Научная статья на тему 'СТАРТАПЛАР ФАОЛИЯТИДА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН ШАРТНОМАЛАР ТАВСИФИ'

СТАРТАПЛАР ФАОЛИЯТИДА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН ШАРТНОМАЛАР ТАВСИФИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
45
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
стартап босқичлари / ўсиш босқичи ва кенгайиш босқичи / краудфандинг / оммавий молиялаш / опцион / облигация / стартап акселератор / бизнес инкубатор / бизнес ангел. / startup stages / growth stage / expansion stage / crowdfunding / mass financing / option / bond / startup accelerator / business incubator / business angel.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Тожибоев, Акбар Зафар Ўғли

Ҳар қандай шароитда ҳам стартаплар фаолиятида шартномавий-ҳуқуқий муносабатлар муҳим саналади. Стартаплар билан ғоя, вужудга келишдан то чиқиш каби ҳар бир босқичгача соҳага оид турли шартномалар тузилади. Мақолада стартапларнинг ўсиш ва кенгайиш босқичларида стартап акселератор, бизнес инкубатор, бизнес ангеллар, тижорат банклари ва краудфандинг инвесторлари иштирокидаги шартномалар ҳақида умумий тавсиф бериб ўтилган. Шунингдек, мақолада стартаплар фаолиятида тез-тез қўлланиладиган краудфандинг (оммавий молиялаш) ва опцион шартномалар ҳақидаги умумий тушунчалар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DESCRIPTION OF CONTRACTS IN STARTUPS’ ACTIVITY

Under any circumstances contractual relationships are important in the activities of startups. Startups conclude various agreements in this area at every stage, from idea to creation. The article provides an overview of contracts involving startup accelerators, business incubators, business angels, commercial banks and crowdfunding investors at the stages of growth and expansion. The article also provides an overview of crowdfunding and option contracts, which are often used in startups.

Текст научной работы на тему «СТАРТАПЛАР ФАОЛИЯТИДА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН ШАРТНОМАЛАР ТАВСИФИ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

СТАРТАПЛАР ФАОЛИЯТИДА ЦУЛЛАНИЛАДИГАН ШАРТНОМАЛАР

ТАВСИФИ

Тожибоев Акбар Зафар ртли

Тошкент давлат юридик университети Оммавий хукук факултети декани уринбосари, юридик фанлар буйича фалсафа доктори (PhD), доцент в.б.

АННОТАЦИЯ

Х,ар цандай шароитда уам стартаплар фаолиятида шартномавий-хуцуций муносабатлар мууим саналади. Стартаплар билан гоя, вужудга келишдан то чициш каби уар бир босцичгача соуага оид турли шартномалар тузилади. Мацолада стартапларнинг усиш ва кенгайиш босцичларида стартап акселератор, бизнес инкубатор, бизнес ангеллар, тижорат банклари ва краудфандинг инвесторлари иштирокидаги шартномалар уацида умумий тавсиф бериб утилган. Шунингдек, мацолада стартаплар фаолиятида тез-тез цулланиладиган краудфандинг (оммавий молиялаш) ва опцион шартномалар уацидаги умумий тушунчалар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: стартап босцичлари, усиш босцичи ва кенгайиш босцичи, краудфандинг, оммавий молиялаш, опцион, облигация, стартап акселератор, бизнес инкубатор, бизнес ангел.

ОПИСАНИЕ КОНТРАКТОВ В ДЕЯТЕЛЬНОСТИ СТАРТАПОВ

При любых обстоятельствахдоговорные отношения важны в деятельности стартапов. Стартапы заключают различные соглашения в этой области на каждом этапе, от идеи до создания. В статье представлен обзор контрактов с участием акселераторов стартапов, бизнес-инкубаторов, бизнес-ангелов, коммерческих банков и краудфандинговых инвесторов на этапах роста и расширения стартапов. В статье также представлен обзор краудфандинга и опционных контрактов, которые часто используются в стартапах.

Тожибоев Акбар Зафар угли,

доктор философии по юридическим наукам (PhD), и.о. доцента, заместитель декана факультета публичного права Ташкентского государственного юридического университета

АННОТАЦИЯ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

Ключевые слова: этапы стартапа, этап роста, этап расширения, краудфандинг, массовое финансирование, опцион, облигация, стартап акселератор, бизнес-инкубатор, бизнес-ангел.

