Научная статья на тему 'Studying of medical value of sacred monuments of bukhara'

Studying of medical value of sacred monuments of bukhara Текст научной статьи по специальности «Прочие медицинские науки»

CC BY
235
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
НАРОДНАЯ МЕДИЦИНА / ПСИХОТЕРАПИЯ / СВЯТЫЕ МЕСТА / TRADITIONAL MEDICINE / PSYCHOTHERAPY / HOLY SITES

Аннотация научной статьи по прочим медицинским наукам, автор научной работы — Жалилов Набижон Абдиевич

В статье приводятся описания памятников города Бухары, которые используются населением в медицинских целях. Бухара богата памятниками, которые использовались и используются населением Центральной Азии в медицинских целях. Хотя эти памятники связывают с именами святых, пророков, лечебные их свойства связаны с бальнеологическими, природными, физиотерапевтическими факторами местностей. Кроме того большую роль играет психотерапевтический фактор.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИЗУЧЕНИЕ МЕДИЦИНСКОГО ЗНАЧЕНИЯ СВЯЩЕННЫХ ПАМЯТНИКОВ БУХАРЫ

Descriptions of city monuments of Bukhara which are used by the population in the medical purposes are provided in article. Bukhara is rich with monuments which were used and used by the population of Central Asia in the medical purposes. Though these monuments connect with names of Saints, prophets, their medicinal properties are connected with balneological, natural, physiotherapeutic factors of areas. Besides the large role is played by a psychotherapeutic factor.

Текст научной работы на тему «Studying of medical value of sacred monuments of bukhara»

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №1 (январь)

БУХОРО МУКАДДАС КАДАМЖОЙЛАРИНИНГ ТИББИЙ А^АМИЯТИНИ УРГАНИШ

ЖАЛИЛОВ НАБИЖОН АБДИЕВИЧ - Бухоро тиббиёт коллежи хирургия ва оналикда парвариш кафедраси укитувчиси

ИЗУЧЕНИЕ МЕДИЦИНСКОГО ЗНАЧЕНИЯ СВЯЩЕННЫХ ПАМЯТНИКОВ БУХАРЫ

ЖАЛИЛОВ НАБИЖОН АБДИЕВИЧ - преподаватель кафедры хирургии и патронажа в материнстве Бухарского медицинского колледжа. г. Бухара. Республика Узбекистан.

АННОТАЦИЯ

В статье приводятся описания памятников города Бухары, котрые используются населением в медицинских целях. Бухара богата памятниками, которые использовались и используются населением Центральной Азии в медицинских целях. Хотя эти памятники связывают с именами святых, пророков, лечебные их свойства связаны с бальнеологическими, природными, физиотерапевтическими факторами местностей. Кроме того большую роль играет психотерапевтический фактор.

Ключевые слова: народная медицина, психотерапия, святые места

STUDYING OF MEDICAL VALUE OF SACRED MONUMENTS OF

BUKHARA

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №1 (январь)

ZHALILOV NABIZHON ABDIYEVICH - is a teacher of department of surgery and patronage in motherhood of the Bukhara medical college. Bukhara. Republic of Uzbekistan.

ABSTRACT

Descriptions of city monuments of Bukhara which are used by the population in the medical purposes are provided in article. Bukhara is rich with monuments which were used and used by the population of Central Asia in the medical purposes. Though these monuments connect with names of Saints, prophets, their medicinal properties are connected with balneological, natural, physiotherapeutic factors of areas. Besides the large role is played by a psychotherapeutic factor.

Keywords: traditional medicine, psychotherapy, holy sites

Со^икни са^лаш тизимида утказиладиган ислох,отлар муносабати билан бирламчи тиббий бу^нда курсатилаетган тиббий ёрдам сифатини ошириш мух,им йуналиш ^илиб белгиланди. Бу масалани ечишда асосий урин умумий амалиёти врачига белгиланган.

Бу ислох,отлар мах,аллий менталитет, ах,олининг эх,тиёжи ва моддий х,олатини х,исобга олган х,олда олиб борилиши керак. Бу йулда хорижий тажриба билан биргаликда хал^имизнинг тиббиёт анъаналирининг урни каттадир.

Бутун жах,он ах,олиси алтернатив даво усулларига ^изи^иши катта булиб келмовда. Масалан А^Ш ах,олисининг 45-70% алтернатив даво усулларидан фойдаланадилар.[4]. Бош^а ривожланган давлатларда х,ам ах,вол фар^ ^илмайди.[5]. Бу муаммо куп томонламадир. Биринчидан бу усулларга ах,олиниг талаби катта

булиши, уларнинг илмий тиббиётдан ^они^маслиги, иккинчи томондан

86

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №1 (январь)

пуллик тиббиёт ташкил ^илинган давлатлар учун пулларнинг катта о^ими илмий тиббиётни четлатиб утишидир. Уша учун врачларни тайёрлашда, бу давлатларда альтернатив даво усулларни х,ам

и и и и и Г Л Л ч

урганиш йулга ^уйилган. [1,4,5].

