CC BY
27FTAXP 13.11.21
ТЭУЕЛС1З ЦАЗАЦСТАН СЭНД1К-ЦОЛДАНБАЛЫ ЭНЕРШДЕП ЗАМАНАУИ 1ЗДЕН1СТЕР
(ЗЕРГЕРЛ1К вНЕР НЕГ1З1НДЕ)
А.Т. Еспенова PhD докторант Т.^. ЖYргенов атындагы Казак ^лттык енер академиясы Алматы, Казакстан, email: aespenova@mail.ru
Коленер ^лгтык болмыс пен мэдениетп айкындаушы ерекше к^рал болып табылады. Казак сэндж-колданбалы енерiнiн тарихы бiрнеше гасырлар койнауында жатыр. Макалада коленердщ бiр саласы зергерлiк енердщ Казакстаннын каз1рп заманауи енерiндегi керша карастырылады. Зергерлiк енердiн даму багытын зергерлер шыгармашылы аркылы ашып керсетедг Мысалы: С.Баширов, А.М^кажанов, С.Рысбеков, М.Калилаев, Л.Шкляев, А.Кадырбаев сынды cуретшi, зергерлер шыгармашылыгын мысалга ала отырып енертанушылык талдаулар жYргiзедi. Сол аркылы автор ^лттьщ к^ндылыктарымыздын манызын айкындайды.
Туйт свздер: цолвнер, зергер, мэдениет, dacmYp, суретшг, шебер, трансформация
Н^рс^лтан Эбш^лы Назарбаев «¥лы даланын жетi кыры» макаласында <^здщ жерiмiз материалдык мэдениеттщ кептеген дуниелершщ пайда болган орны, бастау б^лагы десек, асыра айткандык емес. Казiргi когам емiрiнiн ажырамас белшегiне айналган кептеген б^йымдар кезшде бiздiн елкемiзде ойлап табылган. ¥лы даланы мекен еткен ежелгi адамдар талай техникалык жацалыктар ойлап тауып, б^рын-сонды колданылмаган жана к¥ралдар жасаган. Б^ларды адамзат баласы жер жYзiнiн эр тYкпiрiнде элi кYнге дешн пайдаланып келедi» [1] - деген болатын. ¥лы казак халкы ежелден езге халыктардан мэдениетiмен, енерiмен дараланып келедi. вн бойынан даланын ж^пар иici анкыган, сырлы ернегi сынгырга толы, керкем де керiктi халыктык енердiн жаркын элемi бiздiн кез алдымызга казак халкынын материалдык жэне рухани емiрiнiн ерекшелiктерiн алып келедь Казак - ежелден эcемдiк пен керкемдшкп жанына жакын тугкан халык. Сонын бiр гана белiгi зергерлш енерде керiнic тапты. Зергерлiк енер казак сэндш-колданбалы енерiнiн бет-бейнеci десек те болады. Себебi, кездiн жауын алатын асыл тастар колданып ернектелген алтынмен апталган, кYмicпен капталган жэне баска да металдардан жасалган эшекей б^йымдар, кару-жарактар, т^рмыстык к¥ралдар мен зер салып орындалган ертокым, кебеже, сандык тагы да баска кетпеген коленер б^йымдарында колданылады.
Халыктын колданбалы енерi сол этностын езiндiк керкемдш шеберлiгiнiн нысаны болып табылады. Керкеменерде этникалык езгешелiктердiн езiндiк мэнi, бiрегейлiгi терен жэне жYЙелi тYрде бейнеленедь Казак дэcтYрлi колданбалы енерiнде толыскан бейнелi эсер, жаркын жэне мерекелш магыналы емiрмен сипатталатын зергерлiк енер - аса манызды орын алады. Адам бейнеciне эстетикалык керiк беретш эшекейлер онын иеciн бэле-жаладан сактау, коргау жэне ынталандыру, жаксылык шакыру сиякты игiлiктi ic аткарган. Сонымен катар, зергерлiк б^йымдардын cалт-дэcтYрмен, эдет-г^рыптармен, кэделiк жоралгылармен байланысы эрi олардын кажеттiлiгi - сол б^йымдардын ерекше танбалык мазм^нымен аныкталады.
