Научная статья на тему 'ТЎЙ МАРОСИМ ҚЎШИҚЛАРИ (НИКОҲ ТЎЙ МАРОСИМИ ҚЎШИҚЛАРИ ТАҲЛИЛИ)'

ТЎЙ МАРОСИМ ҚЎШИҚЛАРИ (НИКОҲ ТЎЙ МАРОСИМИ ҚЎШИҚЛАРИ ТАҲЛИЛИ) Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
969
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тўй маросими / қўшиқ / ёр-ёр / келин салом / тўй муборак / ал муборак / никоҳ тўй / замонавий ёр-ёрлар / юз очди / келин чақирди. / wedding ceremony / song / yor-yor / greeting of the bride / blessed wedding / al-mubarak / wedding / modern yor-yor / open face / the bride is called.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — X. Mamaziyaev

Азалдан тўй маросимларида миллий куй қўшиқларимиз ижро этилиб, унга ўзига хос колорит бахш этган. Тўй маросим қўшиқлари бугунги кунда ҳам ўз мавқеини йўқотмаган бўлсада лекин баъзи қўшиқлар ўз ижро ўрни ва мазмунини ўзгартирган. Тўй маросимлари миллатимиз турмуш тарзида муҳим ўрин эгаллайди. Асрлар оша шаклланиб келган маросим, урф-одат ва анъаналаримиз, оҳанграбо куй-қўшиқларимиз халқимизнинг миллий рамзи бўлган. Бугунги кундаги тўй маросимларимизда оммавий маданиятнинг тобора авж олиб бориши эса миллий қадриятларимизнинг ўз ўрнини йўқотиб боришига олиб келиши мумкин. Мақолада шу кабилар хақда сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SONGS FOR THE WEDDING CEREMONY (ANALYSIS OF WEDDING RITUAL SONGS)

From time immemorial, our national songs have been performed at wedding ceremonies, giving them a unique flavor. Even today, wedding songs have not lost their status, but some songs have changed the place of performance and meaning. Wedding ceremonies occupy an important place in the life of our people. Our rituals, customs and traditions, our tunes and songs, which have been formed over the centuries, have become the national symbol of our people. The growing popular culture in our wedding ceremonies today may cause our national values to lose their place. The article talks about such things.

Текст научной работы на тему «ТЎЙ МАРОСИМ ҚЎШИҚЛАРИ (НИКОҲ ТЎЙ МАРОСИМИ ҚЎШИҚЛАРИ ТАҲЛИЛИ)»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ТУЙ МАРОСИМ ЦУШЩЛАРИ (НИКО^ ТУЙ МАРОСИМИ ЦУШЩЛАРИ ТА^ЛИЛИ) Мамазияев Хуршиджон Аъзамжон ^ли

ФарДУ Санъатшунослик факультети "Мусикий таълим ва маданият" кафедраси

укитувчиси, мусикашунос https://doi.org/10.5281/zenodo.7178247

Аннотация. Азалдан туй маросимларида миллий куй цушицларимиз ижро этилиб, унга узига хос колорит бахш этган. Туй маросим цушицлари бугунги кунда щм уз мавцеини йуцотмаган булсада лекин баъзи цушицлар уз ижро урни ва мазмунини узгартирган. Туй маросимлари миллатимиз турмуш тарзида мууим урин эгаллайди. Асрлар оша шаклланиб келган маросим, урф-одат ва анъаналаримиз, оуанграбо куй-цушицларимиз халцимизнинг миллий рамзи булган. Бугунги кундаги туй маросимларимизда оммавий маданиятнинг тобора авж олиб бориши эса миллий цадриятларимизнинг уз урнини йуцотиб боришига олиб келиши мумкин. Мацолада шу кабилар хацда суз юритилади.

Калит сузлар: туй маросими, цушиц, ёр-ёр, келин салом, туй муборак, ал муборак, никоу туй, замонавий ёр-ёрлар, юз очди, келин чацирди.

