CC BY
5
УДК 619:616.37:636.2
СТРУКТУРНА-ФУНКЦЫЯНАЛЬНЫЯ ЗМЕНЫ У ПАДСТРАУН1КАВАЙ ЗАЛОЗЕ КАРОУ ПРЫ КЕТОЗЕ
Г. А. ТУМ1ЛОВ1Ч
УА «Гродзенск дзяржауны аграрны утверстэт», г. Гродна, Рэспублжа Беларусь, 230008
(Паступта у рэдакцыю 14.02.2022
У артыкуле аутар дае аналгз структурна-функцыянальнай аргатзацъи падстраунгкавай залозы у залежнасщ ад характару цячэння кетозу у высокапрадуктыуных кароу. Аутар зазначае, што у высокапрадуктыун^ъх кароу пры кетозе у экскрэторнай (ацынусах) i ткрэторнай (астрауках) парэнхте падстраунгкавай залозы устаноулены рознай ступенг выяуленасщ дыстрафгчныя, атрафгчныя i некрабгятычныя працэсы, ямя сведчаць аб змене знешне- i унутрысакрэторнай дзейнасщ органа, што прыводзць да яшчэ больш устойлгвага парушэння абмену рэчывау. Прыводзщца лгчбавая тфармацыя аб колькасц панкрэятычн^ъх астраукоу, a- i Р-тсулацытау, гх колькасныя суадносты у розных частках залозы. Атрытаныя дадзеныя маюць вялгкае значэнне для ацэнкг патагенезу, клгтчнага стану i узроуню абмену рэчывау у аргатзме, дыягностыкг розных формау яго парушэнняу з мэтай распрацоукг своечасовыа i абгрунтавата лячэбна-прафтактычныи; мерапрыемствау.
Ключавыя слоем: карова, абмен рэчывау, падстрауткавая залоза, ацынус, астравок Лангерганса, панкрэяцыт, тсулацыт, марфалоггя, паталоггя, кетоз.
In the article, the author analyzes the structural and functional organization of the pancreas, depending on the nature of the course of ketosis in highly productive cows. The author notes that in highly productive cows with ketosis, dystrophic, atrophic and necrobiotic processes of varying severity have been established in the excretory (lobules) and endocrine (islets) parenchyma of the pancreas, indicating a change in the external and intrasecretory activity of the organ, which leads to an even more persistent metabolic disorder. Digital information is provided on the number of pancreatic islets, insulocytes a and в, their quantitative ratio in various parts of the gland. The data obtained are of great importance for assessing the pathogenesis, clinical state and level of metabolism in the body, diagnosing various forms of its disorders in order to develop timely and reasonable therapeutic and preventive measures..
Key words: cow, metabolism, pancreas, galvanizing, Langerhans islet, pancreocyte, insulocyte, morphology, pathology, ketosis.
Уводзшы. На думку вучоных i практыкау зшжэнне прадуктыунасщ жывёл з выкарыстаннем тэхналогш штэнаунай малочнай жывёлагадоут абумоулена паталопяй абмену рэчывау i звязаньЕШ з ёй хваробам^ яшя наносяць значныя эканамiчныя страты сельскай гаспадарцы. У жывёл з паталопяй абмену рэчывау зшжаецца натуральная рэзютэнтнасць i iмунабiялагiчная рэактыунасць,
парушаюцца працэсы жыццядзейнасщ усяго арганiзма, развiваюцца агульнапаталапчныя працэсы ва уах жыццёва важных органах i тканках [3; 6; 8; 11].
Рацыянальнае вядзенне жывёлагадоУлi патрабуе ад ветэрынарнай навуш усебаковага пазнання заканамернасцяу морфафункцыянальных асаблiвасцяу як усяго арганiзма, так i яго асобных сiстэм i нават органау высокапрадуктыуных жывёл. У складаным комплексе сiстэм арганiзма з iх цеснай функцыянальнай узаемасувяззю, якая забяспечвае абменныя працэсы, значную ролю займаюць печань i падстраушкавая залоза [1; 2; 9; 10; 12; 13].
