Научная статья на тему 'СУТДОР ЭЧКИЛАРНИ ПАРВАРИШЛАШ ВА ОЗИҚЛАНТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ'

СУТДОР ЭЧКИЛАРНИ ПАРВАРИШЛАШ ВА ОЗИҚЛАНТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Қиш / баҳор / ёз / куз / сутдор / эчки / бостирма / парваришлаш / озиқлантириш / иқлим / тана ҳарорати / абсолют ўсиши.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Куччиев Охунжон Раззоқович, Эшматова Шахноза Иброҳимовна

Мамлакатимизнинг турли ҳудудларида кескин ўзгарувчан иқлим шароитига мос сутдор эчкиларни парваришлаш, ўстириш ҳамда сутдор эчкиларнинг кимматли биологик маҳсулдорлик хусусиятларини сақлаб қолиш, улар бош сонларини кўпайтиришда асраш, парваришлаш, озиқлантириш ва соғиш технолгияларини қўллаш ҳақида фикрлар юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СУТДОР ЭЧКИЛАРНИ ПАРВАРИШЛАШ ВА ОЗИҚЛАНТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ»

СУТДОР ЭЧКИЛАРНИ ПАРВАРИШЛАШ ВА ОЗИЦЛАНТИРИШ

ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ 1Куччиев Охунжон Раззокович, 2Эшматова Шахноза Иброх,имовна

Самарканд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар

университети, к.х.ф.н., профессор 2Самарканд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар

университети докторанти https://doi.org/10.5281/zenodo.11205578

Аннотация. Мамлакатимизнинг турли %удудларида кескин узгарувчан ицлим шароитига мос сутдор эчкиларни парваришлаш, устириш %амда сутдор эчкиларнинг кимматли биологик ма%сулдорлик хусусиятларини сацлаб цолиш, улар бош сонларини купайтиришда асраш, парваришлаш, озицлантириш ва согиш технолгияларини цуллаш %ацида фикрлар юритилади.

Калит сузлар: К,иш, ба%ор, ёз, куз, сутдор, эчки, бостирма, парваришлаш, озицлантириш, ицлим, тана %арорати, абсолют усиши.

Аннотация. В статье приводятся данные о содержании и разведении молочных коз, адаптированных к быстро меняющимся климатическим условиям, а также сохранение ценных биологических показателей продуктивности молочных коз, увеличение поголовья, кормления и доения в различных условиях региона нашей страны.

Ключевые слова: Зима, весна, лето, осень, молочность, коза, пастбище, уход, кормление, климат, температура тела, абсолютный прирост.

Тадкикотнинг максади. Фаргона водийсида сутдор эчкиларни парваришлаш ва озиклантириш технологияларини яратиш.

Тадкикот вазифалари. Фагона водийси шароитида сутдор эчкичиликни ташкил этиш. Турли усимликлардан яъни силос, сенаждан тайёрланган озукалар билан озикланитири ва сутдор эчкиларни саклаб колиш чораларини белгилашдан иборат.

Мунтазам усиб бораётган ах,олини чорвачилик мах,сулотларига яъни эчки сутига булган талабларини дастурхон мул-кулчилигини таъминлаш ва тармокларни инновацион ривожлантириш, шунингдек урчитилаётган эчки зотларидан селекция ишларида самарали фойдаланиш мух,им ахдмият касб этади.

Дунёда ах,оли сони усиб бориши натижасида, уларнинг озик - овкат мах,сулотларига булган талаби ва кундалик эх,тиёжи х,ам ортиб бормокда. Инсонларни медицина меъёрига мувофик оксилга бой булган кишлок хужалик мах,сулотлари билан таъминлашда, бугунги кунда парх,ез таъом х,исобланган эчки сути ва гуштини ишлаб чикаришни йулга куйиш мух,им ахдмият касб этади.

Сутдор эчки зотларини бошка йуналишдаги эчки зотлари каби одатдаги усулларда асраш ва озиклантириш шароитларида парваришлаб булмайди. Х,озирги кунгача сут йуналишидаги эчкилардан мах,сулот ишлаб чикаришнинг илмий усуллари хдётга тулик ва мукаммал тадбик этилмаган. Сутдор эчкиларни илмий асосда асраш ва озиклантириш усулларини ишлаб чикиш хдмда ах,олини оксилга бой булган мах,сулотлар билан таъминлаш илм-фан олидида турган долзарб вазифалардан бири булиб колмокда.

Чорвачилик, жумладан сутдор эчкичиликни ривожлантириш ва мах,сулотларини куплаб етиштиришда, худудларда урчитилаётган мавжуд эчки зотларини такомиллаштириш хдмда уларнинг янги зотларини келтириб чикаришда селекция

ycy..apugaH, acpam Ba o3HK.aHTHpumga 3aMoHaBHH ycy..apgaH $oMga.aHHm x,aM Myx,HM oMH..apgaH x,Hco6.aHagu.

