Научная статья на тему 'ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН ЧИЗЕЛ-КУЛТИВАТОРНИНГ ИШЛОВ БЕРИШ ЧУҚУРЛИГИ БЎЙИЧА БИР ТЕКИС ЮРИШИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ'

ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН ЧИЗЕЛ-КУЛТИВАТОРНИНГ ИШЛОВ БЕРИШ ЧУҚУРЛИГИ БЎЙИЧА БИР ТЕКИС ЮРИШИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

CC BY
86
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
трактор / чизель-культиватор / глубина обработки / равномерность / сила реакции / опорные колеса / физико-механические свойства почвы / скорость / навеска трактора / навесное устройство / tractor / chisel cultivator / processing depth / uniformity / reaction force / support wheels / physical and mechanical properties of the soil / speed / tractor attachment / attachment

Аннотация научной статьи по химическим наукам, автор научной работы — Тўхтақўзиев А., Тошпўлатов Б., Расулжонов А.

В статье теоритически исследованы вопросы обеспечения равномерности хода усовершенствованного чизеля-культиватора по глубине обработки. Установлено, что для обеспечения заглубления усовершенствованного чизеля-культиватора на заданную глубину и равномерности хода на этой глубине, а также требуемого дорожного просвета расстояние по вертикали от опорной плоскости до нижних точек навески должно быть в пределах 50-60 см.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article theoretically explores the issue of ensuring the uniformity of the progress of the improved chisel cultivator in depth of processing. Based on the data obtained, it is noted that to ensure the depth and depth of distribution of 50-60 cm, it is necessary that the house is within 50-60 cm.

Текст научной работы на тему «ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН ЧИЗЕЛ-КУЛТИВАТОРНИНГ ИШЛОВ БЕРИШ ЧУҚУРЛИГИ БЎЙИЧА БИР ТЕКИС ЮРИШИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ»

УУК. 631.312; 631.316. Тухтакузиев А., Тошпулатов Б., Расулжонов А.

ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН ЧИЗЕЛ-КУЛТИВАТОРНИНГ ИШЛОВ БЕРИШ ЧУЦУРЛИГИ БУЙИЧА БИР ТЕКИС ЮРИШИНИ ТАДЦЩ ЭТИШ

Тухтакузиев А.- т.ф.д., проф, Тошпулатов Б.- мустакил изланувчи; Расулжонов А.- таянч докторант (Кишлок хужалигини механизациялаш илмий-тадкикот институти)

В статье теоритически исследованы вопросы обеспечения равномерности хода усовершенствованного чизеля-культиватора по глубине обработки. Установлено, что для обеспечения заглубления усовершенствованного чизеля-культиватора на заданную глубину и равномерности хода на этой глубине, а также требуемого дорожного просвета расстояние по вертикали от опорной плоскости до нижних точек навески должно быть в пределах 50-60 см.

Ключевые слова: трактор, чизель-культиватор, глубина обработки, равномерность, сила реакции, опорные колеса, физико-механические свойства почвы, скорость, навеска трактора, навесное устройство.

The article theoretically explores the issue of ensuring the uniformity of the progress of the improved chisel cultivator in depth of processing. Based on the data obtained, it is noted that to ensure the depth and depth of distribution of 50-60 cm, it is necessary that the house is within 50-60 cm.

Key words: tractor, chisel cultivator, processing depth, uniformity, reaction force, support wheels, physical and mechanical properties of the soil, speed, tractor attachment, attachment.

Мамлакатимизнинг барча худудларида ерларга экиш олдидан ишлов беришда ЧКУ-4 ва ЧКУ-3,0 чизел-култиваторларидан кенг фойдаланилади [1]. Аммо бу чизел-култиваторлар узок муддатлардан буён хеч кандай сезиларли узгаришларсиз ишлаб чикариб келинмокда. Шу сабабдан улар тупрокка тежамкорлик билан ишлов бериш каби замонавий талабларга жавоб бермайди, материал ва энергияхажмдор, куп холларда даладан бир утишда тупрокка талаб даражасида ишлов бермайди. Шулардан келиб чиккан холда институтимизда чизел-култиваторларнинг иш курсаткичларини ошириш ва энергихажмдорлигини камайтириш йуналишларида тадкикотлар олиб борилди ва улар асосида такомиллаштирилган чизел-култиватор ишлаб чикилди [2].

