CC BY
17symbolic unit, etc. Of course, such a variety in the definition of the term gives rise to a number of difficulties in its general understanding.
The term performs communicative, informational, intellectual, didactic, orienting and cognitive functions. These tasks are used in the most important social processes: providing professional information, collecting and transferring knowledge, creating text in various areas of communication, etc.
The terminology of a specific area has its own characteristics, in the context of which it differs in the content of concepts and linguistic features, structural schemes and various semantic relations. In modern conditions, the main task of terminology is to determine the essence and characteristics of the term, the process of creating new terms.
Keywords: linguistics, term, terminology, phonetics, ambiguity, unambiguity, word and phrase, text, language system, communicative function, intellectualfunction, cognitive function.
Сведения об авторе:
Рахмоналиев Джовидон Худоёрович - Дангаринский государственный университет, старший преподаватель кафедры таджикского языка и литературы. Адрес: 735320, Республика Таджикистан, г. Дангара, ул. Шарифова, 3. Тел: (+992) 935826682.
About the author:
Rakhmonaliev Jovidon Khudoyorovich - Dangara State University, Senior Lecturer of the Department of Tajik Language and Literature. Address: 735320, Republic of Tajikistan, Dangara town, st. Sharifova, 3. Phone: (+992) 935826682.
ВОСИТА ВА РО^ОИ СЕРМАХ,СУЛИ КАЛИМАСОЗЙ ДАР ЗАБОНИ АДАБИИ ^ОЗИРАИ ОЛМОНЙ
Нурова З.С
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Сохти калимасозии забон аслан мисли сохти грамматикиаш устувор буда, х,амчун сохти грамматикй у ба тагйироти дуру дарози таърихй дучор мегардад ва ба конуниятх,ои дохилии ташаккули забон итоат мекунад.
Сохти калимасозии забони адабии х,озираи олмонй муаррифгари натичаи махсули як катор даврахои мушаххаси он махсуб меёбад.
Аз нигохи сохтор калимахоро метавон ба чор гурух чудо намуд:
1) сода; 2) сохта; 3) мураккаб; 4) таркибй.
Калимахои сода ба вох,идх,ои нисбатан хурд "морфемахо" чудо намешаванд ва мисли дигар калимахо сохта нестанд.
Баъзе забоншиносон бар он акидаанд, ки калимахои сода - калимахои аслианд. Дар баробари ин калимахои сода - калимахои решагиянд.
Чй тавре ки маълум аст, калимахои решагй ядрои асосии фонди лугавиро ташкил медиханд ва дар маркази гурухи калимахои хдмрешаи калимасоз мавриди истифода карор доранд.
Дар забони адабии хдзираи олмонй калимахои сода дар бисёр мавридх,о якх,ичоиянд. Масалан, исмх,ои "Laub, Blut, Gruß, Schild, Schiff ' ва f., сифатх,ои "gut, laut, warm, kalt' ва f., феълхои "tragen, fragen, sehen, fliegen, finden, liegen, machen, legen, bauen" ва монанди инхо.
Храмин тавр чудо кардани калимахои сода ба морфемахо ва тачзияи онх,о ба хичо мувофикат намекунад. Аммо калимаи Morgen" аз як морфема, вале аз ду х,ичо иборат аст.
Калимахои сохта. Калимахои содда - калимахое мебошанд, ки ба Fайр аз реша боз аз вандхои калимасоз иборатанд, ба таври осон аз реша чудо мешаванд ва одатан дар таркиби калимахои гуногун такрор меёбанд. Масалан, güt-ig, ruh-ig, Schiffer, Arbeit-er, abend-lich, väter-lich, er-finden, er-tragen.
Ба гурухи калимахои сохта боз калимахое дохил мешаванд, ки аз решаи калима бо рохи ивазшавии худи реша сохта мешаванд. Масалан, "Stand' аз "stehen", "legen" аз "liegen - lag', сарфи назар аз он ки решаи онх,о мувофикат мекунад.
