Научная статья на тему 'ТАҳЛИЛИ ТАРАЦЦИЁТИ КОРХОНАҳОИ САНОАТИ ДАР ВИЛОЯТИ СУГД'

ТАҳЛИЛИ ТАРАЦЦИЁТИ КОРХОНАҳОИ САНОАТИ ДАР ВИЛОЯТИ СУГД Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
536
84
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
САНОАТИКУНОНИИ БОСУРЪАТИ КИШВАР / БӯҳРОНИ ТРАНСФОРМАТСИОНӣ / МУШКИЛОТИ ИҷТИМОӣ ВА ИқТИСОДӣ / ТАРАққИЁТИ ИҷТИМОӣ-ИқТИСОДӣ / МУҳАРРИК

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Ғозибеков С.А., Аминова Ф. М.

Таҳлили тараққиёти корхонаҳои саноатӣ ба субут расонида, тагйирёбии тараққиёти прогрессивӣ ва регрессивӣ арзёбӣ гардид. Ба таҳлили истилоҳи “таращиёт” диққати махсус дода шудааст. Таҳқиқи шароит ва тагйирёбӣ дар равандҳои иҷтимоӣ - иқтисодии тараққиёти корхонаҳои саноатӣ пешниҳод гардидааст. Мушоҳидаи зернизомҳо, таҳлили захираҳо ва дараҷаи тараққиёти иқтидорҳои корхонаҳои саноатӣ сурат гирифтааст. Тагйирёбии ҳаҷми умумии маҳсулоти саноатӣ ва нишондиҳандаҳои он ба ҳар сари аҳолӣ оварда шудааст. Ҳаҷми маҳсулоти саноатӣ ва суръати афзоиши истеҳсоли маҳсулоти саноатӣ дар шаҳру ноҳияҳои вилоят зикр шудааст. Муайян карда шудааст, ки инкишофи корхонаҳои мавҷуда метавонад ба сифати “муҳаррик ” тамоми ҷумҳуриро аз бӯҳрони тӯлонӣ раҳо дода, рушди иқтисодии устуворро таъмин намояд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ANALYSIS OF THE DEVELOPMENT OF INDUSTRIAL ENTERPRISES IN SUGHD VILOYAT

The analysis of theoretical approaches allowed us to systemitize a range of aspects of systemic development in the assessment of both progressive and regressive changes of the development in question. Social-economic development of the country and its regions directly depends on the sustainability of industrial enterprises. The investigation of conditions and changes of social and economic processes of industrial development has been considered in the article. Observation over subsystems, analysis of resources and development of industrial enterprises potential have been conducted. The changes of the whole capacity of industrial production and the industrial production per capita have been adduced. The capacity of industrial production and the rates of industrial production growth in cities and nokhiays of Sughd viloyat have been pointed. It has been determined that the development of active enterprises may act as a “locomotive ” which can save the whole country from the lingering crisis and provide sustainable economic development.

Текст научной работы на тему «ТАҳЛИЛИ ТАРАЦЦИЁТИ КОРХОНАҳОИ САНОАТИ ДАР ВИЛОЯТИ СУГД»

УДК 658 ББК 65.301

тахлили

ТАРАЦЩЁТИ

корхонахои САНОАТИ

ДАР ВИЛОЯТИ СУFД

Fозибеков Садриддин Арслонбекович, мудupu кaфедpau менецменmu Донuшкaдau uцmucод ea сaвдоu ДДТТ, Аминова Фируза Мубинцоновна, aссuсmенmu кaфедpau uцmucод ea cоyuбкоpuu Донuшкaдau щтжод ea сaвдоu ДДТТ, (То^тстон, Ху^нд)

Газибеков Садриддин Арсланбекович, зaведующuй кaфедpой менеджментa Инcmumyma экономuкu u тоpговлu ТГУК, Аминова Фируза Мубинджоновна,

aссuсmенm кaфедpы экономuкu u пpедпpuнuмaтельствa Инcmumyma экономuкu u mоpговлu ТГУК (Тaджuкucmaн, Хyджaнд)

Gazibekov Sadriddin Arslanbekovich, Head of the Management Department under the Institute of Economics and Trade attached to the Tajik State University of Commerce, Aminova Firuza Mubindzhonovna, assistant of the department of economics and entrepreneurship under the Institute of Economics and Trade attached to the Tajik State University of Commerce (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: gazibekov@mail.ru.

боcypъamu кuшвap, бyypонu mpaнcфоpмamcuонû, мyшкuлоmu uцmuмоû ea uцmucодû, mapa^^uëmu uцmuмоû-uцmucодû, MyyappuK

Тayлuлu mapa^^uëmu коpхонayоu caноamû 6a субут pacонuдa, maгйupëбuu mapa^^uëmu пpогpеccuвû ea pегpеccuвû ap3ë6û гapдuд. Бa mayлuлu ^тто^ "mapaщuëm" дuццamu мaхcyc додa шyдaacm. Тaщuцu шapоum ea maгйupëбû дap paвaндyоu uцmuмоû - uцmucодuu mapaццuëmu коpхонayоu caноamû пешнщод гapдuдaacm. Myшоyuдau зеpнuзомyо, mayлuлu зaхupayо ea дapaцau mapaщuëmu uцmuдоpyоu коpхонayоu caноamû cypam гupuфmaacm. Тaгйupëбuu %aцмu умумш мaycyлоmu caноamû ea нuшондщaндa%оu он 6a yap capu ayолû овapдa шyдaacm. X,ayMu мaycyлоmu caноamû ea cypъamu aфзоuшu ucmеycолu мaycyлоmu caноamû дap шaypy ноyuяyоu вuлояm 3uKp шyдaacm. Myaйян кapдa шyдaacm, ku uнкuшофu коpхонayоu мaвцyдa меmaвонaд 6a cuфamu "мyyappuк " maмомu цyмyypupо a3 бyypонu myлонû paуо додa, pyшдu uцmucодuu ycmyвоppо maъмuн нaмояд.