Альтерантив даво усулларни со^икни са^лаш тизимининг бирламчи звеносига кенгро^ тадби^ ^илиш учун ах,олининг бу усулларга эхтиёжини урганиш керак. Узбекистон Республикасида бундай ишлар олиб борилган эмас. Уша учун ушбу мавзу жуда х,ам долзарбдир.

Ах,оли орасида альтернатив даво усулларига кизикиш каттадир. Тиббиётда олиб борилаётган ислох,олар хусусий тиббиёт ташкил булишига олиб келди. Шахсий тиббиётда ах,олининг альтернатив усулларига эхтиёжини хисобга олиниб - асосий ишлатиладиган метод альтернативдир. Шу билан бирга ах,олининг шу эхтиёжини х,исобга олган х,ар хил тиббиёт маълумоти булмаган шахслар, тармо^ маркетинги х,ам бу сох,ада ишлаб юрипти. Уларнинг бир ^исми ^адим, бой анъанларга таянган булса, бош^аларининг асосий максали пул ишлашдир. Тиббиётниг бирламчи звеносида альтернатив усулларни кенгро^ тадби^ ^илиш бундай х,олларни камро^ булишига олиб келади.

Шарк табобатининг ва умуман альтернатив даво воситаларининг даво воситаларини исботларга асосланган тиббиёт методлари билан текшириш хозирги даврда ката муаммо булиб колмокда. [5]. Чунки альтернатив даво воситаларнинг асосий кисми индивидуал ишлатишга асосланган. Масалан Абу Али Ибн Сино даво воситаларни ишлатганда нафакат касалликка эътибор берган. У беморнинг мизожи, даволаш даври, сутканинг вакти ва бошка факторларга эътибор берган -[1,2]. Хозирги даврдаги альтернатив медицина хам куп, илмий медицинада эътиборга олинмайдиган факторларни ишлатган холда

87

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №1 (январь)

дори воситаларни ишлатади. Шунинг учун, хозирги синтетик препаратларни текшириш методлари шарк табобати препаратларига тугри келмайди -[4]. Шу сабабдан шарк табобатининг дори воситалари исботларга асосланган тиббиёт методлари воситасида эффективлиги исботланмаган. Шу билан бирга шуни таъкидлаш лозимки шарк табобати воситалари минг йиллик тажрибалар воситасида текширилган.

Бухоро вилояти территориясида жойлашган тиббий ах,амияти булган авлиёлар ва мукаддас жойлар

Умуман олганда авлиёлар, мозорларда даволаниш ислом динига ^арши. Лекин, ^адимдан шундай жойларда ах,оли уз дардига нажот излаб шунда^а ^адамжойларга борганлар. Х,озирги даврга х,ам улар уз ах,амиятини йу^отган эмас. Бухоро вилояти территориясида бунда^а му^аддас жойлар жуда х,ам куп. Ах,оли улардан жуда кенг фойдаланиб келмовда.

Хужа Заффарон

Бухоро Газли йулининг Газлига бораётганда чап кулдагит катта магистрал йулга я^ин жойда жайлашган. Авваллар Хужа Уббонни зиёратидан олдин Хужа Заффаронни зиёрат килишар эканлар. Хар хил ривоятларда Хужа Заффарон Хужа Уббоннинг тогалари, бошка ривоятларга кура унинг акаса, ёки устози деб хисоблайдилар. Кадимдан бу жойларга терикасалликлари ва асосан саргайма касаллигига чалинган беморлар келиб даволанганлар. Хозир хам бу ерга саргайма касаллигига чалинган беморлар келиб, унинг сувини ичиб кетадилар. Бизнингча бу инфекциянинг таркалишига шароит тайёрлайди.