Такомиллаштирилган чизел-култиваторда хам иш органлари мавжуд чизел-култиваторларидек уч катор жойлаштирилган. Аммо тупрокнинг уваланиш сифатини яхшилаш хамда энергияресурс-тежамкорликни таъминлаш максадида такомиллаштирилган чизел-култиваторда биринчи ва иккинчи каторда жойлашган иш органлари шахмат тартибида, иккинчи ва учинчи каторларда жойлашган иш органлари эса изма-из ва погонасимон урнатилган.

Барча тупрокка ишлов бериш машиналари каби такомиллаштирилган чизел-култиватор учун хам ишлов бериш чукурлиги ва уни бир текисда булиши (баркарорлиги) унинг асосий иш курсаткичларидан хисобланади. Чунки белгиланган ишлов бериш чукурлиги ва унинг талаб даражасида бир текис булиши таъминлансагина усимликларнинг бир текис ривожланиши ва пишиб етилиши хамда юкори хосил олинишига эришилади [3, 4].

Такомиллаштирилган чизел-култиватор белгиланган ишлов бериш чукурлигига ботиб ишлаши ва унинг бир текислиги таъминланиши учун Ny>0 (бунда Ny, - тупрок томонидан чизел-култиваторнинг таянч гилдиракларига таъсир этаётган умумий реакция кучи) шарт бажарилиши лозим [3, 5], чунки факат шундагина унинг таянч гилдираклари доимий равишда дала юзасига босиб турилади ва бунинг натижасида иш органлари белгиланган чукурликка ботиб ва ишлов бериш чукурлигини узгартирмасдан ишлайди. Акс холда, яъни N<0 булганда таянч гилдираклар дала юзасига тегмайди ва бунинг натижасида иш

органлари белгилангандан кам чукурликка ботиб ишлайди. Бундан ташкари бу х,олда тупрок физик-механик хоссалари, агрегат хдракат тезлиги ва бошка ташки омилларнинг узгариши иш органларининг тупрокка ботиш чукурлигини узгаришига олиб келади ва натижада ишлов бериш чукурлигининг бир текис булиши таъминланмайди [6].

1-расмда келтирилган схемадан фойдаланиб, такомиллаштирилган чизел-култиваторнинг таянч гилдиракларига таъсир этаётган умумий реакция кучини аниклаймиз. Бунинг учун чизел-култиваторга таъсир этаётган барча кучларни унинг

умумий реакция кучини аниклашга доир схема

буйлама-тик текисликдаги оний айланиш маркази п га нисбатан мувозанат тенгламасини тузамиз ва уни Ыу га нисбатан ечиб куйидагига эга буламиз

N =ф1

+ И

т8 + Л1хг ^ ую + (^ ^ + Лъ ) вт у

X« + mgl 2 -

Л1хг 00в Ую + (Л2 ^ + Rз ^ )008 у у

+ К

К(с%аю + с^ю) -11

Ую

- Н1 008 у ю К Л

Ll + Ь2(еЩа9 + еЩу9)-¡1

ЫПУу - (Н1 - Ик )008Уу |> +

¿1 + ¿2 + + е1%уу) - ¡1

вт у. -Н1 008у.