Казакстандык когамда этникалык cана-cезiмдi езектендiру, еткен тарихка кызыгушылыктын артуына алып келдi, барлык мэдени м^ранын эcерiн тYciнуге септтн тигiздi жэне нэтижеciнде кэciби зергерлш енерде езiндiк танба калды, керкем шыгарманын мазм^ны ашылып, езiн-езi этникалык танудын жолдары керcетiлдi.
Казактын зергерлш енерiнiн философиялык жэне эстетикалык ^станымдарын мирас ете отырып кэciби зергерлер дэcтYрлi элементтердi казiргi замангы керкем кершютермен YЙлеciмдiлiкпен жYзеге асырады жэне болмыстагы езгеше cэндiк мiндеттердiн бейнес жана ыргакпен керiндi. Зергердiн ж^мыстары езiндiк колтанбамен ерекшеленiп, к¥рылымдык к¥рылысымен жэне ою-ернектермен, танба-белгiлiк мазм^ннын тYрлi кырларымен айшыктала тYCтi.
Казiргi замангы зергерлер керкемдш жана нысандарга ^мтыла отырып, эр-тYрлi материалдардан, икемдiлiктiн тYрлi тэciлдерiмен езiндiк колтанбаны танытты жэне шыгармалардын нег^рлым кенiнен таралуына кызмет жасады. Б^л кYнделiктi колданыстагы б^йымдар, дербес камералык шыгармалар мен эйелдердщ эшекей б^йымдары болып табылады, олардын бейнелш сипаттамасынын кYрделiлiгi б^йымды жэне сэндш бiрынFай жYЙенi интерьерге арналган эшекейлер ретiнде пайдалануга да мYмкiндiк бередi.
Керкем бейнелш туындыларды эзiрлеу эсемдiлiгiмен гана емес, тацбалык белгшердщ терец магынасымен эсер калдырады, тацбалык бейнелер - кептеген шыгармашыльщ кершютердщ езiндiк колтацбасы. Казiргi замангы зергерлердщ ж^мысы - б^йымды магыналы^ мэнмен толыктыру, оны тарихпен, археологиямен, табигатпен, аспанмен байланысын керсетедi, бiр сезбен айтканда, барлык дYниетанымдык сипатымен ерекшеленедi.
Бiркатар ж^мыстарда батыс Казакстанныц бiрынFай жYЙе ^райтын т^тас бейнелiк «геометриялык» стилiне айтарлыктай жакындау байкалады. Авторлар сол аймащ^ы шеберлердщ ¥жымдык саналы ойларынан куат алып, кейде кейбiр тYпн¥Cкалардыц этнографиялык езге кешiрмесiн жасайды, сол аркылы зергерлштщ батысказакстандык халык мектебшщ кэшби талаптар децгешн аныктайды.
Осы туралы енертанушы, тарих Fылымдарыныц докторы Ш.Ж. Тохтабаева «Казiргi кейбiр зергерлер ежелп сактардыц, F¥ндардыц, т¥жырымдамалык кезкарастарын сактай отырып, казактыц зергерлiк енерiнде жаркын, жацаша баFыт калыптастыруFа кYш салуда, ол керерменнщ ассоциативтi ойлау мYмкiндiгiн шарыктата отырып, сезiмдiк т¥рFыдан сол дэуiрдiц мэдени ортасына енуге тырысады. Негiзiнен кэсiби зергерлер техникалык шеберлтн керсете отырып, керкем-бейнелiк эсер калдыруFа кецш беледi. Б^л ретте, олардыц казактыц зергерлiгiмен шектелмеген шы^армашылык сершш жалпы элемдiк заманауи стильдiк Yрдiстер кептYрлiлiгiне бой ¥рады: барокко, классицизм, рококо, ампир, романтизм, модерн, кубизм, абстракционизм, арт-деко, футуризм, хай-тек, фьюжн жэне таFыда баска сан тYрлi стильдiк баFыттарды колдануFа тырысады» [2; 225] - деп жазFан болатын.
Жалпы алFанда, м^ндай бYкiл элемдiк ^станым авторларFа Казакстанныц тарихи мэдениетшщ кезецдерш жэне элемдiк керкеменер баFыттарын баFдар етуге мYмкiндiк бередi, б^л -керкем шытармашылыктыц эдеттен тыс ерюцщгш негiздей тYседi. «Халык енерiн интерпретациялау мен кайта жасау, халык енершщ стилистикалык желiлерiн немесе жекелеген кейбiр элементтерiн, суретшiлер ез ойларын юке асыру, авторлык стилiн калыптастыру Yшiн, творчестволык жолмен кайта карап пайдаланды. МYндай баFыт Иван Брякин, Бэтима Зэуiрбекова, Ирина Ярема, Марат Нартов, Сержан Баширов, Алтынбек Комаров, 0мiрзак пен Сейфулла Рыстан, Решат пен Ирина Кожахметовтардыц шы^армашылыктарынан байкалады» [3; 12] - деген пЫрлерде айтылып келедi. Суретшiлер ¥лттык енердi кайта жа^ыртуда дэстYрлi енердщ тYпн¥Cкасын непз етедi десек болады.
