Научная статья на тему 'СПОРТЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК ЖАРАЁНИНИНГ ФАРМАКОЛОГИК ТАЪМИНОТИ'

СПОРТЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК ЖАРАЁНИНИНГ ФАРМАКОЛОГИК ТАЪМИНОТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

203
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фармакалогия / спортчилар / назорат ва тажриба гурухлари / церулоплазмин воситаси / функционал ўзгаришлар / бир мартали ва такрорий жисмоний юкламалар. / pharmacology / athletes / control and experimental groups / ceruloplasmin / functional changes / one-time and repeated physical activity

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Тахир Тўҳтаевич Адилбеков, Болта Абдугафарович Кахаров

Мақолада бир марталик ва такрорий жисмоний юкламалар жараѐнида церулоплазминнинг эритроцитларни сорбцион имкониятини фаоллаштириш таъсирини ўрганиш натижалари хақида маълумот берилган. Олинган натижаларда тажриба гурухларида бир суткали бир марталик жисмоний юкламадаги субмаксимал қувватли иш хажми жараѐнида 20% ли церулоплазмин препаратини физиологик меъѐрни киритиши натижасида эритроцит мембраналарида эндотоксин миқдорини камайтиришга олиб келиши кузатилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о здоровье , автор научной работы — Тахир Тўҳтаевич Адилбеков, Болта Абдугафарович Кахаров

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PHARMACOLOGICAL SUPPORT OF THE PHYSICAL PREPARATION PROCESS OF ATHLETES

The article presents the results of a study of the effect of ceruloplasmin on the activation of the sorption capacity of erythrocytes during single and repeated physical exertion. The results showed that the introduction of 20% of the ceruloplasmin preparation in the physiological norm at a submaximal load with a single daily load in the experimental groups led to a decrease in the amount of endotoxin in the erythrocyte membranes

Текст научной работы на тему «СПОРТЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК ЖАРАЁНИНИНГ ФАРМАКОЛОГИК ТАЪМИНОТИ»

СПОРТЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК ЖАРАЁНИНИНГ

ФАРМАКОЛОГИК ТАЪМИНОТИ

Тахир Тух,таевич Адилбеков

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон миллий университетиниг

доценти

Болта Абдугафарович Кахаров

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон миллий университетиниг

в.б.доценти

АННОТАЦИЯ

Мацолада бир марталик ва такрорий жисмоний юкламалар жараёнида церулоплазминнинг эритроцитларни сорбцион имкониятини фаоллаштириш таъсирини урганиш натижалари хацида маълумот берилган. Олинган натижаларда тажриба гурухларида бир суткали бир марталик жисмоний юкламадаги субмаксимал цувватли иш хажми жараёнида 20% ли церулоплазмин препаратини физиологик меъёрни киритиши натижасида эритроцит мембраналарида эндотоксин мицдорини камайтиришга олиб келиши кузатилган.

Калит сузлар: фармакалогия, спортчилар, назорат ва тажриба гурухлари, церулоплазмин воситаси, функционал узгаришлар, бир мартали ва такрорий жисмоний юкламалар.

PHARMACOLOGICAL SUPPORT OF THE PHYSICAL PREPARATION

PROCESS OF ATHLETES

Taxir Tukhtaevich Adilbekov

Associate Professor of National University of Uzbekistan named after Mirzo Ulugbek

Bolta Abdugafarovich Kakharov

Acting Associate Professor of National University of Uzbekistan named after Mirzo

Ulugbek

ABSTRACT

The article presents the results of a study of the effect of ceruloplasmin on the activation of the sorption capacity of erythrocytes during single and repeated physical exertion. The results showed that the introduction of 20% of the ceruloplasmin preparation in the physiological norm at a submaximal load with a single daily load in the

experimental groups led to a decrease in the amount of endotoxin in the erythrocyte membranes.

Keywords: pharmacology, athletes, control and experimental groups, ceruloplasmin, functional changes, one-time and repeated physical activity.

КИРИШ

Замонавий спортда спортчиларни фармакалогик таъминоти таъминлашда уларни жисмоний тайёргарлик жараёнидаги чекловчи омиллари ва шахсий саломатлик хусусиятларини урганишга асосланган булиши керак.

