Научная статья на тему 'СУТДОР ВА ЖУНДОР ЭЧКИЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ'

СУТДОР ВА ЖУНДОР ЭЧКИЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Животноводство и молочное дело»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
судор ва жундор эчкиларни асраш ва озиқлантириш / лактация даври / сутдорлик / селекция белгилари / тирик вазн / маҳсулдорлик / пуштдорлик

Аннотация научной статьи по животноводству и молочному делу, автор научной работы — И.Я Эшматов, Ш.И.Эшматова

Сут ва жун йўналишидаги хориждан импорт қилинган соф зотли Европа давлатларининг Заанен, Альп, Тогенбург, Англо-нубий, Мурсия-гренада, Бинтал, Бур ва Камори, Камерун ҳамда Покистон давлатларининг “Гулоби” зотларидан урчитиш ва чатиштиришда самарали фойдаланиш ҳамда уларнинг наслдан-наслга ўтувчи ирсий белгиларини юзага чиқаришда асраш, озиқлантириш технолигияларидан фойдаланиш ҳамда эчки сути ишлаб чиқаришни орттириш хусусиятлари белгиланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СУТДОР ВА ЖУНДОР ЭЧКИЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УУК 636.39.034

СУТДОР ВА ЖУНДОР ЭЧКИЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

1И.Я Эшматов, 2Ш.И.Эшматова

1булим бошлиги, ЧПИТИ, 2докторант, Самарканд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар университети Тошкент филиали https://doi.org/10.5281/zenodo.13848491 Аннотация. Сут ва жун йуналишидаги хориждан импорт цилинган соф зотли Европа давлатларининг Заанен, Альп, Тогенбург, Англо-нубий, Мурсия-гренада, Бинтал, Бур ва Камори, Камерун уамда Покистон давлатларининг "Гулоби" зотларидан урчитиш ва чатиштиришда самарали фойдаланиш уамда уларнинг наслдан-наслга утувчи ирсий белгиларини юзага чицаришда асраш, озицлантириш технолигияларидан фойдаланиш уамда эчки сути ишлаб чицаришни орттириш хусусиятлари белгиланган.

Калит сузлар: судор ва жундор эчкиларни асраш ва озицлантириш, лактация даври, сутдорлик, селекция белгилари, тирик вазн, маусулдорлик, пуштдорлик

Аннотация. Эффективно использование в селекции и скрещивании импортированных чистопородных пород коз Заанен, Альп, Тогенбург, Англо-Нубия, Мурсия-Гренада, Бинталь, Бур и Камори, Камерун и Пакистан в селекции и скрещивании по молочно-шерстному направлению. Определены особенности консервирования, использования технологий кормления и увеличения производства козьего молока.

Ключевые слова: уход и кормление молочных и шерстных коз, период лактации, лактация, селекционные признаки, живая масса, продуктивность, плодовитость.

Abstract. It is effective to use imported purebred goat breeds Saanen, Alps, Togenburg, Anglo-Nubia, Murcia-Grenada, Bintal, Bur and Camori, Cameroon and Pakistan in selection and crossingfor milk and wool. The features of canning, the use of feeding technologies and increasing the production of goat milk are determined.

Keywords: care and feeding of dairy and wool goats, lactation period, lactation, selection traits, live weight, productivity, fertility.

Мавзунинг долзарблиги. Сутдор ва жундор эчкиларни хусусий ишбилармон тадбиркорлар томонидан сутдор эчкичиликда соф зотли Заанен, Альп, Тогенбург, Англо-нубий, Мурсия-гренада, Бинтал, Бур ва Камори, Камерун хамда Покистон давлатининг "Гулоби" зотларидан ишлаб чикаришда фойдаланиши хдмда жундор эчкилар сурувидаги юкори махсулдор улокларнинг авлодларини хужалик шароитида асраш, озиклантириш ва эчкиларни согиш технологияларидан ишлаб чикишда фойдаланиш долзарб вазифалардан хисобланади. Чорва озукасидан унумли фойдаланиш хазмланишни яхшилаш, махсулдорликни оширишда мухим ахамият касб етади. А.А.Нурматов, Б.Д.Аллашов, Ш.Жабборов, И.Рустамова, Ш.Турсуновлар (2020) таъкидлашларича корамоллларни Кореянинг ТМР технологияси билан бокиш озука самарадорлигини ошириш ва шу билан бирга махсулдорликни оширишга олиб келади. Б.Д.Аллашов, М.Х.Зулфикоров, Ф.Тореевлар томонидан (2020) озука базасини яхшилашда кашкарбедани бошокли экинлар билан турли хил меъёрларда аралаш холда етиштириш буйича илмий-тадкикот ишлари олиб борилди. Б.Д.Аллашов, А.Э.Янгибоев О.Р.Куччиевлар томонидан корамоллар сут махсулдорлигига озукабоп лавлагининг таъсири буйича тадкикотлар олиб борилган ва сут

