Научная статья на тему 'ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МЕНЕЖМЕНТ ИНСТРУМЕНТЛАРИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ АҲАМИЯТИ'

ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МЕНЕЖМЕНТ ИНСТРУМЕНТЛАРИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

CC BY
45
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Менежмент / менежмента муаммолари / менежмент вазифалари / ривожланиш стратегияси / менежмент функциялари / тадбиркорлик фаолияти / компания миссияси ва мақсади.

Аннотация научной статьи по естественным и точным наукам, автор научной работы — Ш. А. Кадирова, Н. С. Махмудова

Ҳозирги вақтда тадбиркорлик иқтисодиётда муҳим ўрин тутади ва ҳаёт циклининг деярли барча босқичларида турли хил ташкилотларни қамраб олади, тадбиркорликни ривожлантиришда эса янги имкониятларни топиш ва амалга оширишга, тадбиркорлик олдида турган асосий муаммоларни ҳал қилишга қаратилган менежмент муҳим рол ўйнайди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МЕНЕЖМЕНТ ИНСТРУМЕНТЛАРИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ АҲАМИЯТИ»

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 5 I 2023 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МЕНЕЖМЕНТ ИНСТРУМЕНТЛАРИНИ ЦУЛЛАШНИНГ АХДМИЯТИ

Ш. А. Кадирова, Н. С. Махмудова

ТОшкен давлат транспорт университети

АННОТАЦИЯ

Хрзирги вактда тадбиркорлик иктисодиётда мухим урин тутади ва хаёт циклининг деярли барча боскичларида турли хил ташкилотларни камраб олади, тадбиркорликни ривожлантиришда эса янги имкониятларни топиш ва амалга оширишга, тадбиркорлик олдида турган асосий муаммоларни хал килишга каратилган менежмент мухим рол уйнайди.

Таянч сузлар: Менежмент, менежмента муаммолари, менежмент вазифалари, ривожланиш стратегияси, менежмент функциялари, тадбиркорлик фаолияти, компания миссияси ва максади.

Мавзунинг долзарблиги бозор шароитида ташкилотларга тегишли ва адекват бошкарув, яъни малакали менежерлар кераклигини тушунишда ётади, чунки тадбиркорлик давлат иктисодий тизимининг ажралмас ва жуда мухим кисмидир. Шуни таъкидлаш мумкинки, тадбиркорлик ва унинг жахон иктисодиётидаги роли ХХ асрнинг 80-90-йилларидан бошлаб усишни бошлади. Бугунги кунда тадбиркорлик туфайли мехнатга лаёкатли ахолининг деярли 50% банд ва миллий махсулотнинг 33-60% ишлаб чикарилмокда [1].

Хрзирги вактда менежмент мукаммал тадбиркорликнинг асосий курсаткичларидан бири хисобланади, чунки у узгарувчан замонавий мухит шароитида, жамиятнинг барча сохаларида, шу жумладан ижтимоий-иктисодий сохаларда доимий равишда фаол узгарувчан жараёнлар шароитида окилона ва адекват бошкарувни талаб килади. "Менежмент" тушунчаси ХХ асрнинг 90-йиллари бошларида кулланила бошланди ва аслида янги, аммо барибир менежер касби бугунги кунда уз долзарблиги ва долзарблигини топди.

Демак, менежмент - бу фаолиятнинг узига хос тури булиб, унинг хусусиятлари маълум бошкарув функцияларини бажариш билан боглик. Уз вактида бу функциялар руйхатини Анри Файол таклиф килиб, уларга башорат килиш, режалаштириш, ташкил этиш, тартибга солиш, мувофиклаштириш ва назорат килиш функцияларини назарда тутган эди.

