Научная статья на тему 'ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИНФРАТУЗИЛМАНИНГ АҲАМИЯТИ'

ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИНФРАТУЗИЛМАНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
69
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тадбиркорлик / кичик бизнес / инфратузилма / инновация / бандлик / камбағаллик / хусусий сектор / жамғармалар / ишбилармонлик муҳити / инфратузилма тизими / бозор инфратузилмаси / ишлаб чиқариш инфратузилмаси / ижтимоий инфратузилма. / предпринимательство / малый бизнес / инфраструктура / инновации / занятость / бедность / частный сектор / сбережения / деловая среда / инфраструктурная система / рыночная инфраструктура / производственная инфраструктура / социальная инфраструктура.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ғаниев, Шаҳриддин Ваҳидович, Маматов, Бахадир Сафаралиевич

Мазкур мақолада тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришда инфратузилманинг аҳамияти ва зарурлиги очиб берилган. Мамлакатда тадбиркорлик ҳамда ишбилармонлик муҳитини янада яхшилашда инфратузилманинг ролини оширишга қаратилган таклиф-тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INFRASTRUCTURE VALUES IN THE DEVELOPMENT OF ENTREPRENEURSHIP

В данной статье раскрывается значение и необходимость инфраструктуры в развитии предпринимательской деятельности. Были разработаны предложения и рекомендации, направленные на повышение роли инфраструктуры в дальнейшем улучшении предпринимательской и бизнес-среды в стране.

Текст научной работы на тему «ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИНФРАТУЗИЛМАНИНГ АҲАМИЯТИ»

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(8), August, 2023

TA^EHPKOP^HK OAO^HHTHHH PHBO^AHTHPHm^A HHOPATY3H^MAHHHr A^AMHHTH

Ганиев Шахриддин Вахидович

«International School of Finance Technology and Science» LLC института

профессори Email : shahriddinganiyev6 5 @gmail .com Тел.: +998971569765

Маматов Бахадир Сафаралиевич

«International School of Finance Technology and Science» LLC института доценти,

DSc.

Email: bahadir_mamatov@mail.ru. Тел.: +99899-854-77-40

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацолада тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришда инфратузилманинг ауамияти ва зарурлиги очиб берилган. Мамлакатда тадбиркорлик уамда ишбилармонлик мууитини янада яхшилашда инфратузилманинг ролини оширишга царатилган таклиф-тавсиялар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: тадбиркорлик, кичик бизнес, инфратузилма, инновация, бандлик, камбазаллик, хусусий сектор, жамзармалар, ишбилармонлик мууити, инфратузилма тизими, бозор инфратузилмаси, ишлаб чицариш инфратузилмаси, ижтимоий инфратузилма.

ЗНАЧЕНИЯ ИНФРАСТРУКТУРЫ В РАЗВИТИИ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

Ганиев Шахриддин Вахидович

Профессор института «International School of Finance Technology and Science»

LLC

Email: shahriddinganiyev6 5 @gmail .com Тел.: +998971569765 Маматов Бахадир Сафаралиевич

Доцент института «International School of Finance Technology and Science» LLC,

DSc.

Email: bahadir_mamatov@mail .ru.

Тел.: +99899-854-77-40

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(8), August, 2023

АННОТАЦИЯ

В данной статье раскрывается значение и необходимость инфраструктуры в развитии предпринимательской деятельности. Были разработаны предложения и рекомендации, направленные на повышение роли инфраструктуры в дальнейшем улучшении предпринимательской и бизнес-среды в стране.

Ключевые слова: предпринимательство, малый бизнес, инфраструктура, инновации, занятость, бедность, частный сектор, сбережения, деловая среда, инфраструктурная система, рыночная инфраструктура, производственная инфраструктура, социальная инфраструктура.

INFRASTRUCTURE VALUES IN THE DEVELOPMENT OF

ENTREPRENEURSHIP

Ganiev Shakhriddin Vakhidovich

«International School of Finance Technology and Science» LLC Institute of

Professors

Email: shahriddinganiyev65@gmail.com Tel.: +998971569765 Mamatov Bahadir Safaralievich

DSc in Economics, Associate Professor of the «International School of Finance Technology and Science» LLC Email: bahadir_mamatov@mail.ru. Тел.: +99899-854-77-40

ABSTRACT

This article reveals the importance and necessity of infrastructure in the development of entrepreneurship. Proposals and recommendations were developed aimed at increasing the role of infrastructure in further improving the entrepreneurial and business environment in the country.

Key words: entrepreneurship, small business, infrastructure, innovation, employment, poverty, private sector, savings, business environment, infrastructure system, market infrastructure, production infrastructure, social infrastructure.

КИРИШ

Жахон тажрибаси курсатишича, хар кандай иктисодиётнинг баркарор ва инновацион ривожланишига эришишнинг мухим омилларидан бири тадбиркорлик фаолияти тараккиётини таъминлаш хисобланади. Чунки, ушбу фаолият бозор иктисодиёти ривожланиши жараёнида вужудга келаётган ишсизлик, ахоли бандлигини таъминлаш ва даромад манбаларини яратиш

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(8), August, 2023

оркали камбагалликни камайтириш каби долзарб муаммоларнинг хал этилишида мухим рол уйнайди.