3aMOHaBHH TexHo.orua.ap acocuga энкн.apнн acpam Ba o3HK.aHTHpum ycy..apuHH Ky..am x,aMga Max,a..HH mapomra moc нннoвaцнoн TexHo.orua.apHH um.a6 hhkh6 Ky..am x,aM cyT MyHa.HmHgarH энкн.apнннг upcuM xy^a.HK $oMga.H 6e.ru.apHHH ro3ara HHKapumga acocuM oMH..apgaH x,Hco6.aHagu.

MKopugaranapgaH Ke.u6 hh;h6, x,o3upru KyHga cyTgop энкннн.нкнн maK..aHTupumga xopu^gaH Ke.THpu.aëTraH энкн 3oT.apuHH Max,a..HH mapomra Moc.amTupum x,aMga y.ap Hac.HHHypHHTu6 KynaHTHpum, Max,a..HH 3oT.ap 6u.aH HaTumTupuö cyT Max,cy.gop.urHHH omupumga H.MHH-TagKHKoT um.apuHH MyTTacu. o.u6 öopum Ba Max.cy.oT um.a6 HHKapum 6u.aH myFy..aHyBHH xy:®:a.HK.apga нннoвaцнoн TexHo.orua.apHH «opuM этнm, o.HM.ap ToMoHHgaH um.a6 HHKH.raH TaBcua.ap, Ky..aHMa, yc.y6 Ba KyHHKMa.apgaH um.a6 HHKapumga caMapa.H $oMga.aHHmHH My.ra KyMumcoxaHH aHaga 6ap;apop puBo^^aHumuHH TatMHH.am hmkohhhh apaTagu.

CyTgop энкн.apнн acpam Ba napBapiim.iam. CyTgop энкннн.нкga ro;opu Max,cy.gop энкн.apнн amoBHaH.HK, Max,cy.gop.HK Ko6u.HaTH $ac..ap a.MamuHyBH 6u.aH y3BHH 6oF.HK.HKga Ky3aTH.agu. M;opu Max,cy.gop энкн.apнн ;um MaBcyMugaH 6eTa.o$aT HHKapum Ba 6ax,op MaBcyMHga a.nu Ty. o.um энг Macty.HaT.H gaBp x,Hco6.aHagu x,aMga oHa энкн.apgaн ;um MaBcyMuga acpam Ba y.apgaH cof.om y.oK.ap o.um x,aMga aHru TyFH.raH y.o;.apHH ca;.a6 Ko.um Myx,HM ax,aMHaT Kac6 этagн.

Y36eKucToH mapouTHga cyT MyHa.HmHgarH oHa энкн.apgaн y.o; o.um MaBcyMH ;um MaBcyMHHHHr oxupu Ba эpтa 6ax,opra TyFpu Ke.agu. Эpтa 6ax,opru MaBcyMga oHa энкн.apgaн y.o; o.um ynyH nogagaru oHa энкн.ap x,aMga Konupum ëmugaru ypFoHH энкн.ap Ky3 MaBcyMHHHHr oKTa6p-Hoa6p oM.apuga Ty.HK Ta6uHH ycy.ga KoHHpu.agH. ^onupum MaBcyMuga Konupum ëmugaru 6apna энкн.apгa ro;opu Max,cy.gop TaKa.ap pe«ara MyBo^u; «y$T.amTHpH.agH.

^onupu.raH энкн.apнннг x,oMH.agop.HK gaBpu acocaH Kum gaBpura TyFpu Ke.agu. ByFo3 энкн.ap KeHr Ba axmu TatMup.aHraH 6uHo.apga acpa.agu x,aMga энкн.apнн napBapum.am Ta.a6.apura MyBo^HK o3HK.aHTHpum Ba cyFopum TamKH. этн.agн.

By gaBp oHa энкн.apgaн cof.om Ba 6aKyBBaT y.oK o.um6u.aH 6upra, hh..hk Max,cy.oT um.a6 HHKapum, myHHHrgeK xy^anuKHH hh..hk uKTucoguM gapoMaguHH ^aM 6e.ru.oBHH MaBcyM ^uco6.aHagu.

CyTgop энкннн.нкgaн gapoMag o.um энкн.apнн acpam Ba napBapum.am TexHo.orua.apu 6u.aH y3BHH 6of.hk. AMHHKca, cyTgop энкн.apнн acpam Ba o3HK.aHTHpum TexHo.oruacu 6omKa ^yHgop, thbht MyHa.Hm.apgarH энкн.ap TexHo.oruacugaH Ty6gaH ^apK KH.agu. fflyHra Kapa6 xy^a.HKga cyTgop энкн.apнн acpam Ba o3HK.aHTupum mapouT.apu Ky..aHH.agH.