Спортчилар машкданиш ва мусобока давридаги жисмоний юкламалар жараёнида фармакалогик воситалардан тугри фойдаланиш юкори натижаларига эришиш ва саломатлигини саклашга имконият яратади. Фармакалогик воситалар спортчиларни жисмоний иш кобилиятини оширади, рухий баркарорлик ва спортчи организмидаги энергитик манбаларни тез тикланшига олиб келади.

Спортчиларни мусобокага тайёрлаш бир канча боскичлардан иборат булиб, уларнинг организми иш кобилиятида жисмоний ва рухий чарчаш холатлари юзага келиши мумкин. Спортчиларни машкланиш боскичида фармакологик таъминлашда биохимия ва физиологик жараёнларга муфиклаштирилиши лозим. Спортчиларни фармакалогик жихатдан таъминлаш йил давомида жисмоний тайёргарлик боскичида асосий, махсус тайёргарлик, мусобака олди боскичи, мусабока, тикланишлар даврларини уз ичига камаб олиниши керак.

Спортчиларни фармакалогик таъминотни асосий вазифаси спортчиларни жисмоний тайёрлаш боскичида жадал жисмоний ва рухий эмационал юкламалар таъсирига нисбатан чидамлигини оширишдан иборат.

Спорт физологияси ва тиббиётнинг долзарб муаммоларидан бири жадал жисмоний юкламалардаги рухий зурикиш жараёнида хужайра мембранасини хар хил метаболитик зарарли моддалардан химоя килиш, ривожланаётган оксидланиш жараёнларини камайтириш хисобига спортчи иш кобилиятини саклаш ва ошириш хисобланади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Маълумки, интенсив жисмоний юкламалар таъсирида метаболизм жараёнларида эркин радикалларни оксидланиши, оралик ва охириги махсулотларнинг куплаб тупланиши натижасида хужайра мембранасининг утказувчанлик хусусиятини узгариши шунингдек, кон хужайраларининг

функционал фаоллигига, айникса, эритроннинг периферик богланишларни ёмонлашувига олиб келади [2].

Церулоплазмин моддаси таркибида мис гликопротеин альфа-2 саклаган коннинг глобулин фракцияси булиб, антиоксидант, имминопротективи ва антиагрегант хусусиятилар мавжуд [1].

Детоксификация килувчи восита булиб, таркибида мис билан ферменти алфа2-глобулин фракцияси кон зардобидан олинган. Бу антиакцидат танадаги бир катор мухим функцияларни бажаради: танадаги миснинг асосий ташувчиси; темир алмашинувида иштирок етади; антиоксидант булиб, супероксид радикалларини боглайди ва хужайра мембраналарининг липид пероксидланишини олдини олади, хужайра мембраналарининг баркарорлигини оширади; турли хил этиологиялар анемияларини даволашда эритроцитлар сонини тулдиришни тезлаштиради, эритроид ва мийелоид хамда лимфоид гемотопоэтик элементларга хам химоя таъсирини курсатади; иммунитет реакцияларида катнашади; ион алмашинувида иштирок етади.

Суткалик бир марталик жисмоний юкламанинг субмаксимал кувватли иш хажмидан 20% ли церулоплазмин препаратини физиологик меъёрдаги киритиш эритроцит мембраналарида эндотоксин микдорини камайтиришга олиб келади [2].

50 та 240-247 граммгача вазинли эркак каламушларда тажриба олиб борилди. Тадкикот ишларни амалга ошириш учун еттита: 1) назорат; 2) тажриба гурухида тана вазнига нисбатан 15 %ли бир мартали жисмоний машклар бажарувчилар ( БЖЮ бир мартали жисмоий юклама), 3) тажриба 20% ли церулоплазми физиологик меъёрдаги - БЖЮ + Up; 4) 4-7 гр 9 кун давомида такрорий жисмоний юкламалар бажарувчилар (ТЖЮ); 5 - ТЖЮ (9 кун)+ЦП; 6 - ТЖЮ (15 кун); 7 - ТЖЮ (15 кун)+ЦП каби гурухлар тузилди.

