Научная статья на тему 'СУҒОРИШНИ НЎХАТ ИЛДИЗИДАГИ ТУГАНАК БАКТЕРИЯЛАРГА ТАЪСИРИ'

СУҒОРИШНИ НЎХАТ ИЛДИЗИДАГИ ТУГАНАК БАКТЕРИЯЛАРГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Агробиотехнологии»

38
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Дуккак / сув-физик хосса / биологик азот / нитратлар / микрофлора / маҳсулдорлик коэффициенти / симбиоз / фаза / beans / water-physic content / biologic nitrogen / nitrates / microflora / coefficient of productivity / symbioses / phase

Аннотация научной статьи по агробиотехнологии, автор научной работы — Собир Болиевич Мустанов, Зарнигор Собировна Мустанова, Абдулазаз Баходиржон Ўғли Ҳусанбоев

Дуккакли дон экинлари илдизида яшовчи туганак бактериялар биологик азот тўплайди ва улар тупроқда органик моддалар миқдорини, тупроқни сувфизик хоссаларини яхшилайди, тупроқ унумдорлигини оширади. Биз томонимиздан олиб борилган тадқиқотлар нўхат навларининг илдизида туганаклар массасини ўрганишдан иборат.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по агробиотехнологии , автор научной работы — Собир Болиевич Мустанов, Зарнигор Собировна Мустанова, Абдулазаз Баходиржон Ўғли Ҳусанбоев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Bean crops are collect nitrogen on their root system. They increase soil organic content, to improve soil water-physic structure, and effect on soil fertility with them. This article we viewed learning different variety of chickpea enlarging and weighted root knot bacterium.

Текст научной работы на тему «СУҒОРИШНИ НЎХАТ ИЛДИЗИДАГИ ТУГАНАК БАКТЕРИЯЛАРГА ТАЪСИРИ»

СУГОРИШНИ НУХАТ ИЛДИЗИДАГИ ТУГАНАК БАКТЕРИЯЛАРГА

ТАЪСИРИ

Собир Болиевич Мустанов Зарнигор Собировна Мустанова Абдулазаз Баходиржон ^ли Хусанбоев

Тошкент Давлат Аграр Университети Самарканд филиали

АННОТАЦИЯ

Дуккакли дон экинлари илдизида яшовчи туганак бактериялар биологик азот туплайди ва улар тупрокда органик моддалар микдорини, тупрокни сув-физик хоссаларини яхшилайди, тупрок унумдорлигини оширади. Биз томонимиздан олиб борилган тадкикотлар нухат навларининг илдизида туганаклар массасини урганишдан иборат.

Калит сузлар. Дуккак, сув-физик хосса, биологик азот, нитратлар, микрофлора, махсулдорлик коэффициенти, симбиоз, фаза.

ABSTRACT

Bean crops are collect nitrogen on their root system. They increase soil organic content, to improve soil water-physic structure, and effect on soil fertility with them. This article we viewed learning different variety of chickpea enlarging and weighted root knot bacterium.

Keywords: beans, water-physic content, biologic nitrogen, nitrates, microflora, coefficient of productivity, symbioses, phase.

КИРИШ

Нухат бошк;а хил дуккакли усимликлар сингари илдизида жойлашган азот тупловчи бактериялар ёрдамида тупрокни азот бирикмалари билан бойитади. Нухат ок;силга бой хосил бериш билан биргаликда илдиздан туганак бактериялар ёрдамида азот туплаб тупрокни бойитишга ёрдам беради. Нухат галла экинлари учун яхши утмишдош экин булиб, у ерни азот билан бойитади, хосилдорликни оширади. Бирок туганак бактериялар хамма вакт хам илдизда булавермайди. Уларнинг купайиши учун энг кулай шароит тупрок намлиги унинг говаклиги хамда унумли тупрокларда бактериялар яхши ривожланади. Иссик хароратли шароитда дуккакли усимликлар азотни яхши узлаштирмайдилар. Шунинг учун

October 5-6

615

уларда азот етишмаслиги кузатилади. Масалан, тупрокнинг илдиз етган каватида харорат 320 С булганда туганак бактериялар илдизда хосил булмайди ва эркин азот узлаштирилмайди. Туганак бактерияларнинг усиши ва ривожланиши учун оптимал харорат 200 С атрофида булиши лозим.

Лалмикор ерларда нухат илдизи атрофидаги харорат апрель ва май ойларида оптимум (200 С) даражада булади ва туганак бактерияларнинг ривожланиши яхши булади. Бирок лалмикор ерларда баьзан намгарчилик етишмаслиги сабабли туганак бактерияларнинг ривожланиши учун нокулай шароит тугилиши мумкин. Чунончи, тупрок намлиги 20%дан 12,5%гача пасайганда илдиздаги туганаклар парчаланиб халок буладилар.

Лалмикор ерлардаги нухат илдизидаги туганаклар сони сугориладиган ерларда устирилган нухат илдизидаги туганаклар сонидан анча паст булади.