Ключевые слова: ycкоpеннaя uндycmpuaлuзaцuя cmpaны, mpaнcфоpмaцuонный Kprnuc, cоцuaльно-экономuчеcкuе щоблемы, cоцuaльно-экономuчеcкое paзвumuе, локомотж пpогpеcca

Анaлuзupyеmcя paзвumuе щомышленных пpедпpuяmuй, коmоpое оценuвaеmcя шк пpогpеccuвное mu pегpеccuвное. Особое внuмaнuе уделяется mеpмuнy «paзвumuе». Иccледовaны ycловuя для uзмененuй e cоцuaльно-экономuчеcкuх пpоцеccaх щомышленного paзвumuя. Пpоведено нaблюденuе 3a nодcucmемaмu, дaн aнaлuз

АНАЛИЗ РАЗВИТИЯ ПРОМЫШЛЕННЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ СОГДИЙСКОЙ ОБЛАСТИ

THE ANALYSIS OF THE DEVELOPMENT OF INDUSTRIAL ENTERPRISES INSUGHD VILOYAT

Калидвожах;о: caноamuкyнонuu

ресурсов и определена степени развития производственных мощностей промышленных предприятий. Приведено изменение общего объема промышленного производства и его показателей на душу населения. Представлен объем промышленного производства и выведены темпы роста промышленного производства в городах и районах области. Определено, что развитие действующих предприятий может выступать в качестве «локомотива», спасающего страну от затяжного кризиса, и обеспечить прогресс и устойчивое экономическое развитие.

Key-words: accelerated industrialization of the country, transformational crisis, socio-economic

problems, socio-economic development, the progressive, locomotive.

The analysis of theoretical approaches allowed us to systemitize a range of aspects of systemic development in the assessment of both progressive and regressive changes of the development in question. Social-economic development of the country and its regions directly depends on the sustainability of industrial enterprises. The investigation of conditions and changes of social and economic processes of industrial development has been considered in the article. Observation over subsystems, analysis of resources and development of industrial enterprises potential have been conducted. The changes of the whole capacity of industrial production and the industrial production per capita have been adduced. The capacity of industrial production and the rates of industrial production growth in cities and nokhiays of Sughd viloyat have been pointed. It has been determined that the development of active enterprises may act as a "locomotive " which can save the whole country from the lingering crisis and provide sustainable economic development.

Масъалаи асосии идтисодиёти Чумхурии Точикистон дар давраи муосир, чй хеле ки аз Паёми Пешвои миллат ба Мачлиси олй бармеояд, ин саноатикунонии босуръати кишвар ба хисоб меравад [1]. Дар вохурй бо саноатчиён ва сохибкорон Президента кишвар Эмомалй Рахмон иброз доштанд, ки дар самти расидан ба хадафи чоруми миллй - саноатикунонии босуръати кишвар, дар минтадахо шароитхои мусоид мухаё карда шуда, рушди сохаи мазкур хаматарафа аз тарафи мадомоти идоракунии махаллй дастгирй карда шавад [2].

Дар замони муосир масъалаи асосии идтисодиёти Точикистон ин дарёфти роххои самарабахши таъминоти стратегияи саноатикунонии босуръати мамлакат ба хисоб меравад. Хдлли амалии ин масъала бевосита бо бартараф намудани одибатхои бухрони трансформатсионй ва шиддатёбии суръати афзоиши хачми истехсолот дар бахши аслии идтисодиёт ба хисоб меравад. Танхо дар хамин асос халли бисёр мушкилоти ичтимой ва идтисодй имконпазир мегардад.

Дар мархилаи муосир дар адабиёти идтисодй ба тараддиёти низомхои идтисодй диддати калон зохир карда мешавад. Истилохи "тараддиёт" одатан бо иборахои: тараддиёти идтисодй, тараддиёти ичтимой-идтисодй истифода мешавад.

Дар корхои илмй, ки ба муаммои тараддиёт бахшида шудаанд, дайд карда мешавад, ки он принсипи умумии хамагуна низоми идтисодй ба хисоб меравад. Ин чараёни тагйирёбии бебозгашт ва донунй мебошад, ки ба пайдоиши дигаргунихои миддорй, сифатй ва сохтории низом оварда мерасонад.

Натичаи тараддиёт холати сифатан нави объект мебошад, ки тагйирёбии хислат, таркиб, сохторро тавсиф медихад, яъне ин тагйироти унсурхо ва алодахои он аст.

Тахлили муносибатхои назариявй имкон дод, ки як датор чихатхои низоми тараддиёт

6a тapтиб овapдa, низомбaндй кapдa шaвaд.

Тapaддиëт хaмчyн чapaëн доpои caмте мебошaд, ки он бо мaдcaди тaъcиppacонии идоpaкyнй мyaйян кapдa мешaвaд. Arap тaFЙиpëбй мycбaт бошaд - тapaддиëт пpогpеccивй бa хисоб меpaвaд, arap мaнфй бошaд, он гох тapaддиëт pегpеccивй мешaвaд. Аз pyи шaкл, тapaддиëт метaвонaд тaхaввyлй Ba индилобй бошaд. Аз pyи мехaнизмхо тapaддиëт бa экстенсивй Ba интенсивй чудо мешaвaд. Аз pyи нaмyд онpо бa acиметpй, мyтобидaтй Ba бетapaф чудо мекушнд.

Дap тapaддиëти acиметpй низомхои талидй номyтaноcиб pyшд мебошaд. Тapaддиëти мyтобидaтй мaвчyдияти тaвозyнpо мyaйян мекyнaд, ки дap он xap як yнcypи низом имконияти тapaддй кapдaнpо доpaд.