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

махсулдорлигига ижобий таъсири аникланган. Б.Аллашов, С.Жамоловлар озукабоп экинларнинг иссикка ва сув танкислигига бардошли хорижий нав, намуналарини танлаш буйича тадкикотлар олиб боришган. И.Хафизов, БДахрамонов, С.Исамухаммедов., А.Хафизовнинг (2022) маълумотларига кура, озиклантириш омили кишлок хужалик хайвонларини махсулдорлиги оширишда мухим ахамиятга эга булади.

Тадкикотнинг максади: Узбекистон, ^озокистон, ^иргизистон Республикалари ишбилармон тадбиркорларини сут ва жун йуналишидаги эчкилар хамда улардан олинаётган махсулдорлик курсаткичлари билан якиндан таништириш, шунингдек чорвачдор орасида Халклар дустлигини мустатаъминлаш хисобланади.

Тадкикотнинг вазифаси. Сут йуналишидаги Европа давлатларидан импорт килинган сутдор эчкилар селекциясида заанен, алп ва тогенбург зотли эчкиларни хамда Россия давлатидан Олтой зотли импрот килинган эчкилар селекцияда жундор эчкичиликни урчитиш хдмда чатиштириш ишларидан олинган дурагай авлодлар сут ва жун махсулдорликларини илмий асосда бажарилаётган ишлар билан хамда махсулдорликни янада оширишда асраш, озиклантириш ва согиш технологияларини ишлаб чикаришда ёритиш хисобланади.

Тадкикот материаллари ва усуллари. Заанен, Альп, Тогенбург, Олтой, Ангор зотли эчкиларнинг Ангор ва Олтой зотлари жундор ангор зотлари хисобланади. Зоотехник усулларда согин эчкиларни ва жундор эчкиларни асраш, озукалар билан таъминлаш.

Эчкичиликда эришилган натижалар. Узбекистон, ^озогистон ва ^иргизистон Республикалари уртасида ишбилармон тадбиркорларнинг сутдор эчкичиликни ривожлантириш максадида Халкаро I-фестивал 2023 йилнинг 27-28-29 май кунлари Тошкент вилояти Бустонлик туманинида утказилди. Ушбу фестивал тадбирда Узбекистонга импорт килинган зотлар: Европа давлатларининг Заанен, Альп, Тогенбург, Англо-нубий, Мурсия-гренада, Бинтал, Бур ва Камори, Камерун хамда Покистон давлатининг "Гулоби" каби зотлар иштирок этди.

Халкаро фестивални утказишда Чорвачилик ва паррандачилик илмий- тадкикот институтининг рахбарлари А.А.Нурматов, Б.Д.Аллашов, шунингдек шу институтнинг "^уйчилик ва эчкичилик" булими бошлиги, кишлок хужалиги фанлари номзоди, катта илмий ходим И.Я.Эшматов, шунингдек "^ишлок хужалиги хайвонларини озиклантириш ва чорвачилик махсулотларини ишлаб чикариш" булими бошлиги к.х.ф.н. Б.Х.Жумадуллаев, "Паррандачилик ва куёнчилик" булими бошлиги Б,Х.Давронов ва ёш докторант А.А. Аскаровлар фаол иштирок этдилар.

Илмий тадкикот институтининг "^уйчилик ва эчкичилик" булими томонидан сутдор эчкичилик тармогида "Хориждан келтирилган заанен зотли сут йуналишидаги эчкиларнинг зот ичидаги янги тизимлари ва оилаларини яратиш" максадида илмий-тадкикотлар Андижон вилояти Олтинкул туманидаги "Бахт имкон ривож чорваси" фермер хужалигининг сут йуналишидаги заанен ва алп зотлари хам тадбирда иштирок этиб чемпионлик даражасини олдилар. Шунингдек, Сирдарё вилоятида "НЗМ"-кушма корхонасида урчитилиб купайтирилаётган тоггенбург ва алп зотли эчкилар хам экспертлари томонидан чемпионликни олдилар.