Бо роуи гузариш аз як щссаи нутц ба дигар щссаи нутц
Инчунин ба ин гурухи калимахо, калимахое дохил мешаванд, ки аз ду ва ё зиёда реша иборатанд ва ё аз реша ва вандх,ои калимасоз иборатанд Масалан, Tischtuch, teilnehmen, Wirtschaftsplan, wahrheitstreu denkwürdig
^айд кардан зарур аст, ки чудо кардани калимахо ба сода, сохта, таркибй ва мураккаб тахминй аст [1, с.59]. Номувофикии ин гуфтахоро мо дар мисоли аз калимахои якхичой бо таFЙир додани решаи калима дар мисоли „,Stand, ¿^^дада метавонем. Мисолхои овардашуда аз чихати сохт калимахои содаанд, вале алокаи маъногии онх,о бо калимахое, ки онх,о сохта шудаанд, тамоман аёнанд.
Бархе аз вандхои забони адабии хозираи олмонй дар ибтидо калима ба шумор мерафтанд. Масалан пасвандхои "-heit, -tum, -lich" ва дар мувофика бо ин баъзе калимахои дар забони кадимаи забони олмонй бо ин пасвандхои номбаргардида сохташуда, тибки пайдоишашон на ба гурухи калимахои сохта, балки ба гурухи калимахои мураккаб дохил мешуданд. Масалан, Menschheit, königlich.
Дар холатхои дигар калима метавонад аз байн равад, вале ба ванд табдил намеёбад, дар шакли ин ё он калимаи ягона махфуз нигох дошта шавад. Барои мукоиса: gall Nachtigall ahd nahtigala Nachtsängerin de Demut ahd dio muoti Gemüt eines Knechtes ва монанди инхо.
Вожахои "Nachtigall" ва "Demut" дар забони кадимаи олмонй калимахои мураккаб хисобида мешуданд, аммо дар забони адабии хозира бошад ба гурухи калимахои сохта дохил мешаванд.
Х,амин тавр, хангоми муайян кардани шакли калимасозии калима бояд пеш аз хама аз холати забони адабии хдзира ба асос гирифта, алокаи маъноии онро мавриди омузиш карор дод.
Масалан, калимахои "Mensch" ва "Welt" ва монанди инхоро мо бо боварй гуфта метавонем, ки калимахои содаанд, ба кисмхо чудо намешаванд. Вале калимахои "Stand" ва "legen"" бошанд тибки колаби муайян аз решаи феълхои дар забон махфуз нигохдошташуда сохта шудаанд.
^айд кардан ба маврид аст, ки баъзан вакт калимахои сохта мисли калимахои мураккаб ду зада мегиранд: задаи асосй ва ёридиханда [2, с.61]. Мисол, Nachti»gall, 'De»mut
Чй тавре ки аз гуфтахои боло бармеояд, усулхои калимасозии калима дар забони адабии хозираи олмонй дар таркиби лугавии забон, тагйиротхои бузурге ворид месозанд. Шаклхои калимасозй дар забони олмонй колибй ва устуворанд. Ин маънои онро дорад, ки гарчанде усул ва роххои калимасозй дар чараёни рушди забон ба тагйирот дучор гарданд хам, бинобар он ки онхо аслан устуворанд, хусусиятхои хоси худро дар хамаи ин даврахо нигох медоранд.
Х,ануз аз даврахои кадимаи мавчудияти забони олмонй панч рохи асосии калимасозй маъмул буд:
1) бо рохи тагйирёбии решаи калима (бе пасванд аз решаи феъл сохтани калима);
2) бо рохи гузариш аз як хиссаи нутк ба дигар хиссаи нутк;
3) бо рохи калимахои мураккаб
4) бо рохи пешвандхо ва
5) бо рохи пасвандхо
Х,ар яки ин воситахо дар навбати худ дорои хусусиятхои хоса ва роххои такмили худро дар конуниятхои дохилии рушди забон нигаронидашударо доранд.
Инчо зарур мешуморем, ки оиди ин восита ва роххои зикргардида ба таври мушаххас маълумот дихем.
Калимасозй бо роуи тагйир додани решаи калима хамчун усули мустакил, яъне бевосита аст. Сарфи назар аз он ки бо ин рох дар забони адабии хозираи олмонй калимахои сершумор сохта мешавад, ин рохро каммахсул мешуморанд. Ба ин усул як катор калимахое дохил мешаванд, ки аз решаи феъл сохта мешаванд, махсусан аз навъхои исмхои феълй; Масалан der Trieb, der Gang, der Band, der Zug.