Acимметpияи caноaтй бa xap як низоми идтисодй хос бyдa, нaтичaи чapaëнхои тapaддиëт Ba pyшди дap он бa миëн ояндapо ифодa мекyнaд. Мисол, aз caбaби тaдcимоти нобapобapи дyввaхои иcтехcолкyнaндa, тaчaммyи онхо мувофиди логиcтикaи caмapaнок Ba чойгиpшaвии мapкaзхои aшë, тaмоюли шaхpишaвии aх,олй Ba Faйpaхо, cохaхои хочaгидоpй дap минтaдaхои кишвap нобapобap тaдcим мешaвaд, ки фapдpо дap дapaчaи тapaддиëти коpхонaхои caноaтии aлохидa мyaйян метамояд. Чунин тapaддиëти мaхдyд бa мapхилaи тaхaввyлии мaкони мyоcиpи идтисодй хос aCT. Фapдиятхои бaйни коpхонaх,о нaтичaи фapдгyзоpии мaконхои идтисодй мегapдaд. Дap aдaбиëти идтисодй caбaбхои гуногуни чунин ходиcapо aз хaм чудо мекутанд, ки бa пaйдоиш Ba шиддaтëбй мycоидaт менaмоянд, лекин нaтичa дap хaмa гyнa холaт як aCT -тaъcиpи мaнфй бa тapaддиëти низоми мyноcибaтхо бaйни субъектони бизнес, нобapобapии имкониятхои тaнзими му^^дило^ [6, с. 237].

Мyвофиди aдидaи тapaфдоpони нaзapияи pyшди кyмyлятивй caтх,и тapaддиëти идтисодй, caмapaнокии коpхонaхо aз хисоби фишaнгхои дохилии минтaдa гyзapонидa мешaвaд. Дap ин холaт cиëcaти пacт нaмyдaни фapдият дap caтх,и тapaддиëти идтисодии коpхонaхои caноaтй Ba ë бapобapкyнии caтхи тapaддиëти идтисодии коpхонaх,о зapyp acт, ки дaвлaт бapномaи тapaддиëти идтиcодиpо тaшкил тамояд. Вобacтa бa ин зapyp aCT, ки дap бapномaи тapaддиëти идтисодй кyмaк Ba дacтгиpии коpхонaхои caноaтии дaфомондa бa эътибоp гиpифтa шaвaнд [7, с. 156].

Низоми коpхонaх,ои caноaтй бapобapи yнcypи cохтоpии идтисоддати мaмлaкaт Ba минтaдaхои он бyдaнaш, як дaтоp хусусиятхои фapдкyнaндa доpaд, ки caхми онхоpо дap нaтичaгиpии умумиидтисодй мyaйян менaмояд. Тaддиди шapоит Ba тaFЙиpëбии чapaëнхои ичтимой-идтисодии тapaддиëти caноaтй нишон медихaд, ки xap як коpхонaи caноaтй мухит Ba cохтоpи тaшкилии мaхcyc Ba мyноcибaтхои идтисодй, ичтимой, истехсолй, инcтитyтcионaлй Ba Faйpa доpaд, ки хусиятхои инкишофëбй Ba идоpaкyниpо мyaйян менaмоянд. Мyaйян нaмyдaни низоми коpхонaхои caноaтиpо метaвон хaмчyн низоми номyтaноcибии cохтоpй шapх дод. Нобapобapй дap хaмaи чихaтхои фaъолияти коpхонaхои caноaтй, бa мотанди фaъолияти молиявй, кaдpй, техникй, тaшкилй, инвеcтитcионй, зaхиpaвй Ba Faйpa бa нaзap меpacaд. Дap дaвpaи муос^ дap чодaи тapaддиëти ycтyвоpи коpхонaхои caноaтй, ниcбaт бa коpкapди мyноcибaтхои caмapaнок, бa бaлaнд нaмyдaни фaъолнокии инвеcтитcионй, хaмгиpоии коpхонaхои caноaтй дap caтхи миллй Ba бозоpи чaхонй диддaти мaхcyc додa мешaвaд, ки тapaддиëти мyътaдили yнcypхои зapypии низом^о тaъмин менaмояд. [5, с. 39].

MymKHnoTH Tapa^ueTH KopxoHau caHoaTH gap 3aMOHH Myocnp aKe a3 Mactanaxou MyxHM 6a x,hco6 MepaBag. EuHo6ap hh nyHHH Tapa^ueT 6oag Ha TaHxo MyBO3HHaTH caHoaTHpo 6o HCTH^oga a3 3axupaxou H^TucogH, h^thmoh, экonoгH Ba MonuaBH, 6anKH, TaBO3yHH HaTH^a^o Ba эxтнe^oтн KopxoHau caHoaTH, o3oguu u^TucogH Ba 6exaTapH, TaBO3yHH MaH^uaT^OH H^TucoguH xaMa cy6teKToHH ^apaeHpo TatMHH HaMoag.

AManurapgoHHH nyHHH KoHcencua gap xonaTH MaB^yguaTH Ma^cag Ba Mactanaxou ucTH^ogau H^THgopu KopxoHaxou caHoaTH HMKoHna3up Merapgag.

^aHroMH ry3apoHugau Taxnunu 3axupaBH Ba HumoHguxaHgaxou Tapa^ueTH KopxoHaxou caHoaTH gap HaB6aTH aBBan Mymoxuga HaMygaHH 3epHH3oMxo 3apyp acT, kh 6apou Tapa^^HeTH KopxoHaxou caHoaT axaMHaTH KanugH gopaHg: H^THgopu Ta6uH-3axupaBH, capMoau MexHaTH, 3epHH3oMH ucTexconH, TatMHHoTH MonuaBH. Hh ry^Taxppo 6o oh hc6ot KapgaH MyMKHH acT, kh Ma^Myu H^THgopu H^THMoH-H^TucogHH KopxoHau caHoaTH Tapa^ueTH cy6teKTH xo^arugopH, ^atonuaTH ucTexconuu oh, HHnyHHH caTx Ba cu^aTH Koprappo MyaHaH MeHaMoag.