Сутдор эчкиликнинг селекция ишларига танланган уч бош наслдор таканинг курсаткичлари №-656808 наслли така онасининг сут махсулдорлиги V-лактацияда 1150 кг-ни ёки 300 кунда уртача 3,9 литрдан, 3,1 фоиздаги ёгдорликда ва пуштдорлиги юкори 5 марта тугишда 10 та улок туккан.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

№-837122 наслли така онасининг сут махсулдорлиги 4 лактацияда 905 кг, ёки 300 кунда уртача 3,01 литрдан, 3,1 фоиз ёгдорликдаги сут берган ва пуштдорлиги 4 марта тугишда 8 та улок туккан.

532903 наслли така онасининг сут махсулдорлиги IV- лактацияда 1050 кг-ни ёки 300 кунда уртача 3,5 литрдан, 3,2 фоиз ёгдорликдаги хамда пуштдорлиги 4 марта тугишда 8 та улок туккан эчкиларнинг авлодлари урганилди ва юкорида санаб утилган такаларнинг авлодларига Давлат патентини олиш буйича ишлар олиб борилмокда.

Шунингдек, Наманган вилоятининг Чуст туманидаги "Чуст дашт ок сув" фермер хужалигида "Ангор зотли эчкилар генофондини саклаш, жун махсулдорлиги юкори сурув ва линиялар яратиш" буйича илимий тадикикотлар олиб борилмокда хамда уларни патентлаштириш буйича . Давлат патент олиш буйича хужжатлари тайёрланмокда.

Туркия давлатидан импорт килинган Ангор зотли эчкиларни Узбекистоннинг иклим шароига мослашувчанлигини урганиш буйича хамда Россия Федерациясидан келтирилган тивит йуналишидаги Олтой зотли эчкиларда илмий тадкикотлар олиб борилмокда.

Эчкичилик тармогида жундор эчкичилик буйича ангор зотли эчкиларнинг жун ва тивит махсулдорлиги юкори хисобланган наслли таклардан урчитилаётган ангор ва тивит зотли така ва она эчкиларни танлаш ва уларнинг жун махсулдорлигини аниклаш, ёш улокларнинг тирик вазнини урганиш хамда жундорлик ва тивитдорлик белгиларини урганиш буйича илмий -тадкикотлар олиб борилди.

Ангор зотли генофонд №JF 77990 наслли таканинг тирик вазни 48,7 кг-ни ва №JF 77159 наслдор таканинг тирик вазни 50 кг-га тенг булди.

Шунингдек, ангор зотли она эчкилар икки гурухга ажратилди ва уларнинг тирик вазни I-гурух эчкиларида уртача 36,5 кг ва II-гурух эчкиларида 37,6 кг-ни ташкил этди.

Эчкиларнинг жундорлик хусусиятлари урганилганда наслли такаларда 5,3 ва 4,7 кг-ни, ёки жун киркими, жун микдори ва жунининг узунлиги буйича белгиланган зот андозасининг минимал талаб даражасига жавоб берди. Ушбу курсаткичлар буйича она эчкилар жун махсулдорлиги I-гурух она эчкиларида уртача 2,4 кг-ни ва II-гурух она эчкиларида 2,3 кг-ни ташкил этиб, бонитировка класслари буйича I класс талабларига мос келди. Эчкиларнинг жинси ва ёши буйича озиклантириш рационлари ишлаб чикишда яйловларнинг хосилдорлиги эътиборга олинди. Ёш улокларни усиш ва ривожланишида кунлик усиш уртача 100-110 г-ни ташкил этиб, абсолют усиш 3,1- 3,5 кг-ташкил этди.

Бугунги кунда жун йуналишидаги така ва она эчкиларда илмий тадкикотлар олиб борилиб, улар жунининг аволадларига таъсири доирасида синовдан утказилмокда.

Шунингдек, ёш олимларимиз гуштдор эчкичиликни ривожлантириш максадида Бухоро вилояти Шофикон тумани "Жилвон ривож" фермер хужалигида "Бурск" гушт йуналишидаги такалар ва унинг авлодларининг усиш ва ривожланишини урганиш буйича илмий-тадкикотлар йулга куйилган

Институтнинг "^уйчилик ва эчкичилик" булими докторантлари Х.Х.Норбоев., А.А.Акбаров хамда ЗДаршиевлар сут, гушт ва жун йущналишидаги эчкичиларда илмий -тадкикотлар йулга куйилганлиги диккатга сазовор илмийлойихалардан хисобланади.

