CC BY
9
СТРАТЕГИЯИ СИЁСАТИ БЕРУНАИ РУСИЯ ДАР ДОИРАИ ХАМКОРИ БО ТОЦИКИСТОН
ВНЕШНЕПОЛИТИЧЕСКАЯ СТРАТЕГИЯ РОССИИ В РАМКАХ СОТРУДНИЧЕСТВА С ТАДЖИКИСТАНОМ
УДК 327 ББК 66.4
Шарапов Отабек Мурадович, н.и.с., дотсент, мудири кафедраи минтацашиносии хорицй ва сиёсати берунаи ДСРТ, Ятимов Саймумин Сатторович, д.и.с., профессори кафедраи муносибатуои байналхалцй ва дипломатияи ДСРТ, Курбонова Зулфия Махманабиевна, мудири кафедраи муносибатуои байналхалцй ва дипломатияи ДСРТ, д.и.с., дотсент (Тоцикистон, Душанбе)
Шарапов Отабек Мурадович, канд. полит. наук, доцент, заведующий кафедрой зарубежного регионоведения и внешней политики РТСУ, Ятимов Саймумин Сатторович, д-р полит. наук, профессор кафедры международных отношений и дипломатии РТСУ, Курбонова Зульфия Махманабиевна, заведующая кафедрой международных отношений и дипломатии РТСУ, д-р полит. наук, доцент (Таджикистан, Душанбе)
Sharapov Otabek Muradovich, PhD in political science, Associated Professor, Head of the Department of foreign regional studies and foreign policy of RTSU, Yatimov Saimumin Sattorovich, Professor of the Department of international relations and diplomacy of RTSU, Doctor of Political Science, Kurbonova Zulfia Makhmanabievna, Head of the Department ofinternational relations and diplomacy of RTSU, Doctor of Political Science, Associate Professor (Tajikistan, Dushanbe) E-MAIL: zururbonova@mail.ru
Вожахои калиди: Федератсияи Русия, стратегияи сиёсати берунй, консепсия, омил, афзалият, майлу рагбат, самти сиёсати берунй, уамкорй
Тауаввули стратегияи сиёсати берунаи Федератсияи Русия нисбат ба Цумуурии Тоцикистон аз давраи парокандашавии ИЧ,ШС то имруз мавриди баррасй царор гирифтааст. Самтуои афзалиятноки сиёсати берунаи Русия дар чауорчубаи уамкорй бо Тоцикистон тащил шудааст. Манфиатуои миллии давлати Русия, уамчунин мушкилщо дар амалигардонии самти сиёсати беруна баррасй гардидаанд. Хулоса шудааст, ки уамкорй бо Тоцикистон дар стратегияи сиёсати берунаи Русия цои махсусро ишгол мекунад ва Федератсияи Русия метавонад чун мууаррики равандуои уамгиро дар тамоми фазои пасошуравй баромад кунад. Тащим ва тавсеаи уамкории давлатуои Осиёи Марказй бо Русия метавонад омили мууимми рушди устувори мамлакатуои мазкур гардад. Дар сурати пеш гирифтани сиёсати сауеуи ицтисодй мауз уамин минтаца метавонад цои аз уама самарабахши татбици сармояи Русия гардад.
FOREIGN POLICY STRATEGY OF THE RUSSIAN FEDERATION IN THE FRAMES OF COOPERATION WITH THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN
Ключевые слова: Российская Федерация, внешнеполитическая стратегия, концепция,
- 165 -
фактор, приоритет, интерес, внешнеполитический курс, сотрудничество
Исследуется эволюция внешнеполитической стратегии Российской Федерации в отношении Республики Таджикистан в период после распада СССР и по сегодняшний день. Проанализированы приоритетные направления внешней политики России в рамках сотрудничества с Таджикистаном, исследованы национальные интересы Российского государства, а также сложности в реализации внешнеполитического курса. Сделан вывод, что сотрудничество с Таджикистаном занимает особое место во внешнеполитической стратегии России и что Российская Федерация может выступить локомотивом интеграционных процессов на всем постсоветском пространстве, а укрепление и расширение сотрудничества государств Центральной Азии с Россией может стать важным фактором устойчивого развития всех указанных стран. Подчеркивается, что при грамотной экономической политике именно этот регион способен стать наиболее эффективным местом приложения российского капитала.