ПЕСНИ ДЛЯ СВАДЕБНОЙ ЦЕРЕМОНИИ (АНАЛИЗ СВАДЕБНЫХ ОБРЯДОВЫХ ПЕСЕН)

Аннотация. Испокон веков наши национальные песни исполнялись на свадебных церемониях, придавая им неповторимый колорит. Даже сегодня свадебные песни не утратили своего статуса, но некоторые песни изменили место исполнения и смысл. Свадебные церемонии занимают важное место в жизни нашего народа. Наши обряды, обычаи и традиции, наши напевы и песни, формировавшиеся веками, стали национальным символом нашего народа. Растущая массовая культура в наших свадебных церемониях сегодня может привести к тому, что наши национальные ценности утратят свое место. В статье говорится о таких вещах.

Ключевые слова: свадебный обряд, песня, йор-йор, приветствие невесты, благословенная свадьба, аль-мубарак, свадьба, современный йор-йор, открытый лик, невеста зовется.

SONGS FOR THE WEDDING CEREMONY (ANALYSIS OF WEDDING RITUAL SONGS)

Abstract. From time immemorial, our national songs have been performed at wedding ceremonies, giving them a unique flavor. Even today, wedding songs have not lost their status, but some songs have changed the place of performance and meaning. Wedding ceremonies occupy an important place in the life of our people. Our rituals, customs and traditions, our tunes and songs, which have been formed over the centuries, have become the national symbol of our people. The growing popular culture in our wedding ceremonies today may cause our national values to lose their place. The article talks about such things.

Keywords: wedding ceremony, song, yor-yor, greeting of the bride, blessed wedding, al-mubarak, wedding, modern yor-yor, open face, the bride is called.

КИРИШ

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Хар бир миллатнинг узига хос ва мос маросим, турли хил урф-одат ва анъаналари булгани каби, бизнинг миллатимизда хам бундай маросим ва анъаналари бисёрлиги билан ажралиб туради. Бу хасида олдинги булимларда гапириб утганмиз. Шу маросимлар ичида халкимиз хаётида катта ахамиятга эга туй маросимлари узининг сержило кушиклари билан бошка маросимлардан ажралиб туради. Ушбу ишимизда туй маросимларидан никох туйи маросим кушикларига тухталиб утишни жоиз топдик.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Туй ота-боболаримиздан колган бебахо маданий-маънавий кадрият булиб, у тириклик шукронаси, орзикиб кутилган эзгу тилаклар, шод-у хуррамликнинг рамзий ифодасидир. Хох мозийга назар ташлайлик, хох бугунги кунимиз назари билан эртанги кунимизни фикран тасаввур этайлик, туй маросимлари узининг шаклий ва мазмуний жихатлари билан барча даврларда хамоханглик касб этади. Аммо "туй" атамаси барча тарихий даврларда уз мохиятини бир хилда саклаб колди.

Маълумки, туй атамаси уз ичига жуда хам куплаб расм-русумлар, маросимлар ва кичик-кичик ирим-сиримлар мажмуасини камраб олади. Аслида, мазкур атама, профессор фольклоршунос Б.Саримсоковнинг курсатишича, "туймок", "ел-юртга зиёфат бермок", "дустлар дийдорига туймок" сингари маъноларни англатса х,ам, инсоннинг ёш-жинс даражасига караб утказиладиган анъанавий маросим булиб, тарихан бешик туйи, хатна (суннат) ва никох туйларидан ташкил топган.

Дунёдаги купгина халклар катори узбек маросимлари орасида никох туйлари турли анъанавий удумлар ва фольклор кушик намуналарига бойлиги билан алохида ажралиб туради. Шунинг учун хам "туй" сузини эшитган хар бир узбекнинг куз олдига, энг аввало, никох туйи келади. Бунинг бошка сабаблари хам бор. Никох туйи балогатга етган икки ёшнинг эл-юрт нигохи олдида, ота-она, кариндош-уруг, дусту-ёр розилиги билан бирлашишини ва шу оркали жамият хаётида давомийликни таъминлаш, насл колдириш максадида утказиладиган энг эзгу маросимдир. Чунки дунёга келган хар бир инсон оила куриш, хаётда уз изини колдиришни орзу килади, унга етишишга интилади. Оила деган мукаддас жамиятнинг енг кичик аъзоси хам бевосита мана шу маросим оркали вужудга келади ва кадимги аждодларимиз назарида конуний-хукукий жихатдан тан олинади. Никох туйлари жуда куп айтим ва кушиклар билан кечади. Унинг мохияти киз узатилиши, яъни кадирдон ота уйидан куёв хонадонига кузатилиш пайтида ижро этиладиган ёр-ёрларда ёркин очилади.