Жахон банкининг хисоботида кайд этилишича, «сунгги йилларда Россия-Украина уртасидаги можаролар, СОУГО-19 пандемиясининг салбий таъсири Европа ва Марказий Осиёдаги ривожланаётган мамлакатлар иктисодиётига салбий таъсир курсатади, ушбу худудларда товарлар ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш хажми 3 фоизгача камаяди» [1].

Шу нуктаи назардан хусусий секторни куллаб-кувватлаш ва тадбиркорлик учун кулай ишбилармонлик мухитини яратиш иктисодий усишни таъминлашда хал килувчи роль уйнайди. Тадбиркорлик учун энг кулай инфратузилмани яратиш эса иктисодий усишнинг энг мухим омилларидан бири хисобланади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 22 августда тадбиркорлар билан утказган очик мулокотида кайд этишича: «Бизнес учун яна инфратузилма ва кафолатли бозор керак... Уларда солик, субсидия, кредит фоизлари учун компенсация ва кафиллик бериш, инфратузилмага улаш буйича алохида тартиблар белгиланади» [2]. Шу муносабат билан худудларда кулай инвестициявий ва ишбилармонлик мухитини яратиш, мухандислик-коммуникация ва ишлаб чикариш инфратузилмасини яхшилаш, шунингдек, тадбиркорларнинг муаммо ва таклифларини бевосита урганиш хамда тадбиркорликни келгусида ривожлантиришнинг асосий йуналишларини белгилаб олиш буйича 2021 йил 20 август куни утказилган Узбекистон Республикаси Президентининг тадбиркорлар билан очик мулокоти доирасида белгиланган вазифалар ижросини таъминлаш максадида Крракалпогистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шахар хокимликлари хузурида «тадбиркорлик инфратузилмасини ривожлантириш жамгармасининг ташкил этилганлиги» [3] мавзунинг узига хос долзарблигини намоён килади.

МАВЗУ БУЙИЧА АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ.

Тадбиркорлик мухитини яхшилаш, тадбиркорлик фаолиятини молиялаштириш, тадбиркорлик инфратузилмасининг назарий хамда услубий асосларини такомиллаштириш билан боглик масалалар узок хорижлик иктисодчи-олимлардан А.Хоскинг [4], Р.Хизрич, М.Питерс [5], Ф.Хайек [6], К.Дж.Лембден [7], Й.Шумпетер [8] томонидан урганилган.

Якин хорижлик олимлардан А.Агафонов [9], М.Аликаева [10], В.Буров [11], А.Бусигин [12], В.Рубе [13], С.Смирнов [14], Е.Чеберко [15], Л.Чебуханова [16], Муригына Л.С. [17] кабиларнинг илмий ишларида тадбиркорлик мухити, шу жумладан, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини молиявий

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(8), August, 2023

куллаб-кувватлаш, бунда инфратузилма объектлари фаолияти билан боглик масалалар тадкик этилган».

Махаллий иктисодчи-олимлардан С.Гуломов [18], Б.Ходиев, МДосимова, А.Самадов [19], У.Гафуров [20], К.Муфтайдинов [21], Б.Баева [22] илмий тадкикотларида тадбиркорлик фаолияти ва уни молиялаштиришнинг назарий-услубий жихатлари, тадбикорлик мухитига инфратузилма тизимининг таъсири, сохадаги муаммолар, устувор йуналишлар, бу борадаги ислохотлар тадкик килинган.

Тадкикот усуллари. Диссертация ишида гурухлаш, эксперт бахолаш, кузатиш ва таккослаш, киёсий ва таркибий тахлил, индукция ва дедукция усулларидан фойдаланилган.

ТАХЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР.

Жахондаги ривожланган мамлакатларда халк хужалигининг барча тармокларида кичик тадбиркорлик субъектларини ташкил этиш ва улар фаолиятини ривожлантириш оркали иктисодий юксалиш илдам кадамлар билан амалга оширилди. Дунё тажрибаси шуни курсатадики, кичик тадбиркорлик субъектлари йирик ва ута йирик корхоналарга нисбатан бозор талабига киска муддат ичида мослаша олади. Мехнатни ташкил этиш, янги техника ва технологияларни ишлаб чикаришга жорий этиш, янги ишлаб чикариш кувватларини барпо этиб, ундан самарали фойдаланиш кичик тадбиркорлик субъектларида тезда руёбга чикади.

Бугунги кунда мамлакатимизда кечаётган иктисодий ислохотлар самараси, иктисодиётни модернизация килиш жараёни, куп холларда, кичик тадбиркорликни кенг ривожлантириш билан узвий богликдир. Тадбиркорлик фаолияти учун кулай шарт-шароитларни яратиб берувчи бозор инфратузилмасини карор топтириш эса, бу борадаги асосий йуналишлардан бирига айланди. Кичик тадбиркорлик сохасидаги вазифалар бозор инфратузилмасини ривожлантириш, тадбиркорликнинг моддий-техника ресурсларидан, хом ашё ва материаллардан фойдалана олиш имконятларини кенгайтириш, уларга зарур техника воситаларини етказиб бериш, майда улгуржи савдо ва сервис хизмати тармогини яратиш билан боглик масалалардир.

«Тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришда бозор инфратузилмаси, яъни инфратузилма муассасалари кичик тадбиркорлик субъектларининг товар ва хизматлар бозори, молия бозори, пул бозори, мехнат бозори, сугурта бозори, шунингдек банк тизими, нобанк молиявий институтлар тизими, улгуржи

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(8), August, 2023

воситачилик тузилмалари, консалтинг ва аудиторлик хизматлари бозори ва бошка бир катор муассасалар билан буладиган узаро алокаларни -муносабатларни таъминлайди» [23].

Бозор инфратузилмаси деганда, бозор иктисодиёти учун хизмат курсатувчи хар хил сохалар тушунилади ва улар жумласига тижорат банклари, биржалар, аукционлар, савдо уйлари, ташки савдо фирмалари, давлатнинг ташки савдо махкамалари, божхоналар, солик, идоралари, тижорат ва сохибкорлик идоралари, савдо-сотик, уюшмалари, воситачи фирмалар, концернлар, консорциумлар ва бошкалар киради. Бундан куриниб турибдики, бозор инфратузилмаси умумий иктисодий фаолият билан боглик, барча жабхаларни камраб олади. Фикримизча, кичик бизнес фаолияти бозор иктисодиётининг таркибий кисмларидан бири сифатида ушбу инфратузилма объектларининг умумий фойдаланувчиси хисоблансада, шу билан бир каторда узининг ташкил топиш, амал килиш ва ривожланиш хусусиятларидан келиб чикувчи махсус инфратузилма объектларига хам богликлигини алохида таъкидлаш зарур.

Инфратузилма - хизмат курсатиш сохалари мажмуаси булиб, таркибан ишлаб чикариш, ижтимоий ва бозор инфратузилмаларини уз ичига камраб олади. Шу нуктаи назардан инфратузилманинг умумий холати, таснифи ва тавсфини куйидаги расм оркали яккол куришимиз мумкин (1-расмга каранг).

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

ИНФРАТУЗИЛМА

с Ишлаб чик,ариш инфратузилмаси N

V У

/■ Бозор инфратузилмаси N

V У

•эл ектроэнергия таъминоти; •транспорт ва ало^а; •йул ^урилиши; •моддий-техник таъминот; •газ таъминоти; •тоза сув таъминоти; •бош^алар.

•улгуржи ва чакана савдо бош^арув органлари; •аукционлар; •ярмаркалар; •даллоллик идорадлари; •товар биржалари; •савдо уйлари; •тендер утказувчи

идоралар;

•монополияга ^арши давлат органлари; •хал^аро савдо

ташкилотлари; •тижорат марказлари; •савдо-саноат палатаси ва ^.к.

Товар бозори инфратузилмаси

Молия бозори инфратузилмаси

Мех,нат бозори инфратузилмаси

•банклар тизими; •нобанк кредит

ташкилотлари; •валюта биржалари; •брокер идоралари; •суFурта ва холдинг компаниялари; •инвестиция фондлари; •^имматли ^озлар бозори устидан назорат ^илувчи давлат

органлари;

•давлат мол-мулк

органлари;

•бош^алар.

Ижтимоий инфратузилма

•маориф; •соFлиrçни са^лаш; • санъат; •маданият иншоотлари; •спорт иншоотлари; •ижтимоий таъминот; •маиший хизмат, уй-жой ^ур.; •бош^алар.

•а^оли бандлигини

таъминловчи ташкилотлар; •ме^нат биржалари; •ме^нат ресурсларига булган талаб

ва таклифларни урганувчи умумдавлат ва минта^а органлари;

•кадрларни ^айта тайёрлаш ташкилотлари; •ижтимоий ишларни олиб борувчи идоралар; •ишга жойлаштирувчи фирмалар;

•ме^нат ресурслари ички миграциясини тартибга солувчи органлар; •чет элди ишлаш учун ишга ёлловчи компаниялар ва

Oik. у

1-расм. Инфратузилма тизимининг таркиби [24] Бозор инфратузилмаси бозорнинг барча турларига, чунончи, товарлар ва хизматлар бозори, молия бозори, мехнат бозорига хизмат курсатади. Шуни таъкидлаш лозимки, бозор инфратузилмасини бирданига яратиб булмайди, у анча узок давом этадиган мураккаб жараён булиб, бунинг учун юксак махоратга эга малакали кадрлар, шунингдек хужалик юритувчи субъектлар хам, ахоли хам хужалик фаоиятининг янги шаклларига рухан мослашиши талаб этилади.

Бозор инфратузилмаси яратилар экан, у хамиша ривожланиш ва мураккаблашиб бориш билан хаёт булиб туради хамда шунинг воситасида

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(8), August, 2023

узининг ахамияти ва зарурлигини билдириб туради. Шу уринда бозор инфратузилмаси хамда тадбиркорлик инфратузилмасини фарклашимиз лозим. Бозор инфратузилмаси умумий иктисодий фаолият билан боглик барча жабхаларни камраб олади. Кичик тадбиркорлик фаолияти бозор иктисодиётининг таркибий кисмларидан бири сифатида ушбу инфратузилма объектларининг умумий фойдаланувчиси хисобланса-да, шу билан бир каторда узининг ташкил топиш, амал килиш ва ривожланиш хусусиятларидан келиб чикувчи махсус инфратузилма объектларига хам богликлигини алохида таъкидлаш зарур. «Чунки бозор инфратузилмасининг юкорида санаб утилган унсурлари билан бизнес-мактаб, бизнес-инкубатор, сугурталаш ва молиялаш муассасаларининг мазкур сохага таъсири бир хил даражада булмайди» [25].