Феълхои каузативии тасрифашон заиф, ки аз феълхои тасрифашон заиф дар асоси замони гузаштаи содаи умлаутдошта сохташуда: setzen аз sitzen - saß legen аз liegen - lag
ва боз баъзе калимахои дигар, масалан сифати „ййпп"(шояд бо феъли "dehnen"" наздикй дошта бошад)
Калимасозй бо рохи тагйирёбии реша алокаи зич дорад, дар вобастагй бо конуниятхои сохти овоии забонхои хиндуаврупой, инъикоси ба худ хос дар забонхои германй (аблаут) ва чараёни нисбатан дертар (умлаут).
Бо ро^ы гузариш аз як щссаи нутц ба дигар щссаи нутц. Ин рохи калимасозй бо омузиши хиссахои нутк ва категорияи грамматикии онхо вобастагй дорад. Сохтани калимаи нав дар чунин холат бе тагйири асосхои калимасоз, бе иштироки воситахои калимасозй ичро карда мешавад. Сифат, шаклхои номии феъл (масдар, сифати феълй) ё ин ки дигар хиссахои нутк метавонанд ба исм гузаранд. Масалан, der Alte, das Leben, der Angestellte, das Ja ва монанди инхо.
Баръакс исм хам метавонад хамчун сифат ба асоси феълй мегузарад. Мисол, schmied-en (Schmied) grün-en (grün)
Мохияти чараён дар ду лахза - лугавй ва грамматикй ба анчом мерасад.
Дар аввал, вохиди нави лугавй бо маънои нав сохта мешавад, агарчи дар алокамандй бо маънои он калимае, ки вохиди нави лугавй сохта шуд: аломати ашё ба номи худи ашё табдил меёбад (исмшавии сифат), ном ва ё хусусияти ашё ба номи амал табдил меёбад (сохтани феълхои исмй) ва монанди инхо.
Баъдан, калима категорияхои грамматикии дигар хиссаи нуткро сохиб мегардад ва характери пайвастшавии худро бо дигар калимахо ва вазифаи нахвии худро тагйир медихад.
Храмин тавр масдари исмшуда категорияи грамматикии чинсро кабул мекунад ва тасриф мешавад. Масалан, das Leben - des Lebens.
Исм ба феъл табдил ёфта, бо шахсу замон тасриф мешавад ва дар чумла вазифаи хабари феълиро ичро мекунад.
Шакли грамматикии калима метавонад дар холатхои алохида дар шакли каблиаш нигох дошта шавад. Масалан, сифатхои исмшуда der Alte, ein Alter ба тасрифи сифат мувофикат мекунад.
Ба чунин навъи калимасозй гузариши исм дар шакли холати (падежи) бехаракати категорияи зарф, дар вобастагй бо ичро намудани вазифаи хол мансуб аст. Масалан, flugs, zwecks, abends (холати родителнийи бехаракат); morgen (ahd morgane ба холати датив тааллук дорад). Дар чунин холат исм категорияхои грамматикии худро гум мекунад ва ба хиссаи нутки тагйирнаёбанда табдил меёбад.
Хиссаи мустакили нутк метавонад дар он холат ба хиссаи ёридиханда гузарад, ки мустакилияти лугавй ва нахвиашро аз даст дихад ва ифодакунандаи муносибати байни калимахо гардад. Хамин тавр, пешояндхои "kraft" ва "киГаз исмхои „Кгай"ва „Laut" сохта шудаанд; пайвандаки "weil" аз исми "Weile"; пайвандаки "geschweige" аз (ich) "geschweige" ва f.
Калимауои таркибй. Ин рохи калимасозй бо хамаи шаклхояш дар забони адабии хозираи олмонй сермахсул мебошад.
Мохияти рохи мазкур бо ду реша ва ё ду асоси калимасоз, ки аз реша ва ванд алокаманд аст. Дар калимахои таркибй мо аз чанд решаи мустакил иборат будани онро ба осонй чудо карда метавонем. Масалан:
alt - hoch - deutsch Lehrer - seminar Arbeits - buch Staats - prüfung Tisch- tuch Sommer - schule ва f.
Новобаста аз он ки калимаи мураккаб аз чанд кисм иборат аст, асоси калима задаи асосй ва ёридиханда мегирад. Масалан калимаи "'Vater»land" аз ду реша „Vater+ land " иборат аст. Задаи асосй дар кисмати дуюми калима ва задаи ёридиханда дар кисмати аввали калима меафтад.
Бо воситаи пешванд (префикатсия). Ин рохи калимасозй хам мисли калимахои мураккаб хеле кадима буда, сермахсул аст.