Ёр-ёр кушиклари асосан узбек никох туйи маросимининг "киз узатар" ва "келин туширар" жараёнида ижро этилади. Атокли олима М.Алавия кайд этганидек, "киз уйида бошланган ёр-ёр" куёвникида хам давом эттирилади. Аммо кизнинг уйида айтилган "ёр-ёр" нинг мазмуни хайрлашиш рухида, кизларнинг такдири шундайлиги, ота-она уйидан кетишнинг огирлиги, борган жойида тиниб-тинчиши кабилар ота уйида айтиладиган "ёр-ёр" нинг мазмунини ташкил этади". Бу фикрлардан куриниб турибтики ёр-ёрлар келин уйидан чиккандан то куёвнинг уйига боргунга кадар кузатув вазифасини бажариб, унда келиннинг яхши фазилатларини мактаб, панд-насихатлар килиб борилган. Масалан: Йиглама киз, йиглама, Туй сеники, ёр-ёр Остонаси тиллодан Уй сеники ёр-ёр.

Куёв хам уз уйидан келинникига келгунга кадар хам ёр-ёрлар ижро этилган ва мазмуни жихатдан куёвни улуглаб, унинг яхши фазилатларини мактаб куйланган.

Ёр-ёрлар нафакат никох туйида балки хатна (суннат), мучал туйлари ва киз базмларида ижро этилган. Лекин бевосита никох туйи билан боглик. Чунки уша вазиятга боглик холда ижро этилади. Шу билан бир каторда, "ёр-ёр" кушикларининг туй маросимларидаги ижроси хар бир худудда узига хос эканлиги билан хам ажралиб туради. Масалан, Бухоро ва Самарканд вохаларида "ёр-ёр" кушиклари бошка вилоятлардан шеваси, ижро услуби, характери ва баъзида икки тилда (узбек-тожик) ижро этилиши, шунингдек, эркаклар томонидан хам ижро этилиши билан фаркланиб туради.

Хоразм вилоятида эса, анъанага кура, никох туйининг "киз узатар" удуми чогида бу воханинг узига хос кадимий фольклор ижрочиларидан бири -халфалар томонидан "ёр-ёр" айтилган. Илгарилари уша куни йигит тарафдан келинни олиб келиш учун махсус безатилган улов - "арава" юборилган. Янгалар келинни дугоналари билан биргаликда ана шу аравага миндириб, куёвнинг уйи томон йул олишган. Уларга хамрохлик килган халфалар бевосита уша жараёнга, бир мавзуга боглик булган холда келиннинг барча фазилатларини очиб беришга интилиб кушик ижро этишган.

Мамлакатимизнинг айрим худудларида келин булиб узатилаётган кизни олиб кетиш учун куёв билан бирга кизнинг хонадонига ташриф буюрган куёв журалар хам "ёр-ёр" айтадилар. Масалан, Фаргона вилоятининг Ёзёвон шахарчасида киз узатаётган хонадон ахли алохида битта уйни куёв ва унинг журалари учун ажратиб, турли ноз-неъматлар ва пишириклар билан дастурхонни безатиб куйишган. Куёв журалар "ёр-ёр" айтиб келишади ва улар кирадиган уйнинг остонаси олдига янги матодан пояндоз тушалган булиб, куёв ана шу пояндозга кадам куйиши биланок куёв журалар шух кийкирик ва кулги билан пояндозни талашиб-тортишиб олишган. Бу удумнинг маъноси албатда яхши ниятда куёв жураларнинг хам мана шундай кунларга етказиш маъносида булса керак.

Ушбу ишимиз учун Х,адияхон Х,амдамова ижросидан ёзиб олинган "ёр-ёр" кушигини тахлил килиш учун олдик. Бу "ёр-ёр" узига хос тарзда, лирик характерда ижро этилган булиб, товушкатори халк ладларидан бири b дорий ладига тугри келади. Диапазони эса H - а1 гача булган ораликни камраб олади. Унинг товушкатори куйидагича:

^ушик давомида равон харакатли булиб, ушбу харакат асосан пастлама йуналган оханглардан иборат. 7-тактдаги кварта ва квинтали фаол сакрашлар, ортга равон харакатлар билан тулдирилган. "Ёр-ёр" оханги пастлама 1 та ярим ва 2 та бутун тондан иборат. Ушбу оханг кушикнинг асосий куй тезиси сифатида келади.