Мнопя аутары паказваюць на шчыльную сувязь памiж морфафункцыянальнымстанам i агульнапаталагiчнымi працэсамi, а таксама захворваннямi, яшя развiваюцца у падстраушкавай залозе, у тым лiку у кароу пры розных формах парушэння абмену рэчывау [1; 2; 5; 6; 7]. Тым не менш, да цяперашняга часу яшчэ недастаткова вывучаны морфафункцыянальныя змены на усiх узроунях структурнай аргашзацш падстраунiкавай залозы у высокапрадуктыуных кароу, як найважнейшага рэгулятара вугляводнага абмену i агульнага гарманальнага статусу аргашзма у норме i пры паталогп абмену рэчывау.
Мэта даследаванняу - вызначыць дэструктыуныя змены у структурна-функцыянальнай арганiзацыi тканкавых кампанентау падстраунiкавай залозы высокапрадуктыуных кароу пры парушэнш абмену рэчывау.
Асноуная частка. Матэрыялам для морфагiсталагiчных i гiстахiмiчных даследаванняу служылi узоры падстраушкавай залозы у розных яе долях. Матэрыял адбiрауся пасля забою або патолагаанаташчнага ускрыцця хворых высокапрадуктыуных кароу 15 лактацыi з прадуктыунасцю больш за 25 лiтрау у сутш з прыкметамi нарушэння абмену рэчывау. Пры адборы паталагiчнага матэрыялу iмкнулiся да максiмальнай стандартызацыi прэпаратыуных працэдур пры фiксацыi, праводцы, залiваннi, падрыхтоуцы парафiнавых i крыястатных зрэзау.
Для фшсацьп матэрыялу выкарыстоУвалi раствор 10%-га нейтральнага фармалiну, у вадкасцi Лiлi i Карнуа. Для правядзення марфалагiчных даследаванняу ужывалi афарбоуку - гематаксшн-эазшам, злучальнатканкавыя калагенавыя валокны выяулят па метадзе Малоры i Гэйдэнгайну. Длявыяулення спецыфiчнай зярнiстасцi а- i Р-клетак выкарыстоУвалi афарбоуку альдэгiд-фуксiнам
па Гаморы з дaфaрбоУкaй сyмессю Хелмг Пстaxiмiчныя дaследaвaннi па вызнaчэннi ферментатыунай aктыyнaсцi прaводзiлi згодна з протссю Э. П1рса i Р. Лш. Глiкaген выяулял! па метадзе А. Л. Шабадаша рэактывам Шыфа з дaфaрбоyкaй гемaтaксiлiнaм i кантролем дыястaзaйy тэрмастаце пры 37 °С на 30-60 мш. Лiпiды выяулят шляхам aфaрбоУвaння сyдaнaм III.
Для ацэнш функцыянальнага стaнy экзакрынныя тканк1 залозы выкaрыстоУвaдi метад пaдлiкy aцынyсay па ступеш зaпayнення ix сaкрaторнымi гранулами Працэнт iнсyлярнaй тканк1 вызнaчaлi з дапамогай aкyлярнaй вымяральнай сетк1 Г. Г. Ayтaндзiлaвa. Акуляр-мiкрaметрaм вымярaлi дыяметр aстрaУкоУ i скдaдaдi размеркаванне ix па кдасах y залежнасщ ад дыяметра. На прэпаратах, афарбаваных па Гаморы, y 100 астрауках для кожнага выпадку пaдлiчвaлi колькасць а-i ß-кдетак, знaxодзiлi i суадносшы.
Для aпрaцоУкi дадзеных выкарыстана сiстэмa мiкрaскaпii з камп'ютарнай aпрaцоyкaй праграмай «Altami studio», якая yключaе мiкрaскоп ЛАМА М1КМЕД-2, кадяровую фотакамеру D.S.P. 78/73 SERIES.