Eo 6apo6apu hh Bopug HaMygaHH H^THgop 6a hh3omh KopxoHaxou caHoaTH ^an6 HaMygaHH hmkohmtxoh ucTH^ogaHamygapo gap Ha3ap gomTa, gap oh HaTH^axou ucTH^ogau 3axupaxo hhbhkoc MemaBaHg. Ea u6opau gurap 3epHH3oMH ugopaKyHH gap acocu 3axupaxou MaB^yg6yga H^THgoppo TamaKKyn goga, oHxopo 6apou 6a gacT oBapgaHH HaTH^a^o ^an6 MeHaMoag.

HaTH^au nyHHH ^atonuaT, nem a3 xaMa, 6anaHg 6apgomTaHH HeKyaxBonuu axonH Me6omag, kh hh HumoHguxaHga oug 6a caTx Ba caMapaHoKHH ucTH^ogau H^THgopu h^thmoh-H^TucogHH KopxoHau caHoaTH maxogaT Meguxag.

KyBBau acocuH xapaKaTguxaHgau ^atonHoKH Ba nempa^TH coxaxou caHoaT Ba 6anaHg 6apgomTaHH H^THgopu oh 3axupaxou MexHaTHH KopxoHaxou caHoaTH 6a xuco6 MepaBag.

CapMoau hhcohh 3axupau acocuu HHHoBaTcuoHH Me6omag, kh pa^o6aTna3upuu H^TucogueTH Muma^a Ba KopxoHaxou caHoaTupo Ta^o3o MeHaMoag. [4.c.46-49].

flap MHHTa^au BunoaTH Cyrg 6oag hh3omh TaHepuH MyTTacunu Kac6uu 3axupaxou MexHaTH 6a pox MoHga maBag. CapMoau hhcohh xaMnyH yHcypu acocuu nempa^TH coxaxou caHoaT 6a Mapxanau HaBH HHKHmo^H xyg Mery3apag.

^Ke a3 Mactanaxou npuHcunuanH Ba acocuu ucTH^ogau caMapaHoKH capMoau hhcohh 6axpu HHKumo^H KopxoHaxou caHoaTH gap H^TucogueTH Muma^aBH pa^tu xaToxo 6aHHH yHcypxou maxcH Ba maHtuu oMHnxou ucTexconoT Me6omag.

CaMTxou acocuH 6anaHg6apgopuu caMapaHoKHH u^Tucoguu KopxoHaxopo a3 pyu HumoHguxaHgaxou 3epuH MyaHaH coxTaH MyMKHH acT: xockhhokhh MexHaTH ^aMtuara, MexHaTTana6H, MaconexTana6H, capMoaTana6H, $oHgTana6H, 6o3gexu ^oHgxo.

A3 pyu hh ry^Taxo gap ^agBanu 1 TaFHHpe6HH xa^MH yMyMHH MaxcynoTH caHoaTH, MaxcynoTH caHoaTH 6a xap capu xaHaTH ucTexconuu caHoaTH Ba MaxcynoTH caHoaTH 6a xap capu KoprapoH, HHnyHHH myMopau MueHau KoprapoH Bo6acTa 6a aK KopxoHau caHoaTH oBapga mygaacT.

Цадвали 1. Тaгйupëбuu ya^Mu умумш мaycyлоmucaноamu дap вuлояmu Сугд

Нишондщандахо Солхо 2019 нисбат ба соли 2013 ва 2018, %.

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2013 2018

Шумораи корхонахо 324 566 698 604 597 633 657 202,8 103,8

Х,ачми махсулоти саноатй (бо нархи соли 2019) млн. сомонй 4734,1 5169,7 6136,4 8302,6 10917,9 11562,0 13053,5 275,7 112,09

Шумораи мданаи солонаи хайати истехсолии саноатй, нафар 20227 22500 28746 30156 32068 28286 35091 173,5 124,1

Шумораи коргарон 16109 17836 22983 25477 27228 23525 24771 154 105,3

Хдчми махсулоти саноатй ба хар сари хайати истехсолии саноатй (сомонй) 234048,5 229764,8 213469,7 275321,6 340460,8 408753,4 371989,9 163,2 93,5

Хдчми махсулоти саноатй ба хар сари коргарон (сомонй) 293879,2 289846,4 266997,3 325886,1 400980,1 491477,2 526967,0 179,3 107,2

Шумораи хайати истехсолии саноатй ба хисоби мдана ба хар як корхона 62 40 41 50 54 45 53 85,5 117,8

Шумораи коргарон ба хисоби мдана ба хар як корхона 50 32 33 42 46 37 38 76,0 102,7

Сарчашма: Омоpu cолонau вuлояmu Сугд. Агенmuu омоpu нaздu Пpезuденmu Ч,yмyypuu Тоцжжтон, Хуцйнд, 2020. С. 168.

Аз руи мaълyмоти омории дар чадвали 1 оварда шyдa мушохида кардан мумкин аст, ки дар давоми давраи тахлилй шумораи корхонахои саноатй дар вилояти Сугд дар соли 2019 нисбат ба соли 2013 303 адад, нисбат ба соли 2018 24 адад здад шудааст. Аз чадвали мазкур мушохида кардан мумкин аст, ки дар давоми солхои 2013-2019 дар корхонахои саноатии вилояти Сугд хосилнокии мехнат (хачми махсулоти саноатй ба хар сари кормандон) ру ба афзоиш ниходааст. Баробари ин шумораи коргарон ва хайати истехсолии саноатй вобаста ба хар як корхонаи саноатй тамоюли пастравиро ифода менамояд. Новобаста ба ин хачми махсулоти саноатй дар соли 2019 нисбат ба соли 2013 2,76 маротиба афзоиш ëфтa, дар ин мархила шумораи коргарон 54% здад шудааст.

