Научная статья на тему 'СПОРТ ТАКОМИЛЛАШУВ БОСҚИЧИДА СПОРТ ГИМАСТИКАЧИЛАРДА ПСИХОЛОГИК КОМПЛЕКС НАЗОРАТНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ АСОСЛАШ'

СПОРТ ТАКОМИЛЛАШУВ БОСҚИЧИДА СПОРТ ГИМАСТИКАЧИЛАРДА ПСИХОЛОГИК КОМПЛЕКС НАЗОРАТНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ АСОСЛАШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
25
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ШАХСИЙ ВАҲИМАЛИЛИК / ВАЗИЯТЛИ ВАҲИМАЛИЛИК / МУСОБАқАЛАР / ТАДқИқОТ / СЎРОВ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Умаров Д.Х.

Ушбу мақолада муаллиф юқори малакали гимнастикачиларнинг шахсий ваҳималиликни (Тейлор ва Спилбергер) шкалалари ёрдамида аниқлаган ҳамда тест даражаси тест баллари ва мусобақалар баллари билан таққосланган.В этой статье автор рассматривает личную тревожность высококвалифицированных гимнасток по шкале (Тейлора и Спилбергера), а уровень теста сравнивается с показателями тестирования и показателями конкуренции.In this article, the author considers the personal anxiety of highly qualified gymnasts on a scale (Taylor and Spielberger), and the level of the test is compared with test scores and competition scores.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СПОРТ ТАКОМИЛЛАШУВ БОСҚИЧИДА СПОРТ ГИМАСТИКАЧИЛАРДА ПСИХОЛОГИК КОМПЛЕКС НАЗОРАТНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ АСОСЛАШ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

5-жадвал

Тажриба якунида тажриба ва назорат гурухлари курашчила-рининг техник - тактик тайёргарлик курсаткичлари ва уртача цинматлари буйича циёсин маълумотлар (n = 12 )

№ Тажриба бошида Тажриба охирида Абсолют фарк Нисбий фарк %

X С В,% X (7 В,%

24,36 1,77 7,27 25,69 1,94 7,55 1,33 5,46

21,14 1,96 9,27 22,46 2,09 9,31 1,32 6,24

24,84 1,92 7,73 26,34 2,24 8,50 1,5 6,04

25,86 1,83 7,08 27,59 2,15 7,79 1,73 6,69*

5-жадвалда тажриба якунида тажриба ва назорат гу-рухлари курашчиларининг техник - тактик тайёргарлик курсаткичлари ва уртача арифметик кийматлари буйича киёсий маълумотлар келтирилган. Ундаги маълумотлар ТГ ва НГ синалувчилари курсатган натижаларнинг уртача арифметик кийматларини тажриба давомидаги нисбий фарки турлича узгарганлигини курсатади.

Тажриба охирига келиб ТГ ва НГ да урганилган тест-лар орасида тажриба давомида энг кам нисбий фарк 5,46 % булиб, у "Кулидан ва ёкасидан ушлаб елкадан ошириб 10 марта ташлаш" тестида кузатилди (р > 0,05 ахами-ятлилик даражасида) ишончсиз, энг катта нисбий фарк еса "Манекенни 10 марта ташлаш" тестида булиб, у 7,65 % ни ташкил етди ва бу тест буйича (р<0,05 ахамият-лилик даражасида) статистик ишончли фарк еканлиги аникланди. Колган тестлар буйича (6,04 % дан 6,69 % гача) нисбий фарк (р > 0,05 ахамиятлилик даражаларида) статистик ишончсиз эканлиги аникланди.

16 15,1

техник курсаткичлар ■ Назорат гуру^и I Тажриба гурухи

1-расм. Тажриба ва назорат гурух техник - тактик курсаткичлари уртача кийматларининг тажриба давомида нисбий усишлари.