Сарфи назар аз он, ки пешвандхо аломатхои морфологии хиссахои нутк ба шумор намераванд, дар вобастагй бо хусусиятхои асосии пайвастшавиашон онхоро ба ду гурух чудо мекунанд [3, c. 127].
1. пешвандхои номй (исмй) ва
2. пешвандхои феълй
Пешвандхои номй сермахсуланд ва барои сохтани исмхо ва сифатхо мавриди истифода карор доранд.
Ба ин гурухи пешвандхо - пешвандхои "un-, miss-, ur-, erz-" дохил мешаванд ва хар якеашон дорои маънои ягона мебошанд.
Мохияти ин рохи калимасозй дар он ифода мегардад, ки ба асос, яъне решаи калима пешванд илова карда мешавад. Бо ин рох калимахое сохта мешаванд, ки шакли грамматикиашон таFЙир намеёбанд, исмхо бошанд категорияи чинсй ва навъи тасрифашонро нигох медоранд. Масалан, die Sache - die Ursache das Glück - das Unglück der Wald - das Urwald феълхои finden - erfinden kommen - bekommen dienen - bedienen schlafen - verschlafen
^айд кардан ба маврид аст, ки гарчанде калимахо категорияхои грамматикиашонро иваз намекунанд, вале маънояшон ба куллй таFЙир меёбанд.
Ин рохи калимасозй аз рохи калимасозй бо калимахои мураккаб бо он фарк мекунад, ки да морфемахои ба решаи калима илова гардида, мустакил нестанд.
Дар забони хозираи олмонй пешвандхои мавчуда хама серистеъмоланд. Масалан пасвандхои "un" ва "miß-" инкорро, пешванди "ur-" бошад, маънои кадимй ва ё давраи ибтидоиро ифода мекунанд.
Пешванди "erz-" бештар рутбаи олй, махсусан дар истилохоти динй ё мансабро ифода мекунад. Мисол:
Erzbischof - усфуки аъзам, епископи калон (яке аз мансабхои олии рухониёни насронй);
Erzengel - малоикаи (малаки) мукарраб.
Бо вучуди ин пешванди мазкур барои таквияти коннотатсияи баъзе исмхо ва сифатхо кор фармуда мешавад. Мисол,
Erzfeind - душмани ашшадй erzdumm - ахмаки гузаро
пешвандуои феълй бошанд чй тавре ки дар боло ишора намудем маънои феълхоро тагйир медиханд, на решаи онхоро. Масалан: beantworten - antworten.
Ба гурухи пешвандхои феълй инхо шомиланд: "miss-, zer-, er-, ver-, be-, ent-, emp-, ge-". Ба чуз
а >>
пешвандхои emp-, ge- пешвандхои дигар сермахсуланд.
Пешвандхои феълй дар навбати худ ба се гурух чудо мешаванд:
1) пешвандхои якмаъно;
2) пешвандхои сермаъно;
3) пешвандхои нейтралй.
Ба гурухи якум пешвандхои "miss- ва zer-" ва дохил мегарданд. Пешванди "miss-" маънои инкорй ва пешванди "zer-" бошад, маънои "шикастан, пора кардан, вайрон кардан"-ро ифода мекунад.
Ба гурухи дуюм бошад пешвандхои "er-, ver-, be-, ent-" мансубанд. Хар кадоми ин пешоянд дар навбати худ маънохои мухталифро ифода мекунанд. Масалан пешванди "er- " ба вучуд омадани холат, расидан ба максадро мефахмонад.
Ба гурухи сеюм бошад, пешвандхои каммахсули "emp- ва ge-" мансубанд. Дар забони олмонй микдори на он кадар зиёди феълхо бо ин пешвандхо сохта шудаанд.
Олими забоншинос Зуева А.Н. дар лугати таълифнамудаи худ "Словарь словообразовательных элементов немецкого языка" 71 пасванди калимасозро нишон додааст [4, с. 147]
Бо воситаи пасванд. Ин рохи калимасозй хам мисли рохи бо пешванд сохтани калимахо хеле кадима аст ва дар баробари ин дар забони адабии хозираи олмонй рохи хеле сермахсул мебошад.
Дар ин рохи калимасозй морфемаи калимасоз на дар аввали калима, балки пас аз решаи он меистад. Пасвандхо на танхо калима месозанд, боз дар баробари он хиссаи нутки мувофикро тартиб медихад ва дар як катор холатхо тагйирогхои грамматикии ин хиссахои нуткро аник нишон медихад. Пасаванхо дар навбати худ ба гуруххо чудо мешаванд:
1) пасвандхои исмсоз;
2) пасвандхои сифатсоз;
3) пасвандхои феълсоз; ва
4) пасвандхои зарфсоз.