Аз ин чо хулоса бармеояд, ки афзоиши хачми махсулоти саноатй дар вилояти Сугд дар давраи солхои 2013-2019 асосан аз хисоби баландшавии хосилнокии мехнати коргарон ба мдан омадааст. Баробари ин шумораи мданаи коргарон дар корхонахои саноатии вилоят кохиш ëфтaaст (расми 1).

TAFHHPEEHH X,A^MH MA^Cy.tfOTH CAHOATH

2014 2015 2016 2017 2018 2019

■ X,a^MH MaxcynoTH caHoaTH 6a xap capu xanara ucTexconuu caHoaTH (comohh)

■ Xa^MH MaxcynoTH caHoaTH 6a xap capu Koprap (comohh)

PacMU 1 Tasuupe6uu ya^MU Maycynomu canoamu. OMopu cononau emoamu Cysd. Агентии OMopu na3du npe3udenmu ^yMxypuu To^UKUcmon, Хyцanд, 2020. C. 168.

fluarpaMMau gap pacMH 1 oBapgamyga HHmoH Meguxag, kh xa^MH MaxcynoTH caHoaTH 6a xap cap Koprap gap BunosTH Cyrg gap conu 2014 HHc6aT 6a conu 2013 to 2,03% a$30um e$Ta, nyHHH Ba3tHST gap xa^MH MaxcynoTH caHoaTH 6a xap capu xanara ucTexconuu caHoaTH 6a Ha3ap Mepacag (98,16%). Eohch Ta3aKKyp acT, kh gap hh Mapxuna myMopau KoprapoH 6a xhco6h MHeHau xap sk KopxoHa Ba myMopau xanara ucTexconuu caHoaTH 6a xhco6h xap sk KopxoHa to 64,52 Ba 64% MyBo^H^aH Koxum e^TaacT.

Taxnunu oMopu My^oucaBHH conu 2019 HucaT 6a conu 2013 HHmoH Meguxag, kh HoBo6acTa 6a KaMmaBHH myMopau KoprapoH 6a xhco6h xap sk KopxoHa Ba myMopau xanara ucTexconuu caHoaTH 6a xap sk KopxoHa, xa^MH yMyMHH MaxcynoTH caHoaTH py 6a a^3oum HuxogaacT. A3 Taxnun 6apMeosg, kh gap conu 2019 myMopau KoprapoH 6a xhco6h xap sk KopxoHa Huc6aT 6a conu 2013 to 6a 76% KaM myga 6omag xaM, a^oumu ucTexconu MaxcynoTH caHoaTH 6a xap capu Koprap to 79,3% Ba a^oumu xa^MH MaxcynoTH caHoaTH 6a xap capu xanara uciexconHH caHoaTH 6omag 58,9% 6anaHg mygaacT. Hara^au nyHHH Taxnun 6o oh acoc Mee6ag, kh gap hh Mapxuna HoBo6acTa 6a Koxumu myMopau KoprapoH Ba xanara ucTexconH, gap caHoaTH MHHTa^au BunosTH Cyrg 6anaHgmaBHH xocunHoKHH MexHaT 6a Ha3ap Mepacag.

A3 hh ^o 6apMeosg, kh BacetmaBHH Hcra^ogau H^THgopu caHoaTHH MHHTa^a ^ogup acT 6a caHoaTHKyHHH 6ocyptaTH KumBap caxMH 6o3 xaM 3uegTappo ry3opag, 3epo 6anaHgmaBHH xocunHoKHH MexHaT sKe a3 yHcypxou acocuu nyHHH caHoaTHKyHoHH 6a xuco6 MepaBag.

Tapa^ueTH caHoaTH BunosTH Cyrg 6e MyansH HaMygaHH xonaT Ba caTxu HHKHmo^H caHoaTH maxpy hoxhsxo HMKoHHona3up acT, 3epo gap Ma^Myt xa^MH ucTexconu MaxcynoTH caHoaTH gap H^TucogueTH BunosT Bo6acTa a3 caTxu ucTexconu caHoaTHH maxpy hoxhsxoh oh MyansH Kapga MemaBag. CoxTopu MatMypuu BunosTH Cyrg gap Ma^Myt 18 maxpy Hoxuspo gap 6ap Merupag, kh gap xaMau ohxo ucTexconu MaxcynoTH caHoaTH 6a pox MoHga mygaacT.

YMyMaH xa^MH ucTexconu MaxcynoTH caHoaTH gap maxpy hoxhsxoh BunosT gap ^agBanu 2 oBapga mygaacT. MatnyMoTH ^agBanu 2 - po (6a Hapxxou ^opuu conxou 3HKpmyga) ucra^oga 6ypga, cyptaTH a^oumu xa^MH ucTexconu MaxcynoTH caHoaTupo gap maxpy hoxhsxoh BunosT MyansH HaMygaH MyMKHH acT.

Цадвали 2. Х,ацми маусулоти саноати ва суръати афзоиши истеусоли маусулоти саноати дар шауру ноуияуои вилоят