Хулоса. Педагогик тажриба давомида урганилган хамма тестлар буйича назорат гурух синалувчилари натижаларининг уртача арифметик кийматларини тажриба давомида нисбий усишларининг уртачаси 6,61 % ни ташкил этган булса, ТГ да мазкур кур-саткич 12,84 % ни ташкил етди. Бундан ташкари, гурухлардаги синалувчилар курсатган натижаларнинг тажриба давомида узгаришини статистик ишончли-лиги НГ га нисбатан ТГ да анча юкори ахамиятлилик даражасида статистик шончли эканлиги аникланди. Бу фактлар еса тажриба гурухига тадбик етилган учталик сикл асосида режалаштирилган ЖТ ва ТТТ воситаларининг нисбатини оптималлаштириш буйича машгулотлар утказиш дастурининг самарадорлиги педагогик тажриба давомида исботланганлигини курсатиб турибди.

Адабиётлар:

1. Акбаров Аххматжон, Спортда педагогик тадкикот натижаларини интерпретация килиш усулларини солиштириш,

Фан-спортга, 62-64, 2021, № 6

2. Акбаров А., Артиков З.С., Холиков Б.Х., Применение подвижных игр в технической подготовке квалифицированных борцов,

Достижения науки и образования, 21-23, 2020

3. Неъматов Б.И., Болалар ва усмирлар спорт мактабининг бо-шланFич тайёргарлик гуру^ларида шурулланувчиларнинг жисмоний тайёргарлик даражасини бахрлаш динамикаси , Фан-спортга, 2018 г., №1, с.22-26.

4. Тангриев А.Ж., БошланFич синф укувчиларида жисмоний си-фатларни уйин машклари ёрдамида шакллантиришнинг афзаллиги, Фан-спортга, 2019 й., №1, с.11-15.

5. Сергеева А.Г., Караван А.В., Рогожников М.А., Применение эстафет на полосах препяцтвий в процессе базовой технической подготовки юных тхеквондистов, Теория и практика физ.культуры1, № 11, 2019, с. 68-69.

6. Федяев Н. А., Формирование арсенала индивидуальных технических действий юнык дзюдоистов, дисс. и автор-т , канд пед наук, 2015, 200 с.

Муаллиф билан богланиш учун:

jamshid-0505@mail.ru

Педагогика фанлари номзоди, профессор Д.Х. УМАРОВ1

1 Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шахри, Узбекистон

СПОРТ ТАКОМИЛЛАШУВ БОСЦИЧИДА СПОРТ ГИМАСТИКАЧИЛАРДА ПСИХОЛОГИК КОМПЛЕКС НАЗОРАТНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ АСОСЛАШ

Аннотация

Annotation

В этой статье автор рассматривает личную тревожность высококвалифицированных гимнасток по шкале (Тейлора и Спилбергера), а уровень теста сравнивается с показателями тестирования и показателями конкуренции.

Ключевые слова: личная тревожность, ситуационная тревожность, гимнастика, соревнования, спорт, исследования, опрос.

Ушбу маколада муаллиф юкори малакали гимнастикачиларнинг шахсий вахималиликни (Тейлор ва Спилбергер) шкалалари ёрдамида аниклаган хамда тест даражаси тест баллари ва мусобакалар баллари билан таккосланган.

Калит сузлар: шахсий вацималилик, вазиятли вацималилик, гимнастика, мусобацалар, спорт, тадцицот, суров.

In this article, the author considers the personal anxiety of highly qualified gymnasts on a scale (Taylor and Spielberger), and the level of the test is compared with test scores and competition scores.

Key words: personal anxiety, situational anxiety, gymnastics, competitions, sports, research, survey.

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

см см о см

го га

0

ю

1

Долзарблиги. Жисмоний тарбия ва спортни ривожлантиришнинг асосий вазифаси - халкаро спорт майдонларида Узбекистан спортчиларининг ракобатбардошлигини ошириш учун юкори малакали спортчиларни ва спорт захираларини тайёрлашни та-комиллаштириш долзарблигича колмокда.

Юкори малакали гимнастикачилар тайёргарлик фаолиятини педагогик жараён сифатида хар бир спорт туридаги машгулот организмга узига хос таъсир кур-сатади, шунинг учун маълум бир спорт тури учун энг мухим информацион педагогик, тиббий-биологик ва психологик курсаткичларни белгилаш зарур.

Спортнинг гурухли турлари буйича спортчилар-ни тайёрлаш стратегиясини такомиллаштиришнинг асосий йуналиши - бу машгулот жараёнини ташкил этишда дифференциялаштирилган ёндашув булиб, унинг мохияти машгулотнинг жамоавий ва индивидуал шакллари комбинацияси билан белгиланади [5].