DESCRIPTION OF CONTRACTS IN STARTUPS' ACTIVITY

Tojiboev Akbar Zafar ugli

Deputy of dean of the faculty of public law Tashkent State Law University

ABSTRACT

Under any circumstances contractual relationships are important in the activities of startups. Startups conclude various agreements in this area at every stage, from idea to creation. The article provides an overview of contracts involving startup accelerators, business incubators, business angels, commercial banks and crowdfunding investors at the stages of growth and expansion. The article also provides an overview of crowdfunding and option contracts, which are often used in startups.

Keywords: startup stages, growth stage, expansion stage, crowdfunding, mass financing, option, bond, startup accelerator, business incubator, business angel.

КИРИШ

Х,ар кандай фукаролик муносабатлари каби стартап хам шартномавий муносабатларисиз мавжуд була олмайди. Шу сабабли, фукаролик муомаласининг мазкур тури таркибида асосий юридик фактлар булиб, мажбуриятларга доир хукукий муносабатларни юзага келишига сабаб буладиган юридик фактлар хисобланади. Бу каби юридик фактлар стартап фаолияти иштирокчиларининг хукук ва мажбуриятларини вужудга келтиришга, узгартиришга хамда бекор килишга каратилган шартномалар хисобланади.

Стартап фаолиятида кулланиладиган шартномавий-хукукий муносабатлар мохиятан ва тузилиш жихатдан инновация шартномалари билан ухшаш саналгани боис стартаплар фаолиятининг аксарият муносабатлари инновация шартномалари асосида хам тартибга солинади. Таъкидлаш жоизки, инновация шартномаларининг асосий негизини фукаролик-хукукий шартномалар тизими ташкил этади.

А.Эргашевнинг фикрича, инновацион фаолиятни тартибга соладиган ягона конунчилик нормалари мавжуд булмаган шароитда шартноманинг кулланилиши:

-инновацион фаолият субъектларининг узаро хамкорлигини таъминлаш;

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

-илмий ва илмий-техникавий махсулотларни яратишга хукукий шароит хозирлаш буйича имкониятлар яратади [1].

У.Сулаймонов эса инновацион хукукий муносабатлар бир катор шартномалар асосида вужудга келиши: таянч ва амалий тадкикотлар утказишга каратилган хукукий муносабатларни яратувчи шартномалар; янги махсулот намуналари ва уларнинг конструкторлик хужжатларига доир контрактлар; пудрат ва олди-сотди шартномаларини эътироф этади [2].

А.Ахмедов назарида инновацион шартномаларда интеллектуал фаолият натижаларига булган хукукларни бошка шахсларга утказишга хизмат курсатувчи шартномалар тизими бир катор омиллар билан белгиланадиган ички табакаланиш оркали тавсифланишини таъкидлаб, улар жумласига ууцуцларни бошца шахсларга утказиш асоси; объектнинг таркибий тузилиши; томонларга цуйиладиган талаблар хусусияти; муцобил туловнинг мавжудлиги; шаклнинг муайянлиги каби белгиларни санаб утади [3].

Стартапнниг ривожланиш боскичлари

бизнес ангеллар, "уру^аш" инвесторлари (seed

investors), "уру^аш"

фондлари, венчур фондлар, давлат фондлари ва грантлар

Seed УРУ цадаш

Startup

жараённи бошлаш

ТУ^ридан-тууфи инвестициялаш фонди ва банк кредитлари, крафудфандинг инвесторлар

Expansion Ke^auuw

Exit Hu^uw

IPO

Кимматли к^озларни дастлабки оммавий оферта оркали фонд биржага чикариш

SPO

Кимматли кр^зларни иккиламчи оммавий оферта

Инновацион фаолиятга оид турли шартномалар стартап фаолиятига оид шартномалар сингари инновацион жараённинг барча боскичларини камраб олади: дастлабки гоядан бошлаб аник, якуний махсулотгача. Вахоланки,

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

стартаплар фаолияти натижасида хосил булган товар, иш ва хизматлар реализацияси билан боглик холатлар, стартап фаолиятини кенгайтириш, страрапдаги улушларини сотиш сингари муносабатлар хам табиийки, шартномалар асосида тартига солинади. Демак, стартаплар фаолиятида вужудга келадиган муносабатларни тартибга солувчи шартномалар иккита умумий куринишда, яъни интеллектуал фаолият натижаларига булган хукукларни бош;а шахсларга утказишга хизмат курсатувчи шартномалар ва венчур битим (корпоратив шартномалар) оркали кулланилиши мумкин.