Солхо Ба хисоби миёна

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

н. Айни

119779,3 226349,3 262908,4 526227,2 784483,6 985042,6 948297,4 550441,1

114,2 192,4 116,5 180,5 118,6 118,0 107,4 135

н. Ашт

I. 80710,2 114468,9 125182,1 158723,8 183487,4 205174,6 224880,0 156089,6

112,4 146,6 109,8 121,5 112,8 100,3 111,3 116

н. Б. Fафуров

I. 209222,8 285138,1 322154,1 612103,2 1015460 1146846 1359001,0 707132,1

104,5 141,6 108 182,2 160 109 120,5 132

ш. Бустон

I. 35569,4 62520,3 82653,2 87401,2 182273,8 257070,1 411006 159784,9

114 180,9 130,7 120 210 137 160 150

ш. Гулистон

I. 670444,7 986793 1146080 2129523 3526706 3446519 3261638 2166814,9

127 131,9 120,1 142,3 114,8 91,1 101,0 118

н. Деваштич

I. 12834,7 20175,1 26224,5 27445,3 29437,9 59288,8 61447,2 33836,2

124,9 157,2 129,8 104,7 107,3 170 103,7 128

н. Зафаробод

I. 101989,7 102183,5 106479,7 142082,6 176191,6 231007,8 216524 153779,9

107,2 101,5 106,6 134 124 116,9 101,5 113

ш. Истаравшан

I. 199572,2 263454,9 278753,7 315032 355907,7 426189,4 529168 338296,9

115,3 127,2 106,3 113 116,6 108,9 121,9 115,6

ш. Истиклол

I. 6720,3 7949,2 9512,6 20536,2 27882,6 27836,2 39639,6 20010,9

116 118,3 119,7 220 135,8 111,1 144,7 138

ш. Исфара

I. 195860,9 230103,3 270226,3 279212,2 296576 363681,6 363989 285664,1

120 116,1 118,6 105 106,6 112,7 98,7 111

ш. Конибодом

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

I. 114310,3 114035,1 117245,1 119817,4 193848,9 261471,3 310182 175844,3

96,4 100,7 105,8 107,3 150 128,2 114,8 114

н. Кух. Мастчох

I. 628,6 634,8 858 1272 1778,2 2397,7 3549,9 1588,5

139,9 101 135,2 148,3 139,8 128,9 145,9 134

н. Мастчох

I. 119307,1 131963,4 145193,8 170979,9 196197,5 203609,4 240694 172563,6

64 110,7 109,4 117 113,4 93 119,6 103

m. nah^akeht

413928,8 519187,2 824764,5 1157439 1469465 1889874 2867482 1306020,1

II. 109,9 132,2 141,3 108,1 121,3 117,7 122,8 121

h. cnhtameh

111248,9 121407 147713,5 218223,9 303808,6 406387,2 490316 257015

II. 100,7 113,6 119 143,6 139,2 126,2 120,8 123

m. xynahfl

407872 490050 638789,7 761430,3 942582,8 1132397 1291815 809276,7

II. 114,8 121,6 129,9 116,9 122,6 111,9 115,4 119

h. h,. pacy^ob

81138 82757,3 97009,5 120591 169014,6 198615,4 231463 140084,1

II. 88,5 102 117,2 124,3 140,2 110,5 116,5 114

h. maxpwctoh

6666,4 15711,3 18870,1 20441,3 27996,3 34153,3 37214,2 23007,6

II. 116,5 235,7 120,1 108,3 137,4 113,6 109,0 134

OMopu cononau eunoxmu Cysd. AseMmuu omopu na3du npe3udenmu ^yMyypuu Тоцикистон, Xyy!and 2020. C. 497, [3, C 176].

flap hh ^o:

I. - ^a^MH MaxcynoTH caHoaTH gap maxpy Hoxuaxou BunoaT (6o Hapxxou ^opH);

II. - CyptaTH a^30umu ucrexconu MaxcynoTH caHoaTH gap maxpy Hoxuaxou BunoaT (6o Xhco6h $oh3 HHc6aT 6a conu ry3amTa 6o Hapxxou My^oucaBH).

Taxnunu MatnyMoTH ^agBanu 2 HHmoH Meguxag, kh gap Tynu conxou 2013-2019 gap xaMa maxpy hoxh^xoh BunoaT, 6a raMp a3 maxpu Hc^apa Ba maxpu rynucTOH a^3oumu xa^MH MaxcynoTH caHoaTH 6a Ha3ap Mepacag.

HoBo6acTa 6a Koxumu xa^MH ucrexconu MaxcynoTH caHoaTH gap Hoxuau Macraox Ba maxpu rynucToH gap conu 2019 Huc6aT 6a conu 2018, cyptaTH MueHaconau a$3oum gap ohxo 6a 119,6 Ba 101% MyBo^H^aH 6apo6ap acT.

A3 Taxnunu ^agBanu 2 MatnyM Merapgag, kh cyptaTH a$3oumu MueHaconau HcTexconu caHoaTH gap gaBpau conxou 2013 -2019 gap Hoxuau Ahhh - 135%, Hoxuau E. Fa^ypoB - 132%, maxpu EycToH - 150%, maxpu Hcra^non - 138%, Hoxuau fflaxpucroH -134% - po TamKun Meguxag.

YMyMaH a3 pyu MatnyMoTH ^agBanu 2 ^aMg HaMygaH MyMKHH acT, kh gap xaMa maxpy hoxh^xoh BunoaTH Cyrg gap gaBpau conxou 2013 -2019 a$3oumu MyHTa3aMH xa^MH ucTexconu MaxcynoTH caHoaTH 6a Ha3ap Mepacag. X^aM3aMoH ^o6unu 3HKp acT, kh gap a$3oumH xa^MH ucrexconu MaxcynoTH caHoaTHH BunoaT caxMH Ha3appacu aK ^aTop maxpy Hoxuaxo Mymoxuga Kapga MemaBag.

flap caHoaTHKyHoHHH H^TucogueTH Muma^aBHH BunoaTH Cyrg caxMH maxpxou rynucTOH, naH^aKem-, Xy^aHg Ba Hoxuau E. Fa^ypoB xene Ha3appac Me6omag (pacMH 2).