Пасвандхои исмсоз чинс, навъи тасриф ва шакли чамъбандии онро муайян мекунад. ^айд кардан ба маврид аст, ки ин рохи калимасозй дар мукоиса бо дигар роххои калимасозй ба грамматика, махсусан ба кисмати сарф наздикй дорад. Пасвандхои исмсоз аз руи навъхои калимасозй ба кадом намуди исм тааллук доштани онхоро аник нишон медихад. Масалан исми хос, чинс, кулл, чузъ, хурдиву навозиш ва монанди инхоро. Пасванди "-er" касбу кори одамонро ифода мекунад. Arbeiter, Lehrer, Forscher, Dichter; Schriftsteller ва f. пасвандхои "-ler ва ner-" алломорфемахои пасванди "-er" мебошанд, ки бо решаи асосии калима хамрох мешаванд. Мисол, der Tischler, der Sportler, der Spieler, der Gärtner ва f.
Масалан пасванди "-er" хоси чинси мардона будани исм ва пасванди "-in" хоси чинси занона будани исмро ифода мекунад. Arzt - Arztin Arbeiter - Arbeiterin Lehrer - Lehrerin Schüler - Schülerin
Дар забони олмонй мисли дигар забонхо баъзе аломатхои морфологии исмхои чомеъ мавчуданд, ки бо ёрии пасвандхо ифода карда мешаванд.
Инх,о пасвандхои "-heit, -urn, -turn, -schaft, -ei, -volk, -werk, -ling, -zeug" мебошанд. Мисол, die Menschheit, die Freundschaft, die Bevölkerung, das Spiezeug, das Schuhwerk ва f.
Исмхои чомеъ бештар бо воситаи пешванди "ge-" ва илова кардани пасванди "-e" сохта мешаванд. das Gebäude, das Gemälde
Дар баробари ин дар забони олмонй исмхои хурдиву навозишй мавчуданд, ки онхо бо воситаи пасвандхои махсус сохта мешаванд. Дар забони олмонй ду пасванди сермахсули исмхои хурдиву навозишсоз мавчуданд. Инхо "-chen" ва "-lein" мебошанд, ки исмхои хоси чинси миёна месозанд. das Mädchen, das Tischchen, das Blümchen/Blümlein, das Kätzchen.
Пасвандхои хурдиву навозишй маънои калимаро таFЙир намедиханд, мафхуми нав намесозанд, танхо ба онхо обуранг медиханд. das Lied das Liedchen
das Buch das Buchlein die Katze das Kätzchen der Tisch das Tischchen der Vogel das Vöglein
Калимасозии пасвандхои сифатсоз мисли пасвандхои исмсоз равшан намоён нестанд. Пасвандхои сифатсоз "-bar, -haft, -ig, -lich" мебошанд. Онхо бо решаи калима хамрох шуда сифат месозанд. Сифатхои феълй бо пасвандхои "-bar, -haft, -lich, -sam" лоик будан, кобили амал будани ашё, ифодакунандаи исмхои муайян, барои бархе аз сохахои фаъолиятро нишон медиханд. Масалан, essbar, lehrhaft, nützlich, wirksam, fruchtbar, dankbar ва f.
Сифатхое, ки бо воситаи пасвандхои "-ig, -lich, -isch" аз асоси зарф ва исм сохта мешаванд муносибатхои маконй ва замониро ифода мекунанд. Мисол, heutig, innerlich, arktisch.
Сифатхое, ки бо пасванди "-isch" сохта мешаванд, пайдоиши ашё ё ходисаро ифода мекунанд. Мисол, russisch, ausländisch ва f.
Пасванди сифатсози „-baf' бошад ба решаи феъл илова гашта маънои имконияти бахри ашё ба вучуд овардани амали мувофикро ифода мекунад. Мисол: dankbar, essbar, tragbar ва f.
Пасванди феълсозй "-el(nf" бошад ба решаи феъл хамрох гардида маънои заифиро дар мукоиса бо маънои асосй нишон медихад: lachen - lächeln husten - hüsteln ва f.