Хулосалар. Урта Осиёда ишбилармон тадбиркорлари томонидан сутдор эчкичиликни ривожантиришга эътибор кучли хисобланади. Улар томонидан эчкичилик тармогини ривожлантириш айникса, Европа давлатларидан импорт килинган сутдор эчкилардан заанен, альп, тогенбург, англо-нубий, мурсия-гренада, бинтал, бур ва камори, камерун хамда Покистон давлатининг "гулоби" каби зотларни Урта Осиё табиий иклим

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

шароитига мослаштириш буича тадкикотларни давом эттириш, шунингдек, жундор эчкилардан ангор зотини софлигини таъминлаш ва насл сифат курсаткичларини саклаб колиш ва янги линиялардан фойдаланиб махаллий эчкиларнинг янги жундор зотларини яратиш мухим.

REFERENCES

1. Аллашов Б.Д, Жамолов C.F, Жураева Д.Р. Сувсизликка ва иссикка чидамли булган озукабоп экинларнинг хорижий нав ёки намуналарини танлаш. Ж. Science and innovation. Special Issue 8. 285-296 б.

2. Хафизов И.И., Кахрамонов Б., Исамухаммедов С., Хафизов А. Генетический потенциал карабаирской породы. Материалы конференции: Материалы международной конференции "Эффективные методы управления селекционно-племенным процессом в табунном коневодстве". Министерства науки и вышего образование Республик Казахстан, Торойгыров Университет "., Казахстан, Павлодар, 2022 г., С. 124-128

3. Эшматов И.Я., Эшматова Ш. И., Эчкиларнинг сермахсул гурухларини шакиллантириш.Т. Ж. "Зооветеринария" № 12, 2017, 28-29 б.

4. Эшматов И.Я.-Эчкичиликда зотларни такомиллаштириш Т. Ж. "Зооветеринария" № 4, 2017, 29-30 б.

5. Юсупов С. и др. - Козоводство: состояние и перспективы развития Т. Ж. "Зооветеринария" № 8, 2016, С. 30-32.

6. A.A.Nurmatov, B.D.Allashov, Sh.Sh.Jabborov, I.Rustamova, Sh.Tursunov. Feeding farm animals based on the new innovative total mixed ration (TMR) technology. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. 2020/12/1. 614 (1), 012161

7. B.Amanturdiev, B.Allashov, F.Toreev, N.Khudoyberdiev, U.Beknaev. Investigating stimulated ripening indicators of longbeak rattlebox (Crotalaria) planted in the coasts of the Aral Sea. E3S Web of Conferences, 2023, 421, 01001

8. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, F.Toreev. Effective agrotechnology for cultivation of forage crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2020. 614 (1), 012159

9. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, M.N.Sattarov. Primary seed production of fodder crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2020. 614 (1), 012160

10. B.D.Allashov, Yangiboyev A.E. Kuchchiyev O.R. Qora-ola zotli qoramollar sut mahsuldorligiga ozuqabop lavlagining ta'siri hamda elita urug'larini yetishtirishning jadal usuli. Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar universitetining 12-14 may 2022 yildagi "Qishloq xo'jaligida innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqarish va joriy etishning istiqboldagi vazifalari" mavzusidagi fnjuman materiallari to'plami.111-bet

11. BowenJ. Saanengoats. 1999, № 3, Р. 23. J.Dairy Zoat.

12. Campbell L.S. Status of the dairy goat industry. An ADGA perspective. Oklahome, 1992. Р. 1-9.

13. Haenlein G. F. W. Composition of goat milk and factors affecting it. Goat management University of Delaware. USA. 1997. P. 503-531.

14. M.I.Annaeva, F.N.Toreev, M.M.Yakubov, B.D.Allashov, N. Mavlonova. Agrotechnology of Melilotus albus cultivation in saline area. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 614 (1), 012170

15. Mowlen A. Goat farming London, Farming Press, 1992. Р. 22-30.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

16. Peaker. M. Distribution of milk in the goat mammary gland and its relationto the rate and control of milk secretion. J.Dairy Res. 1988 vol. 55, № 1-P. 41-48.

17. Serradila J.J. Genetik and selection of goats.Animal production course.Zaragoza-1989, P. 45.

18. Simons E. Composition of milk of native Greek goats in the region of Metsova. J. Small Ruminant Res. 1991 vol 4 № 1,P.47-60.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.