35 30

о\ гч

25 20 l5 l0 5 0

Г- 1-7-1

00 v-0-

ГТ о ГК ^ ^ 2 ^

"t", ^ h U, i—i*** O®

V

V

о Л.Г

о

о*

s

Л'

> > > / с* о

□ 2013 D2019

Расми 2. Вазни циёсии шауру ноуияуои вилояти Сугд дар уацми маусулоти

саноатии минтацавй

Аз руи диaгpaммaи дap pacми 2 овapдaшyдa aëн мeгapдaд, ки дap caноaти вилояти Сугд cax^ шихри Гyлиcтон бештир буди, он дap cоли 2019 зиëдa aз 29% мaxcyлоти caноaтии миитaк;aвиpо тишкил додaacт. Х^и^ии шихри Пии^икет" 17,6%, шихри Хучиид - 10,9% - ро тишкил мeкyнaд. Аз руи ин иишоидиxaидaxо мaълyм мeгapдaд, ки дap ин ce шихри вилоят зиëдa из 57,5% мaxcyлоти caноaтии минти^ивии вилояти Сугд истехгол кирди мeшaвaд. Бо^имоиди 15 шихру нохияхо дир мичмуь 42,5% мaxcyлоти caноaтии миитикивиро raTCxcara менимоянд.

Мувофи^и миълумоти pacмии Сappaëcaти игентии омори низди Президенти Чумхурии Точикистон дир вилояти Сугд, тохтори cоxaxои caноaти минти^и дир тули cолxои 2013-2019 тигйироти ниcбaтaн нaзappacpо из cap гузиронидинд. Агар дир cоли 2013 caroara коркирд -67% мaxcyлоти caноaтии минти^иро иcтexcол кирди бошид, шли 2019 ин нишоидихииди би 64% биробир шyдaacт. Иичунин xиccaи caroara истихрочи миъдин дир cоли 2013 26%-ро тишкил кирди бошид, дир cоли 2019 он би 29% биробир шyдaacт (pacми 2).

Иcтexcoли такcимoти rap^ 6apK, o6 ва газ 4%

67%

Дш^ 3epcoxaxo 3%

Cанoати иcтиxpoчи маъдан 26%

Coxтopи cox,ax^ cанoат даp ^ли 2013

Cанoати uopuapi

64%

Иcтexcoл

ва Cанoати так^от ^raxpo4 нepУи и маъдан 29%

Coxтopи cox,ax^ cанoат даp coли 2019

Расми 2. Сохтори соуауои саноати вилояти Сугд - 29 -

Чунин тагйироти сохтори дар сохаи саноати минтадави нишон медихад, ки дар соли 2019 нисбат ба соли 2013 сохаи истихрочи маъдан афзоиш ёфтааст.

Цадвали 3. Истеусоли маусулоти саноатии вилояти Сугд

Нишондихандахо Солхо 2019 нисбат

ба соли 2013

ва 2018, %.

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2013 2018

Конструксия ва маснуоти 10,1 13,9 22,7 21,3 25,0 4,4 3,6 36 82

васлшавандаи охану

бетонй, хаз. м3

Хишти бинокорй,

млн. дона хишти 26,8 34,1 38,0 38,8 39,9 43,2 57,8 216 134

шартй

Нахи пахта, хаз. 35,4 32,8 31,9 29,8 38,1 40,0 43,1 122 108

тонна

Матои тайёри 2 пахтагин, хазор м 1020 1009 660 416 638 4109 564 55 14

Шохивории тайёр, 71,9 1,6 2,4 - - 19,4 21,4 30 110

хазор м

^олинхо ва молхои - 2 долинй, млн. м 1,4 1,8 1,2 1,6 1,8 2,5 2,4 171 96

Гушт хаз. тонна 8,9 14,3 17,4 20,8 21,7 25,2 27,4 308 109

Нушокихои беспирт 5386 3798 4286 3825 3915 4969 6165 114 124

хаз. дал.

Омори солонаи вилояти Сугд. Агентии омори назди Президенти Цумуурии Тоцикистон, Хуцанд 2020 С. 497с.

Аз руи нишондихандахои чадвали 3 истехсоли маснуоти васлшавандаи охану бетонй соли 2019 нисбат ба соли 2013 36% - ро ташкил медихад, ки ру ба пастшавй нихода дар соли 2018 82% - ро ташкил намудааст. Нахи пахта ру ба афзоиш нихода, соли 2019 нисбат ба соли 2013 22% афзоиш ёфта, дар соли 2018 8% зиёд шудааст. Истехсоли гушт дар соли 2013 8,9 хазор тоннаро ташкил дода бошад, соли 2019 ба 27,4 хазор тонна расидааст, ки нисбат ба соли 2013 дариб 31 маротиба зиёд шудааст.

Дар асоси тахлилхои мазкур дайд намудан мумкин аст, ки имкониятхои афзоиши махсулоти саноатй дар вилоят хеле васеъ буда, истифодаи одилонаи он метавонад, на танхо хачми мачмуи махсулоти минтадавиро зиёд, балки ба сатхи шуглнокии ахолии аз чихати идтисодй фаъолро баланд кунад.

Бинобар гуфтахои боло дайд намудан мумкин аст, ки васеъшавии экстенсивии сохаи саноати минтадавии вилояти Сугд имкон дорад, ба саноатикунонии кишвар сахми назаррас гузорад. Ин гуфтахо бо он тасдид карда мешаванд, ки бо баробари васеъ шудани экстенсивии сохаи саноат хачми махсулоти ин соха афзоиш ёфта, сатхи шуглнокй баланд карда мешавад ва хамзамон ба густариши алодахои идтисодии байниминтадавй ва мустахкам намудани тадсимоти мехнати минтадавй оварда мерасонад.

Нишондихандахои тараддиёти сохаи саноати вилояти Сугд шаходат медихад, ки дар

ин сохаи хаётан мухим имкониятхои васеи саноатикунонии кишвар мавчуданд. Истифодаи бевоситаи одилонаи имкониятхои мавчудбуда, афзоиши хачми махсулоти саноатй аз хисоби бардарорсозй ва таъмини истехсоли молхои нав дар корхонахои минтада, ки добилияти радобатнокии кофй доранд, имкон медихад, ки вазни диёсии махсулоти саноатй дар мачмуи махсулоти минтадавй густариш дода шавад. Мавчудияти чунин имкониятхои идтисодй дар мамлакат ва минтадахои он борхо дар баромадхои Президенти мамлакат Эмомалй Рахмон дайд шуда буд. Хдмасола дар паёмхои худ Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон афзалияти васеъшавии истехсолоти саноатиро дар чодаи баланд бардоштани сатхи шугли ахолй дайд мекунанд.