Казахстан тэуелшздтн алFаннан кейiн елiмiздiц енерлi жастары шы^армашылык iзденiс Yстiнде болды. Эр баFытта ез iзденiстерiн жYргезген жас суретшшер шыFармашылында ¥лттык рухани к¥ндылыщтар керiнiс тауып отырды. Казак коFамында ¥лттык сана-сезiмнiц калыптасуы дэстYP сабактастыгеы мен мэдени м¥раFа деген кызыгеушылыкты арттырып, колданбалы енер сырына Yцiлуге ыкпал еттi. Б¥л ¥лт ретшде езiн-езi тану жолына жетелейтiн керкем Yлгiлер к¥PУFа баFыт-баFдарды айкындап бердi. Казiргi коленер шеберлерi жаркын енер туындыларыныц езiндiк жацаша бейнесш беруге талпына отырып, ез ж¥мысында сэндiк жэне колданбалы енердiц сан алуан тэсiлдерiн ¥тымды пайдалану, тYрлi материалдар мен тэсiлдердi YЙлесiмдiлiкпен ¥штастыру нэтижесiнде кецiнен колданылатын тамаша туындылар жасайды. Олардыц катарында тYрлi эшекей б¥йымдар, интерьер элементтерi бар. Тэуелаз елдiц жастары жастык жалынымен алаулап, кай салада болсын кYш - жтер танытып, енерлерiн керсетiп келедь Солардыц iшiнде зергерлiк енерде тек кана бiздiц елiмiзде Fана емес, енердi CYЮшiлердiц элемдiк ортасында С.Баширов, А.М¥кажанов, С.Рысбеков, М.Калилаев, Л.Шкляев, А.Кадырбаев сынды зергерлердiц есiмдерi кецiнен танымал. внертанушы Р.И. КарFабекова «М.Калилаев, Л.Шкляев, А.Кадырбаев, С.Баширов, С.Рысбеков ездершщ туындыларыныц кепшшгш тэуелсiздiк жылдарында орындады. Эрине, зергерлш енердегi композициялык эдiстерiнiц сипаты казiргi заманFы идеяларFа сэйкес катты езгердi. Эсiресе этникалык такырыптарFа арналFан символдык нысандарды колдануда табиFат такырыбында, м¥нда белсендi тYPде зооморфтык, еамдак элементтерiн «жаратылыс» нысандарыныц каFидаттарында тYсiндiрiледi» [4; 225] - деп жазFан болатын. Аттары аталFан зергерлер шы^армашылында жиi ¥шырасатын ¥лттык ою-ернек пен символдык белгшер болып табылады.
Елiмiз тэуелсiздiгiн алFан кезенде дэстYрлi енерiмiзде кайта жанданып, осы кYнге дешн ез жалFасын тауып келедi. ОFан суретшi, зергер Серiк Рысбековтыц кеп кырлы шыFармашылыFын да мысалFа ала аламыз. Кэсiби зергер, кескiндеме жэне керкем эмальдау салаларында езiндiк колдацбасы бар суретшiлердiц бiрi. «Серiк Рысбеков Yшiн дэстYрлi сарындарды кайта ойлау тYсiнiгi - формалды тэжiрибе жасау Yшiн себеп-салдар болып табылады. Ежелп пластикалык бейнелер мен символдар - шецбер, свастика, юрес, шиыршык, соляр формалары, сызыктык элементтер, оныц композицияларында трансформацияланFан, езiндiк шартты белгiлердi к¥райды, эрi кескiндеме тiлiне, зергерлiк енерге, эмальды ж¥мыстарFа да еркiн аударылатын» - деп жазFан болатын [5; 180]. Айтып
т^ргандай С.Рысбеков ж^мыстарындагы бейнелер, тYCтiк шешiм композициялык т^ргыда шешiлiп Yйлесiмдiлiкпен к¥ралган.