Спортчининг стартолди холатлари турли пайтларда юз бериши мумкин. Баъзи спортчиларда бу холат би-рон бир мусобакада иштирок этиши хакидаги хабарни олиши биланок бошланса, баъзи бирларида ушбу му-собакага старт берилишидан бир неча кун ёки бир неча соат олдин бошланиши мумкин. Адабиётларни урга-ниш жараёнида маълум булдики вазиятли вахималилик даражасининг оптимал холати 30 дан 45 фоизгача деб белгиланган [1,2,4].

Бадиий гимнастикада комплекс назорат усулла-ридан педагогик назорат тури тулик ишлаб чикил-ган булиб, купгина тадкикотлар унга багишланган. Психологик назоратнинг хусусиятлари мазкур спорт турида тулик урганилмаган. Спорт гимна-стикачиларни комплекс назорат килишнинг барча усулларидан тулик фойдаланилган илмий изланиш-лар мавжуд булсада, улар бугунги кун талаблари учун етарли эмас. Сунгги тадкикотлар орасида Т.А. Легкодимов спорт гимнастикасида машгулот юкла-маларини тезкор бошкариш услубиятини ишлаб чиккан [7], А.С.Жуманова ёш гимнастикачи кизлар устида тадкикот олиб борган [3] ва бадиий гимнастикачилар-нинг тиббий-биологик ва психологик-педагогик ёрда-мини илмий асослаб берган И.А. Винер-Усманованинг иши [8,9] урганилаётган муаммо учун энг макбулидир.

Тайёргарликнинг физиологик, биокимёвий ва психологик таркибий кисмлари, уларнинг узаро бог-ликлигини хисобга олмаган холда, машгулот тизими хакидаги илмий билимларни бирлаштиришга имкон бермайди ва спортнинг умумий назариясини чукур ривожлантириш учун хисса кушмайди, бундан барча назорат усулларидан комплекс фойдаланиш зарурлиги аён булади [6].

Тадкикотнинг максади. Спорт гимастикачилари-нинг психологик назорат самарадорлигини асослашдан иборат.

Тадкикот вазифалари:

1. Спорт гимнастикасида машгулот жараёнини бошкаришда комплекс назоратнинг куйи тизимлари-да, психологик назоратдан фойдаланиш имкониятини урганиш.

2. Энг куп информацион курсаткичлар (вахимали-

лик холати ва стресс холатлари) асосида спорт гим-настикачиларни психологик уз-узини назорат килиш тизимини ишлаб чикиш.

Тадкикотнинг ташкил этилиши. Тадкикотда купрок муваффакиятли спортчиларнинг психологик узига хос хусусиятларини аниклашга харакат килин-ди - бунда спорт гимнастикаси буйича индивидуал ва гурух дастурларида ижро этувчи РГИБУСМ гимнасти-качилари (15-16 ёшдаги 18 нафар) спорт гимнастикачи ВГИБУСМ талабаларидан фаол гимнастикачилари (17-18 ёшдаги 13 нафар гимнастикачилар) жами 31 нафар гимнастикачилар билан суровнома утказилди. Барча респондентлар спорт гимнастикаси ва юкори спорт малакаси буйича 10 йилдан ортик тажрибага эга (СУН, СУ) спортчилар иштирок этдилар. Суровнома йиллик машгулот цикли боскичи махсус-тайёргарлик-нинг иккинчи боскичида (феврал) утказилди. Тадкикот УзДЖТСУнинг Спорт психологияси ва педагогикаси кафедрасининг профессори З.Г. Гаппаров хамда доцен-ти Ж.М.Иштаевлар билан биргаликда олиб борилди.

Тадкикот натижалари ва уларнинг мухокамаси. Тадкикотда олинган эмоционал холатларни аниклашда гимнастикачиларнинг шахсий вахималилик холатла-рини аниклашда "Тейлор ва Спилбергер" суровнома-лари буйича олинди. Олинган натижалар 1-жадвалда берилган.

