Научная статья на тему 'СПОРТ БУЙИЧА ТРЕНЕРЛАР МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ ТИЗИМИНИНГ ТАХЛИЛИ'

СПОРТ БУЙИЧА ТРЕНЕРЛАР МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ ТИЗИМИНИНГ ТАХЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
78
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
СПОРТ / ТРЕНЕР / КУРСЫ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ / УЧЕБНЫЕ ПРОГРАММЫ / ЗАДАЧИ / СПОРТИВНАЯ ШКОЛА

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ибрагимов Б.Б.

В данной статье рассмотрены учебные программы, системы и порядки прохождения повышения квалификации тренерами по спорту в зарубежных государствах. Проанализированы учебные программы некоторых международных федераций по видам спорта, а также организации, которые осуществляют повышение квалификации тренеров по спорту. На основании проведѐнных анализов даны рекомендации по составлению задач и программ, которые предназначены для тренеров по спорту, при учѐбе на курсах повышения квалификации.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СПОРТ БУЙИЧА ТРЕНЕРЛАР МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ ТИЗИМИНИНГ ТАХЛИЛИ»

Г.Р. Асатова

В статье рассмотрена история становления, формирования, деятельности Узбекского государственного университета физической культуры и спорта. Университет является единственным специализированным вузом в республике по подготовке высококвалифицированных специалистов в области физической культуры и спорта. Подняты актуальные вопросы высшего образования с учетом специфических особенностей данного вуза.

In this article has been researchedthe history of formation, formation, activity of the Uzbek state university of physical culture and sport. The university is the only specialized higher education institution in the republic on training of highly qualified specialists in the field of physical culture and sport. Topical issues of the higher education taking into account specific features of this higher education are brought up.

Б.Б.ИБРАГИМОВ, УЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ ОЛИМПИЯ ^УМИТАСИ, ТОШКЕНТ

СПОРТ БУЙИЧА ТРЕНЕРЛАР МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ ТИЗИМИНИНГ

ТА^ЛИЛИ

Аннотация. В данной статье рассмотрены учебные программы, системы и порядки прохождения повышения квалификации тренерами по спорту в зарубежных государствах. Проанализированы учебные программы некоторых международных федераций по видам спорта, а также организации, которые осуществляют повышение квалификации тренеров по спорту. На основании проведённых анализов даны рекомендации по составлению задач и программ, которые предназначены для тренеров по спорту, при учёбе на курсах повышения квалификации.

Ключевые слова: спорт, тренер, курсы повышения квалификации, учебные программы, задачи, спортивная школа.

Мавзунинг долзарблиги. Спорт турлари буйича Узбекистан миллий терма жамоалари спортчиларининг нуфузли халкаро мусобакаларда муваффакиятли иштирок этиши мамлакатимиздаги тренерларнинг юкори малакасига боглик.

Х,озирги кунда биз юкори малакали тренер кадрларга эхтиёж борлигини сезамиз. Спортчининг укув-машгулот жараёни, мусобакалашув фаолияти хамда тикланиш тадбиларини бошкариш хамда спортчиларни малакали тайёрлаш учун болалар-усмирлар спорт мактаблари, ихтисослаштирилган болалар-усмирлар спорт мактаблари хамда олий спорт махорати мактаблари тренерлари маъсул хисобланади

Укув-машгулот жараёни самарадор-лигини ошириш хдмда спорт мусобакаларида юкори натижаларни кулга киритиш учун тренер доимий равишда касбий кобилияти, малака ва

куникмаларини тизимли равишда ошириши лозим.

Тадкикотнинг максади - хорижий давлатларда тренерлар малакасини ошириш тизими, давлат дастурларини урганиш ва солиштириш.

Тадкикотнинг усули: хорижий давлатларда тренерлар малакасини ошириш тизимини тахлил килиш.

Спорт турига купрок спортчиларни жалб этиш максадида купгина халкаро спорт федерациялари тренерларнинг малака даражасини оширишга жиддий эътибор каратадилар. Масалан енгил атлетикада хар хил даражадаги тренерларнинг малакасини оширишда куп боскичли тайёргарлик тизими жорий этилган (CTCS), ушбу тизим пухта ишланган маъруза хамда имтихонларнинг катъиятлиги билан фарк килади. Беш боскичли малака ошириш курсларидан утган тренерларнинг натижалари Енгил

атлетика федерациялари халкаро ассоциациясининг (International Association of Athletics Federations; IAAF) маълумотлар базасига киритилади. Маърузачилар учун маълумотлар Енгил атлетика федерациялари халкаро ассоциациясининг Ривожлантириш

департаменти томонидан тайёрланади. Маърузалар курси жуда х,ам жиддий ва доимий равишда янгиланади.