С.Рысбеков «Алка» (кYмiс, перуза), «Шаман алкасы» (кYмiс) ж^мыстарында бейнеленген шацырак бейнесi, шексiздiк белгiлерi, децгелек иiрiмдер казак халкыныц наным-сенiмдерiн айшыктап керсетедь «Шаман алкасы» аты атап т^ргандай шамандыктыц белгiлерiн доцгелек форма, эрлi-берлi жYргiзiлген сызыктар, бiр-бiрiне байланып, асылып, тагылып т^рган агаштар бейнесiнде кершю тапкан. Б^л алкалар дэстYрлi улгтык алка керiнiсiнен езгеше орындалган, десек те улгтык болмысымызды ашып керсететш езiндiк композиция желiсiнде к¥рылган, ^лттъщ мазм^ны бар дYние болып табылады.
Композициясы тYзу сызыкта шешiлген езге ж^мыстарында автор композициялык к^рылымныц жалпы пiшiнiне б^рын сонды белгiлi болган символдар мен адам образын колданды деген ойга жетелейдi. Мысалы, акык пен кэрiптас бекiген кондыргылар ттнен орналасып, б^йымга адам бетiнiн бейнесш бередi. С.Рысбеков композицияларына каталдык, жинакылык, ^^рылымныц геометриялыгы тэн, тастардыц кондыргылары жиiрек ете накты, д^рыс пiшiндер мен шептерге ие. Б^дан композицияныц бYкiл бетiнде толык тэртiп пен катац к¥рылымдылык эсерi калады. М^ндай эдiс Шыгыс Казакстанныц халыктык зергерлш енерiне тэн болып келедi. Б^л жагдайда суретшi енер желiлерiн колданбайды, керiсiнше шыгыс енерiндегi казактардыц халыктык колданбалы енерiне тэн композиция к¥ру эдiсiнiн кагидасыныц езiн пайдаланады. Эрине, шебердiн кене пiшiндер интерпретацияныц ^¡рп жYЙесiнде орындалган б^йымдарыда бар.
Суретшi М.Калилаев езiнiн композицияларында Казахстан бейнелеу енершщ дэстYрлi керiнiстерiн, тарихи сюжеттерш керсетедi. Археологиялык казбалар ашылган кезде сактар мен андроновтар кезенiнiн мэдениет ХХ гасырдыц 70 жылдарыныц басындагы керкеменер мэдениетiнiн CYЙiктi желiсiне айналады. М.Калилаев этникалык багыттыц дэстYрiнде еткеннщ керкемдiк м^раларыныц желiлерiн пайдалана отырып ж^мыс жасайды. Осыган карамастан шебердщ композициялары заман талабына сай, ейткеш тарих казiргi керкеменер кенiстiгiне табиги тYPде YЙлесiп кететiн шыгу нYктесi, такырып ретiнде гана колданылады. Композициялардыц аты затына сай, мысалы, «0мiр», «Мэцгшк» алкаларыныц композициясында суретшi металл шшшше символикалык элементтердi сезiнiп, Yлкен YЙлесiммен енгiзедi.
«ДэстYрлi емiр салты коршаган орта болмысымен адамды бiрлiкте карастырып, оны езiндiк зандылыктарына багындырган. Халыктыц еткенi мен болашагын байланыстырып т^ратын дYниетанымдык тYсiнiк, т^рмыстык салт-жора, ырым мен рэмiздiк белгiлердiн езiндiк келбетi кенiстiкте кайталанып отыратын уакыт ыргагына сэйкес аныкталган» [6; 88]. Символикалык коспалар б^йымды казiргi керiнiстердi ыгыстыра алмайтыны айкын, керiсiнше, ол орындалу рухы мен б^рынгы керкемдш тэжiрибеге карым-катынасыныц сипатымен бYгiнгi заманга лайык. Композиция белiктерiнiн катарынды кездейсоктык, ебедейсiздiк, жартылай асыл тастан жасалган кондыргы тYрiндегi езге материалдардыц «табигилыгы» тугастай зергерлiк б^йым пiшiнiнiн эстетикалык сипатын к¥райды.