CyTgop энкннн.нкga cyT um.a6 HHKpum TexHo.orua.apura puoa этнm Ba 3aMoHaBHH TexHo.orua.apHH ^opuM этнm Myx,HM a^aMHaTra эгa. ByryHru KyHga cyTgop энкннн.нгн puBo^.aHraH A^ffl, EBpona, Ocuë gaB.aT.apuga Ky..aHH.aëTraH TexHo.orua.ap y3HHHHr h^o6hh HaTH^a.apHHH 6epMoKga.

ByryHru KyHga cyT MyHa.HmHgarH энкннн.нккa HxTHcoc.amTHpu.raH $epMa.apHH 6apno этнm, y.apga napBapum.aHaëTraH 6apna Typgaru энкн.ap «hhch, ëmu Ba Ma^cy.gop.HK HyHa.Hm.apura Kapa6 rypyxgapra a^paTH.agu ^aMga 6uHoga 6e.ru.aHraH 6y.HM.apra «oM.amTHpH.agH.

Сутдор эчкилар подасининг таркиби куйидаги гурухларга булинади:

-наслли такалар ва эркак улоклар гурухи;

-она эчкилар гурухи;

-подани таъмирлаш учун устирилаётган ёш ургочи улоклар гурухи;

-подада кисир колган, яроксиз гурухга чикрилган кари она эчкилар, кари такалар, бичилган такалар хдмда сотиш учун ажратилган эркак ва ургочи улоклар гурухларига ажратилади. Гурухлар бинода белгиланган булимларда асралади.

Она эчкилардан улок олиш мавсумида бажариладиган ишлар. Худудий иктисодий жойлашувлар ва табиий иклим шароитларида она эчкилардан улок олиш мавсуми февраль-март ойларига тугри келади. Бу даврда об-хаво жуда тез узгарувчан булади, кутилмаганда об-хаво даражасини кескин пасайиши ёки ортиш холатлари пайдо булиши мумкин.

^иш даври узайган пайтларида, хатто кор ёгиши, совук шамол эсиб кучли ёмгир ёгиши мумкин. Шунинг учун хам она эчкилар тугадиган биноларда аввалдан хонани иситиш чоралари курилади.

Улоклар табиатан бакувват булиб тугилади. Камдан-кам холатларда она эчкилар улоги пардага уралиб тугилади. Бундай пайтда навбатчи томонидан тез ёрдам курсатилади. Парда йиртилади, суюклик окизиб юборилади, улокнинг аввал нафас олиш ва эшитиш органлари яъни бурун ва кулоги тоза сочик билан артилади, сунгра баданидаги шилимшик суюклик курук сочик билан тозаланади. Туккан она эчки улогини куритиш учун тили билан ялайди ва янги тугилган улок танасида кон айланишини таъминлайди.

Она эчкидан баккуват ва соглом тугилган улоклар тез орада оёкка туради ва узини-узи бошкаради. Онасидан тугилган улокларда онасини эмиш инстинкти мавжуд. Шунинг учун улоклар тугилгандан сунг урнидан туришга харакат килади. Улоклар онасини эмиш учун 1,0 - 2,0 соат давомида елин сургичларини топади. Янги тугилган улоклар кийинчилик билан елин сургичини топиб эма бошлайди. Улокни биринчи марта огиз сути билан эмдиришдан аввал елин сургичидаги биринчи сут булаги бошка идишга согиб олинади. Улок огиз сутини оз-оздан, тез-тез 10-15 гр-дан, сунгра 30-50 гр-дан эма бошлайди.

Факат заиф ва нимжон тугилган улокларга навбатчилар томонидан биринчи ёрдам курсатилади. Ожиз тугилган улоклар харакатининг сустлиги, нимжонлиги учун она эчкининг елин сургичларини топиб озиклана олмайди.

Бундан ташкари биринчи маротаба туккан ёш она эчкилар орасида шундайлари хам учрайдики, улар уз улогини эмдиришга йул куймайди, чунки уларнинг китиги улмаган, сесканувчан булади, айрим она эчкиларда хуркаклик каби салбий аломатлар хам учраб туради, шунингдек она эчки оркасидан тушган улокдан куркиб ташлаб кочадиганлари хам учрайди.

Бундай холатларда тугиш хонасига бириктирилган тажрибали навбатчи чупоннинг тажрибаси ва махорати мухим урин тутади.

Сутдор эчкичиликда утказилган тажрибалар шуни курсатадики, янги тугилган улокларда нобуд булиш холатлари хам учраб туради. Улок улимининг асосий сабаби тунги навбатчиларни уз вазифасини тулик тушунмаслиги, ишига совукконлик ва масъулиятсизлик билан ёндошиши хисобланади. Ана шундай салбий холатларга йул куймасликнинг олдини олиш учун хар куни тугрукхонага белгиланаётган тунги навбатчиларга, фермер хужалигининг рахбарияти томонидан тунда бажариладиган ишлар буйича йурикнома курсатилса максадга мувофик булади.