Ушбу тахлили келтирилаётган "Ёр-ёр" намунаси куплетли а б с б шаклда булиб, а - асосий "ёр-ёр" оханги, б - накорот тарзида доим кайтарилувчи, с - эса кичик авж вазифасини бажаради.

Асосий оханг куйидагича.

А)

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Б)

C) _

Кушик улчови 3/4 тарзида булиб, равон харакатда.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Бугунги кунда хам "ёр-ёр" кушиклари туй маросимларида ижро этилмокда. Лекин олдинги "ёр-ёр" лардан фаркли уларок ижро услуби, матни ва кисман характери узгарган. Авваллари айрим худудларда чолгу журлигисиз ижро этилган булса, айни дамда бир неча чолгу журлигида ижро этилмокда ва бунинг натижасида унинг характери, куй ривожи узгаришга олиб келди. Одатда "ёр-ёр" лар мазмуни жихатидан келинни кузатиш вазифасида, унга панд насихат килиб айтилган ва уша вазиятнинг узида ижро этилган. Хозирги кунда баъзи худудларда "ёр-ёр" лар уз урнида ижро этилгани йук. Ёр-ёрларнинг аввалги ва хозирги вактдаги тафовутларини куйидаги жадвалда куришимиз мумкин.

№ Функцияси^-.. Олдинги "ёр-ёр" лар Хозирги "ёр-ёр" лар

1 Мавзу Келиннинг уйидан бошлаб куёв хонадонигача Куёв хонадонида туй базми пайитида

2 Вазифаси Кузатиш, панд-насихат ва мактовлар Вазифаси йук. Чолгу варианти.

3 Ижро услуби Келиннинг дугоналари ва аёллар гурух тарзида Аёл ва эркак хонандалар томонидан. Якка замонавий хонандалар

4 Ижро воситаси Якка, доира журлигида Замонавий чолгу ансамбллари журлигида

5 Характери Гамгин, лирик, куйчанг Характери сакланган кисман ритмик узгаришлар билан

6 Куй Анъанавий, куйчан ёки речитатив кушиксимон Анъанавийлик сакланган

7 Шакли Куплет Куплет накорати билан

8 Локаллик Фаргона водийси ва бошка худудларда

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Бугунги кун туй маросимларида ижро этилаётган ёр-ёрларлар тарихий тури билан деярли бир хилдир. Асосий фарк ижро услуби ва усулида кузга ташланади. М.Вахобова ижро этган ёр-ёр намунаси ана шундай анъанавий куринишда булсада ижро урни, ижрочилар таркиби билан фаркланади. Бу ерда хам пастловчи интонацион харакатлар ифодасида намоён булувчи мунгли оханг кушикнинг салобатини акс эттирган. Ушбу пастлама харакатли тузилма нафакат утмиш ва бугунги ёр-ёрлари учун, балки узбек анъанавий фольклор кушикчилик санъати учун универсал тезисдир. Ёр-ёр кушигининг сузлари аввалгиларидан фарк килмаган холда панд насихатлар ва яхши фазилатлари куйланади.

Никох туйи маросимида анъанавий тарзда ижро этиб келинадиган кушиклардан яна бири "Келин салом"дир. Бу кушик келин куёвнинг уйига келганидан сунг туй куни ёки туйнинг эртасига айтилади. Келин саломлар келиннинг куёв хонадонидаги оила аъзолари, кариндош-уруглари, куни- кушниларига хурмат бажо келтириш ва келинни улар билан таништириш максадида утказилади. Маълумки, таништириш саломдан бошланади. Шу боис, сузга чечан булган келиннинг дугоналари ёки янгалари келиннинг ёнида туриб ёки култиклаб олганча анъанага кура, оллох таолодан тортиб пайгамбаримиз, азиз авлиёларга салом беришдан бошланади. Кейинчалик булгуси кайнота билан кайнонасига ва бошка кариндошларига, куёв тарафнинг уруг-аймогига, куни-кушнисига, туйда хизмат килганларга салом берадилар.