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №1 (январь)

Хужа Уббон

Бухоронинг жануби гарбида, Бухоро Газли трассасига я^ин, шах,ардан 40 кмда, чулнинг уртасида жойлашган кадамжой. Хужа Уббон шахсияти х,акида куп ривоятлар мавжуд. Маълум бирлари уни халифа Усмоннинг севимли у^и, бош^алари буйича эса у исломдан аввалги Хоразмнинг кемачилар пири Султон Хубби деб тал^ин ^иладилар. ^адимдан бошлаб бу зиёратгох,га тери касалликлари, асосан пес касаллигига чалинганлар келганлар. Х,озирги даврда йил буйи камида 80-150 киши шу ерда исти^омат ^илиб даволанадилар. У ерда булган чашманинг суви, лойини суртиб, ^уёшга турадилар. Даволаниш ма^садида Тожикистон, ^озолистон, Туркманистон ва узимизнинг диеримиздан юзлаб кишилар келиб даволаниб кетмовдалар. [2] - ёзишича 1987 йил Узбекистон дерматология институти бир катор олимлари шу ерда бир ой кузатув ишлари олиб боргинлар. 113 даволаниши кузатгалар. Натижада 6-7 % бутунлай шифо топганлар, 19-20% яхши узгаришлар, 50%да ижобий узгаришлар кузатилган.

Чашмаи Аюб

Бухоро катта бозори ^ошида «Чашмаи Аюб» са^ланиб долган. У ерда чашма, х,азрати Аюбнинг ^абри бор. Ушбу чашманинг суви ^адимда тери касалликларини даволашда ишлаганлар. Х,озирда унда онда-сонда ишлатиб келишади.

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №1 (январь)

Инжилда айтилган: "Уц ерида бир худодан ^ур^адиган, адолатпарвар, ёмондан ^очадиган бир нуроний яшар эди. Унинг номи Аюб" (Иов 1:1). Уц ери ^аерда булиши маълум эмас, ким билади мумкин Бухоро шах,ри уша Уц булса. Х,ар хил ривоятларда Аюб чашмаси х,акида х,ар хил айтилади. Бирлари айтишича Аюб махов касаллигига учраб, ушбу чашманинг сувидан нажот топган. Бош^алари буйича Аюб Бухоро шах,рида ^уру^чилик ва^тида утаётганида уз х,ассаси билан урган жойда чашма очилиб одамларни улишдан са^лаган.

Бухоро ^аммомлари

О.Сухарева узининг "Бухара, XIX начало XX вв." да[3] ёзишича Бухорода 18 х,аммом ишлаб турган. Улардан бизгача фа^ат 3 таси-икки эркаклар (хамбоми Саррофон и хамбоми Бозори корд) ва бирта аёллар (хамбоми кунджак) са^ланган.

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №1 (январь)

То^и телпак фурушон чи^иш жойида х,озир х,ам эркаклар хаммоми- Хамбоми бозори корд са^ланиб долган. Унинг архитектураси ^адимдан са^ланиб долган. Шах,ар ме^монлари, ва Бухоро асл ах,олиси х,али х,ам бу хаммомга ювиниш учун, балки даволаниш учун келадилар. Х,аммом катта тах,оратхона, ва кичик х,ужрачалар-fуслхоналардан ташкил топган. Тах,оратхонада ерда катта мармар тошлар жойлашган. Ушбу тошлар кизитилади. Кимнинг бели, бугимлари оfриган булса шу тошларга ётиб даволанадилар. Бундан таш^ари тери касалликларда, давомий касалликлардан кейин махсус усул- халташуйи ишлатилади. Бу учун ^алин фп билан терлаган танани иш^алалайдилар. Бу усул шар^она масажнинг бир туридир. Х,озирда Хамбоми бозори кордда массажнинг бош^а турлари х,ам таклиф ^илинади.

Хамбоми бозори корд

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №1 (январь)

Хамбоми Кунжак

Минораи Калоннинг ор^асида бу х,аммом х,али х,ам иш юритиб келади. Кадимдан бу хаммомга аёллар хам ювиниш, х,ам даволаниш ма^садида келадилар. ^адимдан янги келинчакларни, туйидан олдин ювинишга олиб келиш ирим булган. Бундан таш^ари ушбу хаммомга бепуштлик дардига чалинган аёллар келиб даволаганлар. Ушбу аёлларни даволлашда, иссиклик, махсус массаж, гиехлар билан тана иш^алаш, халташуй усуллари ишлатиб келаганлар. Х,озирги даврда х,али х,ам бу усул ишлатиб келинмовда.

Ту^шдан кейинги даврга аёлларни яхши ювинтириб махсус гиёх,лар ^ушилмаси- ^усти ^амар тайёрлаб белга боfлайдилар. Ушбу ^ушилма аёлларнинг бачадон мускуллари ва корин терилариосилишни олдини олади.

Хужа Исмат

Вилоят касалхонаси жанубида жойлашган Хужа Исматулло макбараси ва чашмаси мавжуд. Хужа Исматнинг хакикий номи- Хужа Фахриддин Исматулло Бухорий бинни Хужа Маъсудд. У 1365-1375 йиллар тугилган ва 1436 йил вафот этган. У узининг даврининг йирик шоири, суфий, пири булган. Х,озир унинг лойи, сувини тери касалликлари- темиратки, чилла, гулафшон касалликларни махаллий даволашда ишлатиб келмовдалар.