Key words: Russian Federation, foreign policy strategy, conception, factor, priority, interest,
foreign policy course, cooperation
The article examines the evolution of the foreign policy concept of the Russian Federation in relation to the Republic of Tajikistan in the period after the collapse of th e USSR and up to the present day. The paper analyzes the priority directions of Russia's foreign policy in the framework of cooperation with Tajikistan, studies the national interests of the Russian state, as well as the difficulties in implementing the foreign policy course. At the end of the article, it is concluded that cooperation with Tajikistan occupies a special place in Russia's foreign policy strategy. Russian Federation acts a "locomotive" of integrational processes all over post-Soviet space; consolidation and extension of collaboration between Central Asian states and Russia can become important factors of sustainable development for all the countries. Under literate economic policy namely this region will be able to become the most effective place for Russian capital application.
Дар тах,ияи стратегияи сиёсати хоричии Федератсияи Русия дар Осиёи Марказй пас аз пошхурии ИЧШС то имруз шартан метавон се марх,илаи асосиро чудо кард. Марх,илаи якум аз чих,ати хронологй давраи ташаккулёбии давлатх,ои нави муста^илро то миёнаи солх,ои 90-уми асри гузашта, ва^те ки ба чои А.В. Козирев вазири корх,ои хоричии Русия Е.М. Примаков таъин мешавад ва самти нави сиёсати хоричиро ба суи бисёр^утбият эълом менамояд, дар бар мегирад.
Марх,илаи дувум бо бознигарии му^аррароти асосии консепсияи сиёсати хоричии Русия, аз чумла нисбат ба давлатх,ои Осиёи Марказй ало^аманд аст. Аз руи хронология, он аз нимаи солх,ои 90-уми асри ХХ то аввали солх,ои 2000-умро, ва^те ки Президенти Федератсияи Русия В.В. Путин интихоб мегардад, дарбар мегирад. Них,оят, марх,илаи сеюм аз солх,ои 2000-ум огоз гардида, то имруз идома дорад. Марх,илаи мазкур бевосита бо фаъолияти сиёсати хоричии В.В. Путин ало^амандй дошта, мах,з дар ин марх,ила сиёсати хоричии Русия нисбат ба кишварх,ои ИДМ аз чумла давлатх,ои Осиёи Марказй низ бештар прагматй шуд.
Ба а^идаи аксари мухдвдщон, дар солх,ои аввали пас аз пошхурии Итти^оди Шуравй, ро^барияти сиёсии Федератсияи Русия ба рушди муносибащо бо кишвар^ои Осиёи Марказй, аз чумла бо Чумхурии Точикистон ахдмияти чиддй надод. Амалх,ои чониби Русия,
аз чумла кушиши иштирок дар далли низоъдои мусалладона дар ;аламрави пасошуравй, характери реактивй доштанд. Дар доираи консепсияи сиёсати хоричии худ, Федератсияи Русия на;ши асосии ташкилотдои байналмилалии коллективиро дар бар;арор намудани муносибатдои неки дамсоягии байни ИДМ эълон кард. Зимнан, баъдтар маълум шуд, ки тасаввуроти родбарони либералй, ки дар он замон дар сари дукумати Русия буданд, дар бораи он, ки муносибатдои байни кишвардои минта;а бояд чй гуна бошанд, ба во;еият чандон мутоби;ат надоштанд.