X« + ¡Т + ¡(2« + Н1 - к - 0^Т)

(1)

бунда ц - такомиллаштирилган чизел-култиватор таянч гилдиракларининг думалашга каршилик коэффициентлари; т - такомиллаштирилган чизел-култиваторнинг массаси, кг; g - эркин тушиш тезланиши, м/с2; Хп, - мос равишда такомиллаштирилган чизел-култиваторнинг пастки осиш нукталари D(D¡) дан унинг буйлама-тик текисликдаги оний айланиш марказигача булган горизонтал ва тик масофалар, м; ¡2 - такомиллаштирилган чизел-култиваторнинг пастки осиш нукталаридан унинг огирлик марказигача булган горизонтал масофа, м; Л1хг, Л2хг, Л3хг - мос равишда такомиллаштирилган чизел-култиваторнинг биринчи, иккинчи ва учинчи каторларда жойлашган иш органларига таъсир этаётган каршилик кучларининг тенг таъсир этувчилари, Н; ¡1 - такомиллаштирилган чизел-култиваторнинг пастки осиш нукталаридан унинг биринчи каторда жойлашган иш органлари, яъни юмшаткич панжаларнинг тигигача булган буйлама масофа, м; к1, к2, к3 -

2 хг

такомиллаштирилган чизел-култиваторнинг биринчи, иккинчи ва учинчи каторларда жойлашган иш органларининг тигларидан уларга тупрок томонидан таъсир этаётган каршилик кучларининг тенг таъсир этувчилари куйилган нукталаригача булган тик масофалар, м; щю, щ -такомиллаштирилган чизел-култиваторнинг юмшаткич ва укёйсимон панжаларига таъсир этаётган R1xz, R2xz, Rзxz кучларнинг горизонтга нисбатан йуналиш (огиш) бурчаклари, градус; Н1 - такомиллаштирилган чизел-култиваторнинг таянч текислигидан пастки осиш нукталаригача булган тик масофа, м; L1, L2 - такомиллаштирилган чизел-култиваторнинг иш органлари орасидаги буйлама масофалар, м; кт - такомиллаштирилган чизел-култиваторнинг иккинчи ва учинчи каторда жойлашган иш органлари орасидаги тик масофа, м; h - ишлов бериш чукурлиги, м; dT - такомиллаштирилган чизел-култиватор таянч гилдиракларининг диаметри, м; 1Т - такомиллаштирилган чизел-култиваторнинг пастки осиш нукталаридан у таянч гилдиракларининг айланиш марказигача булган буйлама масофа, м.

(1) ифодадаги Хп ва Zll ни трактор осиш механизми ва чизел-култиватор осиш курилмасининг улчам ва параметрлари оркали ифодалаймиз. Бунинг учун XD(D¡)Z координаталар системасида D(0;0) ва А(А1) (V¡1 - (Н3 + к - Н; н3 + к -Н1) хамда С(0; Н2) ва В(

фб - (Н3 + к - Н1)2 - ХВ ; Н3 + к -Н1 + ZВ ) нукталардан утадиган тугри чизикларнинг тенгламаларини тузамиз. Улар мос равишда куйидаги куринишга эга булади

„ _ (Н3 + к -Н)Х = х (2)

ва

фб - (Н3 + к - Н1)2

z = (Н3 + к + 2в -Н1 -Н2)Х = z (3)

- (Н3 + к - Н1)2 - Хв

бунда Н3 - трактор таянч текислигидан у осиш механизми пастки торткиларининг кузгалмас шарнирлари А(А1) гача булган тик масофа, м; ¡б - трактор осиш механизми пастки торткиларининг узунлиги, м; ХВ, ZВ - трактор осиш механизми пастки ва марказий торткиларининг А(А1) ва В кузгалмас шарнирлари орасидаги буйлама ва тик масофалар, м.

(2) ва (3) тенгламаларни биргаликда ечиб, куйидагиларга эга буламиз

Н^¡2 - (Н3+к - Н1)2 [] ¡2 - (Н3+к - Н1)2 - Хв

х, =-

(Н2 - Zв)4¡1 - (Н3 + к - Н1)2 - (Н3 + к - Н1)Х

ва

= Нг(Нъ + к - Н,)^2 - (Н3 + к - Н;)2 - Хв

(4)

1)1/¡2 - (Н3 + к - НО2 - Хв ] . (5)

