CC BY
93orqali ta'lim tizimini raqamli avlodga moslashtirish zarur. Shu bilan birga, ta'lim jarayonida tadqiqotga asoslangan yondashuvdan faol foydalanish lozim va bu bilan ilmiy tadqiqotga talabalarning ko'nikmalarini rivojlantirish va IT-kompetensiyaga asoslangan ijodiy qobiliyatlarini va ijodiy fikrlashlarini shaklantirish mumkin.
FOYDALINGAN ADABIYOTLAR:
1. Молодой ученый. Международный научный журнал. № 6 (401) / 2022
2. http://www. cnews. ru/reviews/new/oblachnye servisy 2013/articles/zash chishchaem oblachnuyu sredu novye tehnologii bezopasno^i
TA'LIMNING RIVOJLANISH YO'NALISHLARI (TARAQQIYOT TENDENSIYALARI)
Jumanova Fotima Uralovna
Nizomiy nomidagi TDPU kafedra mudiri Baqoyeva Maftuna Sulton qizi
Nizomiy nomidagi TDPU magi&ranti
Annotatsiya: Ushbu maqolada ta'limning rivojlanish yo'nalishlari,taraqqiyot tendensiyalari haqida ma'lumotlar keltiriladi.
Kalit so'zlar: Ta'lim tizimi,innovatsiya,demokratlashtirish ijtimoiylashtirish, tendensiya, fundamellashtirish, insonparvarlashtirish, ma'rifiy muassasa.
Bugungi kunda uzluksiz ta'lim tizimida quyidagi o'ziga xos xolatlar vujudga kelgan:
1. Ta'lim resurslari ta'lim ehtiyojlariga mos kelmasligi tufayli shaxsning ijtimoiy hayot va bulg'usi kasbiy faoliyatga tayyorlash sifatining umumiy pa^ligi;
2. Ta' lim sifatini nazorat qiluvchi vakolatli tuzilmalarning o ' quv-tarbiya muassalarini litsenziyalash va akkreditatsiya qilishni rasmiy tashkil etish bilan cheklanib, ularning amalda kechayotgan ta'lim jarayonini yetarlicha nazorat qilmasligi;
3. Ma'rifiy masalalar o'ta jiddiy moliyaviy tanqislik sharoitida ishlash, ta'lim soxasini tijoratlashtirishning xozirgi xolati uni inqirozdan olib chiqa olmaslik;
4. Strategik nuqtai nazardan ta'lim tizimi va jarayonini uning barcha tarkibiy qismlarini hisobga olgan holda rivojlantirishning samarali konsepsiyasi ishlab chiqilmaganligi, shuningdek ma'rifiy muassasalar faoliyatini ma'lum bir tarzda tartibga solib turadigan qonun-qoidalar mavjudligi, biroq ta'lim tizimi va jarayonida shakllangan umumiy qoliplar uning yaxlit rivojlanishiga emas, balki ayrim qismlarining yomonlashuviga olib kelganligi;
5. Ma'rifiy muassasalar faoliyatining davlat tomonidan tartibga solinishi kuchayganligi, ularning haqiqiy mu^aqilligini qat'iy tartibga soluvchi me'yoriy -
huquqiy hujjaüar (moliyaviy erkinlik, variativ DTS, o'quv rejalari va da&urlari va sh.k.) mavjud emasligi;
6. Pedagogik kadrlar tayyorlash siyosatining aniq konsepsiyasi to'liq ishlab chiqilmaganligi;
7. Ma'rifiy muassasalar ( maktabgacha ta'lim tashkilotlari, umumta'lim maktablari, kasb-hunar kollejlari), ayniqsa asosiy oliy ta'lim muassasalarining ilmiy-pedagogik salohiyati pa&ligi;
8. Ta'lim-tarbiya sohasida xalqaro hamkorlikning kengayishi va yangi ta'lim-tarbiya texnologiyalarining qo'llanilishi.
Zamonaviy ta'lim tizimi va jarayoni o'tmishdagi faoliyatga emas, balki kelajak faoliyatga yo'naltirilgan bo'lsa, chinakam innovatsion xususiyatga ega bo'ladi. Shu nuqtayi nazardan bugungi ta'lim tizimi va jarayonida quyidagi umumiy taraqqiyot tendensiyalari kuzatilmoqda:
1. Ta'lim tizimi va jarayonini demokratlashtirish. Ta'lim tizimi va turlari mazmunini tanlash erkinligi, ularning xammabopligi, ta'lim tizimi va jarayonini boshqarishning demokratik tabiati va ma'rifiy muassasalar avtonomiyasi.