Бинобар хамин интихоб ва инкишофи корхонахои мавчуда метавонад ба сифати "мухаррик" баромад кунад, ки тамоми чумхуриро аз бухрони тулонй рахо дода, рушди идтисодии устуворро таъмин намояд. Таъмини тараддиёти бахши саноатй дар асоси принсипхои саноатикунонии босуръати кишвар, хамчун асоси ба даст овардани рушди идтисодии самаранок ва устувор, инкишофи хама шаклхои сохибкориро дар сохаи саноат дар назар дорад. Айнан инкишоф ва васеъшавии хама шаклхои сохибкорй метавонад заминаи мусоидро барои таъмини чойхои кории мувофид ва таъмини бозори дохилй бо молхои истехсолоти ватанро фарохам оварад. Дар ин чода инкишофи сохибкории хурд ва миёна надши махсусро дорад. Ахамияти инкишофи сохибкории хурду миёна бо он асос меёбад, ки онхо метавонанд ба тараддиёти саноат такони мусбат бахшида, дисми муайяни захирахои мехнатиро ба худ чалб намоянд. Аз тачрибаи мамлакатхои тараддикарда маълум аст, ки махз хавасмандгардонии инкишофи сохибкории хурду миёна ба аксарияти онхо имконияти таъмини рушди идтисодии устуворро дар давраи гузариши тараддиёти идтисодй фарохам овардааст.

Омилхои асосие, ки ба тараддиёти устувори корхонахои саноатй мусоидат менамоянд, пеш аз хама, муайян намудани хадафхои пешрафти корхона, тагйирёбии мухити экологй, натичахои пешрафти илму техника, тамоюли чахонишавй ба хисоб мераванд.

Пайнавишт:

1. www.president.tj Паёми Асосгузори сулуу ваудати милли - Пешвои миллат, Президенти Цумуурии Тоцикистон, муутарам Эмомали Раумон ба Мацлиси Олии Цумуурии Тоцикистон, шаури Душанбе, 26.12.2018.

2. www.president.tj Вохурии Асосгузори сулуу ваудати милли - Пешвои миллат, Президенти кишвар Эмомали Раумон бо саноатчиён ва соуибкорон. 14.10.2019.

3. http:// www.stat.tj Омори солонаи вилояти Сугд. Хуцанд, Агентии омори назди Президенти Цумуурии Тоцикистон, 2020. - 497с.

4. Боровик А.С. Концептуальные основы модернизации региональной экономики. // Региональная экономика -М., 2010 - № 25. - С. 46-49.

5. Ищенко М.М. Региональное управление неоднородными социально-экономическими системами субъектов РФ. : автореф...дис. ...д-ра экон. наук: 08.00.05. -М., 2012. - 39 с.

6. Киселева Н.Н. Адаптивное управление социально-экономическим развитием сельских территорий регионов Северо-Кавказкого федерального округа - М.: Изд-во Российской академии естествознания, 2013. - 534 с.

7. Корчагина Ю.А. Региональная экономика и финансы: учебное пособие для студентов экономических специальностей. - Воронеж: ЦИРЭ, 2010. - 260 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

8. Национальная стратегия развития Республики Таджикистан на период до 2030 г. -Душанбе, 2016. - 355 с.

9. Неверов А.Н. Развитие теории постиндустриальной экономики на современном этапе: дис... канд.экон.наук. - Саратов, 2005. - 180 с.

10. Ускова Т.В. Управление устойчивым развитем региона. //Вологда: ИСЭРТРАН, 2009. - 355с.

Reference Literature:

1. www.president. tj The Message of the Founder of Peace and National Unity, Leader of the Nation, Tajikistan Republic President, Reverend Emomali Rakhmon to Majlisi Oli (Supreme Council) of Tajikistan Republic from 26.12.2018. - Dushanbe: Djumhuriyat" (Republic). - 26.12.2018

2. www.president.tj The Meeting of Industrial Votaries and Entrepreneurs with the Founder of Peace and National Unity, Leader of the Nation, Tajikistan Republic President, Reverend Emomali Rakhmon which Took Place on 14.10.2019. "Djumhuriyat". - p.1.

3. http:// www.stat.tj Statistical Annual of Sughd Viloyat. Agency on Statistics under the Auspices of Tajikistan Republic President. - 2020. - p.497.

4. Borovik A.S. Conceptual Grounds of Modernization of the Regional Economy. // Regional Economy - M., 2010 - No. 25. - pp. 46-49.

5. Ishchenko M.M. Regional Management with Heterogeneous Socio-Economic Systems of RF Subjects. Synopsis of Doctoral dissertation in economics: 08.00.05. -M., 2012. - 39pp.

6. Kiselyova N.N. Adaptive Management with Socio-Economic Development of Rural Territories Included into the Regions of Northern-Caucasian Federal Circuit. - M.: Publishing-House of Russian Academy of Natural Sciences. 2013. - p. 534.

7. Korchagina Yu.A. Regional Economics and Finance: manual for the students of economics specialties, Voronezh: Central Institute of Regional Economy, 2010. - 260 pp.

8. National Strategy of Tajikistan Republic Development for the Period up to 2030. -Dushnabe, 2016. - 355 pp.

9. Neverov A.N. The Development of Postindustrial Economy Theory at Contemporary Stage. Candidate dissertation in economics. - Saratov, 2005. - p. 180.

10. Uskova T.V. Management with Sustainable Development of the Region // Vologda: RAS ISERT, 2009. - 355 pp.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.