(Н2 - гв ^¡2 - (Н3 + к - Н^2 - (Н3 + к - Н )Хв

Аммо трактор осиш механизмининг улчам ва параметрлари хамда чизел-култиватор осиш курилмасининг пастки ва юкориги осиш нукталари орасидаги тик масофа стандартлашганлиги [7] ва трактор буйича маълум эканлиги, чизел-култиватор ва у иш органларининг улчам ва параметрлари хдмда массаси (огирлиги) асосан у белгиланган технологик жараённи ишончли ва сифатли бажариши, кам энергия-материалхажмдорликка эга булиши шартларидан келиб чиккан холда кабул килинишини хисобга оладиган булсак такомиллаштирилган чизел-култиваторни белгиланган чукурликка ботиб ишлаши ва шу чукурликда баркарор юриши асосан унинг таянч текислигидан пастки осиш нукталаригача булган масофа Н1 ни узгартириш хисобига таъминланади.

Н1 нинг N¡^^>0 шарт бажарилишини таъминловчи кийматни аниклаш учун (6) ифода буйича Nу=f(H¡) график богланишни куриш талаб этилади. Бунинг учун чизел-култиваторга таъсир этаётган кучларни унинг ва у иш органларининг параметрлари, ишлов бериш чукурлиги ва тупрокнинг физик-механик хоссалари оркали ифодалаймиз [3, 8, 9].

т = qB; (6)

ж

R1 xz —

RiT _«i( кю + EKV 2)bKh

cos Ую cos Ую

R

2T n1g(К у + EyV 2)bf (h - hT )

cos у.

ва

R 3 xz -

R

cos у.

n ц( Kf + EV 2)bh

(7)

(8)

(9)

cos У у cos У у

бунда q - такомиллаштирилган чизел-култиваторнинг х,ар бир метр камраш кенглигига тугри келадиган массаси, кг; щ - укёйсимон панжанинг очик кесиш шароитида ишлашини унинг тортишга каршилигига таъсирини х,исобга оладиган коэффициент.

_ B л B

П — —--+1 ва n2 — n3 — —— эканлигини х,исобга олганда (7)-(9) ифодалар куйидаги

2ak

куринишга эга булади:

2a

в

Riz — (х- +1)(Кю + EJ2)bюh/cos Ую; 2 ak в

R 2 xz — — 1 (К у + EyV2 )by (h - hT )/cos У у

в

R3 xz — —1( Ку + EyV 2)byhT /cos У у

(10) (11) (12)

М, R1xz, R2xz ва R3xz ларнинг (6) ва (10)-(12) ифодалар буйича кийматларини (1) га куямиз ва куйидаги натижага эга буламиз

Ny X

+ (— +1)( Кю + EV 2)blohtg ую + —1( Ку + EV 2)bfhtg у у

2 аь

H 2Л/12 - (Hз + h - H1)2 [jl\ - (H 3 + h - H1)2 - X, ]

(H 2 - ZB l2 - (H 3 + h - H1)2 - (H 3 + h - H t) X,

+ q—gi 2 -

в

в

( + 1)( Кю + E„V2) ЬюН + —1( К у + EyV 2) byh

2 a* at

H 2 (H3 + h - H,)[fi6z - (H3 + h - H,)2 - X

]

(H2 - ZB)V ¡2 - (H3 + h - H,)2 - (H3 + h - H,)x,

в

+ (— + 1)(Кю + EmV l)bюh 2 ak

в 2

+ — 1(Ку + EyV2)by(h - hT ) a

h1(ctg aю + ctg Ую ) -11

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ШУю - H1 !> +

L1 + h2 (ctg ay + ctg у у) -11

tg У у - (H1 - hT ) !> +

B ,

+ —1( К у + EyV 2) byhT

L1 + 12 + h 3 (ctg a у + ctg У у ) - l1

tg У у - Н 1

H„

Ф2 - (H3 + h - Ht)2 []¡1 - (H3 + h - Ht)2 - X, ]

I (H 2 - Z, - (H 3 + h - H ,)2 - (H 3 + h - H,) X

+

H 2( H 3 + h - H,) ^¡62 - (H 3 + h - H ,)2 - X

]

(13)