Эчкилар туFрукхонаси. Замонавий усулда курилган биноларда тугадиган эчкилар учун алохида махсус тугрукхона ташкил этилади. Тугрукхона барча ветеринария ва санитария коидаларига мос келиши таъминланади.

Тугрукхонада хар бир тугадиган она эчки учун алохида катак ажратилади. Катакнинг эни 1,2 ва узунлиги 1,8 улчамдаги махсус катак ажратилади. Махсус катак майдончасининг тагига 40-50 см калинликдаги сомон тушамаси тушалади. Тугрукхонада она эчкилар "она-улок" усулида курилган махсус катакларда асралади, катаклар махсус материал билан уралади. Тугрукхонада эчки ва улокни шамоллаш холатини олдини олиш учун елвизак хосил булишига йул куйилмайди. Х,ар бир катакда она эчкини озиклантириш ва махсус илик сув ичириш мосламалари урнатилади.

ТуFрукхонада эчкиларни туFдириш ва асраш. Бугоз эчкилар тугрукхонада тугдирилади. Туккан она эчкилар улоги билан бирга махсус катакда "она -улок" усулида асралади. Тугрукхонадаги "она -улок" учун курилган махсус катак улчамининг узунлиги 1,5 - 1,8 м, эни 1,0 - 1,2 м, ён деворларининг баландлиги 1,0 - 1,2 метрни ташкил этади. Ташкарида об-хаво -5-10 С даража совук булган пайтларда тугрукхона биносидаги харорат камида +10 С даражадан кам булмаслиги таъминланади. Янги тугилган улоклар онаси билан бирга махсус катакда 3-5 кун давомида асралади ва шундан кейин улоклар онасидан ажратилиб бошка булимга утказилади.

Тугрукхонанинг махсус катагидаги "она-улок" эчкилар бошка жойга кучирилгандан сунг, уларнинг турган жойи сомон тушамаси тозаланиб дезинфекция килинади ва янги сомон тушамаси солиб куйилади.

Улок тугилган пайтидан бошлаб 3-5 кунгача онаси билан бирга асралади. Ёш улокчаларни алохида парваришлаш хонаси тугрукхонага якин жойда ташкил этилади. Тугрукхона ва улокларни асраш хоналари хаво хароратининг иликлик даражаси бир-бирига мос булгани максадга мувофик. Бино ичи катта хажмда булганда, бинонинг бир кисмида тугрукхонадаги она эчкиларни хамда иккинчи кисмида ёш улокчаларни асраш мумкин.

Бинода тугрукхона билан улокчалар асраладиган майдон бир-биридан ажратилган ва тусик ёки девор билан тусилган булиши хамда она эчки ва унинг улоклари бир-бирини курмаслиги таъминланади.

Она эчки ва улоклар асраладиган туFрукхона биноси. Она эчки ва улоклар асраладиган тугрукхона биносининг поли доимо курук булиши таъминланади. Одатда эчкилар намликни ёктирмайди. Уларнинг тагига 40-50 см калинликдаги сомон тушамаси солинади. Бу тушама хонадаги намликни узига яхши тортиб олади. Тушама устида ётган эчки иссик ётади хамда она ва улокдан ажралиб чиккан иссиклик билан бино иссийди.

Улоклар асраладиган бинодаги харорат муттадил 10 С - 18 С даражада булиши таъминланади. Х,аво харорати 18 С юкори булса, сув, сийдик ва ахлатидан пайдо буладиган намликдан захарли аммияк моддаси ажралиб чикиб, бугланиш холати ортади. Шунингдек аммиакнинг хиди эчкиларга ёмон таъсир этади.

Сут йуналишидаги она эчкиларни асраш усуллари. Она эчкиларни асраш ва уларни парваришлаш технологияларига катъий риоя килинади. Туккан эчкиларни "она -улок" усулида асраш ва парвариш усули мавжуд.

Она эчкиларни озиклантиришда турли технологик усуллар кулланилади:

-она эчкиларни яйловда бокиш ва улокларни онасидан алохида ажратиш хамда тез-тез эмдириш учун кайтариб келиш;

-она эчкиларни бир жойда бинода саклаш, озиклантириш ва улокларини онасидан алохида саклаш;

-она эчкиларни улоги билан бирга асраш ва озиклантириш;

-улокларни онасидан алохида ажратиб саклаш ва улокларни кулда ускуна ёрдамида эмдириш;

-она эчкиларни яйловда яйратиб бокиш, улокларини онасидан ажратиб алохида саклаш ва парваришлаш;

-улокларни онасидан алохида ажратиб асраш ва она эчкиларни согиш даврида эмдириш каби усуллардан фойдаланилади.

Янги туFилган улокларни парваришлаш. Сутдор эчкичилик технологиясига мувофик янги тугилган улоклар онасининг елинида хосил булган огиз сутидан вакти-вакти билан оз-оздан ичирилади. Елин сургичидаги биринчи булак сут бошка идишга согиб олинади. Огиз сутининг таркиби ёш улок организми учун энг зарур булган оксил, ёг ва минералларга бой булади. Янги туккан она эчкилар елинида огиз сути даври 5 - 7 кунни ташкил этади.