Имтих,онларнинг талаблари жуда юкори, тренерлар ёзма ва огзаки имтих,он топширадилар, педагогик амалиётни утаб, укув-машгулот циклининг дастурини ишлаб чикадилар.

А^Шда тренерлар малакасини ошириш ХХ асрнинг охирларида фаолиятини бошлаган American Sport Education Program махсус дастури амалга оширади. Тренерларнинг малакасини ошириш тизимига тренерлик иши фалсафаси, спорт илм-фани, спорт тиббиёти ва менежменти курслари киради. Ушбу ташкилотнинг 30 йиллик фаолияти давомида 3.5 миллион тренер, 1 млн. мансабдор шахслар, 300 минг маъмурият ходимлари, 80 млн. ота-она ва 30 млн. ёш спортчилар малакасини оширган [5].

Канада давлатида спортни ривожлантириш билан согликни саклаш, жисмоний тарбия федерал вазири шугулланади. Ушбу вазир "Спорт-Канада" давлат институти оркали фаолият юритади, институтни ижрочи директор бошкаради.

Рим (Италия)да утказилган Олимпия уйинларида Канада терма жамоасининг муваффакиятсиз

иштирокидан сунг Канада х,укумати томонидан "Х,аваскорлик спортида жисмоний тайёргарлик тугрисида"ги махсус ^онун кабул килиниб, "Спорт-Канада" ташкилоти тузилди. Мамлакатда таркок холда фаолият юритаётган федерацияларнинг бошкаруви марказ-лашиб, тренерлар малакасини ошириш ва сертификациялаш дастури тузилди (NCCP). Ушбу ташкилот х,озирги кунда тренерларни укитиш ва сертификациялаш буйича энг илгор халкаро нуфузли ташкилотлардан бирига айланди. Х,ар йили NCCP ташкилотининг семинарларида 60

минга якин тренерлар иштирок этади, х,озирги кунга келиб жами 1 млн тингловчилар ушбу семинарларда иштирок этдилар. Тренерлар малакасини ошириш х,ар чоракда бепул чикадиган "Coaches plan" интернет журнали оркали х,ам амалга оширилади, журналнинг х,ар сонида 300 минг мутахассис иштирок этади. Масалан, Калгаридаги тренерлар мактаби (National Coaching Institute Calgary, NCI) спортчиларни нафакат олий спорт ютукларига, балки спортдан ташкари хдётга х,ам х,озирлайдиган халкаро микёсдаги тренерларни тайёрлайди. NCI тренерлик мах,орати, билим, малака ва куникмалари сохдсида илгор усулларни рагбатлантиради ва ривожлантиради.

Европа Иттифокининг ташкил топиши билан Европада х,ам тренерлар таркиби малакасини ошириш тизимини ишлаб чикиш зарурати келиб чикди. Ушбу иш ХХ асрнинг охирида бошланиб, Европа Иттифокининг барча аъзолари учун кабул килинди. Европа Иттифокининг Олий таълим ва спорт илм-фани комиссияси томонидан тренерларнинг 5 боскичли касбий тайёргарлик тизими эълон килинди. Ушбу директив х,ужжатни етакчи тренерлар уюшмалари кабул килди. Франция, Германия, Ирландия, Италия, Португалия, Нидерландия ва Буюк Британия ушбу х,ужжатни уз амалиётида куллади. Ушбу мамлакатларда

тренерларни лицензиялаш тизимини юритиш тавсия этилади. Тренерларнинг касбий х,олатини татбик этиш жараёнида барча тренерлар махсус лицензияга эга булиши шарт. Тренерлик лицензияси давлат органи ёки спорт федерацияси томонидан руйхатга олиниши лозим. Лицензияда тренернинг тайёргарлик даражаси курсатилади.

Хитойда тренер физиология, социология, психология, менежмент сохдларини яхши билиши хдмда ушбу билимларини амалиётда куллаши лозим. Касбий конунларга асосан Хитойнинг барча тренерлари беш тоифага булинади: миллий тоифа, минтакавий тоифа, биринчи даража, иккинчи ва учинчи даражалар. Ушбу тоифаларга асосан Хитойдаги спорт федерацияларида миллий ва минтакавий

хамда колган уч тоифали тренерлар учун туртта дастур ишлаб чикилган.

Россия Федерациясида тренер-ларнинг турт йилда камида бир маротаба мажбурий малака ошириши тугрисида конун кабул килинган. ^онунга асосан спорт тайёргарлигини амалга оширувчи ташкилотлар турт йилда камида бир маротаба тренерларининг малакасини оширишни таъминлаши зарур.