(H 2 - Z, )ф1 - (H 3 + h - H ,)2 - (H 3 + h - H,) X,

Адабиётларда келтирилган маълумотлар [3, 7] ва утказилган тадкикотларимиз асосида ^=0,2, q=236 кг/м, ,=4,0 м, g=9,81 м/с2, ак=0,2 м, ^ю=112,5103 Па, h=0,2 м, hi=0,08 м, ¿2=0,04 м, Ью=0,05 м, ^у=22,5 103 Па, by=0,20 м, ¿з=0,04 м, ¡г=0,93 м, ¡1=0,09 м, Li=0,8 м, L2=0,8 м, ¡2=0,56 м, dj=0,5 м, h=0,5, аю=30°, ау=30°, Уу=30°, ^1=30°, ^ю=0°, ^у=0° х,амда 3-4 классдаги умумий ишларни бажариш учун мулжалланган тракторлар учун Н2=0,7 м, Н3=0,6 м, X,=0,3 м, Zg=0,56 м кабул килиниб, Ny ни H1 га боглик равишда узгариш графиги курилди (2-расм).

a

k

a

k

X

X

a

k

X

X

+

X

k

+ lT +

,

+ H. - h - 0,5dT

Ушбу графикдан куриниб турибдики Ny >0 шарт бажарилиши ва демак такомиллаштирилган чизел-култиватор белгиланган чукурликка ботиб ишлаши ва шу чукурликда баркарор юриши учун унинг таянч текислигидан пастки осиш нукталаригача булган тик масофа камида 47 см булиши лозим. Лекин бу масофани 60 см дан катта булиши чизел-култиваторнинг транспорт тиркиши талаб даражасида булмаслигига олиб келади. Шундан келиб чиккан ^олда Hi масофани 50-60 см 0-2 о,з 0.4 о,5 о.б о,7 оралигида булиши максадга мувофик ^исобланади.

н 1- м Хулоса.Такомиллаштирилган чизел-култиваторнинг

2-расм. Ny ни Hi га боглик белгиланган чукурликка ботиб ишлаши ва шу чукурликда равишда узгариш графиги баркарор юриши хдмда унинг талаб даражасидаги транспорт

тиркиши таъминланиши учун чизел-култиваторнинг таянч

текислигидан пастки осиш нукталаригача булган тик масофа 50-60 см оралигида булиши

лозим.

АДАБИЁТЛАР

1. ^ишлок хужалиги экинларини парваришлаш ва ма^сулот етиштириш буйича намунавий технологик карталар. 2016-2020 йиллар учун (I-кисм). - Тошкент, 2016. - 138 б.

2. Тухтакузиев А., Тошпулатов Б.У. Такомиллаштирилган чизел-култиватор // "Фан-техника, таълим ва технологиялар: долзарб муаммолар ва ривожланиш тенденциялари" мавзусидаги илмий-амалий анжумани материаллари туплами (2-кисм). — Жиззах, 2017. -Б. 337-339.

3. Синеоков Г.Н., Панов И.М. Теория и расчет почвообрабатывающих машин. - Москва: Машиностроение, 1977. - 328 с.

4. Соколов Ф.А. Агрономические основы комплексной механизации хлопководства. -Ташкент: Фан, 1977. - 244 с.

6. Тухтакузиев А., Мансуров М.Т., Каримова Д. Иш органлари рамага кузгалувчан бириктирилган тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлаш чукурлиги баркарорлигини таъминлашнинг илмий-техник ечимлари. - Тошкент: Muxr press, 2019. -84 б.

7. ГОСТ 10677-2001 "Устройство навесное заднее сельскохозяйственных тракторов синфов 0,6-8. Типы, основные параметры и размеры". - Минск, 2001. - 10 с.

8. Кленин Н.И., Сакун В.А. Сельскохозяйственные и мелиоративные машины. - Москва: Колос, 2005. - 671 с.

9. Тухтакузиев А., Мансуров М.Т., Расулжонов А.Р. Иш органлари рамага кузгалмас бириктирилган тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлаш чукурлиги баркарорлигини таъминлашнинг илмий-техник ечимлари. - Тошкент: Muxr press, 2019. -70 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.