КР Суретшiлер одагыныц жэне Дизайнерлер одагыныц мYшесi Аман М^кажанов 1953 жылы Семей каласында дYниеге келген болатын, суретшi Алматы Мемлекеттiк театр-керкаемсурет институтыныц сэндiк-колданбалы енер факультетш керкем метал мамандыгы бойынша тэмамдады. Тарих пен салт-дэстYPдi терец мецгерген шебер шыгармашылыгындагы ою-ернек, тацба, тYCтiк тYзiлiм болмасын бiр-бiрiмен YЙлесiм тауып, эр дYние ез орнында бейнеленетiнiн керемiз. Автор казак енершщ дэстурлерше CYЙене отырып, жаца пластикалык формаларды жасауда жемiстi ецбек етш келедi. Ж^мыстарында езiндiк авторлык колтацбасы айкын керiнiс тапкан. Автордыц шыгармашылыгында кездесетiн шецбер, шиыршык, тшб^рыш, ирек тэрiздi формаларга ерекше кенiл белуге болады. М^кажанов жазыктыктык шешiммен жасалган келемдi формаларды шеберлiкпен YЙлестiрiп, фактурага Yлкен кенiл аударатынын байкаймыз. ТYрлi материалдан бiрiккен туындылардыц барлыгы бiрiмен-бiрi жарасымды орналасады. вз ойын жYзеге асыру Yшiн автор, туындыларына мэнерлшк пен тугастык беру Yшiн тYрлi-тYCтi эмальды, алтын жалатпаны, терiнi, агаш пен CYЙектi жэне тастарды пайдаланады.
Оныц ж^мыстары ою-ернектi жэне дерекшз интерпретациялы гана емес, кепшiлiгi жануарлар мен к¥стардыц тотемдiк белгiлерiн бойына сiнiрген желiлiк композицияга к¥рылган. Адам алакандай элемнiн кейiпкерiне айналуы да сирек оига емес, бiрак басты кейiпкерi емес, тугас к¥былыстыц бiр белшегi ретiнде кездеседi. Кей жерлервде жартас гравюраларыныц желiлерiмен Yндеседi, ал кYPделi ернектерiндегi сызыктарыныц карапайымдылыгы ж^мыстарына мэн-магына, дархандык берiп, сапасын жогарылатады.
«Суретшшщ коллекциясында эйелдердщ ете эдемi жасалган эшекей б^йымдары кеп. Автор оларды ж^ка ойылган CYЙек пен tyctî эмальды пайдаланып, жартылай асыл тастармен кемкередь вз ж^мыстарына тYЙiршiктеу, шштерлеп ернектеу сиякты ежелгi техникаларды жэне дэстYрлi кене эдю-тэсiлдердi колданады.
М^кажановтыц туындылары заманга сай, бiрак сонымен катар астарында терец дYниетанымдык к¥рамдас белiгi бар архаикалык бейнелер де орын тапкан. Авторга керерменге езшше к¥пия мэндi ашуга мYмкiндiк бере отырып, кеп кырлы символдар мен белгшердщ конструктивтi формасыныц кYрделiлiгiн YЙлестiрудiц де сэтi тYCкен. Суретшшщ шыгармашылыгы -зергерлiк енердщ, мYсiн мен колданбалы енердщ синтеза [7; 199].
Ал зооморфтык такырыптар Л.Шкляев, А.Кыдырбаев, П.Трибунский шыгармашылыгында кездеседi. Олар кепшшгшщ мысын басатын екi н^скада ^сынылган: этникалык сипатта, ягни, символдык - белгiлiк багытта, б^л к^рп заман енершщ дэстYрiнде интерпретацияланган зоо желшер мен фауна желiлерi. Археологиялык олжалар тек керкеменер мэдениетi тарихыныц жетiстiгi гана болып калмай, сонымен катар, казiргi заман енерiне белсецщ тYрде енген кездегi элемдiк енердщ соцгы тенденцияларыныц дамуына сэйкес тарихи к¥ндылыктардыц тугас кешiрмесi болады.