Янги тугилган улоклар она сутини ичиши хисобига соглом ва бакувват усади ва жадал тез ривожланади. Улокларни сут ичиришга ургатиш даври анча сермашакат хисобланади, хар бир улок эътибордан четда колмасликни ва парваришни талаб этади. Шунинг учун улокларни сут ичириш даврида тугрукхонада навбатчилик ташкил килинади, навбатчи чупонлар тугилган улокларни 1 -2 саоат давомида янги тукан она эчки елинида пайдо буладиган огиз сутидан ичдиради ва кейинчалик улокни хар 3-4 соатда онасини мустакил эмиб туришини таъминлайди. Айрим нимжон тугилган улоклар елин сургичидан сут ичишни билмайди. Бу даврда навбатчи чупон улокни онаси елини сургичдан эмишга ургатади. Зарурат тугилганда навбатчи бармоги оркали улокни онасининг елинини суришга ургатади. Улокни елин сургичини топиб эмдириш учун бироз вакт кетади. Улок онасини мустакил топиб эмишга ургангуга кадар навбатчи томонидан ёрдам бериб борилади.

Ёш улокчаларни асраш ва озиклантириш. Онаси билан 3-5 кун бирга асралган улокчалар алохида бинодаги катакларда 5-6 бошдан гурухлаб асралади ва озиклантирилади. Янги онасидан ажратилган улокларнинг гурухлаб устириш учун урнатиладиган катак улчами 3,5 - 4,0 м2 ёки 14 м2 майдонни ташкил этади.

Улоклар бино ичида урнатилган катакларда 20 кунлигигача гурухлаб асралади. Улокларни ёши улгайган сари хар 5 кунда уларнинг жойлари узгартирилади, кенгайтирилган катакларга кучирилади. Бинода улокларни бундай усулда асрашда улар об-хаво таъсирларига учрамайди, шамоллаш ва касалланиш холатларининг олди олинади.

Улокхонада онасидан ажратилган улоклар учун алохида катаклар урнатилади. Х,ар бир катакда 10 - 20 бошгача улоклар асралади.

Улоклар онасидан ажратилгандан сунг уларни бир жойда асраш ва озиклантириш ташкил этилади. Катакларда гурухлаб парваришланаётган улоклар она эчкилардан согиб олинган сут билан кулда эмдириш ускунаси ёрдамида сут ичирилади. Одатда улокларнинг сут ичириш даври 90 кун давом этади. Айрим имконияти йук хужаликларда улокларни онаси билан бирга асраш даврини 120-150 кунгача давом эттириши мумкин.

Сутдор эчкиларни озиклантириш. Эчкилар хужалик шароитидан келиб чикиб турли хил озукалар билан озиклантирилади (1-жадвал).

Эчкиларни озиклантиришда майдаланган озукалар ва кушимча озукалар билан бойитиб борилади. Озиклантириш рационини ишлаб чикишда максимал даражада арзон

озука турларидан фойдаланилади ва эчкилар сутининг сифатини ошириш учун майдаланган ут ва хашаклар билан кушимча озиклантирилади.

Сутдор согин эчкиларни озиклантиришда саноат асосида тайёрланган озука аралашмаларидан ва омухта, концентратлардан фойдаланилади. Рационда эчкиларнинг озукалари мувозанатлаштирилади, витаминлар ва микро-микро элементлар билан бойитилади.

Озука рационининг таркибида пичан микдори - 10 фоизни, сенаж -17, силос -26, озука лавлаги ёки ошковок - 5, омухта ем -20, маккажухори сутаси - 7, кунгабокар шроти -10 ва донли ёрмалар -5 фоизни ташкил этади.

^очириш ёшидаги ургочи эчкиларга 1,5-1,6 килограмм озука бирлигида озука бериб борилади, кочирилган ва бугозлик даврининг I-ярмида 1,7 озука бирлигида, бугозлик даврининг II-ярмида 1,9 озука бирлигида хамда согин даврида эчкиларга 2,0 - 2,1 озука бирлигида озиклантириш ташкил этилади. Озука рационида хом протеин, ёг хдмда макро элементлар мувозанат-лаштирлади.