2. Ta'lim jarayonini va o'qituvchi-talaba mexnatini individuallashtrish. Individuallashtirish sinf (auditoritiya) mashg'ulotlariga ajratilgan vaqtni kamaytirish hisobiga o'qituvchi-talabalarning mu&aqil ijodiy ishlari hajmini sezilarli oshirishni nazarda tutadi.
3. Ta'limni insonparvarlashtirish va ijtimoiylashtirish. Ta'lim jarayonida asosiy e'tibor o'quvchi talaba shaxsiga yo'naltiriladi. O'quvchi-talaba ta'limiy faoliyat subyektiga aylanadi. Ularning madaniy dunyoqarashi gumanitar va ijtimoiy-iqtisodiy fanlar xisobiga kengaytiriladi. Insonparvarlashtirish tushunchasi o&ida umuminsoniy qadriyatlar, inson hayoti va salomatligi, shaxsning erkin kamol topishi tushuniladi. Iijtimoiylashtirish o'quvchi talabalar uchun ham eng qulay shakllar metodlar va shart-sharoitlar yaratilishini o'z ichiga oladiki, bunda insoniy munosabatlar, o'z fikrlarga chidamlilik, jamiyat oldidagi javobgarlik kabilar shakllantirishtirilishi lozim.
4. Ta'lim tizimi va jarayonini kompyutirlashtirish.Kompyutirlashtirish nafaqat xisoblash va grafik ishlari uchun, balki axborot tizimlariga kirish uslubi,shuningdek avtomatlashtirilgan tizimlar va ma'lumotlarni taqdim etish vositasi sifatida te& va pedagogik nazorat uchun xam katta amaliy ahamiyat kasb etadi.
5. Ta'lim tizimi va jarayonini fundamentallashtirish.Bu o'qituvchi-talabalarning fundamental(umumilliy)tayyorgarligini kengaytirishva chuqurlashtirishni nazarda tutadi. Fundamental fanlar bo'lg'usi mutaxassislarga o'z soxasida erkin mo'ljal olishga, to'plangan yangi matreallarni mu&aqil tahlil qilishga, noto'g'ri qarorlar qabul qilishining oldini olishga imkon beradi.Texnologiyalarning tez o'zgarishi yaxshi fundamental tayyorgarlikni va yangi texnologiyalarni tez o'zlashtirish qobilyatini talab etadiki, bu ishni tor doirada amalga oshirib bulmaydi.
6. Ta'limiy da&urlarni ishlab chiqarish bilan integratsiyalash, shu jumladan tegishli tarmoqning yetakchi korxonalariga ta'limiy xizmatlarni taqdim etish. Bu shuni anglatadiki, o'quvchi-talabalar maxsulot va xizmatlar ishlab chiqarish bilan
shug'ullanuvchi sherik korxonalarda ta'lim olish imkoniyatiga ega bo'ladi.
7. Uzluksiz ta'lim va mu^aqil ta'lim olish o'quvchi talabalarning mu^aqil ta'lim olish qobilyati va ko'nikmalarini shakllantirishga, ularning uzluksiz ta'lim tizimiga qo'shilishi xamda o'z bilimi, ko'nikmasi va malakasini doimiy oshirishga imkon beradi. Shuningdek, o'quvchi-talabalarning amaliy loyihalarga, o'quv ishlarining jamoaviy shakllariga (xamkorlik,sheriklik) jalb etilishini anglatadi.
Uzluksiz ta'lim va mu^aqil ta'lim olishni tashkiln etish vazifalari qo'shimcha norasmiy (kurslar,treninglar, qisqa da$;urlar,masofaviy ta'lim va sh.k) va kundalik ta'lim (internet-resurslar,radio,televedenie,gazeta-jurnal,kutubxona va sh.k) bilan ham hal etilishi mumkin.
8. Ijodiy o'quvchi-talaba shaxsini shakllantirish.Bu o'quvchi-talabalarda ijodiy faoliyat tajribasini shakllantirishga imkon beruvchi samarali ta'lim texnologiyalari ishlab chiqilishini taqozo qiladi.
O'zbeki^on Respublikasi va xorijiy mamlakatlar ma'rifiy tizimining o'ziga xos xususiyatlari va rivojlanish tendensiyalari quyidagilardan dalolat bermoqda;
1) ijtimoiy va ma'naviy taraqqiyotning zaruriy sharti sifatida aholining ilm-ma'rifatga, ya'ni ma'lumotli, o'qimishli bo'lishiga ishtiyoqi, qiziqishlarini muntazam ortib bormoqda;
2) bepul ta'lim tarbiya beriladigan davlat ma'rifiy muassasalari tarmog'i kengaytirib bormoqda,
3) xususiy ma'rifiy muassasalarda pulli ta'lim xizmatini ko'rsatish tendensiyasi saqlanib qolmoqda,
4) davlat byudjeti hisobidan ta'lim tizimini moliyalashtirish hajmi oshib bormoqda,
5) ma'rifiy muassasalar uchun turli manbalardan mablag'lar to'planmoqda;
6) ma'rifiy muassasalarni hududiy boshqarish tamoyili kengaymoqda;
7) turli yo'nalishdagi ma'rifiy muassasalarning tuzilmaviy xilma-xilligi ortib bormoqda,
8) ma'rifiy muassasalarda o'quvchi-talaba tomonidan tanlab o'rganiladigamn o'quv fanlarga asosiy e'tibor qaratilmoqda.