Такрорий жисмоний юкламалар куйидаги схема буйича: 1 - 7 кун юкламасиз 30 дакика сузиш; 8-14 кун тана вазнини огирлигига нисбатан 1% ли юк билан 30 дакика сузиш тарзида моделлаштирилди.Бу гурухларнинг каламушларига 9-15 кун 4 дакика давомида субмаксимал кувватли жисмоний юклама берилди. Тажриба гурухларида жисмоний юкламадан 24 соат олдин 20% ли церулоплазмин препаратини физиологик меъёри берилди, назорат гурухида хам шу хажмдаги физиологик эритма куланилди.

Тажриба гурухларининг кон намуналарининг мушак фаолиятини иши тугаши билан тезда амалга оширилди.Эритроцитларнинг сорбцион хусусияти илмий манбаларда курсатилган усулларида аникланди [3].

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бир мартали жисмоний юкламанинг субмаксимал х,ажмли зонасида липидларни переоксидланиш жараёнида оралик мах,сулотларни- мочевина, креатинин, сут кислота ва карбон кислоталарни ва бошкаларни тупланишга олиб келади. Эритроцит мембранасида эндотоксин микдорини ортиши хдсобига эритроцитларда эндоген зарарланиш даражаси ортади.Церулоплазмининг киритилиши унинг сорбцион хусусиятини пасайиши натижасида эритроцит мембранасининг хрлатини яхшиланишига олиб келди (жадвал-1).

жадвал-1

Субмаксимал кувватли юкори жисмоний юкламалар таъсирида эритроцитларнинг

сорбцион хусусияти

№ Тажриба гурухлари Курсаткичлари Эритроцитларнинг сорбцион хусусияти

1 Назорат 11,43 1,90

2 БЖЮ (n=7) 36,30 2,62

3 БЖЮ+ ЦП (n=10) 25,08 1,26

4 ТЖЮ (9) (n=7) 28,21 2,56

5 ТЖЮ (15) (n=10) 13,89 1,44

6 ТЖЮ (9) +ЦП-(П=7) 76,93 5,26

7 ТЖЮ (15) +ЦП(п= 7) 45,05 3,11

Тадкикот тахлилларидан маълум булдики, куп мартали такрорий жисмоний юкламалар таъсирида урганилаётган объектларда, шунингдек бир мартали жисмоний юклама таъсирида эритроцит мембраналарининг сорбцион каршилигини ошишига олиб келади, олинган натижалар динамикасини узгариши билан ифодаланади.

жадвал -2

Эритроцитлар сорбцион хусусиятига церулоплазмин препаратининг

таъсири

назорат БЖЮ БЖЮ+ЦП назорат ТЖЮ ТЖЮ+ЦП

0-10 20-30 40-60 50 70 80

9 кунлик тажрибалардан маълум булдики эритроцитнинг сорбцион хусусияти БЖЮ га нисбатан (р<0,05) га камаяди, кейин 15 кундан кейин яна кескин 2 баробар купайиши кузатилди.

ХУЛОСА

Илмий изланиш тахлили натижасидан жисмоний юкламалар бир мартали таъсирида эритроцит юзасида сезиларли эндотокцинларни адсорбцияси ортаганлиги кузатилди. Бу эса мембраналарнинг тузилишини бузилишига ва кизил кон таначаларини функционал фаоллигини пасайишига олиб келади. Икки хавфта давомида куп мартали жадал жисмоний юкламалар таъсирида туккизинчи куни эндоген токсинларнинг таъсирига мембрана каршилигининг ижобий динамикасининг баркарорлиги намоён булди.

Церулоплазмин табиий антиоксидант булиб, эритроннинг периферик гурухини юкори жисмоний юкламалар таъсири натижасида хосил булган зарарли метаболитик махсулотлар таъсиридан химоя килади, умуман олганда мембрана холатига ва кислород ташишга, кизил кон хужайраларни бошка функцияларига ижобий таъсир курсатади.

Шундай килиб, олиб борилган тадкикот натижаларидан маълум булдики, спортчиларни жисмоний тайёргарлик боскичларида функционал холати ва иш кобилиятини тиклашда фармакалогик таъминоти буйича церулоплазмин каби табиий антиоксидантлардан тугри фойдаланиш оркали маълум ижобий натижаларга эришиш мумкин. Ушбу фармакологик воситалар спортчиларнинг юкори спорт натижаларига эришишда, уларнинг сихат-саломатлигини таъминлашда мухим илмий ва амалий ахамият касб этади.