¥лт езшщ ^лттык белгiсiн мэдени есу децгешмен, ^лттык санасымен, тарихи жолымен саралай алады. Казак халкыныц да езвдш мэдениетi, ^лттык салт-дэстYрi, тарихы мен тiлi, халкыныц тагдырына ^ксап канша килы заманды да басынан кешiп, «мыц елiп, мыц т1ршсе» де, емiршендiгiн жойган емес. Халык шеберлерi сэндiк кYмiс б^йымдарды жасауда кептеген зергерлш тэсiлдердi колдана бщдь Соныц iшiнде ец кеп колданылган эдiс-тэсiлдер: отка кыздырып согу, калыпка к¥Ю кептеу, тыныкелеу, каралау, темiр бетiне кYмiс шабу, сiркелеу, бедерлеу, бiздеу, кYмiстеу, алтындау, дэнекерлеу, оймалау, асыл тастармен кездер орнату жэне баска да тYрлi эдiс тэсiлдердi мецгердi. Казак зергерлiк енерiне езге ^лттардыц да эсерi тидi. Оныц мысалы Кавказ елiнiц эсерiнен енген «каралау» эдюь «КYмiс бетiне карала жYргiзудi казак зергерлерi ертеден бшген. Эсiресе, Казакстанныц батыс, солтYCтiк, солтYCтiк-шыFыс жэне орталык ецiрлерiнде каралау тэсшне кеп мэн берген. КYмiс б^йым бетiн каралауды «карабаFдар», «кара алтын» кейде «карала кавказ» жYргiзу деп атайтын болFан. Б^лай деудiц мэш, эрине, кавказ зергерлерiнiц эсерiне байланысты болса керек. Жазба деректерге караFанда, Батыс Казакстан ецiрiне Кавказ зергерлершщ енерi Х1Х Fасырдыц бiрiншi жартысында келе бастаFанFа ^ксайды. Б^ан косымша казак этнографы Э.А. Масановтыц зерттеулерi бойынша, кYмiс бетiне карала журпзу енерi Орта Азия зергерлерiне XIII-XVI Fасырдан берi белгiлi екен. Автор содан берi зергерлiктiц б^л тэсш казак даласына Х1Х FасырFа дешн беймэлiм болып келуi шындыкка YЙлеспейтiндiгiн ескере келiп, каралау тэсiлiн зергерлердщ кавказдыктар эсерiнен, яFни Х1Х Fасырдан элдекайда б^рын бiлгендiгiн дэлелдейдi. Оныц Yстiне казак зергерлерiнiц айтуынша, олар караны ездерi жасапты. Оныц к¥рамы - кYмiс, мыс, корFасын жэне ^юрттен т^ратын керiнедi. Б^л к¥рамдардыц арасалмаFы эртYрлi болады. Мэселен, ^мю пен мыс бiр-бiр есе болса, корFасын мелшерi кYмiстiц жартысына тец болады, кYкiрт металдардыц балкуына байланысты кез мелшермен косылады» [8; 247]. Б^л аркылы зергерлiк енерде автордыц ж^мысыныц такырыптык мацыздылыFымен катар жасалу жолы, эдiс-тэсiлi де Yлкен орын аткаратынын айта аламыз. Бiр туындыныц эсембiк керiнiсiмен катар оныц жасалу эдю де мацызды рел аткарады. Сол аркылы шаFарманы баFалауFа, шебердщ жасау техникасыныц кYрделiлiгiц децгейiн айкындай аламыз.
Корытындылай келгенде казак халкыныц ^лттык коленерiнде Yлкен тарих жатканы баршамызFа мэлiм. Казак ^лттык коленершщ баска елдерден айырмашылыFы езiндiк мэдениет мен талFамында, керкемдiк ерекшелiктерi мен терец философиялык мэн маFынасында жатыр. БYгiн бiз суретшiнiц жаца аукымды идеяларды жандандырып, екпiндi ецбектерiн жаетастырып келе жатканын керемiз. Эр автордыц енерi езiне барлык ерекшелiк пен бiр-бiрiнде кайталанбас тендессiз керiнiстерiн жинаFан. Суретшiлердiц енерi езiнiц жYрек жарды шынайылыFымен, жоFары шеберлiгiмен жэне бэршен б^рын, шебердiц жан дYниесiнiц н^рлы сэулесi барша енер зерттеушiлерiн кызыктыратыны сезсiз.