Бугунги кунда тадбиркорлик субъектлари фаолиятининг ривожланиши учун шарт-шароитлар яратиб берувчи, турли хизматлар курсатувчи инфратузилма объектларининг зарурлиги табиий хол булиб, бу холатни, асосан, куйидагилар билан изохлаш мумкин:

1. Тадбиркорлик субъектларининг микёси жихатидан чекланганлиги, уз навбатида, улар молиявий имкониятларининг хам нисбатан чекланишига олиб келади. Ривожланишнинг дастлабки боскичида турган аксарият корхоналарнинг молиявий ресурсларини мукобил таксимлаш муаммоси ута кучли тус олади, сарфланаётган хар бир сумнинг самара келтириш даражаси тадбиркорнинг бевосита назоратида булади. Шундан келиб чикиб, тадбиркорлик субъектлари эхтиёжига кура, хизматларнинг ихтисослашган корхона ва ташкилотлар томонидан арзон ва сифатли бажарилиши молиявий ресурсларни самарали ишлатиш йуналишларидан бирига айланади.

2. Тадбиркорлик субъектлари ташкилий-бошкарув жихатидан табакалашмаган содда тузилмага эга булиб, ундаги ходимлар хам, одатда, бир неча вазифаларни уйгунлаштирган холда бажаришга мажбур буладилар. Масалан, йирик корхоналарда махсус ташкил этилган режалаштириш, лойихалаштириш, реклама ва маркетинг, товарларни сотиш каби булимлар мавжуд булса, кичик корхоналарда бундай ихтисослашган тузилмаларнинг амал килиши самарадорлик нуктаи назаридан узини окламайди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Йирик корхоналардан фаркли уларок, тадбиркорлик субъектларининг хаёт цикли баркарор булмай, статистик маълумотларга кура, дастлабки беш йил мобайнида уларнинг ярмидан купроги уз фаолиятини турли сабаблар туфайли тухтатадилар. Бу эса, юкорида таъкидлаб утганимиздек, яна тадбиркорлик субъектлари фаолиятини куллаб-кувватловчи махсус инфратузилмаларнинг фаолияти билан богланади.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(8), August, 2023

3. Тадбиркорлик субъектлари уз табиатига кура хавф-хатар, тахликага асосланган холда фаолият юритади. Шунга кура, мазкур фаолият билан шугулланишни барча хам бирдай истайвермайди ёки бирон-бир тажриба, куникма, махсус тайёргарликсиз бу ишга бел боглаганларнинг аксарият кисми биринчи уринишдаёк муваффакияцизликка юз тутади. Бу каби салбий холатларнинг олдини олиш, таъсир кучини камайтириш, одатда, тадбиркорлик субъектлари фаолиятини сугурталаш, хар томонлама етук, замонавий билимга эга мутахассисларни тайёрлаш оркали амалга оширилади, яъни сугурта компаниялари, бизнес-инкубаторлар, бизнес-мактаблар ёрдамига ва шу кабиларга таянилади. Демак, тадбиркорлик инфратузилмасини етарли даражада ривожлантирмай туриб, тадбиркорликни юксалтириш борасида сезиларли узгаришларга эришиб булмайди.

«Умумий холатда инфратузилма муассасаларининг асосий максади ахборот, маслахат, укитиш, башорат-тахлил, илмий-техника, сугурталаш, молиявий (кредит ресурслари) хизматлар курсатиш билан таъминлаш оркали кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни куллаб-кувватлаш учун ижобий шарт-шароитлар яратиш ва амалга оширишдан иборат» [26]. Шу уринда, тадбиркорлик субъектларининг инфратузилма объектлари билан таъминланганлик даражаси холати хам эътиборга молик масала хисобланади. «Чунки хар бир тадбиркорнинг атрофида унга керак булган иш ва хизматларни бажариб берувчи ташкилотлар канчалик куп булса, унинг иш самарадорлиги хам шу кадар юкори булади» [27].

Шуни хам назарда тутмок лозимки, тадбиркорлик субъектларининг инфратузилма объектлари билан таъминланганлик даражасини урганишда уларнинг республика худудлари буйича жойлашувини аниклаш мухим урин эгаллайди. Чунки, турли худудларда инфратузилма объектларининг турлича микдорда таксимланганлиги мазкур худудлардаги тадбиркорлик субъектларининг ривожланишига узига хос таъсир курсатади. Шу сабабдан тадбиркорлик инфратузилмалари объектларининг тадбиркорлик субъектлари сонига мутаносиб равишда ташкил этилишини хамда уларнинг жойлашган жойига якин масофалардан урин олишини таъминлаш тадбиркорлик фаолиятининг янада тез ва фаол ривожланишига сезиларли даражада таъсир курсатади.

