CC BY
19
KMYA PROBLEMLORi № 3 2016
329
UOT 547.47
TETRATSiKLODODESiL-3-BENZOAT EFiRiNiN SiNTEZi M.K.Mammadov, V.S.Yusifli, C.H.ismayilova, LR.Safarova, X.Q.Qurbanova
AMEA-nin akad.Y.Msmmsdsliyev adina Neft-Kimya Proseslsri institutu Az 1025 Baki, Xocali prospekti, 30; e-mail: markazmamedov@mail.ru
Msqalsds nano-TiO2 (20-22nm) katalizatoru i§tiraki ils ditsiklopentadienls norbornenin qar§ihqli tssirindsn tetratsiklo[4.4.125.1710.016]dodes-3-en alinmi§ vs ona termiki üsulla benzoy tur§usu birls§dirilsrsk nsticsds 75.8% tetratsiklo[4.4.125.1710.016]dodesil-3 benzoat efiri sintez edilmi^dir. Birls^msnin xassslsri öyrsnilmiqurulu^u iss iQ vs NMR 1H, 13C üsullari ils tssdiq edilmi§dir. Sintez olunan tetratsiklobenzoat efiri Azsrbaycan Dövlst Tibb Universitetinin „Mikrobiologiya vs immunologiya" kafedrasinda sinaqdan kegirilmi^ vs akt tssdiq olunmu^dur. Sübut edilmi^dir ki, tetratsiklododesilbenzoat efiri 10 dsqiqs srzinds „kandida" vs „qizili stefilakok" göbslsklsrini mshv edir. Agar sözldr : benzoy tur^usu, ditsiklopentadien, tetratsiklododesil-3-benzoat efiri, benzilbenzoat
Malumdur ki, benzoy tur§usunun benzil spirti ila amala gatirdiyi benzilbenzoatdan tababatda mikrob aleyhina geni§ istifada edilir [1]. Bunu nazara alaraq biz benzoy tur§usunun politsiklik efirlarinin alinmasi sahasinda tadqiqatlar aparmi§iq. Bu maqsadla bitsiklik va tritsiklik olefinlara : norbornena, ditsiklopentadiena benzoy tur§usunu birla§dirarak müvafiq efirlar sintez edilmi§ va onlarin mikrobioloji xassalari tadqiq olunmu§dur [2.3].
Biz eyni zamanda tetratsiklo-[4.4.125.1710.016]dodesil-3 benzoat (TTDDB) efirini sintez etmi§ik. TTDDB efirini tetratsiklo[4.4.125.1710.016]-dodekan-3-olun benzoy tur§usu ila eflrla§masindan almi§iq [4].
Taqdim olunan maqalada biz i§in texnologiyasini sadala§dirmak ü9ün tetratsiklo[4.4.125.1710.016]des-3-ena [TTDD] benzoy tur§usunun (BT) termiki üsulla birla§dirilmasi reaksiyasini öyranmi§, naticada tetratsiklo[4.4.1]dodes-3-il-benzoat [TTDDB] efiri sintez etmi§ik :
ilkin birla§ma tetratsiklo[4.4.125.1710.016] -des-3-en ditsiklopentadienin (DTPD) norbornenla (NB) kondensla§masindan sintez edilmi§dir. Reaksiyada nano-TiO2 (20-22 nm) katalizatorundan istifada edilmi§ va naticada 92.8% TTDD alinmi§dir [5].
TTDD-a BT-un birla§dirilmasi reaksiyasini katalizatorsuz, termiki üsulla aparmi§iq. Reaksiyanin optimal §araitini tapmaq ü9ün ilkin birla§malarin
mol.nisbatlarini (1-1; 3), temperaturu (100-150 °C) va vaxtin (2-5 saat) TTDDB efirinin 9iximina tasiri öyranilmi§dir.
Aparilan tadqiqatlar naticasinda reaksiyanin optimal §araiti tapilmi§dir, o a§agida göstarilmi§dir :
temperatur - 120°C, ilkin maddalar: TTDD : BT nisbatlari 1:1 mol,vaxt 4 saat. Alinan naticalar §akil 1-da göstarilmi§dir :
%
90 -
ill
Çakil 1. TTDDB-in çiximina tasir edan amillar: temperatur (1), maddalarin (TTDD va BT-nun)
mol nisbatlari (2) va vaxtin (3) tasirlari.
§akil 1-dan göründüyü kimi TTDDB efirinin an yüksak çiximi açagidaki göstarilan amillarin tasiri naticasinda amala galmi§dir : temperatur - 120 °C ilkin maddalar : TTDD : BT nisbatlari 1:1 mol Vaxt - 4 saat
Reaksiyanin tapilmi§ bu optimal §araitinda TTDDB efirinin çiximi 75.8% olmuçdur, onun fiziki-kimyavi göstaricilari tayin edilmi§, onlar beladir :
qaynama temperaturu : 170-175 °C/lmm.c.süt
df - 1.0982 nf - 1-5232 Eterifikasiya yolu ila sintez olunmu§ TTDDB-in fiziki-kimyavi xassalari a§agidaki kimidir :
qaynama temperatutu : 174-175 °C/1 mm.c.siit.,¿£4° 1.0974, 1.5238
Alinmi§ har iki üsulla efirla§ma va TTDD-a BT-un birlaçma üsulu ila alinmi§ TTDDB efirini xromatoqrafik üsulla eyni oldugu tasdiq edilmi§dir.