Хдмзамон, тавре ки муда;;и;и эронй Э. Кулаи ;айд менамояд, во;еадои дохилии Точикистон, ки солдои 90-уми асри гузашта ба ву;уъ пайвастанд, ба он оварда расонд, ки родбарияти Русия назари худро оид ба амният дар ин чумдурй ва дар мачмуъ дар минта;а ба куллй тагйир дидад[1, с.48]. Тиб;и гуфтаи Д. Усмон, бо баробари ба сари ;удрат омадани оппозитсия дар Точикистон, Русия таддидро нисбат ба манфиатдои худ эдсос намуд [2, с.45]. Дар робита бо ин, андешаи В. Гуровро мисол овардан мумкин аст. У чунин мешуморад, ки дама гуна муно;ишаи мусалладона дар ;аламрави пасошуравй ногузир манфиатдои Русияро вобаста ба долатдои зерин халалдор менамоянд. Масалан, тавре ки муда;;и;и зикршуда ;айд мекунад, Русия то дол бо риштадои гуногун бо кишвардои ИДМ пайваст аст, илова бар ин, ондоро уддадоридо дар доираи Паймони амнияти дастачамъй ва дигар созишномадои бисёрчониба ва дучониба низ ба дам мепайванданд, бинобар ин муно;ишаи дилходро дар фазои пасошуравй бевосита бо иштироки Русия дал кардан рост меояд. Fайр аз ин, дар самти сиёсати расмии хоричии Русия ма;сад ва дадафдои дамгирой дар минта;аи ИДМ яке аз самтдои афзалиятнок муайян шудааст, бинобар ин, дар гуна ташаннуч дамчун омили геополитикй, ки ба татби;и ин сиёсат монеъ мешавад, баррасй мегардад. Аз ин ру, на;ши фаъоли чониби Русия дар далли низоъдо дар минта;а ба манфиатдои миллии ин давлат чавобгу мебошад. Хдмзамон, тавре ки В. Гуров ;айд мекунад, як ;атор чанбадои мусбати фардангй-равонй мавчуданд, ки бо имкониятдои дар фазои пасошуравй гузаронидани амалиётдои сулдчуёна аз чониби нерудои мусаллади Русия ало;аманданд[3, с.58]. Мулодизаи мазкур дар рафти тезу тунд шудани низоъ дар Кудистони Карабог, ки чанде пеш рух дод, тасди;и худро ёфт.
Тавре Е. Белов ;айд кардааст, таваччуди Русия ба Точикистон дар солдои 90-уми асри ХХ ба сабаби чанги шадрвандй ва рушди пас аз низоъ дар чумдурй асосан хусусияти стратегй дошт. Ба а;идаи муда;;и;и номбаршуда, Русия худро масъули дифзи марзи точику афгон медонист ва ба ин тари; дифзи сардаддои чанубии тамоми фазои пасошуравиро аз вуруди экстремизм, маводи мухаддир, силод ва дигар таддиддо ба амният таъмин мекард[4, с. 112]. Тавре маълум аст, сардадбонони Русия дифзи сардади Точикистону Афгонистонро то соли 2005 таъмин мекарданд. Дар ин ;арина, ;айд кардан чоиз аст, ки баровардани нерудои марзбонии Федератсияи Русия мардила ба мардила аз ;аламрави Чумдурии Точикистон ва супоридани дифзи сардадди Точикистон пешакй ба на;ша гирифта шуда, дар созишномадои дахлдори байнидавлатй ;айду шарт шуда буд. Дар робита бо ин, дар гуна тахминдое, ки дар ин мавзуъ дар ВАО дам аз чониби журналистон ва дам аз чониби баъзе коршиносон иброз мегарданд, ба назари мо, деч асосе надоранд.
