CC BY
421Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
TALIMNI TASHKIL ETISHNING YORDAMCHI SHAKLLARI
Umida Akmal qizi Egamberdiyeva
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o'zbek tili va adabiyoti universiteti talabasi
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada talim tashkil etish shakllari tushunchasining mohiyati va o'qituvchi va o'quvchining belgilangan tartibda, muayyan maqsadga muvofiq malum rejimda tashkil etiladigan o'quv-bilish faoliyatining tashqi ifodasi yoritilib berilgan.
Tayanch so'zlar. Fan to'graklari, o'quv jarayonini faollashtirish, o'quv reja, fakultativ fanlar, o'quv materiallari, mustaqil ishlar.
Keng pedagogik manodagi tarbiya muayyan maqsadga qaratilgan bolib, jamiyat tomonida tayyorlangan yoxud o'qituvchilar va tarbiyachilar tomonidan amalga oshiriladi va turli xil o'quv mashg'ulotlari, maxsus o'tkaziladigan bir qator manaviy-marifiy tadbirlarni oz ichiga oladi.
Ozbekiston mustaqillikka erishgandan shu kunga qadar qisqa vaqt mobaynida, pedagogika fanini yangi taraqqiyot bosqichiga ko'tarish, o'tmishdagi pedagogik tafakkur daholarining shuhratini tiklash va ularning g'oyalarini hayotga tadbiq etish kabi siyosiy-ijtimoiy, iqtisodiy sohalarda katta yutuqlarga erishdi. Mamlakatimizda talabalarni insonparvarlik, ilmiy-dunyoqarash, internatsionalizm hamda vatanimizga cheksiz muhabbat va sadoqat ruhida tarbiyalash usulida talim-tarbiya berishning yagona tizimi yo'lga qo'yilgan.
Talimni tashkil etish shakli bu- o'qituvchi va o'quvchining malum bir tartibda, anniq maqsadga yo'naltirilgan va malum rejimdagi o'quv faoliyati hisoblanadi. O quvchilarni qamrab olish, jamoaviy va individual shakllarining nisbatlari va o'quvchilarning faoliyatini tashkil etish belgilariga ko'ra uch asosiy turga ajratiladi: individual; sinf-dars; maruza seminar. Talimni tasgkil etishning shakllari: Ananaviy talim shakli, noananaviy talim shakli va yordamchi shakllariga bolinadi.
Talimni tashkil etishning yordamchi shakllariga fakultativ mashg'ulotlar sanaladi. Ular o'quvchilarning qiziqishlari asosida tashkil etiladi: to'garaklar, klublar, olimpiadalar, viktorinalar, korgazmalar va ekspeditsiyalar shular jumlasidandir. Talim jarayonida, shuningdek, darsning quyidagi yordamchi turlaridan ham foydalaniladi:
Fan to'garaklari yo'nalishi, mazmuni, ish metodi, o'qitish vaqti kabi jihatlari ajralib turadi. Oquvchilarning qiziqish va qobiliyatlarini rivojlantirish va asosiysi, o'qishga ijobiy munosabatini shakllantirishga bu kabi to'garaklar yodam beradi. To'garaklarni o'qitishda uning hayot bilan aloqasiga va fanlararo bogliqligiga alohida
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
e'tibor qaratish joiz. Sababi, darsdan tashqari to'garaklar o'quv jarayonining faolligini oshirishi va o'quvchilarning ishlarini sifatini oshirish darkor.
Talimning yordamchi shakllaridan ekskursiyalar ham joy olgan. Ular ommaviy, guruhli va kichik guruhli bo lishi mumkin. Oquv ekskursiyalarialohida fanlar yuzasidan ham tashkillashtiriladi. Ekskursiyaning muvaffaqiyatli o'tishi o'qituvchining puxta tayyorgarligiga, obyekt va mashrut bilan oldindan tanishib chiqishiga va o'quvchilarni topshiriqlarni bajarishga jalb qila olishiga bogliq. Ekskursiyani o'tkazish metodikasi: mavzu, didaktik maqsad, o'quchilarning yoshi hamda ekskursiya obyektiga qarab tanlanadi. O quvchilarda kuzatish va tahlil qilishga oid ko nikmalarini shakllantirishda o'quv ekskursiyalarining o'rni katra. Oquv ekskursiyalari o'quv dasturlarida kozda tutilgan bolib, u yoki bu o'quv predmeti uchun ajratilgan vaqtda o'tqaziladi. Ekskursiyaning tarbiyaviy ahamiyati ham katta sanaladi, uning vositasida bolalar jamoatchilik, vatanparvarlik, estetik tarbiya amalga oshiriladi. Oquv ekskursiyalari to'rt tomonlama tasnif etiladi: o'quv predmetlariga ko'ra, talim jarayonidagi o'rniga ko'ra, tarkibiga ko'ra va ajratilgan vaqtiga ko'ra.