REFERENCES

1. Тажибаев, С. С., & Серебряков, Ю. В. (2015). Динамика общей и специальной физической подготовленности боксеров юношей, занимающихся боксом на этапе начальной спортивной специализации. Молодой ученый, (2), 109-111.

2. Tajibayev, S. S. (2016). Use of innovative technologies in registration and processing of indicators of special efficiency of athletes. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 4(2).

3. Алиев, И. Б. (2020). Курашчиларнинг мусобака олди тайёргарлик боскичларидаги толикиш белгиларини турли х, ажмдаги таъсирига караб юкламаларни таксимлаш. Фан-спортга,(2), 42-45.

4. GAZIEV, S. (2020). Systematic planning of special power training of sambo in the year round. Фан-Спортга, (3), 7-9.

5. ИЛОВ, А. (2020). Шаркона яккакураш спорт турлари билан шугулланувчиларда меъёрлаштирилган махсус машкларни бажариш тезлиги ва унинг гипоксик киймати (каратэ мисолида). Фан-Спортга, (1), 65-68.

6. Люлина, Е. С., & Мирзакулов, Ш. А. (2019). Эффективность применения таксономии Блума в педагогическом процессе вуза (на примере направления"

спортивная деятельность"). Физическая культура. Спорт. Туризм. Двигательная рекреация, 4(2).

7. Солиев, И. Р., Холбекова, Д. Н., Давлатёрова, Л. Б., & Азамова, Г. Э. (2021). Енгил атлетиканинг киска масофага югуриш турларида техник тайёргарлик такомиллаштириш. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

8. Солиев, И. Р., Давидова, К. Р., Мийликулова, Ш. С. & Азамова, Г. Э. (2021). Енгил атлетика спорт турида машгулот ва мусобака жараёнини бошкариш тизимининг та^лили. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

9. Tashkenbayevna, S. K., Rozikovich, S. I., Vladimirovna, L. L., Sotivoldiyevich, O. M., Mukhammadjonovich, B. A., Omonboyevich, A. B., & Valikhojayevich, S. Z. (2020). Pedagogical technologies and interactive methods as a factor of increasing special knowledge of students. Journal of Critical Reviews, 7(6), 42-46.

10. Shirnazarova, Z. A. (2020). Aktuelle fragen studienverteilung der interkulturellen kommunikation in informationsfeldern. EPRA International Journal of Multidisciplinary Research, 6(5), 525-527.

11. Ширназарова, З. А. (2020). Критерии выбора фильмов при обучении иностранным языкам. Молодоц учёный, 24(314), 443-444.

12. Abdujalilova, S. A., & Qorayev, S. B. (2020). The Role Of Pedagogical Technologies In The Formation Of Students' Scientific Outlook. European Journal of Molecular & Clinical Medicine, 7(03), 2020.

13. ^ораев, С. Б. (2016). Фанларни укитишда табакалаштирилган таълим технологиясини жорий этиш масалалари. Таълим технологиялари, 2, 45-50.

14. Мухамедов, Г. И., & ^ораев, С. Б. (2019). Укув-ишлаб чикариш мажмуа машгулотларини олиб боришда педагогмухандисларнинг касбий функцияларини ошириш тамойиллари. Мугаллим х,эм Yзликсиз билимлендириу, 2, 71-74.

15. Бабаков Ю.Г.,Виноградов В.М.,Лосев С.С.,Смирнов А.В. Фармакологиеская коррекция утомления -М.: Медицина,1984. - С.208

16. Сурина-Марышева Е.Ф. Наличие эндогенных токсинов на эритроцитах при острой физической нагрузке и влияние церулоплазмина /Е.Ф. Сурина-Марышева, Е.Н. Ермолаева, Д.М. Смирнов // Вестник Южно-Уральского государственного университета. Сер. Образование, здравоохранение, физическая культура. - 2008. -Вып. 14, № 4. - С.74-75.

17. Тогайбаев А.А. Способ диагностики эндогенной интоксикации / А.А. Тогайбаев, А.В. Кургузкин, И.В. Рикун, Р.М. Карибжанова // Лабораторное дело. - 1988. - С. 510.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.