Шуни таъкидлаш керакки, муайян омиллар ва шароитлар таъсири остида менежмент тадбиркорларнинг ривожланиш жараёнини сустлашувига сабаб

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 5 I 2023 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

булаётган бир катор долзарб муаммолар билан бирга келади. Бу муаммоларга куйидагилар киради:

• Бошкарувчи кадрлар сифати муаммоси. Бу мамлакатда менежмент сохасида хакикий тажрибага эга булганларнинг камлиги билан боглик. Бундан ташкари, маълумки, бу билимларни ривожлантириш тегишли таълим, амалий ва назарий куникмаларни эгаллаш билан бирга келади.

• Иктисодиётимиз ва Гарбнинг бошкарув тамойилларининг хакикий холати бир-биридан жуда фарк килади. Бу бошкарув воситалари ва механизмларини танлаш, шунингдек, муаммони хал килиш йулларини танлаш билан боглик. Бошкача килиб айтганда, бизнинг менежерларимиз Гарб мамлакатлари тажрибасига амал килсалар, кутилганидан фаркли, эхтимол ундан хам яхширок натижага эришишлари мумкинлигини хисобга олмайдилар.

• Махсус маълумотга эга булмаган ходимларнинг топ-менежерлари булиш имконияти. Масалан, корхонани собик мухандис ёки иктисодчи бошкариши мумкин. Шуни эсда тутиш керакки, ходимларни ва умуман ташкилотни бошкариш бутун бир фан булиб, унга риоя килиниши керак булган маълум нормалар ва тамойиллар киради. Шунинг учун менежер махсус билим ва бошкарув кобилиятига эга булиши керак, акс холда корхонада тартибсизлик хукм суради.

Демак, менежмент жараёнида энг яхши натижага эришиш учун менежмент олдида турган муаммоларни хал килишда биринчи уринни тугри белгилаш зарур: Гарб давлатларининг бошкарув тажрибасига эътибор каратиш, ходимларнинг малакасини ошириш, хусусан, менежерларни тайёрлаш, барча бошкарув тушунчаларини амалда куллаш.

Хуш, нима учун менежмент тадбиркорликни ривожлантиришда мухим рол уйнайди? Чунки хар кандай фаолият тугри тузилган харакат стратегиясига ва объэктни жорий ва операцион бошкарувини таъминлашга асосланади. Бунинг учун менежмент олдига асосий вазифалар куйилади: бошкарув ишининг мохияти ва зарурлигини тушунтириш, давом этаётган жараёнлар уртасидаги сабаб-натижа муносабатларини аниклаш, ходимларга кулайлик яратиш ва самарадорликка эришиш максадида корхонанинг нормал ишлашига зарур шарт-шароитларни яратиш. Бунинг мохияти ташкилотнинг жорий фаолиятини уз вактида ва окилона олиб боришга, мумкин булган вокеалар ривожининг мумкин булган вариантлари тугрисида прогнозларни тузишга ва натижада ривожланиш стратегияси ва бизнес тактикасини ишлаб чикишга, максад ва вазифаларни тугри куйишга ёрдам берадиган менежмент хакидаги билимларнинг мухимлиги ва ахамияти билан белгиланади. Аввалрок менежмент бир катор асосий функцияларни бажариши таъкидланган эди. Масалан, режалаштириш менежментнинг асосий Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 441

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 5 I 2023 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

функциясидир, чунки у бошка барча функцияларни бажариш учун асосдир. У ташкилий, техник, молиявий, ижтимоий ва бошка тадбирлар мажмуасини уз ичига олади. Иккинчи, аммо мухим функция - бу икки йуналишга эга булган ташкилот: ташкилот ва ходимлар учун мувозанатли ва мос келадиган бошкарув тизимини ишлаб чикиш, ташкилий бошкарув тузилмасини куриш хисобланади. Ходимларни рагбатлантириш ва уларнинг фаолиятига кизикиш билан боглик учинчи функция мотивациядир. Туртинчи функция - ташкилотнинг максадларига эришиш учун масъулият ва вазифаларни таксимлаш - фаолиятни мувофиклаштириш. Ва охирги ва хал килувчи функция - бу фаолият жараёнида камчиликлар ва муаммоларни бартараф этиш учун уларни аниклаш учун фаолиятни назорат килиш.