«Инфратузилманинг таркиби доимий бир хил булмайди. У минтаканинг узига хос хусусиятларига асосланади, минтаканинг ихтисослашуви ва жойлашувига боглик булади» [28]. Инфратузилманинг таркибида молиявий муассасалар, банклар, маслахат марказлари, реклама, хукукий хизматлар,

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

транспорт воситалари ва йуллар хизмати, сув, газ ва электр билан таъминлаш, тозалаш иншоотлари хизматлари, алока хизмати бошка хизматларга Караганда купрок учрайди. Бу эса тадбиркорлик инфратузилмасида зарурий турли хил хизмат курсатиш объектларини яратиш ва уларнинг етарли таъминланганлик даражасини оширишга эришиш талабини орттирадики, пировардида, улар, албатта, тадбиркорлик сохдсининг ривожланиш даражасининг юкори булишига имкон яратади.

Умуман, тадбиркорлик фаолиятинининг ривожланишига инфратузилма таъсирини бахолашда асосий эътиборни куйидагиларга каратиш максадга мувофикдир: тадбиркорлик фаолиятининг ривожланишида уларнинг инфратузилма объектлари билан таъминланганлик даражасини урганиш лозим. Бу эса битта инфратузилма объектига уртача нечта кичик тадбиркорлик субъектлари тугри келишини аниклашга имкон беради (1-жадвал).

1-жадвал

Кичик тадбиркорлик субъектларининг инфратузилма объектлари билан таъминланганлик даражаси [29]

Худудлар номи 01.01.2005 й. 01.01.2022 й. 01.01.2005 й. 01.01.2022 й.

Кичик тадбиркорлик субъект-лари сони Бозор инфра-тузилмаси объектлар и сони Кичик тадбир-корлик субъект-лари сони Бозор инфра-тузилмаси объектлар и сони Хар мингта кичик бизнес субъектлар ига т^ри келувчи бозор инфра-тузилмаси объектлари сони Хар мингта кичик бизнес субъектлариг а т^ри келувчи бозор инфра-тузилмаси объектлари сони

^оракалпогисто н Республикаси 14500 221 19998 289 15,2 14,5

Андижон 25700 420 34999 470 16,3 13,4

Бухоро 17900 403 27690 468 22,5 16,9

Жиззах 13600 400 19463 456 39,4 23,4

^ашкадарё 20100 336 31152 420 16,7 13,5

Навоий 10800 201 20472 289 18,6 14,1

Наманган 19800 489 28949 589 24,7 20,3

Самарканд 30200 651 40724 745 21,6 18,3

Сурхондарё 13300 448 24395 520 33,7 21,3

Сирдарё 9000 132 13808 210 14,7 15,2

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

Тошкент 21600 387 44156 412 17,9 9,3

Фаргона 22900 688 40403 789 30,0 19,5

Хорзам 16400 398 21984 459 24,3 20,9

Тошкент шахри 41600 702 94641 879 16,9 9,3

Республика буйича жами 277400 5876 462834 6995 21,2 15,1

Жадвал маълумотлари инфратузилма объектларининг хар мингта кичик тадбиркорлик субъектларига нисбатан республика буйича 2022 йилнинг 1 январ холатига 15,1 тага тугри келиб, бу курсаткич 2005 йилнинг 1 январ холатига нисбатан 6,1 фоизли пунктга пасайган. Айрим худудларда мазкур курсаткичнинг уртача курсаткичга нисбатан 1,9 мартагача юкори эканлигини (Жиззах вилояти, Сурхондарё вилояти, Фаргона вилояти мисолида) куришимиз мумкин. Бирок Сирдарё вилояти, Коракалпокистон Республикаси каби худудларда мазкур курсаткичнинг бирмунча пастлиги хам кузатилади.

Умумий холатда эса тадбиркорлик субъектларининг инфратузилма объектлари билан таъминланганлик даражасини «коникарли» деб булмайди. Чунки хар 100 та кичик бизнес субъектига уртача иккитадан зиёдрок инфратузилма объектининг тугри келиши мазкур объектларнинг тадбиркорлик тараккиётига кутилганидек таъсир курсатишини таъминлай олмайди. Шунинг учун мазкур курсаткични кутариш ва талаб даражасига етказиш лозим, деб хисоблаймиз.

Республика вилоятлари буйича тадбиркорлик субъектларига нисбатан инфратузилма объектлари билан таъминланганлик холати келтирилган жадвал маълумотларига таяниб, аввало, шуни айтиш лозимки, барча вилоятларда тадбиркорлик субъектлари ва инфратузилма объектлари турли микдорни ташкил этади. Лекин вилоятлар буйича республика микёсида хар мингта тадбиркорлик субъектларига нисбатан хисоблаб топилган уртача инфратузилма объектлари билан таъминланганлик холатидан фаркли курсаткичлар келиб чиккан булса-да, бу холатда уртача курсаткичдан кичик микдорни ташкил этган вилоятларда тадбиркорлик субъектларининг инфратузилма объектлари билан етарли таъминланмаган, деган хулосага келиш хам ноуриндир. Чунки хар бир минтаканинг географик жойлашуви, худудий чегараси, ижтимоий-иктисодий, колаверса, гоеграфик омиларининг турлича эканлиги таъсирида хам уларда тадбиркорлик субъектларининг инфратузилма объектлари билан таъминланганлик даражаси фарк килади. Масалан, бугунги кунда Крракалпогистон Республикаси ва Хоразм вилояти худудларида ерларнинг шурланиш холати кучлилиги, Сирдарё вилоятида хам мазкур жараённинг