Пасванди сифатсози "-ig" бошад, бо решахои гуногун хамрох шуда ба тааллук доштани ин калима ба сифат, яъне ифодакунандаи аломат ва хусусияти калима ишора мекунад. Масалан, lustig, heutig, freudig, rosig ва f.
Калимасозй бо ёрии пасвандхо - яке аз роххои сермахсул ба шумор рафта дар бобати Fанй гардонидани таркиби луFавии забон накши мухимро мебозад.
Аммо хаминро ишора кардан лозим аст, ки на хамаи пасвандхои забони олмонй сермахсуланд. Аз ин ру пасвандхоро ба ду гурух чудо кардан мумкин аст.
Пасвандхое, ки то имруз сермахсуланд (масалан пасванди сифатсози "-ig" исмсози "-er" , феълсози "-ier(en) ") ва инчунин пасвандхое, ки имруз сермахсулии худро гум кардаанд ва танхо дар бархе аз калимахо бокй мондаанду халос. Масалан пасвандхои исмсозй " -ing, -ins ва -sal" аксарияти пасвандхои феълсоз.
Хулоса, хаминро бояд кайд намуд, ки чои пасвандхои аз истеъмолбаромада ё ин ки мавкеи худро аз дастдода дар забони адабии хозираи олмонй аз кисмати дуюми калимахои мураккаб пасвандхои нав "-heit, -tum, -lich " ва ё бо рохи хамрох шудани як пасванд бо пасванди дигар (пасванди сифатсозй "-ig" бо пасванди исмсози "keif" пасванди "-igkeit" сохта шуд.) пайдо гардиданд, ки ин пасвандхо дигар бо ин ё он сабаб хамчун вохиди мустакили луFавй кор фармуда намешаванд.
АДАБИЁТ
1. Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. -М., Советская энциклопедия, 1966.-606 с.
2. Iskos A. Deutsche Lexikologie/A Iskos, A.Lenkowa - Просвещение, Л., 1970.-294 S.
3. Lewkowskaja K.A. Lexikologie der deutschen Gegenwartssprache /K.A.Lewkowskaja.-M.: Высшая школа,- 1968.-319 S.
4. Медведева Е.В. Лексикология немецкого языка. Лекции, семинары, практические занятия. / Е.И. Медведев. - М.: Либриком, 2009. - 448 с.
5. Москальская О.И. История немецкого языка: Учебное пособие для студ. линг. ун-тов фак. ин.яз. высш.пед.учеб.заведений. / О.И. Москальская. -М.: Академия, 2003.- 288 с.
6. Stepanowa M. D. Lexikologie der deutschen Gegenwartssprache/M. D. Stepanowa, I. I. Tschernyscheva.- M.: Academia, 2005.-252 S.
7. Schippan Th Lexikologie der deutschen Gegenwartssprache/ Th Schippan.-Tübingen, 307 S.
8. Филичева Н.И. История немецкого языка. Курс лекций. М.: 1959.
СПОСОБЫ И ПРОИЗВОДСТВЕННОЕ СЛОВООБРАЗОВАНИЕ В СОВРЕМЕННОЙ
НЕМЕЦКОГО ЯЗЫКА
В этой статье рассматриваются способы и способы выражения продуктивного словообразования в современной немецкий язык. Автор статьи рассматривается в справочной информации и ресурсах. Вот почему эта тема является одной из актуальных и изучаемых в лингвистике занимает хорошее место. Следует отметить, что данная проблема является одной из спорных тем и широко распространена в лингвистической науке, поскольку сама по себе черты из других областей имеют отличия.
Ключевые слова: тип, словарь, размещение, обучение, слово, предложение, признак, источник, язык, лингвистика, составное, наука, проблема, тема, понятие, актуальное, словообразование,
лексико-структурный язык, типы словаря, связать, основной, автор, распространение, среднее значение, лексика, синтаксис, морфология и т. д.
WAYS AND EXPRESSING PRODUCTIVES WORD-BUILDING IN MODERN GERMANY
This article deals with the ways and expressingproductives word-building in modern Germany. An author is reviewed in background and resources in his article. That's why, this topic is one of the actual themes and learned in linguistics have a good place. It should be mentioned that, this problem is one of the argues theme and spread-out in linguistics science with features itself from another parts of fields have got differences.
Keywords: type, dictionary, accomadation, learning, word, sentence, feature, source, language, linguistics, composite, science, problem, theme, notion, actual, word-formation, lexical structural language, types of dictionary, connect, main, author, spread, mean, lexicjlogy, syntax, morphology and etc.