Салом айтувчи хар-бир шахсга салом йуллаганда келин эгилиб салом беради. Баъзи "келин саломлар" хазил характерида булиб, салом йулланаётган кишининг у ёки бу одати, хусусияти енгил кулги билан хажвий тарзда ижро этилади. Масалан:

Одам килиб яратган, Булбул килиб сайратган, Бу оламни яратган, Аввал худога салом. Эрта турган, кеч ётган, ^ую кузини сотган, Салом, салом, яна салом,

^айнотасига салом. Тогдан иргай кестирган, Алпдек угил устирган, Салом, салом, яна салом, ^айнонасига салом.

Саломни кабул килгани келган шахс узи билан совга тарикасида ёш келин-куёвларга керак буладиган маиший буюмлар хадия килишган ва бунга нисбатан келин томон румолча беришган.

Х,ар бир худудда "келин салом" кушиклари узига хос тарзда ижро этилган. Масалан, Фаргона водийсида "келин салом" кушиклари "келин туширар" маросимида уч холатда: келин-куёв олов атрофида айланганидан сунг (хозирда бу жараён баъзи худудларда истеъмолдан чиккан), келин янги хонадон остонаси олдига борганида ва туй базми бошланиши олдида, шунингдек, "юз очди", "келин эшикка чикти", "келин чакирди" маросимларида айтилган.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Хар бир салом айтувчига юклатиладиган мушкул вазифалардан бири бу салом йулланаётган шахснинг феъл-атвори ва юриш-туришига караб тасвирлаб бериш масъулияти куйилган. "Келин салом" жанрига мансуб халк кушикларида турли киёфалар таъриф-тасниф этилиб, уларнинг ташки куриниши, ички дунёси, хатти-харакатлари таъриф жараёнида ёритилади. Ана шундай кушиклардан бири Х,адия Баратовадан ёзиб олинган "келин салом" кушигидир.

Ушбу кушик узига хос тарзда улугворлик бахш этувчи доира садолари остида жаранглайди ва ижрочи кушигини бошлайди. ^ушик 2/4 улчовида, икки тактли усул кириш билан бошланади.

^ушикнинг диапазони квинта доирасида, пастки эолий пентахордида булиб, с1 дан - g1 гача булган ораликни камраб олади. Лади эса с-эолий.

"Келин салом" нинг шакли халк кушикчилигига хос булган куплет шаклида, банд-накорот куринишида берилган. Унинг охднг жумлалари а-а1, накорот кисмида эса б,с,д,с1 ни ташкил этади.

yor-yor e-shit vo-lmg ku-yov to'-га

^ушикнинг асосий оханги икки тактдан иборат булиб, терция оралигида жойлашган. Ушбу охднг II боскич ре товушидан бошлаб секунда юкорига харакатланади ва асосий таянч боскич до нотасига равон, пунктир ритм билан кайтади ва шу оханг такрорланаверади. Бунинг асосида накорот тузилган булиб, бандга нисбатан анча юксалган, ритмик кочиримлар билан диапазони кенгайган. Асосий диапазон квинта булганлиги учун ривожланиш квинта оралигигача кенгаяди ва ладнинг таянч товуши до нотасига кайтади. ^ушикнинг бандлари ким келаётганини, унинг хусусиятини таърифласа, накорот эса кимга салом бераётганлигини курсатиб беради. ^ушик бандининг оханги маълум даражада "ёр-ёр" охангига якин.

Бугунги кунда хам "келин салом" кушиклари никох туйи маросими куни ёки унинг эртасига "юз очди", "келин эшикка чикти" маросимида ижро этилмокда. Уларнинг

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

мазмуни, шеъри, оханги, ижро урни сакланиб колинган булиб, замонга хос тарзда профессионал чолгулар журлигида ижро этилмокда.

"Келин салом" айтувчиларнинг ижро этиш салохияти олдинги даврларга Караганда анчайин юксалган. Бу уз урнида кушикка янгича кутаринки кайфият багишламокда. Авваллари "ёр-ёр", "келин салом" маросимларини келиннинг дугоналари ёки янгалари ижро этган булса, бугунги кунда бу маросимлар учун туй килаётган хонадон вакиллари профессионал кушикчи ва чолгучилардан ташкил топган санъаткорларни таклиф этишмокда. Лекин, бундай холатлар юртимизнинг шахарларида ривожланган булиб аста секинлик билан бошка худудларга хам таркалмокда.