МАТЕРИАЛ ВА МЕТОДЛАР

Стартаплар фаолияти ривожланиш жараёнида махсус субъектлар кантнашадиган хар бир боскичда сохага оид шартномалар кулланилади. Таъкидлашимиз жоизки, уруг кадаш ёки эрта стартап ва жараённи бошлаш боскичидада хусусан, бозорга чикишдан олдин махсулотнинг "пилот" наъмунасини яратиш ва тайёр махсулотни тижоратлаштириш учун реализация килиш намоён булади. Ушбу боскичда стартап акселератор, бизнес инкубатор, бизнес ангеллар, "урузлаш" инвесторлари (seed investors), "урузлаш" фондлари, венчур фондлар, давлат фондлари ва грантларлар иштирокига мутонасиб равишда мутлок ва мулкий хукукларни бошка шахсга утказиш билан боглик шартномалар кулланилади. Чунончи, стартапларни молиялаштириш эвазига "урузлаш" инвесторлари (seed investors), "урузлаш" фондлари бизнес ангеллар, венчур фондлар, буюртмачи - инвестор статусида булган холда саноат мулки наъмуналарини яратиш буйича илмий-текшириш, тажриба конструкторлик ва технология ишлари пудрати шартномасини (ИТТКТП), лицензия шартномаларини куллаши мумкин.

Акселераторлар ва инкубаторлар билан тузиладиган шартномалар хам стартаплар билан боглик жараёнларда акс этади. Одатда акселераторлар стартап компанияларга молиявий ва иктисодий, консалтинг, тарбиявий, юридик, ташкилий, маркетинг сингари масалаларда менторлик (мураббийлик) хизматларини курсатади. Бунда одатда Фукаролик кодексининг 38-боби (703-708-моддалар), яъни хак эвазига хизмат курсатиш шартномаси хизматлари коидалари кулланилади. Крлаверса, мазкур сохадаги муносабат турларини хукукий тартибга солишга каратилган катор конун хужжатлари кабул килинган. Жумладан, Узбекистон Республикасининг "Адвокатлик фаолиятининг кафолатлари ва адвокатларнинг ижтимоий химояси тугрисида"ги, "Ахборот олиш кафолатлари ва эркинлиги тугрисида"ги, "Таълим тугрисида"ги, "Алока тугрисида"ги, "Аудиторлик фаолияти тугрисида"ги конунлар ва бошка конун хужжатлари хам стартап фаолияти

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

xu3Mara Kypcaram xu3MaT Kypcaram mapTHOMacura HucöaraH KynnaHunumu Ha3apga TyranraH [4].

TatKugnam ho3hmkh, KOHcanraHr, TapöuaBufi, ropuguK, TamKunufi, MapKeraHr xH3MaTnapuHH Kypcaram mapTHOMacu Syfiuna aKceneparop cTapTanHuHr TonmupuFH öunaH amëBufi maKnga öynMaraH xu3MaT öa^apum (MyafiaH xapaKaraapHu Kunum ëKH MyafiaH ^aonuaTHHH aManra omupum), CTapTan KOMnaHua эca öy xu3MaT ynyH xaK Tynam Ma^SypuaTuHu Onagu. CTapTan ^aOnuara xu3Mara Kypcaram mapTHOManapuHuHr öom^a mapTHOManapgaH Sup nafirauHr y3uga KOHceccyan, xaK эвaзнгa xaMga u^ponu (aKceneparop, uHKyöarop) Ba ôywpTManu (cTapTan KOMnaHua ëKu эracн)ga xyKyK Ba Ma^Sypuaraap MaB^ygnuru cuHrapu acocufi öenrunapu öunaH a^panuö Typagu. CTapTan ^aOnuara xu3Mara Kypcaram mapTHOMacuHuHr npegMeraHu эca amëBufi maKnga öynMaraH xu3Maraap TamKun этagн.