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №1 (январь)

Кукйутал

Вобкент, Жондор, Рометан, Бухоро туманларида жуда х,ам куп авлиёлар мавжудки, уларни хал^ ^адимги даврда тар^алган касаллик-коклюш- кукйутал касаллигини даволаш хусусиятлари борлигига ишонган. Х,озиргача бундай авлиёлар са^ланиб долган. Уларнинг тупролини, х,али х,ам кукйуталда болаларга ялантирадила. Бундай жойларнинг номлари купинча уша касаллик билан боfлик- Хужа ^абуд, Хужа сулфаи кабутак ва хоказо. Ушбу ^адамжойларнинг тарихи, согликка таъсири бутунлай урганилмаган.

Кизбиби

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №1 (январь)

Бухоро шах,ридан 30 км масофада Киз-биби архитектур ансамбли жойлашган.

Бу аёл суфилари хона^оси, чиллахона ва бош^а хоналардан ташкил топган.

Киз-биби - бу Мастура хонумнинг исми, Мир- Араб вазири Содикхон бу аёлга атаб ушбу ансамблни яратган. Киз-биби аёл-суфи, кунлардан бир кун шу хона^онинг хоналарида куздан гойиб булган. Мах,аллий ах,оли унинг рух,и х,али х,ам шу ерда са^ланиб аёлларни бепуштликдан даволаб келамовда деб ишонишади. Кизбибига даволаниш максадида Тожикистон, Козолистон, Туркманистон ва узимизнинг диеримиздан юзлаб аёллар келиб даволаниб кетмокдалар. Бу ерга эркакларни кириши маън ^илинган. Аёллар хужраларда 3 кунлик чилла туриб, намоз у^иб кейин кетадилар. Мах,аллий ахоли айтишича, х,ар йили унлаб кишилар даволаниб болалик булиб кетар эканлар.

Ба^оваддин Накшбанд

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №1 (январь)

На^шбандия тари^атининг асосчиси, буюк аллома, х,али тирик булганларида куплаб кароматлар, ажойиботлар курсатганлар. Улар ичида даволанишлар х,ам булган. Шунинг учун уларнинг ^абрлари нафа^ат диний, балки тиббий зиёратгох,га айланган. Х,озирги даврга х,ам ушбу му^аддас ^адамжойга юзлаб кишилар даво ма^садида келадилар, у ерда жойлашган ^уду^ сувидан ишлатадилар. Бах,оуддин На^шбанд зиёратгох,ларига барча профилдаги касаллар мурожаат ^илдилар.

ХУЛОСА

1. Бухоро шах,ар ах,олиси алтернатив усулларга эхтиёжи катта. Алтернатив даво усулларга эх,тиёжини ах,оли, агар худуд шифохоносида ^ондира олмаса тиббиёт маълумоти булмаган шахсларга, му^аддас жойларга, авлиёларга мурожаат ^илиб фндиришга х,аракат ^илади.

2. Ах,оли ичида му^аддас жойларга ва авлиёларга даволаниш ма^садида мурожаат кам ^исмини ташкил ^илса х,ам, лекин юзлаб кишилар даволаниш ма^садида зиёратгох,ларга боришади.

3. Ушбу жойларнинг даволаниш хусусиятлари катта ^исми табиат, физиотерапевтик, бальнеологик даво воситаларига асосланган, бош^а ^исми булса хал^нинг ихлоси билан боfлик.

4. Авлиёларни ва му^аддас жойларнинг тиббий ах,амиятини, ва даволаш самарасини илмий усуллар билан урганиш керак.

АДАБИЁТЛАР

1. Йулдошев Н., бурбонов \ «Бухоро шах,ри ва унинг атрофидаги зиёратгох,лар тарихи» Бухоро 2001 йил.

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №1 (январь)

2. Кароматов И.Д. Глоссарий справочник по восточной медицине и альтернативным методам диагностики и лечения для врачей общей практики - Ташкент, Фан, 2010.

3. Наимов Н. «Хужа Уббоннинг фойдаси борми?» - «Совет Узбекистони» 1988 №125

4. Сухарева О. «Бухара, XIX начало XX вв.» М., 1990.

5. Davidoff F. «Weighting the alternatives: lessons from the paradoxes of alternative medicine» -«Ann. Intern. Med.» 1998, 129, 1068-1070.

6. Vickers A. «Evidence-based medicine and complementary medicine» -«ACP. J. Club. » 1999, 130, A13—A14.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.