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(8), August, 2023

ачинарли ахволда эканлиги сабабли, тогли худудлар, чул ва кургокчил ерларда барча тадбиркорлик шаклларини ривожлантиришнинг имкони йуклиги, хом ашё ва материлларни келтириш, тайёр махсулотни сотиш, бозорларга олиб чикиш, кушни давлатларга экспорт килиш, хориждан зарурий хом ашё ёки техника-технологияларни импорт килиш, хорижий хамкорлар капиталини жалб этиш, коррупциянинг ривожланиб кетганлиги, солик тизимидаги нобаркарорлик, махаллий хокимият ва бошкарув органларининг таъсири ва таъзйики ва бошка шу каби салбий холатларнинг учраб туришлиги, айрим холатларда, кичик тадбиркорликнинг хам, унга хизмат курсатувчи инфратузилманинг хам ривожланишига жиддий таъсир курсатмокда. Шу сабабдан тадбиркорликда инфратузилма фаолияти самарадорлигини аниклашда юкорида тавсия этилган умумий методологияни хам мукаммал, деб хисоблаб булмайди. Чунки мазкур методология буйича бахоланишда тадбиркорлик тараккиётига инфратузилма фаолияти таъсирини аниклашда кичик бизнес ва инфратузилма объектлари фаолиятига субъектив таъсир курсатишларнинг кузда тутилмаганлигини кайд этиб утмок лозим.

Умуман, инфратузилма объектларининг чекка худудларда хам ташкил этилишига каратилган давлат сиёсатини янада жонлантириш ва шу худудларда фаолият курсатаётган тадбиркорлик субъектларининг ривожланишига, колаверса, янги шакллардаги кичик бизнес вакилларининг вужудга келишига эришиш лозим.

Тадбиркорлик субъектлари фаолиятига хизмат килувчи инфратузилма тизимини узининг хусусиятига кура бир канча гурухларга ажратиш мумкин (2-расм).

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

Тадбиркорлик фаолиятига хизмат цилувчи

инфратузилма тизими

Ишлаб чицаришга хизмат цилувчи тадбиркорлик инфратузилмаси - транспорт-логистика хизматлари, коммунал хизматлар таъминоти, саклаш хизматлари (омбор хужалиги), кадоклаш, кайта ишлаш, таъмирлаш ва бошкалар

Товар ва хизматлар муомаласига, яъни савдо-сотик ишларига хизмат килувчи тадбиркорлик инфратузилмаси - биржалар, савдо уйлари, аукционлар, реклама фирмалари ва агентликлари, давлатнинг савдо-сотикни назорат килувчи ташкилотлари ва бошкаоардан иборат.

Тадбиркорлик субъектларига хизмат цилувчи молия-кредит институтлари -

тижорат банклари, нобанк кредит ташкилотлари, сугурта компаниялари, солик органлари, максадли жамгармалар ва бошкалар.

Тадбиркорлик субъектларига ахборот-масла^ат хизматларини курсатувчи инфратузилма - профессионал консалтинг хизматларини курсатувчи субъектлар, хабарларни туплаш, умумлаштириш, кайта ишлаш ва сотиш билан шугулланувчи турли хил компания ва фирмалар, хукукий ва иктисодий маслахат хизматларини курсатувчи фирмалар

Тадбиркорлик субъектларига давлат хизматларини курсатувчи инфратузилма -

тадбиркорликни руйхатдан утказиш ва уни тугатиш хизматлари, тадбиркорликнинг турли фаолиятлари учун лицензия ва рухсатномаларни бериш, мулк дахлсизлигини таъминлаш, конун устуоврлигини таъминл аш ва бошкалар

2-расм. Тадбиркорлик субъектлари фаолиятига хизмат килувчи инфратузилма тизими [30]

Тадбиркорлик инфратузилмаси элементларини йуналиш вазифаларига караб гурухлайдиган булсак хам бу гурухлаш инфратузилма элементларининг узаро алокада ва богликликда харакатланмайди дегани эмас. Чунки, инфратузилма элементлари йуналиш вазифаларига кура кайси гурухга мансуб булмасин, жамият иктисодиётининг бозор муносабатлари шартлари асосида узвий харакатланиб, усиб боришини таъминлашда иштирок этувчи субъектларга бевосита ёки билвосита богликликда таъсир курсатади. Бу таъсир натижасида жамиятда тадбиркорликни баркарор ривожлантириш, куплаб сифатли товарлар яратиш, уларга булган талабни кондириш, тежамкор хужалик

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

юритиш асосида тукинчилик яратиб, халкни фаровон турмуш сари йуллаш, адолатни урнатиш учун замин яратилади.

Ривожланган мамлакатларда кичик тадбиркорлик субъектларига хизмат курсатувчи инфратузилманинг ривожланган тармоги мавжуд булиб, бу хол тадбиркорлик субъектларининг молия-кредит, ахборот, укитиш, экспорт килиш ва бошка хизматлардан фойдаланиш имкониятларини яратади (3-расм).

Ресурс таъминоти объектлари

Бизнес-инкубатор ва технопарклар

Кичик ва урта корхоналарни ривожлантирии марказлари

Тадбиркорлик инфра-

тузилмаси

Экспортни ривожлантириш марказлари

Ижтимоий марказлар

Турли даражадаги

ахборот марказлари

3-расм. Ривожланган мамлакатларда тадбиркорлик инфратузилмаси таркиби [31]

Бундай хол мазкур мамлакатларда кичик ва урта корхоналарни, хусусий тадбиркорликни хар томонлама куллаб-кувватлашнинг ривожланган ва мукаммал инфратузилма тизими амал килишини курсатади.