1-жадвал

Эчкиларни озиклантиришнинг намунавий рационлари

т/с Озукатурлари ^очиришёши дагиургочиэч килар Бугозликнинг биринчи яримида Бугозликнинг иккинчиярими да Лактация (согин)даврид а

Озука мик. Оз.би рл. Озука мик. О.б., кг Озука мик. О.б., кг Озука мик. О.б. кг

1 Пичан, кг 0,41 0,164 0,451 0,18 0,496 0,198 0,546 0,218

2 Сенаж, кг 1,0 0,28 1,1 0,308 1,21 0,339 1,331 0,373

3 Силос, кг 2,35 0,423 2,585 0,465 2,844 0,512 3,128 0,563

4 Лавлаги (ошковок), кг 0,68 0,082 0,748 0,09 0,823 0,099 0,905 0,109

6 Комбикорм, кг 0,5 0,34 0,55 0,374 0,605 0,411 0,666 0,453

7 Маккажухорис утасибилан, кг 0,115 0,081 0,127 0,089 0,139 0,097 0,153 0,107

8 Кунгабокаршр оти, кг 0,15 0,134 0,165 0,147 0,182 0,162 0,2 0,178

9 Бугдой, арпаёрмаси, кг 0,14 0,084 0,154 0,092 0,169 0,102 0,186 0,112

Жами 1,587 1,745 1,92 2,112

Юкорида кайд этилган рацион асосида барча турдаги эчкилар озиклантирилганда, уларнинг тирик вазни хамда она эчкиларнинг махсулдорлиги ортиб бориши кузатилади.

Сутдор эчкичиликда тупланган тажрибалардан маълумки, она эчкилар яйловда усадиган дагал пояли усимликлар пичани берилса, унинг 20-30 фоизини истеъмол килади холос. Агар, дагал хашакка кайта ишлов берилиб, шу озука майдалаб берилса, озуканинг 40-80 фоизини истеъмол килишига эришилади. Ушбу озукаларга омухта ем кушиб берилса, эчкилар нишхурд умуман чикармайди.

Она эчкиларга бериладиган аралаш озуканинг 80 фоизини дагал хашак ва 20 фоизини концентрат ем ташкил этади. Мабодо хужаликда она эчкиларни озиклантиришда пахта шелухаси булмаса, концентрат озукани тежаш максадида 90 кг майдаланган дагал хашакка 10 кг кунжара аралаштирилади ва 100 кг хажмдаги ана шундай аралашма таркибида 45,5 кг озука бирлиги ва 72 кг хазмланувчи оксил хосил килинади.

Она эчкиларни яйловда утлатиб бокишда, уларга кушимча 1,0-1,5 кг курук аралаш озука берилса, максадга мувофик булади. Ушбу рацион таркибида 0,4-0,6 кг озука бирлиги хамда 40-60 г хазмланувчи оксил пайдо булади ва бундай озукалар билан она эчкилар озиклантирилганда, она эчкилар эхтиёжининг ярмини каноатлантиради. Х,ар бир она эчкига кунига 2 кг донли аралаш озука бериб борилади, улар рационининг туйимлилиги 1,2 озука бирлигига тенг булади. Бу рацион бугоз она эчкиларни озиклантириш меъёрига мос келади.

Янги туккан она эчкиларни ширали озукалар (сенаж, силос, илдиз мевалар) билан кушимча озиклантириш ташкил этилса, она эчкилар сут махсулдорлиги янада ортади. Бундай усулда хар бош она эчкига даставвал 1,0 кг, кейинчалик кунлик согин микдоринининг ошишига караб хар беш кунда 1,5 кг, ун кунда 2,0 кг-дан ширали озука бериб борилади.

Сут йуналишидаги эчкичиликда она эчкилар гурухларини яйловда бокиш бошка гурух эчкиларга нисбатан бошкача усулда амалга оширилади. Она эчкилар гурухини улоклари билан бирга асралиб парваришланганда ёш улокчаларни чарчатиб куймаслик хамда оналарини туйдириб эмдириши учун яйловдаги она эчкилар гурухи тез-тез тухтатиб турилади. Яловда она эчкилар тез-тез тухтатилганда, уларнинг улоклари яъни улоклари онасига етиб олиш имкони пайдо булади хамда улокларни чарчаб колишига йул куйилмайди.

Она эчкиларни яйловда яйратиб бокиш, улокларини онасидан ажратиб алохида саклаш ва парваришлаш усули кулланилганда, она эчкилар ферма жойлашган худуд атрофидаги яйловда бокилади. Ферма атрофида яйловда бокиш графиги асосида она эчкилар яйратиб бокилади. Бир кунлик графикда эраталабки, тушдан кейинги яйратиш вактлари соат билан белгиланади. Эрталаб соат 7-12 гача ва тушлик даври 12-14 гача.

Об-хаво шароитига хам эътибор каратилади. Ёгингарчилик ёки кор ёгаётган пайтда она эчкилар бинода асралади. Об-хаво илик ва иссик кунлари она эчкилар яйловда яйратиб бокилади. Она эчкилар фермага кайтарилгандан сунг уларга кушимча концентрат озукалари берилади.

Улокларни онасидан ажратиш ва озиклантириш. Она эчкиларни улогидан ажратишнинг турли усуллари мавжуд. Улоклар хужалик шароитидан келиб чикиб онасидан 7-10, 30, 45 ва 90 кунлигида ажратилиши мумкин. Улокларни онасидан алохида асралганда сут ичириш ва озиклантириш муддатининг намунавий меъёрлари куйидаги 2-жадвалда келтирилади.