У здаровых кaроУ пры паслязабойным аглядзе, пaдстрayнiкaвaя зaлозaмaкрaскaпiчнa жоута-ружова-светла-карычневага колеру, пругкай кансютэнцьи, дольчаты мадюнак выразны. Панкрэатычныя (Лангерганса) aстрayкi залозы гэтых кaроУ уяуляюць сабой yтвaрэннi часцей за yсё круглявай або авальнай формы, дыяметр ix вагаецца y межах 35-155 мкм, сярэднi дыяметр аднаго aстрayкa роуны 85,7±1,59 мкм.
Сярэдняя колькасць клетак y адным астрауку складае 62,3, з ix 48,4 (77,6 %) - ß-кдетш i 13,9 (22,4 %) - а-клетш; суадносшы колькасщ a- i ß-кдетак складаюць 1 : 3,48. Пры мжраскапп гiстaпрэпaрaтay органа на плошчы 6,28 мм2у сярэднiм y адной каровы нaлiчвaеццa 24,2 астраукаугалоуцы, 25,8 астраука - y целе i 32,5 астраука - y хвоставой частцы задозы. Астрауш Лангергенса акружаны тонкай злучальнатканкавай капсулай, багата забяспечанай кашлярам^ якая адмяжоувае ix ад навакольнай экзакрыннай пaрэнxiмы. Прычым кaпiляры цэнтральнай частк1 астраукоу нярэдка пашыраны i напоунены крывёю. У iнсyлaцытaxвiдaць буйное ядро з нераунамерна размешчаным храмацшам i некaлькiмi ядзеркaмi, як1я зрушаны 6л!жэй да ядзернай мембраны.
а - падстраушкавая залоза здаровай каровы; б - у кароу з вострым кетозаму структуры падстраушкавай залозы выяуляюцца прыкметы крупчастай дыстрафи i часткова некрабiёзу панкрэацытау; в - у кароу з храшчнай формай кетозу у структуры падстраушкавай залозы адзначаюцца прыкметы дыскамплексацыi, атрафи ацынусау i фiброзу; г - у кароу з падвострай формай кетозу адзначаюцца прыкметы неаднастай-насцi структуры, у пэуных участках залозы адзначаецца макракiнэзiя, дыфузна-ачаговая крупчастая i вакуольная дыстрафiя ацынарных клетак, дыскамплексацыя i некроз ацынусау. Фарбавальшк: а, б, г-гематаксшн-эазш, в - жалезны гематаксшн па Гэйдэнгай-ну. Мiкрафота. Altami Studio. Пав.: а-40, б, в i г-100.
Мал. 1. Структурна-функцыянальная аргашзацыя падстраушкавай залозы у кароу пры кетозе
ß-клеткi, яшя складаюць асноуную масу эндакрыннай частк1 падстраушкавай залозы (65-80 %), уваходзяць у склад панкрэатычных астраукоу або утвараць невялiкiя групы, размешчаныя у экзакрыннай (ацынарнай) часцы падстраунiкавай залозы. Адзшкавыя ß-клетта могуць быць размешчаны у складзе ацынусау, т. зв. ацынаастрауковыя
клетш. а-клетк - таксама адзш з в1дау клетак, як1я утвараюць эндакрынную частка падстраушкавай залозы. Як вядома, а-клетк1 сштэзуюць гармон глюкагон, а р-клетш - шсулш, ташм чынам яны антагашсты.