Дар умум, танзими сиёсй дар Точикистон самарабахшии сиёсати Русияро дар фазои пасошуравй нишон дод, ба нигод доштани мав;еи дарбй ва сиёсии ин давлат дар Точикистон мусоидат намуд. Fайр аз ин, таваччуди Русия ба Точикистон машрут ба он
буд, ки робитахои ицтисодии ду кишвар хеле зич боцй монданд. Пас аз пошхурии Иттиходи Шуравй, Русия барои Тоцикистон яке аз калонтарин царздихандагон ва шарики савдои рацамй як - 168 -у два Тоцикистон, дар навбати худ, тавре маълум аст, охирин кишвари ИДМ буд, ки минтацаи рублро тарк кард. Нихоят, сабаби таваццухи Русия ба Тоцикистон дар ин давра бо хохиши химояи ахолии русзабоне вобаста буд, ки хануз сокини цумхурй буданд. Дар натица, цанги шахрвандй дар Тоцикистон цониби Русияро ба фаъол гардонидани амалхои худ дар минтаца тахрик кард. Вале, фазои пасошуравй аз охири солхои 90-уми асри ХХ дар хацицат ба самти афзалиятноки стратегияи сиёсати хориции Русия табдил ёфт.
Хамзамон, тавре ки С.Г. Лузянин ва Е.И. Сафронова цайд менамоянд, дар сурати аз даст додани кишвархои ИДМ, Русия аз охирин минтацахои буферй, ки таъсири дигар давлатхои минтацавй ва цахонро ба Федератсияи Русия нарм месозад, махрум мегардад. Асоси манфиатхои Русия дар минтаца, ба гуфтаи ин муаллифон, цидду цахди барцарор кардани муносибатхои махсус бо кишвархои Осиёи Марказй дар сохахои гуногун, дар дурнамо бошад, баргардонидани мацоми пешвои минтацавй ба шумор меравад. Манфиатхои ицтисодии давлати Русия дар минтаца бо хохиши нигох доштани самтгирии ицтисодиёти миллии кишвархои Осиёи Марказй ба ицтисодиёти Русия, барцарор кардани хамгироии ицтисодии кишвархои минтаца бо Русия алоцаманд аст [5, с.31].
Ба ацидаи С.Г. Лузянин ва Е.И. Сафронова, дар шароити муосир тацвияти мавцеи Русия дар Осиёи Марказй аз хисоби баланд бардоштани самарабахшии хамкорихои ицтисодй бо давлатхои минтаца, аз цумла дар сатхи коллективй дар доираи созмонхои байналхалцй ва минтацавй имконпазир аст [5, с.31]. Ин вазъ дар робита бо оцибатхои ицтисодии пандемияи цахонии COVID -19, ки таъсири онро хамаи кишвархои минтаца эхсос кардаанд, боз хам мубрамтар мегардад. Пешбурд ва тахкими хамкорихои ицтисодй ба сифати афзалияти асосй дар баробари хамкорй дар сохаи таъмини амнияти минтацавй, на танхо дар шароити муосир, балки дар оянда низ зарур аст. Ин нукта махсусан дар муносибатхои Русия ва Тоцикистон мухим аст, зеро, ба назари мо, хамкорихои харбй -техникй ба хайси афзалияти асосии хамкории ду давлат боцй мемонанд, муносибатхои ицтисодй бошанд, ба мадди дувум мегузаранд. Барои ин ицтидори бузург мавцуд аст, аммо имкониятхои Русия ва кишвархои Осиёи Марказй дар ин самт, ба назари мо, то хол як андоза махдуданд.
Дар холи хозир, ба ацидаи бисёре аз мухаццицон, Русия нисбат ба кишвархои Осиёи Марказй стратегияи возех тахияшудаи сиёсати хорицй надорад. Яцинан, ин мулохиза дар бобати стратегияи сиёсати хориции Русия нисбат ба Тоцикистон низ сидц дорад. Гузашта аз ин, чунин ба назар мерасад, ки Русия дар тамоми давраи рушди муносибатхо бо давлатхои минтаца стратегияи дациц надошт. Чунин вазъият ба тамоми фазои пасошуравй низ дахл дорад. Храмин тариц, мубрамияти тахияи стратегияи самарабахши сиёсати хориции давлати Русия нисбат ба кишвархои минтаца аз байн нарафтааст.