CTapTan ^aOnuara xu3Mara Kypcaram mapTHOMacu Tapa^napuHuHr xyKyK Ba Ma^SypuaTnapu, mapTHOMa Ma^SypuaTnapuHuHr öa^apMaraHnuK ynyH ^aBOÔrapnuK HOpanapu Ba mapTHOMaHuHr öeKOp Synum acOcnapu yMyMufi Tapuraöra OKHuHr xaK эвaзнra xu3MaT Kypcaram mapTHOManapu KOuganapu Ba Maxcyc KOHyH xy^^aTnapu öunaH Tapraöra cOnuHagu.

OuKpuMrona, cTapTan ^aOnuara xu3Mara Kypcaram mapTHOManapuHu pacMufinamrapum xOnaraapu canMOFu MaMnaKaraMroga cTapTan ^aOnuara cyöteKTnapHuHuHr Kynafiumura MyTOHOcuö paBumga Omuö ÖOpumu öamOpaT KunuHagu. OKuöarga эca ymöy MyHOcaöarau OK Ba Maxcyc KOHyH xy^^aTnapu yMyMufi KOuganapu öunaH Tapraöra cOnum öunaH Ka^OnaraaHMacgaH, "CTapTannap ^aOnuara TyFpucuga^ru KOHyHnunuKKa marpHOMaHuHr yMyMufi KOuganapu Ba KynnaHum MexaHu3Mnapu xaKuga yMyMufi TymyHnanap aKc эrтнpнm 3apyp.

y36eKucTOH PecnyönuKacu Ba3upnap MaxKaMacuHuHr 2019 fiun 15 uwHgaru "^acTypufi MaxcynOTnap Ba axÖOpOT TexHOnOruanapu TexHOnOruK napKu ^aOnuaraHu TamKun этнm HOpa-Tagöupnapu тyFpнcнga"rн 589-coh KapOpuga cTapTan-nOfiuxanapHu MOnuanamrapum ^aMFapMa TOMOHugaH nyn MaönaFnapuHu SeFapa3 a^param fiynu öunaH aManra Omupunumu Kafig этнnraн. Узöeкнcтoн PecnyönuKacu Ba3upnap MaxKaMacuHuHr 2020 fiun 9 MapTgaru "HnMufi-TagKuKOT Ba нннoвaцнoн ^aOnuarau puBO^naHrapumHuHr HOpMaraB-xyKyKufi 6aзacннн aHaga TaKOMunnamrapum HOpa-Tagöupnapu тyFpнcнga"rн 133-cOHnu KapOpuga cTapTan nOfiuxanapHu MOnuanamrapum SyropTManu, TanaÖHOMa öepyBnu (TanaörOp) Ba ^aMFapMa ypTacuga Ty3unaguraH mapTHOMa mapTnapura MyBO^uK aManra Omupunagu, geö SenrunaHraH. Oнкpнмнзнa, ymöy xOnaTapga ypyF Kagam

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

ёки эрта стартап боскичи (seed, or early startup stage) ва жараённи бошлаш боскичи (startup stage)да ФК 502-511-моддалари коидалари билан тартибга солинадиган хадя шартномаси конструкциялари кулланилади. Зеро, хадя шартномасига мувофик бир тараф (Жамгарма) бошка тараф (стартап эгаси ёки компания)га ашёни текинга мулк килиб беради ёки бериш мажбуриятини олади (ФК 502-модда).

Вахоланки, стартапларни грантлар асосида кумаклашиш дастурларига нисбатан оммавий танловларни утказиш коидалари хам тадбик этилиши мумкин. Чунончи, ишни энг яхши бажарганлик ёки бошка натижаларга эришганлик учун пул мукофоти тулаш ёки бошка мукофот бериш тугрисида (мукофот тулаш тугрисида) ошкора (оммавий танлов) эълон килган шахс танловни утказиш шартларига мувофик унинг голиби деб топилган кимсага шартлашилган мукофотни тулаши лозим (ФК 976-модда).

Демак, мазкур стартап боскичида давлат фондлари ва махсус грантлар асосида стартапларга кумаклашиш учун ажратмалар кайси шартномавий конструкцияси оркали амалга ошириши мухим хисобланади.