Панкрэатычныя астраук падстраушкавай залозы кароу можна аднесщ да змешанага тыпу, пакольк1 адсутшчае пэуная заканамернасць ва узаемным размяшчэнш а- 1 р-клетак. Гэтак жа устаноулена, што а- 1 р-клетш цесна кантактуюць з кашлярам1 астраукоу. У цытаплазме клетак можна бачыць спецыф1чную зяршстасць, якая служыць паказчыкам утрымання у 1х шсулшу. Характэрна, што канцэнтруецца зяршстасць па перыферьп клетак, асабл1ва у той 1х часцы, якая кантактуе з крывяносным кашлярам. Рэдка сустракаюцца р-клетк1 амаль без зяршстасщ з гшерхромныш ядраш, што сведчыць аб функцыянальным спако1 гэтых шсулацытау. Р-клетк1 могуць мець разнастайную форму, уключаючы цыл1ндрычную, куб1чную або трохкутную, пры гэтым маюць давол1 шчыльнае размеркаванне 1 выразныя межы. Па форме а- 1 р-клетш па-добныя, а па памеры а-клетк1 некальк1 буйней. Так1м чынам, падстраушкая залоза здаровых кароу мае ютотную колькасць функцыянальна актыуных р-клетак.
Укорау з прыкметам1 вострага кетозу падстраушкавая залоза пры патолагаанаташчным ускрыцщ макраскатчна, шэра-ружовага колеру, галауньп хваставы аддзелы яе у адносшах да здаровых жывёл некальк1 зменшаны у памеры, канс1стэнцыя друзлая. У ацынусах ус1х долек сакраторныя гранулы адсутшчаюць або у ашкальнай часцы ацынарных клетак бачны адзшкавыя гранулы сакрэту. Атраф1чныя працэсы у жы-вёл з вострым 1 падвострым кетозам выяулены слаба. Аднак на перыферьп долек выяуляюцца друзлыя ацынусы. Што можа быць звязана з ацёкам стромы, на што паказвае павел1чэнне у 1,2 1 1,4 разы колькасщ гладк1х клетак у строме залозы (малюнак 1б 1 1г).
Пры псталапчным даследаванш прэпаратау у панкрэатычных аст-рауках залозы адзначаны крупчастая дыстраф1я, некраб1ятычныя (л1з1с ядрау, парывы цытаплазмы) 1 атраф1чныя працэсы выражаны у не-вялжай ступеш. Катляры адросткау, часцей усяго цэнтральнай 1х частк1, пашыраны 1 напоунены крывею. Эндатэлш 1х часткова набрак-лы 1 багата злушчваецца.
Сярэдняя колькасць шсулацытау у адным астрауку у сярэдшм складае 44, гэта менш чым у норме. На р-клетш прыходзщца 35,4, або 80,5 % - 1 8,6 або 19,5 % на а-клетш, суадносшы а- : Р-клетак- 1 : 4,12.
У падстраушкавай залозе кароу з вострым кетозам павял1чана коль-касць панкрэатычных астраукоу з самым1 шзшм1 значэннжш колькасщ клетак (ад 5 да 30) 1 дыяметрам 25-49 мкм, т.ч. павял1чана у параунанш з нормай колькасць дробных астраукоу.
а - у кароу з падвострай формай кетозу устаноулена павел1чэнне памерау панкрэатычных астраукоу (макранэз1я); б - нязначная колькасць Р-шсулацытау у структуры панрэатычнага астраука; в - у мждолькавых [ мжпратокавых прасторах адзначаецца разрост злучальный тканкцг - значная колькасць спецыф1чнай зяршстасщ у Р-клетках кароу з падвострай формай кетозу.Фарбавальшк: а, б - гематаксшн-эазш, в - жалезны гематаксшн па Гейдэнгайну; г - афарбоуку альдэгщ-фуксшам па Гаморы. Мжрафота. Altami Studio. Пав.: а, в - 100, б 1 г- 400.
Мал. 2. Пстамарфалапчныя змены у структурна-функцыянальнай аргашзацьп падстраушкавай залозы кароу пры кетозе
Працэнт шсулярнай тканкi на адзiнку плошчы зрэзу таксама павялiчаны у целе i хваставым аддзеле залозы, у галоуцы ж некальк1 зн1жаны.