Maktab o'quv rejasi turli fakultativ tanlovlar, kurslarni tashkil etishni kozda tutadi. Amliyotda iqtisod, radiotexnika, etika, rassomchilik, musiqa kabi kurslar o'quvchilar va ularning otaOonlari istagidan kelib chiqib tashil qilinadi. Fakultativ fanlarni tashkil etishda bolsa, faqat o'quvchilar istaklaridan emas, balki ijtimoiy talablar va muassasa imkoniyatidan kelib chiqadi.
Talimning darsdan tashqari boshqa shakllari xilma-xil bolib, unga uy vazifalari alohida o'rin egallagan. Uy vazifalari bevosita o'qituvchining ishtirokisiz ammo uning ko'rsatmalari yuzasidan bajariladi. Uy vazifalari quyidagi talablardan tashkil etiladi:
- Oquvchilardan uy vazifalarini bajarishda ishtiyoq, xavas va qiziqishlarni oshirish. Buning uchun uy vazifalarning maqsadi, ularning axamiyati o'quvchilarga tushuntiriladi.
- Uy vazifalarini bajarishni nazorat etish, bolalarni rag'batlantirish.
- Uy vazifalari asta-sekin murakkablashtirish, optimal qiyinligini taminlash va turlarini o'zgartirib borish.
- Uy vazifalarini bajarishi uchun gigiyenik talablarga javob beradigan sharoit yaratish.
Darslarda pedagoglar o'quvchilarning uy vazifalarini halol bajarishlariga juda kam e'tibor qaratishayotganligi, vazifalarni sinfda tekshirishga urinmasliklari, rang'batlantirib borishdan qochishlari keng tarqalgan kamchiliklardandir. Uy vazifalarni qanday bajarish kerak ekanlini tushuntirib berishga vaqt yetmay qoladi va shoshilinchda berib yuboraveriladi. Kamdan-kam vaziyatlarda o'qituvchilar uy vazifasini bajarayotib,
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
qilingan xatolarni ko'rsatib berishadi. Xatto xatolarni oldini olish yolini ham ko'rsatishmaydi. Natijada, mustaqil vazifalar samarasiz qolib ketaveradi.
Har bir darsning muvaffaqiyati ko'p jihatdan mashg'ulotani tog'ri tashkil etilganligiga bogliq. Dars o'qituvchi va o'quvchining ijodiy hamkorligiga asoslansagina, o'quvchilar mustaqil va teran fikrlay oladigan va irodalari mustahkamlanib boradi. Muammoli vaziyatlarga qo'rqmasdan, dalil ozlari yechim topishga o'rganishadi.
REFERENCES
1. B. X .Xodjayev Umimiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti, Toshkent-2017.
2. I. J. Xusanboyev va boshqalar, Pedagogika nazariyasi va tarixi, Toshkent-2021.
3. X. Ibragimov, SH. Abdullayeva. Pedagogika nazariyasi (darslik). "Fan va texnologiya",2008
4. Khaydarov, S. A. (2021). The role of the use of fine arts in teaching the history of the country. International scientific and practical conference. CUTTING EDGE-SCIENCE. In Conference Proceedings (pp. 41-43).
5. Davrenov, J., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA XVI-XVIII ASRLARDA YAPONIYA DAVLATI TARIXINI AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).
6. Narmatov, D., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA ISPANIYA XV-XVII ASRLARDAGI TARIXI. Scientific progress, 1(6).
7. Elguzarov, B. B. O. G. L., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA MITANNI DAVLATCHILIGINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6), 616-619.
8. Erkinov, A. S. O., & Haydarov, S. (2021). YUNON-BAQTRYA PODSHOLIGINING IJTIMOYI TUZIMI, XO'JALIGI VA MADANIYATI. Scientific progress, 1(6), 620-622.
9. Nematov, M. D. O., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI ORGANISHDA SHUMER-AKKAD DAVLATCHILIGINING ORNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).
10. Ermatov, F., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA 1870-1914 YILLARDA ANGLIYANING O'RGANILISHI. Scientific progress, 1(6).
11. Do'Stmurodov, S., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA XVI-XVIII ASRLARDA HINDISTONNI O'RGANISH. Scientific progress, 1(6).
12. Mengboyev, S. N., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA URARTU PODISHOLIGINING O'RNI. Scientific progress, 1(6).
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
13. Asqarov, N. S. O., & Haydarov, S. (2021). ARAB XALIFALIGINING POYTAXTI BAG'DODNING TANAZZULGA YUZ TUTISHI. Scientific progress, 7(6).
14. Ro'Zmetov, J., & Haydarov, S. (2021). TARIXNI O'RGANISHDA SOSONIYLAR DAVLATINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).
15. Tulaboyev, D., & Haydarov, S. (2021). TARIXNI O'RGANISHDA MESOPATAMIYANING TARIXI VA DINI: O'RNI HAMDA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).
16. Хдйдаров, С.А., (2022). Захриддин Мухаммад Бобур: бир кулда муйкалам-у, бир кулда тож. Scientific progress, 3(3).