Дар мацмуъ, возех аст, ки дурнамои муносибатхои Русия бо кишвархои Осиёи Марказй аз худи Русия, инчунин аз вазъи байналхалцй ва минтацавй вобаста мебошад. Он пеш аз хама, бо ицтидори сиёсй, ицтисодй ва низомии Русия дар фазои пасошуравй ва дар мацмуъ дар цахон иртибот дорад. Махз Федератсияи Русия метавонад хамчун мухаррики равандхои хамгирой дар тамоми минтацаи пасошуравй баромад кунад, тахкиму тавсеаи хамкории давлатхои Осиёи Марказй бо Русия бошад, метавонад омили мухимми рушди устувори ин кишвархо гардад.
Ба андешаи мо, та^вияти мав^еи Русия дар минта^а ба шарте имконпазир аст, ки агар Русия дар таъмини рушди и^тисодй ва илмй-техникии Осиёи Марказй ва, дар мачмуъ, фазои пасошуравй на^ши калидй дошта бошад. Бо ин ма^сад, ба як ^атор сиёсатмадорони Русия зарур аст, ки аз тасаввуроти аз бисёр чидат ^олабь дар бораи "зери шиками" Русия будани Осиёи Марказй даст кашанд ва дарк намоянд, ки бо сиёсати босалодияти и^тисодй минта^аи зикршуда метавонад фазои самарабахши сармоягузории Русия гард ад. Дар мачмуъ бо дарки чунин вазъият дар бораи огози мардилаи усулан нави сиёсати хоричии Русия умуман ва дар минта^а хусусан мулодизаронй намудан мумкин аст[6, с. 39-40].
Список использованной литературы:
1. Кулаи Э. Привязанность безопасности Афганистана и Таджикистана // Амударья. -2003. - № 13. - С. 48.
2. Усмон Д. Исламский фактор в политических процессах России и стран Центральной Азии. - М., 2009. - 172 с.
3. Гуров В.А. История некоторых геополитических факторов конфликтогенного потенциала СНГ // Материалы Международной научной конференции «Цивилизационный фактор на Среднем Востоке: опыт исторического взаимодействия». - Душанбе, 2006. - С. 58.
4. Белов Е.В. Исторический опыт переговорного процесса по урегулированию межтаджикского конфликта (1993-1997). - Душанбе, 1999. - 229 с.
5. Стратегия развития Шанхайской организации сотрудничества до 2025 года: исходные реалии и фактор российско-китайского партнерства: монография / под ред. С.Г. Лузянина, Е.И. Сафроновой. — М. : ИДВ РАН, 2015. — 168 с.
6. Мещеряков К.Е. Внешняя политика России в Центральной Азии: проблемы и тенденции развития, пути модернизации с целью повышения эффективности. — СПб., 2012. — 372 с.
Reference Literature:
1. Kulai E. Attachment of Security of Afghanistan and Tajikistan// The Amu-Darya. 2003, №13.-p.48.
2. Usmon D. Islamic Factor in Political Processes of Russia and Central Asia. - M., 2009 -172 pp.
3. Gurov V.A. The History of some Geopolitical Factors of CIS Conflictogenic Potential // Materials of International Scientific Conference «Civilizational Factor in the Middle East: Experience of Historic Counteraction». - Dushanbe, 2006.-p.58.
4. Belov Ye.V. Historic Experience of Negotiational Process on Regulation of Inter-Tajik Conflict (1993-1997).- Dushanbe, 1999.-229pp.
5. The Strategy of Development of Shanghay Organization of Cooperation up to 2005: Initial Realias and Factor of Russian-Chinese Partnership: monograph// under the editorship of S.Y.Luzyanin, Ye.I.Safonova.-M.: The Far East Institute (FEI) under the Russian Academy of Sciences, 2015. - 168 pp.
6. Meshcheryakov K. Ye. Foreign Policy of Russia in Central Asia: Problems and Tendencies of Development, Ways of Modernization Aimed at Elevation of Effectiveness. - SPb, 2012. -372 pp.