Пры вывучэннi прэпаратау, афарбаваных альдэгiд-фуксiнампа Га-моры, устаноулена, што у р-клетках астраукоу (асаблiва дробных i сярэдшх памерау) змяшчаецца значная колькасць спецы^чнай зярнiстасцi. У значнай колькасцi узорау у буйных астрауках выяулены прыкметы функцыянальнага знясiлення p-iнсулацытау: цытаплазма змяшчае невялiкую колькасць гранул, а ядры гшерхромныя.
У кароу з падвострым кетозам падстраунiкавая залоза макраскапiчна, шэра-жоутага колеру, некальк1 паменшана у памеры цi не адрознiваецца ад залозы здаровых корау, дольчаты малюнак захаваны, кансютэнцыя шчыльная або пругкая (менш эластычная), пад капсулай могуць адзначацца кровазлiццi.
У кароу з парушэннжш абмену рэчывау функцыянальная актыунасць падстраушкавай залозы значна знiжана у параунанш са здаровыш жывёлам^ У экзакрыннай часцы залозы адзначаны дыфузна-ачаговая крупчастая i вакуольная дыстрафiя ацынарных клетак, дыскамплексацыя i некроз ацынусау, часам пашырэнне цэлай групы ацынусау з утварэннем мжраюст. У кароу з падвострай формай кетозу у структуры падстраушкавай залозы адзначаюцца прыкметы дыскамплексацыи, дiстрафii ацынусау i павелiчэнне колькасщ злучальнай тканк1 (мал. 1б).
У кароу з падвострай формай кетозу намi устаноулена павелiчэнне памерау панкрэатычных астраукоу (макранэзiя), т. ч. перавага буйных астраукоу, у некаторых выпадках адзначаецца значнае павелiчэнне астраукоу, што перавышае сярэдняе значэнне. Аб макранэзп астраукоу сведчыць таксама той факт, што на плошчы 6,28 мм2 была прыблiзна такая ж колькасць астраукоу, што i у норме. Пры гэтым iнсулярная тканка на адзшцы плошчы зрэзу складала 2,79 % у галоуцы, 4,73 % - у целе i 3,57 % - у хвасце залозы, што у разы больш, чым у падстраушкавай залозе здаровых кароу.
Сярэдш дыяметр аднаго астраука на 53,3 % больш, чым у здаровых кароу, i роуны 123,2 мкм. Пры гэтым у астрауках выяулена крупчастая i вакуольная дыстрафiя, а месцамi на фоне цяжкай крупчастай дыс-трафii - некратычныя i некрабiятычныя працэсы у выглядзе кал^а-цып. Таму некаторыя астрауш збяднелыя на функцыянальныя клетш з гiперхромнымi ядрамi (мал. 2б). У адным астрауку у сярэднiм змяшчаецца 78,2 шсулацытау, з iх 67,4 або 86,2 % - р-клетш, 11,6, або
13,8 % - а-клетш. Суадносшы а : в - 1 : 5,8, што ютотна вышэй, чым у кантролi. На прэпаратах, афарбаваных альдэгiды-фуксiнам, у в-клетках ввдаць даволi вялiкая колькасць спецыфiчнай зярнiстасцi (мал. 2 г).
У кароу з храшчным кетозам падстраунiкавая залоза макраскашчна, шэра-жоутага колеру, шчыльнай кансiстэнцыi, з нязначным разростам злучальнай тканк1 i атрафiяй парэнхiмы, у аснове галаунога i хваставога аддзелау. Варта адзначыць, што ступень разросту злучальнай ткани цесна звязаны з характарам запаленчага працэсу. У панкрэатычных астрауках кароу гэтай групы адзначаны менш выяуленыя дыстрафiчныя i некрабiятычныя працэсы. Фiброзныя пераутварэннi адзначаюцца у жывёл гэтай групы больш выразныя у м1ждолькавых i мiжпратокавых прасторах (мал. 2в). Капiляры многiх астраукоу пашыраны i напоунены крывёю, са злушчаным у некаторых капiлярах эндатэлiем.