Хулоса ва таклифлар.

Тадбиркорлик субъектларида ишлаб чикариш кенгайиб бориши билан уларнинг техник таъмирлаш, моддий-техника таъминоти, махсулотларни саклаш, кайта ишлаш ва сотиш, коммуникация, маслахат ва ахборот каби бир

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(8), August, 2023

Karop xH3Mar Typnapura öynraH Tanaöu opTuö öopaBepagu. YnapHHHr Tyna;oHnH ^aonuaTHHH $a;ar MyKaMMan TamKun этнnгaн HH$pary3HnMa SyruHnapu opKanuruHa TatMHHnam MyMKHH. TagöupKopnHK HH$pary3HnMacH xap KaHgafi HKTHcogufi TH3HMHHHr acocufi TapKHÖu xucoönaHHÖ, KypcaraëTraH Typnu fiyHanumgaru xH3Maraapu öunaH öapna TapMo; Ba coxanapHHHr HKTHcogufi öap;apop pHBO^naHHmnga acocufi nofigeBop xucoönaHagu. HH$pary3unMa cyöteKTnapu umnaö HHKapum, h^thmohh Ba HKTHcogufi ^apaëHnapHH Tyna ;aMpaö onuö, TamKHnHH-HKTHCogHH, h^thmohh, xyKyKHfi, axöopoT, экonoгнк, öom;apyB Ba öom;a Typgaru xH3Marnap Kypcaram ^aonuaTHHH y3 unura onagu, энг acocuficu umnaö HHKapnm ^apaëHHra öeBocuTa h^oöhh Tatcup Kypcaragu.

KynHHHHK MaMnaKarnap Ta^puôacu myHH KypcaragHKH, gaBnar khhhk TagönpKopnHKHH puBo^narnupum ynyH 3apyp h^thmohh, HKTHcogufi, xyKyKHfi, CHëCHH Ba öom;a mapouTnapHH maKnnaHTupum CHëCHfi эpкннnнгнгa эгa Synumu 3apyp. gaBnar, MHHTa;a Ba Maxannufi gapa«:anapga HXTHcocnamraH khhhk TagönpKopnHKHH Kynnaö-KyBBaraam Ba pHBo^naHTupumHHHr öup öyTyH HH$paTy3HHMacHHH apamacgaH Ba 6y Ba3H$ara Terumnu MonuaBHfi, TamKunufi Ba öom;a pecypcnapHH a^pamacgaH Typuö, 6y Ba3H$aHH xan Kunuö öynMafigH.

OHKpHMH3na, Kyfiugaru TaKnu^-TaBcuanapgaH ^ofiganaHum Y36eKHCTOHga TagönpKopnHK MyxuTHHH axmunamga HH$pary3HnMaHHHr ponuHH omupum HMKOHHHH aparagu:

- xygygnapHHHr мyxaнgнcnнк-кoммyннкaцнa Ba h^thmohh HH$pary3HnMa TH3HMHHH xaMga xH3Mar Kypcaram Ba cepBuc coxanapuHH aHaga puBo^narnupum;

- Maxanna xygyguga gaBnar-xycycufi mepuKnuK acocuga cnopT Ba MagaHufi HHmooTnap, u^ogufi Knyönap, öaHgnuKKa KyMaKnamum Ba yKHTHm MapKa3napu, TagöupKopnHK oöteKTnapu Kaöu HH$pary3HnMaHH aparam Syfiuna nopa-TagöupnapHH aManra omupum;

- pecnyönuKa xygygnapuga caBgo HH$pary3HnMacHHH puBO^naHTupumga: xap öup xygygga finpuK ynryp^u-caBgo MapKa3napu, ^yMnagaH norucTHKa, My3naTruH, OMÖopxoHanapHH TamKun этнm; fiupuK TyMaH/maxapnapga KaMuga 3 TagaH 3aMOHaBHfi caBgo MapKa3napuHH TamKun этнm; ;umno; ^ofinapga KyHMa caBgo Hy;TanapuHH KynafiTupum; axonura эpкнн caBgoHH aManra omupum HMKOHHHH öepyBHu nerapaongu xygygnapga caBgo мapкaзnapннн TamKun этнmнн Ha3apga TyTum;

- эneктp, TaÖHHfi ra3, cyB TapMoKnapu Ba fiyn HH^paTy3unMacu eTKa3HÖ öepumHH Tynu; ^aBnaT öwg^eTH Maônarnapu xucoöugaH aManra omupumHH Ha3apga TyTum Ba aManufi ^uxaTgaH TatMHHnam.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(8), August, 2023

АДАБИЁТЛАР/ЛИТЕРАТУРА/REFERENCES:

1. Содействие странам в адаптации к меняющемуся миру ГОДОВОЙ ОТЧЕТ 2022. Всемирный банк. AR2022RU.pdf

2. Prezident 20-avgust kuni tadbirkorlar bilan muloqot qiladi - O'zbekiston yangiliklari - Gazeta.uz.

3. Узбекистан Республикаси Президентининг 2022 йил 21 январдаги ПФ-54-сонли «Республика худудларида тадбиркорлик инфратузилмасини ривожлантиришга дори кушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги Кдрори.