Сведения об авторе:
Нурова Зведамо Сафаровна - старший преподаватель кафедры стилистики и теории перевода языков романского-германского факультета Таджикского государственного педагогического университета именни Садриддин Айни, Тел: (+992)918694285.
About the author:
Nurova Zvedamo Safarovna - a senior teacher in the department of the stylistic and theory of translation of the languages Roman and Germany Faculty Tajik State Pedagogical University named after S. Ami, Phone: (+992) 918694285.
УДК 809.155.0
СОХТОРИ МОРФОЛОГИИ КАЛИМАДОИ МУРАККАБ ДАР "ЛУГАТИ НИМТАФСИЛИИ ТОЧИКЙ БАРОИ ЗАБОНИ АДАБИИ ТО^ИК"-И САДРИДДИН АЙНЙ
Зоитова М.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй
Дар бахши калимахои мураккаб "Лугатнома» -и устод С. Айнй маводи фаровон дорад ва метавон гуфт, ки на танхо калимахои марбут ба исм, балки дигар хиссахои нутк низ дар он тафсир ёфтаанд. Бо сабаби он ки калимахои исми теъдоди бештари вожахои мураккабро фаро гирифтаанд, мо баррасии ин гурухи лугавй -грамматикиро салохи кор донистем.
Калимасозии исмхои мураккаб дар "Лугатнома» -и устод С. Айнй мутобики колибхои суннатии калимасозии забони точикй буда, сермахсултарин типи калимасозй ба хисоб меравад. Дар забоншиносии точик ба масъалаи баррсии калимахои мураккаб донишмандони зиёде даст задаанд. Аз чумла, перомуни колибхои калимахои мураккаби забони форсии [2. с,166] ва [3.с, 310] тахкикот бурда бошанд, олимони дигар оид ба забони форсй [4. с,141], [5. с, 200], [6. с,55] ва точикй [7. с, 147-153], [8. с, 160], [9. с, 219], [10 с, 356], [11 с, 23], баррасихои илмй анчом додаанд. Хдмчунин, дар ин самт кори шевашиносон низ чолиби диккат мебошад, зеро онхо бо забони зиндаи халк сари кор доранд ва колибхои гуногуни калимасзоии лахчахоро муайян намудаанд.
Зикри ин нукта зарур аст, ки донишмандоне, ки ба масъалахои баррасии номвожахо машгул шудаанд, перомуни масъалахои калимасозй ва колибхое, ки дар сохтани калимахои мураккаб сахм доранд, андешахои мухими илмй баён кардаанд [12 с, 107-216], [13 с, 175], [14 с, 196], [15 с, 21], ва диг.]. Зимни тахкики "Лугатнома» -и устод Айнй аз фикру андеша ва назариёти донишмандони мазкур истифода кардаем, ки ба эшон самимона ташаккур мегуем.
Калимахои мураккаб дар "Лугатнома» -и мисли забони адабии точикй ба ду гурух: мураккаби пайваст ва тобеъ чудо мешаванд, ки дар зер баррасй мегарданд.
1. Исмхои мураккаби пайваст
Исмхои мураккаби пайваст мисли забони адабй аз асосхои баробархукук сохта шудаанд. Як гурух аз такрори вожахо, гурухи дигар аз вожахои мухталифи гуногунмаъно ба вучуд омадаанд. Онхоро ба таври зерин овардан мумкин аст:
1. Такрори асоси калимахо: замзама хониш ва суруд бо овози паст; дамдама макр, фиреб, гулгулаи нагора; чимчима лойдон; даFдаFа тарс, бим, ташвиш, лофи зуроварй, дамдама макр, фиреб, гулгулаи нагорава f.
2. Аз асосхои гуногун: хандахариш касе, ки уар кас уро масхара медоад; хасбеда хушкидан гиё^хри гуногун; молапоча асбоби молакунй; гирдаFунд чизи фарощиомада ва f.
3. Бо миёнванди -у-. Тавассути миёнванди -у- ва асосхои гуногун калимахо сохта шудааст, ки ба ду гурух чудо мешаванд:
А. Аз асосхои гуногун ва миёнванди -у- калимахои зерин сохта шудааст: гирдуFун(д) уар чизро цо ба цои худ гузоштан; хурдуреза бачагони як хонавода; чапурост ду хат, ё ду чуби аз боло