Па сярэдняй колькасцi клетак у адным астрауку (49,4 шсулацытау) гэта група кароу блiжэй за усё наблiжана да нормы. У кароу з храшчным кетозам амаль у 3 разы у параунанш з нормай зменшана колькасць ацынарных клетак, у яшх вялiкая частка цытаплазмы запоунена грануламi зiмагена. Астрауш па велiчынi вельмi неаднастайныя, пакольк1 у гэтых кароу амаль у 2 разы павялiчана колькасць астраукоу з дыяметрам да 50 мкм i у 2,5 разы павялiчана колькасць астраукоу з найбольшым дыяметрам (больш 100 мкм). Сярэдш дыяметр аднаго астраука у кароу гэтай групы таксама вышэй, чым у норме, i роуны 93,6 мкм. 1нсулярная тканка на адзiнку плошчы зрэзу складае 1,89 % у галоуцы, 2,41 % - у целе i 2,69 % - у хваставым аддзеле залозы. Колькасць астраукоу наплошчы 6,28 мм2 павялiчана ва усiх аддзелах залозы. Колькасць а- i в-клетак склала 10,3 i 70,6 адпаведна, а суадносшы клетак а : в складаюць 1 : 6,86, т.ч. таюя суадносшы застаюцца амаль ташм ж высокiмi, як у кароу з падвострым кетозам. На прэпаратах, афарбаваных альдэпд-фуксшам, як i у кароу з падвострым кетозам, адзначана вялiкая колькасць спецыфiчнай зярнiстасцi у в-клетках.
Заключэнне. Так1м чынам, у высокапрадуктыуных кароу пры ке-тозе у экскрэторнай (ацынусах) i шкрэторнай (астрауках) парэнхiме падстраунiкавай залозы устаноулены рознай ступенi выяуленасщ дыс-трафiчныя, атрафiчныя i некрабiятычныя працэсы, яшя сведчаць аб змене знешне- i унутрысакрэторнай дзейнасцi органа, што прыводзщь да яшчэ больш устойлiвага парушэння абмену рэчывау. Атрыманыя дадзеныя маюць вялiкае значэнне для ацэнк1 патагенезу, клшчнага стану i узроуню абмену рэчывау у аргашзме, дыягностыш розных
формау яго парушэнняу з мэтай распрацоуш своечасовых i абгрунта-ваных лячэбна-прафшактычных мерапрыемствау.
Работа выканана пры падтрымцы БРФФД грант №Б21-049.
Л1ТАРАТУРА
1. Бартенева, Ю. Ю. Морфология поджелудочной железы у высокопродуктивных животных / Ю. Ю. Бартенева, С. Ю. Корзенников // Иппология и ветеринария. - 2017. -№ 3. - С. 48-52.
2. Великанов, В. И. Патоморфологические изменения печени и поджелудочной железы дойных коров, содержавшихся на следе аварийного выброса ЧАЭС / В. И. Великанов, В. А. Кирш, Г. З. Идрисов // Третий съезд по радиац. исслед.: тез. докл. - Пущино, 1997. - Т.2. - С. 437-438.
3. Гирнюс, Б. Биохимические показатели крови и морфометрические особенности поджелудочной железы высокопродуктивных коров / Б. Гирнюс, А. Индрюнайте, К. Шимкус // Литовская вет. акад.: сб. науч. тр. - Каунас, 1985. - Т. 17. - С. 63-68.
4. Зеленов, Ю. Н. Гормоногенез фолликулов щитовидной и бета-клеток поджелудочной железу телят и коров / Ю. Н. Зеленов, В. И. Усенко // Ученые записки Казанской государственной академии ветеринарной медицины им. Н. Э. Баумана. - Казань, 2013. -Т. 216. - С. 133-138.
5. Комкова, Е. Е. Функциональное состояние инсулярного аппарата и щитовидной железы у коров в первую половину лактации / Е. Е. Комкова, В. А. Матвеев // Всероссийский науч.-исслед. ин-т физиологии, биохимии и питания с.-х. животных: сб. науч. тр. - Боровск, 2005. - Т. 44. - С. 61-70.