1-жадвал

Спорт гимнастикачиларининг шахсий вахималилик холатларининг индивидуал курсаткичлари

Гимнас тикачилар Шахсий вахималилик холатлари

"Тейлор буйича" "Спилбергер буйича"

Паст Паст

Юкори Юкори

Урта Урта

4 Юкори Юкори

Юкори Юкори

Урта Урта

Паст Паст

Юкори Юкори

Урта Урта

10 Урта Урта

11 Юкори Юкори

12 Юкори Юкори

13 Паст Паст

14 Юкори Юкори

15 Урта Урта

16 Урта Урта

17 Паст Паст

18 Юкори Юкори

19 Паст Паст

20 Юкори Юкори

21 Юкори Юкори

22 Юкори Юкори

23 Паст Паст

24 Урта Урта

25 Паст Паст

26 Юкори Юкори

27 Урта Урта

28 Паст Паст

29 Юкори Юкори

30 Паст Паст

31 Урта Урта

Олинган натижалардан куриниб турибдики, ёш гимнастикачилар шахсий вахималиик даражалари 13 нафарида юкори 9 нафарида паст 9 нафарида урта эканлиги акс эттирилган. Ушбу натижалар "ВАЗА" тестида хам уз аксини топди.

Тест "ВАЗА"си куйидагича олинди: Аввал ёш спортчилар тинч холатда узларининг вахималилик да-ражасини айни вактда кандайлигини уз-узини белгилаш

32

www.fansports.uz

№1-2022

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

асосида (ручка, калам) билан 10 сантиметрли штрих чизикка белги куйиш билан бажаради. Кейин мусобака олдидан хар бир ускунага чикишдан олдин яна шундай белги куйиб гиламга чикади. Спорт гимнастикачиси узининг белгиланган комбинацияларини бажаргандан кейин хакамлар унга куйган балларни баённомага ку-чирилади. Шундан сунг, спортчи старт олдидан куйган чизикни психолог чизгич билан миллиметрда улчаб натижа ёзилади. Шу тарика хар бир ёш гимнастикачилар мусобака олдидан вужудга келадиган вазиятли вахи-малилик даражасини баённомаларга тушириб боради. Мусобака якунидан сунг натижалар ва миллиметрли белгилар таккосланиб умумий хулоса чикарилади.

Тинч холатда

Вазиятли вахималилик даражаси

Вахималилик мутлок йук

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

вахимали жуда юкори

Мусобакада жараёнида

Дастак-ли-от

Таяниб сакраш

вахималилик мутлок йук

вахимали жуда юкори

вахималилик мутлок йук

вахимали жуда юкори

вахималилик мутлок йук

вахимали жуда юкори

вахималилик мутлок йук

вахимали жуда юкори

вахималилик мутлок йук

„Y-

вахимали жуда юкори

Олинган натижалардан маълум булдики гимнастикачилар 5 турдаги снарядлар билан мусобакаларда иштирок этишди. Спорт гимнастикачиларнинг вазиятли вахималилик даражаси мусобака натижаларини ижобий томонга узгаришига таъсир этиши тадкикот жараёнида исботланди. Адабиётларни урганиш жараёнида маълум булдики, вазиятли вахималилик даражасининг оптимал холати 30 дан 45 фоизгача деб белгиланган. Агар, ушбу оптимал даражадан паст ёки юкори булса, тренерлар ёки психологлар уларга психологик таъсир курсатиши зарур. Масалан, вазиятли вахималилик даражаси оптимал холатдан паст булса, ушбу спортчини мусобакага булган кизикишини ёки мусобака микёсининг мухимлигини тушунтириб уни кузгатиш талаб этилади. Агар спортчининг вазиятли вахималилик даражаси оптимал холатдан баланд булса, уни мусобакадан чалгитиб кузгалиш холатларини тушириш тавсия этилади.

Вахималилик юкори булган спортчиларда куйида-гилар кузатилади кучли хаяжонланиш, баъзи холларда бу хаяжон спортчи фаолиятини асосий максаддан чалгитади;

б) хис-хаяжонларнинг бекарорлиги, уларнинг бирини иккинчиси, баъзан мутлако тескариси билан тез-тез алмашиб туриши;

в) диккатнинг чалгиши, паришонхотирлик;

г) идрок ва тасаввурдаги узилишлар, спортчи старт сигнали ёки мураббийнинг маслахатларини уз вактида эшитмаслиги мумкин;

д) хотиранинг сусайиши. Бундай холатда, спорт-чилар асосий эътибор каратилиши лозим булган жихатларга талаб даражасида эътибор каратмайдилар;

е) фикрлар чалкашиб, бири иккинчисига утиб кетади.