Суретшiлердiц эр жылдары жасаетан суреттемелерi олардыц жоFары кэсiби шеберлтн, оныц керегендiгi мен кызыFушылыFыныц кец аукымын керсетедi. Кепнесе шеберлердiц емiрi мен шыFармашылыктарыныц ара жiгi болмайды, себебi, жемiстi ецбек емiр CYPУ кепiлi. АйналамыздаFы заттар элемi, адамдар мен табиFат бэрi суретшi Yшiн жоFары децгейлi к¥былыс, олар бiздiц кезкуанышымыз бен зерделеуiмiз Yшiн жаратылFан болмыстыц барлык элементтерiнiц YЙлесiмдiлiгi мен бiрлiгiнiц элемдiк зандылыFы солар аркылы мецгершедь ¥лттык енердi ^лыктау - казiргi замананауи енер иелерiнiц колында. ¥лттык болмысымыз бен ерекшелiктерiмiздiц иш ацкыFан туындылар ескелец ^рпактыц кез алдында дамып, жандануы, заман талабына сай езгеруi дэстYрлi
енерiмiздi сактауга, тарихи сананы калыптастыруга Yлкен cептiгiн тигiзедi. Б^л салада зергерлш енердiн дамып жетiлуi, зергерлердiн заманауи кезкараста ж^мыстар жасауы куантады. Себеб^ казак KOленерiндегi ^лттык сарыны езге елдерден мэдениетiмiздi ерекшелеп, ^лттык к¥ндылыктарымды дэрiптеп келедi. Елiмiздiн ертенi жастар десек, мэдениетiмiз бен енерiмiздiн ертещ ^лттык KOленерiмiз деп cенiмдi тYрде айта аламыз.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1. https://24.kz/kz/zha-aly-tar/basty-zha-aly-tar/item/275746-elbasy-ma-alasy
2. Зергерлж енер элемг Мир ювелирного искусства. The world of jewelry. - Алматы: Казакпарат, 2017. -456 б.
3. Шокпар^лы Д. Казактын коленерг Альбом. Алматы: «внер» 2005-176б.
4. История казахского искусства. Том 3: Искусство Казахстана нового и новейшего времени. - Алматы: Арда+7, 2013. -864 с., илл.
5. Мастера изобразительного искусства Казахстана. 4-выпуск / Ергалиева Р.А., Труспекова Х.Х., Шарипова Д.С., и др. - Алматы: ИД Жибек жолы, 2009. -200 с., илл.
6. Тэуелаздш идеясы жэне керкем мэдениет. 3- клал. Алматы: «Signet Print» 2010, 271 бет.
7. Казахский традиционный орнамент в современном изобразительном искусстве Казахстана - Алматы: ИЛИ МОН РК, 2017. -280 с., вкл. 16 с.
8. Классические исследования: Многотомник. - Алматы: 2013. Т. 22: Искусствознание Казахстана. -404 с.
СОВРЕМЕННЫЕ ПОИСКИ В ДЕКОРАТИВНО-ПРИКЛАДНОМ ИСКУССТВЕ НЕЗАВИСИМОГО КАЗАХСТАНА (НА ОСНОВЕ ЮВЕЛИРНОГО ИСКУССТВА)
А. Т. Еспенова PhD докторант
Казахская национальная академия искусств имени Т.К. Жургенова Алматы, Казахстан, email: aespenova@mail.ru
Ремесло - это уникальный инструмент, который определяет национальную самобытность и культуру. История казахского декоративно-прикладного искусства уходит в глубь веков. В статье рассматривается отражение в современном искусстве Казахстана ювелирного искусства как одной из отраслей прикладного искусства. Направление развития ювелирного дела раскрывается благодаря творчеству ювелиров. Искусствоведческий анализ проводится на примере творчества художников, ювелиров Баширова С., Мукажанова А., Рысбекова С., Калилаева М., Шкляевой Л., Кадырбаева А. Таким образом, автор определяет значение национальных ценностей.
Ключевые слова: ремесло, ювелир, культура, традиция, художник, мастер, трансформация
CONTEMPORARY RESEARCH IN THE ARTS AND CRAFTS OF INDEPENDENT KAZAKHSTAN
(BASED ON JEWELLERY ART)
A.T. Yespenova PhD doctoral student T.K. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts Almaty, Kazakhstan, email: aespenova@mail.ru
Craft is a unique tool that defines national identity and culture. The history of the Kazakh arts and crafts goes back centuries. The article considers the reflection in the modern art of Kazakhstan of jewelry art as one of the branches of applied art. The direction of the development of jewelry is revealed thanks to the work of jewelers. For example: an art history analysis is conducted on the example of the work of artists, jewelers S. Bashirov, A. Mukazhanov, S. Rysbekov, M. Kalilaev, L. Shklyaev, A.Kadyrbaev. Thus, the author determines the significance of national values.
Key words: craft, jeweler, culture, tradition, artist, master, transformation
PegaKunara 31.03.2019 Ka6bmgaHgbi.