Шуни айтиш жоизки, жахон тажрибаси курсаткичи буйича тугридан-тугри инвестициялаш фонди ва банк кредитлари, крафудфандинг инвесторлар томонидан усиш боскичи (growth stage) ва кенгайиш боскичи (expansion stage^ra шартномалар амалиётда кенг кулланилиб келинмокда. Ушбу боскичда асосан тижорат банклари, корпоратив ва краудфандинг инвесторлар оркали стартап компанияларни молиялаштириш фоиз эвазига тузиладиган карз, кредит шартномалари ва олди-сотди шартномалари асосида амалга оширилади.

Узбекистон Республикасининг 2019 йил 25 декабрдаги "Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тугрисида"ги конунининг 6-моддасига мувофик инвесторлар томонидан куйидаги шакллар оркали стартап копманиялар билан шартнома тузишлари белгиланган:

-юридик шахсларни ташкил этиш ёки уларнинг устав фондларида (устав капиталларида) улушли тарзда, шу жумладан мол-мулк ва акциялар (улушлар) сотиб олиш йули билан иштирок этиш;

-Узбекистон Республикаси резидентлари томонидан эмиссия килинган кимматли когозларни, жумладан карз мажбуриятларини олиш;

-мулк хукукини, шу жумладан интеллектуал мулк объектларига булган мулк хукукини, муаллифлик хукукларини, патентлар, товар белгилари, фойдали моделлар, саноат намуналари, фирма номлари ва ноу-хау, ишчанлик обрусини (гудвиллни), шунингдек савдо ва хизмат курсатиш сохаси объектларига булган

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

мулк хукукини улар жойлашган ер участкалари билан биргаликда олиш тарзидаги инвестиция шартномаларини тузишади [5].

Чет эллик инвесторнинг хукумат кафолатларисиз, таваккалчилик шароитларида уз маблаглари ёки карз маблаглари хисобидан инвестициялари шаклланган инвестиция фондлари стартаплар билан инвестия шартномаларни тузишади. Ушбу шартнома эса инвестиция фаолияти субъектлари уртасида тузиладиган, инвестиция шартномаси тарафларининг хукуклари, мажбуриятлари ва жавобгарлигини белгилайдиган ёзма битим сифатида тан олинади. Шартноманинг предмети стартап компанияларнинг устав фондлари (устав капиталлари)даги мол-мулк ва акциялар (улушлар) сотиб олиш, стартап компанияси томонидан эмиссия килинган кимматли когозларни олиш ва стартапларнинг интеллектуал мулк объектларига булган мулк хукукини олиш кабилар ташкил килиши белгиланиши мумкин. Мазкур холатларда стартап компаниянинг устав фондидаги улушлар ва кимматли когозларга нисбатан олди-сотди тугрисидаги умумий цоидалар (ФК 29-боби) кулланилса, стартапларнинг интеллектуал мулк объектларига булган мутлак хукукдан фойдаланиш тугрисидаги инвестиция коидалари лицензия шартномаси (ФК 1036-модда) асосида амалга оширилади.

Х,ар иккала холатда хам шартномани руйхатдан утказиш ваколатли давлат органи томонидан амалга оширилади. Демак, тугридан-тугри инвестициялаш фонди томонидан стартап компанияларга инвестиция киритиш нафакат фукаролик ва инвестиция тугрисидаги конун хужжатлари билан, балки турли соха норматив хужжатларини асосида тартибга солишни такомиллаштириш зарур.

ТАД^ЩОТ НАТИЖАЛАРИ

2020 йилга келиб дунё буйича крафудинвестинг шартномалари киймати салкам 6 млрд АКШ долларига етган булса, молиячилар томонидан ушбу курсаткич 2023 йилгача 8 млрд А^Ш доллари етиши мумкинлигини прогноз килмокда [6]. Мазкур хисобот шундан далолатки, стартапларни краудфандинг инвесторлар томонидан махсус платформа оркали молиялаштириш шартномалари салмоги йилдан-йилга ортиб бораётганига гувох булишимиз мумкин. Мамлакатимизда стартап компанияларни краудфандинг инвесторлар томонидан инвестициялашни тартибга солувчи конунчилик базаси ва инфратизим ишлаб чикилмаганлиги боис мазкур турдаги шартномаларни куллаш амалиётда мавжуд эмас. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 28 апрелдаги "Ракамли иктисодиёт ва электрон хукуматни кенг жорий этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4699-сон карорига мувофик

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

мамлакатимизда венчур молиялашни кенгайтириш максадида опцион шартнома, краудфандинг (оммавий молиялаш) шартнома сингари шартномалар буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чикиш максадга мувофиклиги кайд этилган.