Ташки белгилари:

• Томир уриши ва нафас олишнинг тезлашуви;

• Кул ва оёкларнинг калтираши;

• Оёк ва кулларнинг совук котиши;

• Терлаб кетиш, юзнинг окариб кетиши;

• Баъзи холларда огизнинг куриши, ошкозон бу-зилиши ва хоказолар кузатилади.

Хулоса. Утказилган тадкикот натижаларидан куйидаги хулосаларга келиш мумкин. Ёш гимнастикачилар мусобака фаолиятларидаги эмоционал холат-ларни аниклаб старт олдидан уларнинг салбийларини йукотиб урнига ижобийларини шакллантирилса мусо-бакадаги натижалари хамда бажарадиган харакатлари максадга мувофик булади.

Ёш бадиий гимнастикачиларни вазиятли вахи-малилик холатларини мусобака олдидан оптимал даражага олиб чикилса мусобака натижалари ижобий булар экан

Шахсга хос булган бу хусусият, айникса мусобака олдидан спортчиларда хаяжонланишнинг ортиб ке-тишига сабаб булади. Бирок, спортчи мутлако вахи-малиликдан холи булиши керак дегани эмас. Вахима реакциясини организмнинг масъулиятли ва таранг вазиятга табиий мослашув жараёни сифатида бахо-лаш лозим. Маълум даража ва меъёрида булса ушбу реакция ижобий хисобланади. Факат хаддан ташкари вахималилик спортчи фаолиятининг ёмонлашувига сабаб булиши мумкин. Шу сабабли, юкори вахима-лиликка мойил спортчиларнинг психик холатидаги узгаришларни доимий равишда назорат килиб бориш ута мухимдир.

Вахималиликнинг 2 та турини фарклашади: улар-дан биринчиси муайян ташки вазиятлар билан боглик булган вазиятли вахималилик булса, иккинчиси шахснинг узига хос булган стабил - баркарор (тугма) вахималилик хусусиятидир.

Адабиётлар:

1. Gapparov Z. G., Ishtaev J. M., Ishtaev D. R., Holmurodov L.Z. Efficiency Development Explosive Abilities at Schoolboys of 12-13 Years // Solid State Technology Volume: 63 Issue: 4. Publication Year: 2020.Pages 348-353.

2. Жуманова А.С.Управление учебно-тренировочным процессом юных спортсменок в художественной гимнастике: дис. ... д-ра пед. наук. - Алматы, 2010. - 275 с.

3. Ishtayev J.M. Sport psixologiyasi. O'quv qo'llanma.-Toshkent: «O'zkitobsavdonashriyoti", 2020-232b.

4. Косихин В.П. Система управления специальной физической и технической подготовкой высококвалифицированных легкоатлетов-прыгунов: автореф. дис. ... д-ра пед. наук. - Майкоп, 2011. - 47 с.

5. Легкодимов Т.А. Методика оперативного управления тренировочными нагрузками юных гимнасток в подготовительном периоде: дис. ... канд. пед. наук. - Волгоград, 2010. - 138 с.

6. Терехина Р.Н., Винер И.А. Система, определяющая соотношение сил в художественной гимнастике на мировом уровне // Ученые записки университета имени П.Ф. Лесгафта. 2010. № 4(62). - С. 15-19

7. Umarov D.X. Developing Physical Qualities of 7-8 Age Children by Premier Use of Gymnastics // Eastern European Scientific Journal. № 4-2018. - Pg. 25-29

8. Umarov D.X. Technique of development of special endurance. // European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Progressive Academic Publishing, UK Volume 6 Number 5, 2018. - Pg. 45-50.

CM CM

о

CM

ro та t

0 Q. w

1

с го

Уриниш

Натижа

3 балл

Халка

9 балл

5 балл

Куш пуя

5 балл

Турник

9 балл

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.