Yuqorida keltirilgan holatlardan kelib chiqilgan holda pedagogika fani taraqqiyotiga ta'sir etuvchi quyidagi jihatlarni ta'kidlash mumkin:
- matematik-^ati^ik, biopsixologik va gnoseologik fanlar natijalaridan keng foydalanish asosida pedagogikaning insonshunoslik fanlari bilan chuqur aloqalar o'rnatishi va ilmiy pedagogik bilimlar integratsiyasining kuchayishi;
- dunyoni pedagogik anglashning nazariy fundamental doirasi kengayish, ya'ni pedagogika fanining ilmiy maqomi va ijtimoiy funksiyasini saqlab qolish, rivojlantirish uchun nazariyadan amaliyotga harakatlanish;
- pedagogika fanlar taqraqqiyotini ta'minlashda matematik-^ati^ik va semantik -semasiologik axborot manbalaridan tizimli foydalanishga o'tilishi;
- ijtimoiy xulq-atvor meyorlarini uyg'unlashtirish, ijtimoiy munosabatlariini tartibga solish mexanizmlarini boshqarishda ta'lim jarayonini axborotlashtirishga alohida e'tiborning kuchayishi;
- pedagogika fanining o'ziga qarashli harakatlanish,taraqqiyot yo'lini saqlab
qolishga erishish va uning boshqa fanlar kategoriyalardan o'rinsiz foydalanishi xisobiga tushunarsiz murakkablashuviga yo'l qo'ymaslik;
Global pedagogik muammolarni hal etish uchun shaxslararo, millatlararo va davlataro munosabatlarni insonparvarlashtirish va axloqiy me'yorlar to'liq taminlanishiga doir ilmiy-tadqiqotlarni amalga oshirish.
O'zbeki^on Respublikasining uzluksiz ma'rifiy tizimida sodir bo'layotgan tub yangilanishlar jarayonni jahon ma'rifiy tizimiga integratsiyalashuv va uning rivojlanish tendensiyalariga hamohang ekanligidan darak bermoqda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Jumanova F., Avazova C., Jabborova G., Xusnetdinov U. Umumiy pedagogika asoslari. Darslik. -T.: 2020 y
2. Azizxodjayeva.N.N. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahurat. -T.: "Fan va texnologiyalar " nashriyoti. 2006.
3. Mutalipova M. Xalq pedagogikasi. O'quv qo'llanma. -Toshkent, 2015.
4. Ochilov.M Yangi pedagogik texnologiyalar. -Qarshi, Nasaf, 2000.
5. Mardonov SH.Q Yangi ta'limiy qadriyatlar asosida pedagogik kadrlarni tayorlash va malakasini oshirish. -T.: Fan, 2006.
6. Saidaxmedov N.S. Yangi pedagogik texnologiyalar. -T: Moliya , 2003
7. Qurbonov M. Milliy Tarbiya -T.: Manaviyat, 2007.
ADABIY TALIMDA HIKOYA TAHLILIGA O'RGATISHNING
ZAMONAVIY USULLARI (ERKIN AZAMNINING "KO'K ESHIK" HIKOYASI MISOLIDA
Shahlo Karimova,
Oriental Universitet filologiyafanlari bo'yicha
falsafa doktori (PhD),
Rezyume. Ushbu maqolada adabiy talimda hikoya janriga mansub asarlar tahliliga o'rgatishda Erkin A'zamning "Ko'k eshik" hikoyasi misolida undagi obrazlarta tavsif-baho berish bo'yicha metodik tavsiyalar beriladi, yozuvchining obraz yaratish mahoratini o'quvchilarga o'rgatish yuzasidan ko'rsatmalar havola qilinadi.
Rezume. In this article, methodical recommendations are given for describing and evaluating the images in the &ory "Blue Door" by Erkin A'zam, in teaching the analysis of works belonging to the narrative genre in literary education, inductions are given for teaching the writer's skill of image creation to ^udents.
Tayanch so'zlar: Pedagogik texnologiya, adabiyot darsi, hikoya, yozuvchi uslubi, badiiy soz, obraz, talqin va tahlil, o'qituvchi, o'quvchi, adabiy tahlil, mahorat, metodik tavsiya.