Замонавий талкиндаги келин саломлар турли худудларда хар хил услуб ва куринишларда, узгача буёклар билан ижро этилади. Фаргона водийсининг Ёзёвон туманида фаолият олиб бораётган Маргуба Вахобова хам замонавий келин салом ижрочиларидан биридир. Унинг ижросидан нотага олинган келин салом кушииги юкорида биз тахлилини келтирган ижродан бирмунча фаркланади. Буни шакилнинг кенгайиши, усулнинг ривожланганлиги хамда профессионал ижро услубида куришимиз мумкин. ^ушикнинг усули уйноки характерда, ижро жараёнида кушикка кайфият ва улугворлик бахш этади. Улчови 4/4 куринишида. Ушбу келин саломда хам лад ва оханг жихатлари анъанавий тарзда. ^ушик асосий 4 тактли кириш билан бошланади. Кириш кисмининг шакли шеърий текст билан боглик холда тузилган булиб, а а б а1 жумлаларини шакллантирган. Бу жумлалар келин саломнинг оханги асосида ижро этилади.

ruh - sat be - ring а - ziz - lar ke - lin sa - lo - min bosh-lay - lik.

Асосий куплетли шаклдаги такрорланиб турувчи кисм жумлалари аввалги куринишларидан шакл жихатидан кенгайгани билан характерланади. Ушбу кенгайиш замонавий кушкчилик услубига хос хусусиятлардан булиб, асар таркибидага жумлаларнинг варированланган куринишларида узини намоён килади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

МУ^ОКАМА

Туй маросимлари таркибида келин салом ва ёр-ёрлар каби мавкега эга булган "Туй муборак", "Ал муборак", "Туйингиз муборак булсин" каби туй "кутлов" кушиклари алохида ахамият касб этади. Бу кушиклар никох туйлари базм кечаларида турли худудларда хар хил уринларада ижро этилган. У хам маросимнинг бошка кушиклари сингари маълум бир удум билан чамбарчас боглик холда ижро этилади. Тарихан шакилланишида унга туй маросимларида туй эгаларини, ва туйга келган мехмонларни кутлаш вазифаси юклатилган. Бугунги кунда хам кутлов кушиклари мавжуд булиб, улар хам деярли асл урнида ва уз вазифасида ижро этилади. Бирок унинг суз матнлари, ижро усули, мусикий талкини замонавий мусикий тараккиёт ютуклари воситасида бутунлай узгариб кетган дейишимиз мумкин. Магнит ленталарга ёзиб колдирилган фольклор услубидаги кутлов кушикларини дастлабки куринишларини урганар эканмиз, унинг речитативсимон оханглари, бирмунча содда тузилмалар ва декломацион усулда ижро этилувчи турлари билан бирга анчайин ривожланган куринишларини хам учратдик. Улар узлариниг сержило оханглари, табрик ва кутлов сузлар воситасида кувноклик бахш этилган жумлалари билан тингловчилар кайфиятини кутариб, маросим катнашчиларига кувонч багишлайди.

ХшИ кеЫн^г

Andante q =72

As-s; 8 -Ion ev уш-g l m h -mon me •l-ri-bon hush kel-din-gi/ 9 V 9 a-yin jo-nim-n -so -

У J М J ru bar-ki - jo l-l lush kel -din-gi/. — Sar - vi qad - lar hub - la - yi к "i+i xon

d J

hush kel - dm-gi/ о - shi -gm - giz bir - lu bo'l - g'ay si/ om - on hush kel din - giz

"Туйлар муборак" кушигининг куйидаги намунаси куйовга, туйхонада хозир булган мехмонларнинг барчаларига атаб ижро этилган. Асосий журсоз сифатида аёллар фольклор кушикчилига хос "чилдирма" ишлатилган. Мавзу, шеърий матн ва ижро урни кувноклик, хурсандлик, табрик маъноларида булсада, юкорида келтириб утганимиз ёр-ёр оханги воситасида куй мунгли кайфиятда янграйди.

mm II 5 >f tc »-I5-T5 V muborak ' > ■ tc »-1-й J.' m 'y-lar mu-b 0 -* < J' i1 jg^jj 'j rak bo'l-si -na 4—' ►-pif-> » »-