4. Хоскинг A. Курс предпринимательства. - М.: Дело, 1993. - 230 с.

5. Хизрич Р., Питерс М. Предпринимательство. - М.: Дело, 1991. - 159 с.

6. Хайек Ф. Познание, конкуренция и свобода. Аналогия сочинений. - М.: Пневма, 1990. - 309 с.

7. Лембден К. Дж. Финансы в малом бизнесе. Пер. с анг. - М.: Финансы и статистика, 1992. - 200 с.

8. Шумпетер Й. Теория экономического развития: исследование предпринимательской прибыли, капитала, кредита, процента и цикла конъюнктуры. Пер. с немец. В.С.Автономова и др. - М.: Прогресс, 1982. - 455 с.

9. Агафонов А.А. Развитие финансирования инвестиционных проектов в сегментах малого и среднего бизнеса. Автореф. дисс. на соиск. уч. степ. к.э.н. -Ростов-на-Дону: РИНХ, 2016. - 26 с.

10. Аликаева М.В. и др. Стратегическое развитие малого бизнеса и формы поддержки индивидуального предпринимательства: монография. - Нижний Новгород: НОО «Профессиональная наука», 2018. - 302 с.

11. Буров В. Ю. Малое предпринимательство и цифровая экономика: перспективы и проблемы. - Чита: ЗабГУ, 2018. - 221 с.

12. Бусигын А.В. Предпринимательство: Учебник. - 3-е изд. - М.: Дело, 2001.

13. Рубе В.А. Малый бизнес: история, теория, практика. - М.: ТЕИС, 2000. -

14. Смирнов С.А. Малое предпринимательство: общественная поддержка и содействию развития. - М.: ЭБТ-Контур, 1999. - 160 с.;

15. Чеберко Е.Ф. Основы предпринимательской деятельности. История предпринимательства: учебник и практикум для СПО. - М.: Юрайт, 2019. - 420 с.

16. Чебуханова Л.В. Развитие инструментария финансирования малых инновационных предприятий в современных условиях. Диссертация на соис. уч. ст. к.э.н. - М.: РУДН, 2020. - 244 с.

640 с.

231 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

17. Мурыгина Л.С. Теория малого предпринимательства в условиях рыночной экономики. Монография. - Челябинск: Библиотека А.Миллера, 2018. - 212 с.

18. Гуломов С.С. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик: ташкил этиш, режалаштириш, бошкариш. - Т.: Фан ва технологиялар, 2005. - 444 б.

19. Ходиев Б.Ю., Косимова М.С., Самадов А.Н. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик. Укув кулланма. - Т.: ТДИУ, 2010. - 260 б.

20. Гафуров У.В. Кичик бизнесни давлат томонидан тартибга солишнинг иктисодий механизмларини такомиллаштириш. Монография. - Т.: Молия, 2016. - 120 б.

21. Муфтайдинов КД. Иктисодиётни эркинлаштириш шароитида тадбиркорликни ривожлантириш муаммолари. И.ф.д. илм. дар. ол. уч. ёз. дисс. автореф. - Андижон. 2004. - 40 б.

22. Баева Ш.Х. Тадбиркорлик фаолиятини молиялаштиришни такомиллаштириш. Икт. фан. буй. фалс. докт. ил. дар. ол. уч. ёз. дисс. Автореф. - Т.: ТДИУ, 2023. - 80 б.

23. Галочкина О.А., Разумова И.В. Инфраструктура предпринимательство: сущность и виды. // Вестник экономики, права и социологии, 2012, № 1. - С. 38-40. (Ь11р8://суЬег1еп1пка.ги/аг11с1е/п/1пЁга81гик1ига-ргеёрг1п1ша1е181уа-8и8сЬпо81-ьу1ёу).

24. Муаллифлар томонидан тадкикот натижалари асосида ишлаб чикилган.

25. Жураев А., Маматов Б. Кичик ва урта бизнесни ривожлантиришда бозор инфратузилмаси урни. // «Бозор, пул ва кредит» журнали, 2003 йил, 4-сон. - Б. 44-45.

26. Жураев А., Маматов Б. Кичик ва урта бизнесни ривожлантиришда бозор инфратузилмаси урни. // «Бозор, пул ва кредит» журнали, 2003 йил, 4-сон. -Б.45.

27. Галочкина О.А., Разумова И.В. Инфраструктура предпринимательство: сущность и виды. // Вестник экономики, права и социологии, 2012, № 1. - С. 38-40. (И11р8://суЬег1еп1пка.ги/аг11с1е/п/1пЁга81гик1ига-ргеёрг1п1ша1е181уа-8и8сЬпо81-ьу1ёу).

28. Седых Ю., Макаренко Т. Инфраструктура поддержки малого предпринимательства // Мир Науки. Выпуск 2 - 2015. (ЬА:р8://т1г-паиМ.сот/РВЕ/08КМ№15^£).

29. https://stat.uz/iшages/up1oads/гe1iz2021/шЬ_senatЬг_гu_28_01_2022.pdf

30. Муаллифлар томонидан тадкикот натижалари асосида ишлаб чикилган.

31. Ь^^/крЩ.ги^ай' й^/Р836951710/Мож^айуа Ра1уакт ргау^£; к^://тк-паик!сош/.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.