Краудфандинг шартномаси инвестиция шартномаси ва хак эвазига хизмат курсатиш шартномасининг гибрид куриниши сифатида бахоланиши лозим. Шартнома билан краудфандинг учун зарур булган инвестицион платформа оператори, краудфандинг инвестиция жалб килувчи стартап ва инвесторларнинг хукук ва мажбуриятлари, шартномани тузиш шартлари, шартнома муддатлари, шартномани расмийлаштириш, шартнома буйича мажбуриятларни бажармаганлик учун жавобгарлик каби жихатлари кайд этилиши лозим. Краудфандинг инвестиция шартномаси оркали инвестор узининг пул маблаглари хисобига стартап компания устав фондидаги кимматли когозлар, улушлар, интеллектуал мулк хукуки натижаларига булган хукук ёки Россия конунчилигида келтирилган утилитар ракамли хукукка эгалик килишни [7] олиши мумкин.

Краудфандинг шартномасига кура инвестор цимматли цогоз, улуш ёки рацамли ууцуцца эгалик цилиш мацсадида махсус платформа оператори уисоб рацамига пул маблагларини утказиш мажбуриятини олади, оператор эса тегишли маблаз эвазига инвестиция жалб цилган юридик шахсга царашли булган цимматли цогоз, улуш ёки рацамли ууцуцни инвестор номига утказиш ва расмийлаштириш мажбуриятини олади.

Краудфандинг шартномаси ёзма шаклда тузилади ва ваколатли давлат органи томонидан руйхатга олинади.

Дунё тажрибасидан шуниси маълумки, стартап компаниялар МЖЧ ёки АЖ ташкилий-хукукий шаклда фаолият юритади. АЖ шаклидаги стартаплар кимматли когозлар чикариши хукуки булганлиги боис инвестиция жалб килиш нисбатан осонрок кечади. Вахоланки, МЧЖ шаклидаги стартаплар эса кимматли когозлар чикариш ваколатига эга эмас. Ушбу вазиятда, краудфандинг инвесторлар томонидан МЧЖ шаклида стартапларга инвестиция киритиш унинг устав капиталидаги улушларга эшалик килиш билангина чекланиб колади. Краудфарнинг инвестициялаш буйича А^Ш, Буюк Британия, Франция, Германия тажрибаларини инобатга олган холада МЧЖ шаклидаги юридик шахсларга узларининг устав фондидаги мулкларига мутаносиб равишда облигация куринишидаги кимматли когозлар чикариш хукукларини киритиш максадга мукофик. Бунда "Масъулияти чекланган хамда кушимча масъулиятли жамиятлар тугрисида"ги (2001) конунининг 3-моддаси учунчи кисмига

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

куйидаги кушимча киритиш хамда шу оркали барча конун хужжатларига узгартириш ва кушимчалар киритилиши максадга мувофик:

Жамият цонун уужжатларига ва уз уставига мувофиц корпоратив облигацияларни чицаришга уамда жойлаштиришга уацли.

Шуниси аёнки, келажакда краудфандинг шартномаси коидалари нафакат фукаролик ва бошка шу сохадаги конунчиликларда акс этишини, балки ушбу сохада махсус конун хужжатлари ишлаб чикишни хам такозо этади.

Стартаплар фаолиятида шартномавий-хукукий муносабатларнинг сифат жихатдан янги механизмларини жорий килиш, шу жумладан шартнома турларини оптималлаштириш, дастлабки шартнома институтини ривожлантириш, шартнома тузиш эркинлигини кенгайтириш, шартномавий муносабатларнинг баркарорлигини таъминлашда опцион ва опцион шартномалари институтлари асосий коидаларини пухта ишлаб чикиш максадга мувофик.