LU-g^T —r- d г —r_ Lr yl

4

i— »y-lanay —^^ ь kuyov to'ra ш —'i- qay-liq 1 nu-bo rak bo'l - sina

ii : * m,i ■Г 3 \ Ш-

Г Lf Г Lr Г LT г Lr

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Ушбу мавзуга бугунги кунгача хаваскор ижодкордан тортиб, профессионал ижрочи ва бастакор, хонандаларгача тез-тез мурожаат килишади. Халк орасида хозирда машхур ва ахамиятли булиб колаётган "Туйлар муборак" кушиги Т.Жалилов каламига мансуб булиб, бу кушикни дастлаб у "Тохир ва Зухра" операси ва мусикали драмасига киритган. Биринчи бор ушбу кушикни Журахон Султонов "Тохир ва Зухра" кинофильмида ижро этган. Ушбу кушикни мохирона ижро этгани учун Журахон Султонов ижоди деп блишади. Кейинчалик хофиз "Туйлар муборак" кушигини турли хил давраларда, туй хашамларда ижро этади ва бу халк кушигига айланиб кетган. ХУЛОСА

Бугунги кунда ушбу кушик никох туйи маросимида келин-куёвларни, туйга ташриф буюрган мехмонлар, ёру-дуст биродарларни кутлаш максадида туй кечаси ижро этилади. Шу уринда айтиш мумкинки хозирги кунда кутлов вазифасини бажарувчи замонавий эстрада кушиклари хам пайдо булмокда. Бунга мисол сифатида "Келибди" кушигини айтишимиз мумкин. Бу кушик хам "Туйлар муборак" сингари келин-куёв никох базми кечаси туй хонага ташриф буюрган пайтда ижро этилади. ^ушикнинг сузлари икки ёшни улуглаб, уларга таъриф бериб ижро этилади.

Ёр уйига клин пошша, Ибо билан келибди, Куёв тура юрагида, Сарпо билан келибди. Аста-аста кадам босар, Кутлуг булсин кадамлар, Гуё куёв Тохир булиб, Зухро билан келибди. Никох туйи маросимида ижро этилаётган хар бир кушик узининг улугворлиги ва заминида икки ёшга бахт-саодатилар тилаган холда уларнинг келажак хаётларига панд-насихатлар тилаб, бир-бирларни эъзозлаб, турмушида буладиган яхши-ёмон кунларини биргаликда ахил булиб енгиб утишга дават этади. Бу кушикларда халкимизнинг маънавий бой тарихи, дунё караши, хаёт фалсафаси йугирилган булиб, уз тажрибаларидан келиб чикиб янги хаётга кадам куяётган ёш оилаларга узларининг кимматли угитлари жамланган. Зеро оила бу жамиятнинг кичик бир булаги булиб, оила хам жисмонан хам маънан етук шакилланса ватан равнаки учун фойдадан холи эмас.

REFERENCES

1. Абдуллаев Р.С. Обряд и музыка. Тошкент, 2006

2. Алавия М. Узбек халк маросим кушиклари. Тошкент, 1974

3. Баратов Ш. Узбек халк ёр-ёрларининг жанр хусусиятлари. Тошкент, 1998

4. Баслов В.Н Хатна-туй в Ферганиском кишлаке. Этнографическое обозрение Москва.,1996

5. С.Давлатов "Анъана ва маросим" Тошкент-2009 5-бет.

6. Исмонов О. Фаргона водийси, узбек туй маросим фолъклорида ёр-ёр жанрининг урни. Тошкент, 2006

7. Саримсоков Б. Маросим фольклори-узбек фольклори очерклари. Т., 1988

8. Жураев М. ^ошу кузи пликдай. Тошкент,2016

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

9. Кароматов Ф.М. Узбек халк мусика мероси ХХ аср. 1-2 том. Тошкент,1978

10. Kurbanova, B., Khurshid, M., & Tokhirjon, S. (2022, May). THE ROLE AND IMPORTANCE OF A SYSTEMATIC APPROACH TO TEACHING IN THE FINE ARTS. In Archive of Conferences (pp. 105-107).

11. Мамазияев, Х. А. У. (2022). МА^ОМ САНЪАТИДА МУСЩА ЧОЛЕУЛАРИНИНГ ТАДРИЖИ. Science and innovation, 1(C3), 7-14.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.