Эчкилар подасида эгиз туккан она эчкиларга алохида эътибор билан каралади. Эчкичилик тажрибасидан маълумки, аксарият она эчкилар иккинчи тугишидан бошлаб 2 -3 бошдан эгиз улок тугади. Эгиз тугилган улокларни парваришлаш тажрибали чупонга топширилади. Янги эгиз тугилган улокларни усти уз вактида тоза сочик билан куритилади, танаси киздирилади, ётган жойидан туришга кумак берилади, биринчи харакатида онасини тез топиш ва она елинида хосил буладиган огиз сутидан елин сургичларидан эмиб ичириш имконияти яратилади.

2-жадвал

Улокларни сут ичириш ва озиклантириш рациони

Уло s к Сут ичиш даврида истемол килинадиган озукаларнинг турлари

к ёши о с 3 s р s Она эчки сути Суюлтирилга н сули Концентрат лар Илдизмевал ар Изох

(кун ё а Бир Сутка Жами Сутка Жами Сут Жам Сутк Жам

) л к марта -да, г давр -да, г сут ка- и а-да, и

и з о озикл даво- ичир да, г давр г давр

eö ан- мида, иш даво даво

а к тирил кг даври - -

т у - да, мида мид

с р и w ганда , г кг , кг а, кг

1 6 80 480 0,48 - - - - - -

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2 6 100 600 0,60 - - - - - -

3 6 120 720 0,72 - - - - - - Бино

4 6 140 840 0,84 - - - - - -

5 6 160 960 0,96 - - - - - - майд

6-10 5 220 1100 5,50 - - - - - - он-

11- 4 300 1200 12,00 200 2,0 часид

20 а

21- 4 300 1200 12,00 300 3,0 30 0,3

30

31- 3 350 1050 10,50 500 5,0 50 0,5 40 0,4 Яйло

40 вда

41- 3 250 750 7,50 700 7,0 100 1,0 60 0,6 бокил

50 -

51- 3 150 450 4,50 800 8,0 150 1,5 100 1,0 ганда

60

61- 3 100 300 3,00 800 8,0 200 2,0 200 2,0

70

71- 3 100 300 3,00 - - 200 2,0 250 2,5

80

81- 3 100 300 3,00 - - 300 3,0 250 2,5

90

Х,ам - - - 64,6 - 33,0 - 10,3 - 9,0

мас ёки

и 3,3 курук сули

Янги тугилган улок огиз сутидан мажбурий ичирилади. Огиз сути ичакни тозалайди, тугилган пайтида ичакда буладиган антитела юкадиган инфекциялардан химоя килади. Улоклар 1 ойлик булмагунгача, хар куни 4 махал (4-5 соатда) сут билан озиклантирилади. Ёз мавсумида эрталаб соат 5-00 да улокчаларни озиклантириш бошланади ва кечки соат 2000 да озиклантириш тугатилади. ^иш мавсумида эрталаб соат 6-00 да бошланиб кечки соат 20-00 да озиклантириш тугатилади.

Улокларга биринчи 10 кунликда согилган эчки сути 37 илитилиб янги согилган сутдек берилади. Икки хафталигидан бошлаб хашак истеъмол килишга хамда 4 - 5 г-дан туз ялашга ургатилади.

Улоклар ёши 7-8 ойлик булганда, киш даврида 1,0-5,0 кг хашак, омухта -ем 200-300 г, шунингдек 1 кг илдизмевалар берилади. Пиширлган сули буткаси билан озиклантирилади, илик холатдаги буткага туз сепиб берилади. Озиклантиришда илдизмевалар майдаланган холда берилади.

Омухта ем тайёрлашда, кепак, бур, синган сули, суяк унидан фойдаланилади. Улокларга бериладиган озукалар туйимли ва сифатли булганда, улокларни кунлик усиши 100 - 160 г ёки хар ойда тирик вазни 3-5 кг-дан ортиб боради.

Эгиз туFилган улокчаларни парваришлаш. Эгиз улок туккан она эчкиларнинг кунлик сут махсулдорлигига эътибор каратилади, борди-ю она эчки сут махсулдорлиги улокларини эмдириш учун етарли булмаса, бошка она эчкининг сутидан согиб ичириш йулга куйилади. Улокларни сут ичириш даврида сунъий сут билан хам озиклантириш мумкин.

Ёш урFOчи эчкиларни кочириш. Ёш ургочи улокчалар 7-8 ойлигида жинсий вояга етилади, аммо улар 15-18 ойлигида тулик жинсий вояга етгандан сунг кочирилади. Улоклар эрта кочирилганда, кочириш натижаси пасаяди, улардан тугилган улоклар нимжон тугилади. Улокларни хаддан ташкари кеч кочириш насл бермаслик холатини келтириб чикаради.