Шу муносабат билан ва дастлабки шартнома институтини ривожлантиришда шартнома тузишнинг иккита янги модели - стартаплар учун опцион ва опцион шартномаси каби терминларга тушунча ишлаб чикиш лозим.

Опцион деганда бир тараф (стартап)нинг бошца тараф (опционни сацловчи)га олдиндан келишилган тартиб, муддат ва шартлар асосида келгусида шартномани тузиш учун цайтариб булмайдиган офертани тацдим этиш эвазига бошца тараф (опционни сацловчи)нинг келажакда шартнома тузиш ууцуци тушинилса, опцион шартномаси — бир тараф (опционни сацловчи)нинг бошца тараф (стартап)дан уац эвазига опцион шартномасида белгиланган уаракатларни (шу жумладан мол-мулкни топшириш ёки цабул цилиш, ишни бажариш, хизматлар курсатиш, пул тулаш ва уоказо) бажаришни талаб цилади, бошца тараф (стартап) эса шартномада белгиланган уаракатларини бажариш мажбуриятини олади.

Опцион ва опцион шартномалари стартаплар фаолиятининг хар кандай боскичларида амалга оширилиши мумкин. Лекин мохиятан олиб караганда, фаолияти давомида инвестиция мухтож булган стартаплар асосан инвесторлар билан опцион шартларини белгилаган холда шартномавий муносабталарга киришишига гувох булишимиз мумкин. Инвестор, яъни опционни сакловчи стартап олдига конун билан таъкикланмаган хар кандай мажбуриятни бажаришни талаб килиши мумкин. Хорижий давлатларда стартаплар билан оцион шартномасини расмийлаштирган инвесторлар келажакда куйидаги асосий хукукларга эга булиши мумкин:

1. карзни фоизлари билан кабул килиш;

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

2. кимматли когозларга эгалик килиш;

3. утилитар ракамли хукукка эгалик килиш.

Тижорат банклари томонидан стартап компанияларига кредитлар ажратиш одатда уларнинг ривожланишининг сунги боскичларига тугри келади. Зеро банклар хали гоя, лойиха куринишида булиб, махсулот шаклига эга булмаган ва релизация килинмаган, ликвидлик юкори булмаган стартапларга таваккал килиб пул киритмайди. Ушбу боскичда эса стартап компания узи хакида бозорда катъий ишчанлик обрусини (гудвилл) хосил килган, ликвидлик нормал холатларда акс этган куринишда булади.

Тижорат банклари томонидан стартап компанияларга кредитлар бериш жараёни тулик фукаролик конунчилиги билан тартибга солинадиган кредит шартномаларини тузишади. Чунончи, ФКнинг 744-моддаси коидалари асосида тижорат банки стартап компанияга шартномада назарда тутилган микдорда ва шартлар асосида пул маблаглари (кредит) бериш, стартап компания эса олинган пул суммасини кайтариш ва унинг учун фоизлар тулаш мажбуриятини олади. Тижорат банки ва стартап компания уртасида тузиалдиган кредит шартномаси коида тарикасида ёзма шаклда тузилиши шарт. Таъкидлаш жоизки, кредит шартномасидаги мажбуриятлар таъминоти сифатида тижорат банклари стартап компаниядан кафиллик шартномаси (ФК 292-моддаси) ва гаров шартномалари (ФК 264-289 моддалари) тузишларини талаб этилиши мумкин.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Стартап фолияти кредит шартномаси тарафларининг хукук ва мажбуриятлари, шартнома мажбуриятларининг бажармаганлик учун жавобгарлик чоралари ва шартноманинг бекор булиш асослари умумий таритибга ФКнинг кредит, карз шартномалари коидалари ва махсус конун хужжатлари билан тартибга солинади.

2020 йил 27 апрелда Инновацион ривожланиш вазирлиги томонидан "Стартаплар тугрисида"ги цонуни лойщаси Узбекистон Республикаси норматив-хукукий хужжатлар лойихалари мухокамаси портали -regulation.gov.uzra жойлаштирилди [8]. Конун лойихаси асосий максади стартапларни ташкил этиш ва ривожлантириш сохасидаги муносабатларни, шунингдек, рагбатлантириш механизмлари ва уз фаолиятида инновацион гоялардан фойдаланишни тартибга солишдан иборат.