Масалан: сугориладиган ерларда устирилган 100 та нухат усимлиги илдиздаги туганаклар хажми 150 см2 булган булса, бу курсаткич лалмикор ерлардан нухат илдизида 22,1 см3ни ташкил этди ёки 7 баробар кам микдорда булди.

Биз бу тажрибамизда сугориладиган ерларда нухатни парваришлаганда унинг онтогенезида туганак бактерияларнинг хосил булиши ва уларнинг хажмини аниклашга харакат килдик. Тажрибалар олиб борилиб, уларда нухат навлари илдизларида гунчалашгача ва дастлабки гуллаш, ялпи гуллаш ва дуккаклаш фазаларида туганаклар массаси аникланди. Туганак массалари нухатнинг Юлдуз, Узбекистон-32, Милютин-6 ва Умид навларида урганилади. Олинган тажриба натижалари 2-жадвалда келтирилган.

Жадвалдаги маьлумотлардан маьлум булишича туганаклар массасининг хосил булиши факатгина 2 навлар буйича эмас, балки йиллар орасида фаркланиб, бу курсаткич нухатнинг ривожланиш фазаларида хам узгариб боради. Нухат илдизида хосил булган туганаклар массаси навлар орасида фаркланиб, у энг куп микдорда Умид нави илдизида хосил булади. Чунончи бу навнинг гунчалашгача булган даврда илдиздаги туганаклар массаси 7,9 граммни, гунчалаш ва дастлабки гуллаш даврида 13 граммни ва ялпи гуллаш ва дуккаклаш даврида 14,0 граммни ташкил килган булса, бу курсаткич мутаносиб равишда Узбекистон-32 навида 5,6; 11,0; 12,8 граммни, Милютин-6 навида 5.7; 10,1; 10,8 граммни ва Умид навида 6,4; 11,7 ва 12,8 гарммга тенг булди, агар бу курсаткич уч йиллик маьлумотларнинг уртачаси хисобида олинганда Умид навида тупланган туганаклар массаси бошка навлардаги туганаклар массасига нисбатан гуллашгача

October 5-6

616

булган даврида 1,3-2 граммгача гунчалаш ва дастлабки гуллаш даврида 0,7-2 граммгача ва хамда ялпи гуллаш ва дуккаклаш даврида 1,2-2,2 граммгача ортик булганлиги кайд килинди. Илдизда тупланган туганаклар массаси хам нухат онтогенези даврида узгариб бориши аникланди. Барча навларда гунчалашгача булган даврда хосил булган туганаклар массаси онтогенезнинг охири ялпи гуллаш ва дуккаклаш фазалари донига нисбатан кам микдорда булади.

Чунончи туганаклар массаси куп туплайдиган Умид навида гунчалашга булган даврда илдизда туплаган туганаклар массаси уртачи 3 йилда 7,1 грамни ташкил этган булса, бу курсаткич гунчалаш ва дастлабки гуллаш даврларида 13,6 граммга ва ялпи гуллаш ва дуккаклаш даврида эса 14,9 грамга тенг булади. Умид нави онтогенезининг охирларида тупланган туганаклар массасидан 7,8 грамм ёки 2 баробар ортик булди. Ана шундай конуният колган Юлдуз, Узбекистон-32 ва Милютин-6 навларида хам кайд килинди.

Хулоса

Дуккаклаш фазасидан кейин тупланган туганаклар массаси кескин камайиб, уни улчаш имкони булмаганини сабабли бу маьлумотларни жадвалда келтирмадик. Уртача бир йилда нухат илдизида тупланган туганаклар массаси тахлил килинганда энг куп микдорда туганаклар массаси "Умид" навида онтогенез даврида тупланган туганаклар массаси бир йилда уртача 11,4 ни ташкил этган холда, бу курсаткич мутаносиб равишда Узбекистон-32 навида 9,0 граммни ва Юлдуз навида 10,6 грамни ташкил килди, яни "Умид" навида тупланган туганаклар массаси бошка навлардаги туплаган туганаклар массасидан 1,2-2,4 граммгача ортик булди.

REFERENCES

1. Шукуруллаев П.Ш. биолого-сотов нута вусловиях экологическая оценка форм и сотов нута условиях Узбекистана. Автореф.канд.дисс. биол. Наук. Галлаарал 1968 с 14.

2. Леввина В. Репродуктивная биология семенных растенний М. 1981. с 21-83.

3. И.Х,.Хдмдамов, С.Б.Мустанов, З.С.Бобомурадов. Сугориладиган ерларда нухат етиштиришнинг илмий асослари.// Монография. Тошкент. "Фан". 2007.

4. Хамдамов И.Х, Шукуруллаев П.Ш., Мустанов С.Б. Влияние полива на продуктивности нута// Тезисы докл. 1 съезда физиологов Узбекистана. Т. 1991. с. 151.

October 5-6

617

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.