Sintez edilmi§ benzoat efiri özlü §affaf zaif xarakterik iyli birla§madir.
Birla§manin ÍQ va NMR 1H va 13C spektrlari çakilmiç va quruluçu tasdiq edilmiçdir. ÍQ spektrda §akil.2a-da udulma zolaqlari müayyanla§dirilmi§dir: 141 sm-1 -CH halqadaki rabita, 1454, 1496 sm-1 - CH2 qrupunun deformasiya rabitasi, 602 sm-1 benzol halqasinda — HC = Œ— alaqasi, 1718 sm-1 C = O qrupunun rabitasi, 2973 sm-1 CH2 qrupunun valentlik raqsi, 3063 sm-1 benzol halqasindaki -C-C- qrupunun CH rabitasi.
Sintez edilmiç efirinin benzoat efirinin NMP 1H üsulu ila analizindan çakil 2b-da kimyavi sürü§malari müayyan edilmiçdir: 7.4 t, 8.3d benzol halqasindaki hidrogen rabitasi, 5.4 s, birlaçmanin ekzo-qurulu§unda hidrogen rabitasi, 3.7 t isa tetratsiklododesilobenzoatin endo-hidrogen rabitalarini tasdiq edir. 0.752.0 d va t-lar molekulda dodesil halqalarinda olan hidrogen alaqalarini göstarir.
Sintez olunan tetratsiklobenzoat efiri Azarbaycan Dövlat Tibb Universitetinin „Mikrobiologiya va immunologiya" kafedrasinda sinaqdan keçirilmiç va akt tasdiq olunmuçdur. Sübut edilmiçdir ki, tetratsiklododesilbenzoat efiri 10 daqiqa arzinda „kandida" vd „qizili stefilakok" göbalaklarini mahv edir.
tetratsíklododesíl^-benzoat efírínín síntezí
ЭЭ1
b) / / / / 1/
Hs u 7 6 3 1 3 Ï ■il i UL Í fPM
Çakil 2. Tetratsiklododesilbenzoatin (a) ÍQ vэ NMR H1 (b) spektrteri.
T9CRÜBÍ
Sintez olunmuç tetratsiklik quruluçlu benzoat efirinin tamizlik daracasi xromato-qrafik üsulla tayin olunmuçdur. Bu maqsadla qaz-maye LXM-8MD xromatoqrafindan istifada olunmuçdur. Sorbent olaraq 10% kütlaya malik polietilenqlikol-suksinat tatbiq olunmuçdur.
Sintez olunmu§ tetratsiklik benzoat efirinin tamizlik daracasi 97.5-99.5 % taçkil edir. ÍQ-spektrlar Almaniyanin „Bruker" firmasinda ALPHA ÍQ "Furye" spektrometrinda çakilmiçdir.
Reaksiya efirlaçma üsulu ila Din-Stark qurgusunda aparilmiçdir. Tetratsiklododes-3-ena benzoy turçusunun birlaçdirilmasi reaksiyasi avtoklavda aparilmiçdir.
TTDD va onun asasinda sintez olunan TTDDB efirinin sintezini paslanmayan poladdan hazirlanmi§, agzi möhkam baglanmi§ ampulada aparmiçiq. Reaksiya müddati qurtardiqdan sonra alinan birlaçmani vakuum altinda qovmuç va maqsadli maddani sintez etmi§ik.
Tetratsiklododets-3-en ditsiklopentadienin norbornenla qarçiliqli tasiri reaksiyasindan alinmiçdir. Maqalada istifada olunan ilkin maddalarin fiziki-kimyavi xassalari açagida göstarilmi§dir. Onlar adabiyyatda göstarilan-lara uygun galir[6.7].
1.Tetratsiklododes-3-en Tqay- 95-96 °C/11, df 1.0045, nf 1.5181
2.Benzoy turçusu, Тэг - 122.5 °C, d1° 1.266, nf 1.5397
1. Преображенский Н.А., Э.И.Генин. Химия органических лекарственных веществ. Москва. 1953, 592с.
2.Mammadov M.K., Safarova Í.R., ismayilova C.H. Bitsiklo[2.2.1]hept-2-enin va onun asasinda bitsiklo[2.2.1]heptil-2-benzoat
efirinin sintezi. // Kimya problemlari. 2014, № 3, s. 233-239.
3.Mammadov M.K., Safarova i.R., ismayilova C.H.,Yusifli V.S. Tritsiklo- [5.2.1.026]des-3-en-8-ilbenzoat efirinin sintezi. // Kimya problemlari. 2015, № 3, s. 272-277.
4.Mammadov M.K., Safarova.i.R., ismayilova C.H., Karimova F.S., Salmanova £.Q. Politsikloalkilbenzoatlarin sintezi. //Azarbaycan Kimya Jurnali. 2014, № 2, s.104-108.