Конун лойихасида стартапларни ташкил этиш ва ривожлантириш сохасидаги муносабатларга доир нормаларнинг етарли эмаслиги стартапларни давлат руйхатидан утказиш, стартапларни инвестициялаш эвазига кулланиладиган оммавий молиялаш (краудфандинг) ва опцион шартномалари тушунчаси ва тузиш тартиби, стартапларда таваккалчиликни бахолаш ва уни

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

камайтириш чоралари каби масалалар конун лойихасидан урин эгалламаганлиги билан белгиланади. Таваккалчиликни бошкариш, уни таксимлаш ва минималлаштириш каби механмизмларнинг урнатилганлиги, шунингдек, венчур ва оммавий молиялаш (краудфандинг) учун ташкилий платформаларнинг мавжудлиги нафакат инвестицияларни жалб килиш оркали кенгайтириладиган бизнес моделини излайдиган стартаплар, балки инвесторлар учун хам жуда долзарб. Ушбу масалалар буйича конун лойихасида махсус коидалар акс этилмаганлиги ва бу борасида самарали механизмнинг мавжуд эмаслиги стартап-экотизими иштирокчилари томонидан стартап-лойихаларини амалга ошириш тугрисида карорлар кабул килишда салбий таъсир килади. Окибатда эса узбек стартапларининг глобал бозорга чикиш имкониятлари сезиларли даражада пасайиб кетади.

ХУЛОСА

Юкоридагиларга хулоса сифатида стартапларни ташкил этиш ва ривожлантириш муносабаталарини такомиллаштириш максадида куйидагиларни назарда тутувчи таклифлар ишлаб чикилиши максадга мувофик:

биринчидан, "Стартаплар тугрисида"ги конун лойихасига краудфандинг шартнома, опцион ва опцион шартнома каби тушунчаларни киритиш зарур.

иккинчидан, стартаплар инвестицияларни талаб киладиган кенгайтириладиган бизнес моделини излаш ва амалга ошириш учун хужалик жамиятлари (асосан МЧЖ) шаклидаги тузилмалар сифатида фаолият олиб боради. Ушбу вазиятда стартаплар фаолиятини такомиллаштириш ва унга инвестицияни жадал жалб килиш, краудфандинг ва опцион шартномаларини тузиш амалиётини йулга куйиш максадида МЧЖ шаклидаги юридик шахсларга облигация куринишидаги кимматли когозларни чикариш ва жойлаштириш хукукини такдим килиш максадга мувофикдир.

Мазкур таклифларнинг хаётга татбик этилиши бугунги кунда олиб борилаётган ислохотларда стартапларни самарали ташкил этиш ва ривожлантиришга, стартап-экотизими иштирокчиларининг хукук ва манфатлари химоя килинишига хизмат килади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ: (REFERENCES)

1. Узбекистонда инновация фаолиятининг фукаролик-хукукий тартибга солиниши: монография / И.Рустамбеков ва бошк. - Тошкент: Spectrum Media Group, 2015. - Б. 50-

2. Сулаймонов У. Инновацион шартномаларнинг узига хос хусусиятлари // Узбекистан Республикасида инновация фаолиятини фукаролик-хукукий тартибга

54.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

солиш муаммолари илмий-амалий конференцияси материаллари туплами. - Тошкент: ТДЮУ, 2015. - Б. 55.

3. Ахмедов А. Инновацион фаолиятни хукукий тартибга солишни такомиллаштириш. Юридик фанлар доктори (DSc) диссертацияси автореферати. -Тошкент:. 2017.

4. Фукаролик хукуки: Дарслик. II кисм. Масъул мухаррир:И.Зокиров, Ф.Отохонов. -Т.: ТДЮИ нашриёти, 2008. 920 бет.

5. Узбекистон Республикасининг 2019 йил 25 декабрдаги "Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тугрисида"ги конуни // ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 26.12.2019 й., 03/19/598/4221-сон

6. https://www.statista.com/outlook/377/100/crowdmvestmg/worldwide

7. http://www.garant.ru/news/1286637/

8. ttps://regulation.gov.uz/uz/document/17135

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.