Тадбиркорлик фаолияти деганда ташаббускорлик ва мустакил фаолият тушунилади, унинг асосий максади мулкдан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш, махсулот ишлаб чикариш ва товарларни сотиш, ишларни бажариш ёки хизматлар курсатишдан фойда олишдир[1]. Х,ар кандай фаолият сингари, тадбиркорлик хам узига хос таваккалчиликка эга ва тадбиркорнинг мулкий жавобгарлиги остида ташкил этилади, шунинг учун у хам окилона ва мувофиклаштирилган бошкарувни талаб килади. Х,ар кандай фаолиятни амалга ошириш корхонанинг муайян ташкилий шакли доирасида амалга оширилади. Бу тадбиркорнинг шахсий манфаатлари ва касбий махоратига хам, объэктив омиллар ва шароитларга хам боглик

Бирок, тадбиркорнинг иктисодий ривожланишнинг юкори даражасига эришиш эхтимоли камаяди, шунинг учун менежмент сохасида юзага келадиган баъзи кийинчиликларни бартараф этиш керак. Асосий кийинчиликлардан бири стратегик режалаштиришнинг минимал даражаси ёки унинг тулик йуклиги. Унинг мохияти стратегияни тугри ишлаб чикиш ва максад ва вазифаларни белгилаш, шунингдек, киска ва узок муддатда уларга эришиш йулларини белгилашдадир. Компаниянинг миссияси ва максадларини ишлаб чикиш стратегик режалаштиришда мухим урин тутади. Миссияни тузиш учун компания кандай фаолиятни амалга ошириши (ишлаб чикариш ёки хизматлар курсатиш) ва кайси сохада, ким унинг максадли аудиторияси булишини ва уз фаолиятини амалга ошириш оркали кандай максадларга эришишини аник белгилаши керак. Х,ар бир компаниянинг асосий максади истеъмолчиларнинг эхтиёжларини уз махсулотлари билан тулик кондириш хисобланади. Миссия хозирги замон билан белгиланади, максад эса нимага интилиши кераклигини белгилайди [2].

Шундай килиб, компаниялар томонидан уз миссияси, максадлари, стратегиясини белгилаш ва улар хакида ходимларга хисобот бериш уларни уз

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 5 I 2023 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

фаолиятини амалга оширишга рагбатлантиради ва компаниянинг, демакки, умуман тадбиркорликнинг гуллаб-яшнаши учун имконият яратади.

Тадбиркорлик ижтимоий-иктисодий тизимнинг асосий сегментларидан биридир. Ушбу тизим нафакат бозор иктисодиётини, балки унинг барча сохаларига таъсир курсатадиган фукаролик жамиятини хам уз ичига олади. Мамлакат иктисодиётининг янада ривожланиши тадбиркорликнинг иктисодий ривожланиш даражасига боглик булганлиги сабабли, уни ривожлантиришга алохида эътибор каратиш лозим.

Хулоса килиб айтишимиз мумкинки, тадбиркорликнинг муваффакияти куп жихатдан ходимларнинг малакаси ва кизикиши, истеъдоди ва саъй-харакатларига, шунингдек менежментга кандай рол берилишига ва тадбиркорликни ривожлантириш стратегияси кандай булишига боглик. Менежментдаги камчиликлар ва хатоларни, компания менежерлари томонидан паст профессионалликнинг намоён булишини тузатиш керак, чунки бу катта йукотишларга олиб келиши ва жиддий окибатларга, купинча банкротликка олиб келиши мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Абчук В.А. Курс предпринимательства. - СПб.: Издательство «Альфа», 2001. - 544 с., ил.

2. Менеджмент малого бизнеса: Учебник/ Под ред. проф. М. М. Максимцова и проф. В. Я. Горфинкеля. — М.: Вузовский учебник, 2007. - 269 с.

3. http: //econom-lib .ru/1-5. php

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.