6. Патология поджелудочной железы при нарушении обмена веществ у молочных коров / А. В. Жаров [и др.] // Вестник сельскохозяйственной науки. - 1987. - Т. 3. -С.107-114.
7. Структурная организация поджелудочной железы у телят в норме и при желудочно-кишечной патологии / С. М. Сулейманов [и др.] // Ветеринарная патология. - 2009. -№4. - С. 136-139.
8. Тумилович, Г. А Морфологические особенности пищеварительной системы молодняка крупного рогатого скота и свиней в раннем постнатальном онтогенезе: монография / Г. А. Тумилович, Д. Н. Харитоник. - Гродно: ГГАУ, 2020. - 398 с
9. Тумилович, Г. А. Деструктивные изменения в печени высокопродуктивных коров / Г. А. Тумилович // Наше сельское хозяйство. - 2021. - №20. - С. 46-49.
10. Тумилович, Г. А. Деструктивные изменения тканевых элементов слизистой оболочки коров при нарушении обмена веществ / Г. А. Тумилович, Д. Н. Харитоник // Вете-ринарно-санитарные аспекты качества и безопасности сельскохозяйственной продукции: материалы IV Междунар. конф. по ветеринарно-санитарной экспертизе, Воронеж, 20 декабря 2019 г. / Воронежский гос. аграр. ун-т им. Петра I; редкол. Н. И. Бухтояров [и др.]. - Воронеж, 2020. - С. 156-161.
11. Тумилович, Г. А. Методика прижизненной диагностики патологии печени крупного рогатого скота при заболеваниях обмена веществ / Г. А. Тумилович, Д. Н. Харито-ник // Аграрная наука - сельскому хозяйству: материалы XIV Междунар. науч.-практ. конф., Барнаул, 9-10 февраля 2021 г / Алтайский гос. аграр. ун-т; редкол.: Н. А. Ковпаков [и др.]. - Барнаул, 2021. - С. 199-202.
12. Тумилович, Г. А. Что происходит в рубце коров при хроническом ацидозе? / Г. А. Тумилович // Белорусское сельское хозяйство. - 2021. - № 4 (228). - С. 92-95
13. Харитоник, Д. Н. Гематологические, биохимические, иммунологические показатели крови при ацидозе и кетозе у высокопродуктивных коров / Д. Н. Харитоник, Г. А. Тумилович, О. И. Чернов // Аграрная наука - сельскому хозяйству: материалы
241
XIV Междунар. науч.-практ. конф., Барнаул, 7-8 февраля 2019 г / Алтайский гос. аграр. ун-т; редкол.: Н. А. Ковпаков [и др.]. - Барнаул, 2019. - С. 376-377.
14. Харитоник, Д. Н. Морфологические и микроскопические изменения преджелуд-ка у коров на фоне ацидоза и кетоза / Д. Н. Харитоник, Г. А. Тумилович, О. И. Чернов // Ветеринарно-санитарные аспекты качества и безопасности сельскохозяйственной продукции: материалы III Междунар. конф. по ветеринарно-санитарной экспертизе, Воронеж, 15 ноября 2018 г. / Воронежский гос. аграр. ун-т им. Петра I; редкол. Н. И. Бухтоя-ров [идр.]. - Воронеж, 2019. - Т. 4. - С. 316-321.
15. Doherty, M. L. Diabetes mellitus associated with lymphocytic pancreatitis in a cow / M. L. Doherty, A. M. Healy, W. J.C. Donnelly // Veter. Rec., 1998. - Vol.142, № 18. - P. 493.
16. Nourani, H. Pathological findings of severe pancreatolithiasis in a cow / H. Nourani, A. Jafari Dehkordi // Bull. Hellen. Veter.Med.Soc., 2017. - Vol.68, № 3. - P. 487-490.