5. Мамедов М.К., Мамедова Х.М., Махмудова Э.Г., Кадырлы В.С. Синтез
тетрациклододецена и его метилза-мещенного производного. //Азерб.Хим. журнал. 2013, № 4, с. 96-100.
6. Мамедов М.К., Расулова Р.А., Велиева С.А. Синтез акрилатов на основе тетра-циклододецена и его метилпроизводного. //Журнал Прикладной Химии. 2012, том 85, вып.2, с.341-344.
7. Краткий справочник по химии. И.Т.Торновский, Ю.П.Назаренко, Е.Ф.Некряч. Киев: Наукова Думка. 1974.
REFERENCES
1.Preobrazhenskij N.A., Je.LGenin. Himija organicheskih lekarstvennyh veshhestv [Chemistry of organic medical substances]. Moscow. 1953, 592 P.
2. Mamedov M.K., Safarova I.R., Ismaylova Dj.G. Synthesis of Bicyclohept-2-ene based on Bicyclo-heptyl-2 Benzoate. Kimya problemlori - Chemical Problems. 2014, no. 3, pp. 233-239. (In Azerbaijan).
3.Mamedov M.K., Safarova I.R., Ismailova Dj.H., Yusifli V.S. Synthesis of Trycyclo[5.2.1.02,6]des-3-en-8-ILBENZOATE. Klmya problemlori - Chemical Problems. 2015, NO. 3, PP. 272-277. (In AZERBAIJAN).
4. Mamedov M.K., Safarova I.R., Ismayilova Dj.G., Kerimova F.S., Salmanova Dj.G. Synthesis of polycycloalkilbenzoates. AzorbaycanKimya Jurnali - Azerb.Chem.Journal. 2014, no.2, pp. 104-108.
5.Mamedov M.K., Mamedova H.M., Mahmudova Je.G., Kadyrly V.S. Synthesis of tetracyclodelosene and its methyl-substituted derivative. Azqrbaycan Kimya Jurnali - Azerb.Chem.Journal. 2013, no. 4, pp. 96-100.
6. Mamedov M.K., Rasulova R.A., Velieva S.A. . Synthesis of acrylates on the basis of tetracyclododesene and its methyl derivative. Zhurnal Prikladnoi Khimii -The Russian Journal Of Applied Chemistry. 2012, vol. 85, no.2, pp.341-344.
7. Kratkij spravochnik po himii [Quick reference on chemistry]. Kiev: Naukova Dumka. 1974.
synthesis of tetracyclodecyl-3 benzoate
M.K.Mammadov, V.S.Yusifli, J.H.Ismailova, I.R.Safarova, Kh.G.Gurbanova
Y.H.Mamedaliyev Institute of Petrochemical Processes of the NASA Khojali pr., 30, Baku AZ1025, Azerbaijan Republic; e-mail: markazmamedov@mail. ru
The reaction of norbornene and dicyclopentadiene interaction in the presence of nano-Ti02 (20-22 nm) catalyst and resultant production of tetracyclo [[4.4.125.1710.0L 6]dodesene, as well as thermal addition of the latter to benzoic acid with synthesis of tetracyclododecyl -3-benzoate with 75,8% yield have been analyzed. Physico-chemical properties of the compound examined and its structure identified by means of IR and NMR1H, 13C analysis methods. Note that synthesized tetracyclobenzoate tested in the Azerbaijan State Medical University, chair of "Microbiology and Immunology". It revealed that tetracyclobenzoate destroys fungi of "Candida " and "Golden staphylococcus" genus within 10 minutes.
Keywords: benzoic acid , dicyclopentadiene, tetracyclodecyl-3 benzoate
TETRATSiKLODODESiL-3-BENZOAT EFiRiNiN SiNTEZi
333
СИНТЕЗ ТЕТРАЦИКЛОДОДЕЦИЛ-З-БЕНЗОАТА М.К.Мамедов, В.СЮсифли, Дж.Г.Исмайлова, И.Р. Сафарова, Х.Г. Гурбанова
Институт нефтехимических процессов им акад.Ю Мамедалиева
Национальной АН Азербайджана AZ1025 Баку, пр.Ходжалы, 30; e-mail: markazmamedov@mail.ru
Изучена реакция взаимодействия норборнена и дициклопентадиена в присутствии катализатора uauo-TiO2 (20-22 нм) с получением тетрацикло[4.4.125.1710.016]додец-3-ена, а также термическое присоединение последней к бензойной кислоте с синтезом тетрациклододецил-3-бензоата с 75.8% выходом. Изучены физико-химические свойства, а структура доказана ИК- и ЯМР 1H, 13C методами анализа. Синтезированный тетрациклобензоат испытан в Азербайджанском Государственном Медицинском Университете на кафедре „Микробиология и иммунология" и подтвержден актом. Доказано, что тетрациклобензоат уничтожает грибы рода „Кандида" и „Золотистый стафилоккок" в течение 10минут:
Ключевые слова: бензойная кислота, дициклопентадиен, тетрациклододецил-3-бензоат.
Redaksiyaya daxil olub 28.05.2016.