Туккан эчкиларни соFиш ва соFищ ускуналаридан фойдаланиш. Сут берувчи эчкилар хужаликнинг уароитига караб, кулда ёки сут согиш ускунасида согилади.

Эчкилар кулда согилганда бир согувчига 25 бош, согиш ускунасида согилганда 50 бош, замонавий жихозланган согиш залида 200 бошгача эчкилар бириктирилади. Хужалик шароитида согиш усулллари хужаликнинг шароитидан келиб чикиб кулланилади. ^улда согиш кичик фермаларда амалга оширилади.

Эчкиларни согиш ускунасида согилганда, турли согиш ускуналаридан фойдаланилади. Согиш ускуналарини танлаш согиладиган эчкилар бош сонидан, эчкиларни парваришлаш технологиясидан хамда буюртмачининг моддий техника шароитидан келиб чикиб аникланади. Бирок шуни хам эътиборга олиш керакки, согиш даври муддати 2,0-2,5 соатдан чузилиб кетмаслиги керак. Согин эчкиларни согишда куйчилик ёки корамолчиликда кулланиладиган согиш ускуналарини эчкини согишга мослаштириш мумкин.

Эчкиларни согиш ускуналаридан бир челакли эчкиларни согиш мобил ускунаси 3040 бош эчкини согишга мулжанланган.

Хужаликларда согиш ускунасининг АИД-2 маркаси кулланилади. Согиш ускунасининг иккита сургичи котириб куйилади холос. Ёки туртала сургич мосламаси иккита эчкини согишга мослаштирилади. Бундай ускуна билан согишда бир вактнинг узида иккита эчки согилади ва 2,0-2,5 соатда 120 бош эчкини согишга хизмат килади.

Согин эчкилари бош сони куп булганда, у холда замонавий усулда эчкиларни согиш ташкил этилади. Интенсив усул билан согин эчкиларни согиш усули хужаликда кулланилганда согиш ускунаси согиш залига урнатилади.

Эчкиларни 96 бошга мулжанланган мобил согиш ускунаси хам мавжуд. Согин эчкилар "Арча" ёки "Карусел" усулида урнатилган ускуналарда согилади. Бунда хар бир согимга 48 бошдан икки гурух согин эчкилар киритилади. Бундай согиш залларини

жихозлашда 48 бош эчкини согишга хам мослаштириш мумкин. Залга киритилган согин эчкилардан 15 минутда уларнинг сути согиб олинади. Кейинги согинларга хам 48 бошдан согин эчкиларни киритиш давом эттирилади.

Бундай жихозлар мажмуасига согиш курилмалари, озукаларни таркатиш мосламалари, ваккум тизими, сут утказиш трубалари, согиш ускунаси мосламаси, сутни бирламчи совутиш ва саклаш тизимлари киради.

Согин эчкилар согиш мосламасида согишга тез мослашади, 2-3 марта согилган эчкилар ихтиёрий равишда согишга урганиб колади.

Эчкиларнинг согиш даври муддатининг кискариши улокларни устириш хамда хужаликда кабул килинган технология билан узвий боглик.

Сунъий усулда парваришлаётган улоклар, тугилган пайтдан бошлаб хар куни 4-5 маратоба согиладиган эчкиларнинг огиз сутидан ичириб борилади.

Одатда она эчкилар 4,5-5,0 ой давомида ёки 10 ой давомида согилади. ^уз мавсумида кочирилган она эчкилар тугишига икки ой муддат колганда сутдан мажбурий чикарилади.

Айрим сутчиликка ихтисослашган хужаликларда она эчкиларни сут бериш даври 911 ойни, ёки 270 - 331 кунни ташкил этади. Бундай холатда эчкилар туккан кунидан бошлаб согилади. Улоклари согиб олинган табиий сут билан (37 °С) илитилган холда озиклантирилади.

"Она ва улок" усулида парваришланган эчкичиликда улок тугилгандан бошлаб онаси билан бирга асралади ва 8-10 хафтадан ёки 56 -70 кундан бошлаб она эчкиларнинг сути согиб олинади. Бу усулда она эчкилар кунига бир махал согилади. Долган пайтда она эчкилар узининг улокларини усиши ва ривожланиши учун эмдиради.

Демак, сут йуналишидаги эчкиларни ёши, жинси ва махсулдорлик йуналишига караб асраш, парваришлаш, бугоз эчкиларни боскичма-боскич озиклантириш, мавсумий тугдириш, янги тугилган улокларни онаси билан бирга асраш ёки онасидан ажратиш, огиз сути ичишидан сунг ёш улокларни онасидан алохида-алохида гурухларда асраш, согин эчкиларни тула кийматли озукалар билан озиклантириб согиш, согиш технологияларини куллаш сут йуналишидаги эчкичиликда юкори самара келтиради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.