnidаn Qlib bогilgаn kеng kQ'lsmli tаdqiqоtlаri mszkur xulq-
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Нaучнo-теoретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
atvorni "bardosh Iberish" tushunchasi va uning mazmunidan tashqariga chiqishini ko'rsatadi.
Koping xulq-atvorining yuqoridagi kabi xilma xil tasniflari bo'lib, ularni konstruktiv va destruktivga ajratiladi. Konstruktiv koping strategiyalar muvaffaqiyatlidir, chunki ular qiyin vaziyatni kishini to'siqlsrni yengib o'tishga undaydi. Destruktiv koping strategiyalar esa asosan muvaffaqiyatsiz bo'ladi, ular qiyin vaziyatdan chiqib ketishga to'sqinlik qiladi. Destruktiv koping ko'rinishidagi xulq-atvor muammoni yoki qiyin vaziyatni bartaraf qilib engishga emas, balki ruhiy zo'riqishni kamaytirishga qaratilgan harakatlar hamda bu kabi xatti-harakatlar zarur paytdagi vaziyatni o'zgartira olishga va shaxsiy o'sishga yordam bera olmaydi. Konstruktiv koping xulq-atvori esa shaxsning moslashuvchan qobiliyatini oshiraib, dastruktiv munosabatdan farqli ravishda, u ko'proq realistik, moslashuvchan, asosan ongli, faol tanlovi xisoblanadi.
Bugungi davr talabi ma'naviy jihatdan komil, etuk, har tomonlama bilimdon, mustaqil fikrlovchi, yuqori kasbiy salohiyatga ega bo'lgan, raqobatbardosh kadrlarni shakllantirish bo'lib, bu muammo shaxsga beriladigan ta'lim-tarbiya jarayonida amalga oshiriladi. Talaba shaxsining ma'naviy yetukligi, zehnliligi, bilimi, kasbiy bilim, ko'nikma va malakalarni egallashi kabilar ham aynan shu ta'lim-tarbiya jarayonida shakllanib namoyon bo'ladi. Demak, ta'lim-tarbiya jarayonida talabalarda odoblilik, muomala madaniyati, teran fikrlilik, hozirjavoblik, ta'sirchanlik, sezgirlikni shakllantirish va rivojlantirish orqali xulq-atvoriga ijobiy ta'sir ko'rsatish, psixokorrektsion vositalar yordami bilan tuzatish ishlarini tashkil etish hamda olib borish muhim.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1.3HaKoB, В.В. Психoлoгия пoнимaния wMpa чeлoвeкa[Тeкст] / В.В. 3HaKoB. - М.: «Институт психoлoгии РАН», 2016. - 488 с.
2.3eep, Э. Ф. Психoлoгия прoфeссиoнaльнoгo oбрaзoвaния:учeбник для By3oB / Э. Ф. 3eep. — 2-e изд., испр. и дoп. — MocKBa : Издaтeльствo Юрaйт, 2023. — 395 с.
3.^KoBa Т. Л. Психoлoгия сoвлaдaющeгo пoвeдeния. KoCTpoMa: Авaнтитул. 2004.
4.Amirkhan J.H. Seeking person-related predictors of coping: Exploratory analyses // European Journal of Personality. 1999. 4. -13-30 p.
5.Общaя и пpoфeссиoнaльнaя пeдaгoгикa / Пoд peд.В.Д. ^MoHeHKo. М.: Bern^Ha-^ф, 2006. -368 с.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
Almardanova Salomat Bobonazarovna.PhD.^MapAaHOBa, Саломат Бобоназаровна, PhD ]. [Salomat B. Almardanova, PhD ]; manzil: Termiz shahri, "Barkamol avlod" ko'chasi 43-uy. ^pec: Гopoд TepMe3, ули^ «Бapкaмoл Авлoд» 43.]. [address: Termiz city. "Barkamol Avlod" street 43.]