^озогистон Республикасида

тренерлар малакасини ошириш ^озогистон Республикасининг 2007 йил 27 июлдаги 319-Ш-сонли "Таълим тугрисида"ги ^онунига асосан амалга оширилади. ^онуннинг 37-моддасидаги 3-бандига асосан кадрларнинг малакасини ошириш ва кайта тайёрлаш педагог, мухандислик-техника хамда тиббиёт ходимларининг малакасини ошириш институтлари хамда хорижий ташкилотларда амалга оширилади. Ушбу модданинг 4-бандига асосан бошкарув кадрлари, педгоглар ва илмий ходимларнинг хар беш йилда камида бир маротаба малака ошириши шартлиги белгиланган.

Узбекистонда малака ошириш жараёни республика таълим тизимининг тузилмасига кириб, узининг фукнционал юкламасига эга. Х,озирги пайтда ижтимоий-иктисодий шароитлари доимий равишда узгариши ва такомиллаш-тирилиши натижасида бизнинг

республикамизда олий таълимдан кейинги таълимнинг нуфузи ошиб бормокда. Бу тренерларни урта-масхус хамда олий таълим муассасалари дастурларига киритилмаган янги йуналишларни урганишга, янги соха билимларини эгаллашга хамда иш услубларини излашга мажбур килади.

Узбекистон Республикаси

Президентининг 2018 йил 5 мартдаги "Жисмоний тарбия ва спорт сохасида давлат бошкаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари

тугрисида"ги ПФ-5368-сонли Фармонига асосан Узбекистон Республикаси жисмоний тарбия ва спорт вазирлиги хузурида Жисмоний тарбия ва спорт буйича мутахассисларни илмий-методик таъминлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини

ошириш маркази ташкил этилди. Марказнинг асосий вазифалари этиб куйидагилар белгиланди: жисмоний тарбия ва спорт сохасида кадрларни тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини оширишни ташкил этиш, жисмоний тарбия-согломлаштириш хамда спорт ташкилотларини, таълим ва спорт-таълим муассасаларини юкори малакали тренерлар ва бошка спорт мутахассислари билан таъминлаш [ 1].

Спорт-таълим муассасаларида

фаолият юритаётган тренерлар касбий тайёргарлигининг самарадорлигини

ошириш учун куйидаги масалаларни хал этиш лозим булади: спорт-таълим муассасаларининг фаолиятини тренер кадрларга булган эхтиёжидан келиб чикиб ташкил этиш, укув дастурларини такомиллаштириш хамда замонавий таълим услубларидан фойдаланган холда олий ва урта-махсус таълим тизими самарадорлигини ошириш. Укув дастурларининг мазмун-мохияти кай даражада маъноли тузилган булса, тренерларнинг малакасини ошириш сифати шунга боглик булади.

Утказилган тахлилларга асосан айрим хорижий мамлакатлар

тренерларининг малака ошириш курслари дастурлари асосан куйидаги

йуналишларни уз ичига олади:

• тренерларни укитиш вазифалари хамда масъулиятлари белгиланган;

• мусобакаларга тайёргарлик куришда спорт турларининг хусусият-ларидан келиб чикиб, спорт назарияси буйича керакли билимлар хамда маърузалар дастурларининг ишлаб чикилганлиги;

• амалий куникмаларни ривож-лантиришга йуналтирилган дарсларнинг дастурлари тузилган. Курснинг ярмига якин амалий куникмаларни ривожлан-тирилишига йуналтирилади;

• укув-машгулотларни утказиш-нинг усул ва воситалари аникланади. Жамоаларни шакллантириш ва менежмент, мусобакаларга тайёргарлик хамда амалий машгулотлар укув-машгулот жараёнининг ичига киради. Маърузаларда амалий

машгулотларида кулланиладиган аосий йуналишлар берилади;

• якуний имтихонлар укишдаги куйилган талаблар асосида тузилади. Билимларни текшириш учун куйидаги усуллардан фойдаланилади: ёзма ва огзаки имтихонлар, рефератларни тайёрлаш, амалий машгулотларни утказиш ва х.к.

Хулоса. Утказилган тахлиллар асосида куйидаги хулосалар шакллан-тирилди:

Спорт-таълим муассасалари

тренерларининг малакасининг ошириш курсларида дастурларнинг максад ва вазифалари хамда уларни узлаштиришга куйидаги талаблар куйилади: туман, вилоят микёсида фаолият юритаётган болалар-усмирлар спорт мактабларида ташкилий-услубий ва спорт

тайёргарлигини амалга оширишда зарур буладиган билим хамда куникмаларни тингловчиларда шакллан-тириш;

Дастур вазифаларида куйидагиларни белгилаш тавсия этилади:

1) замонавий боскичда спорт захира-ларини тайёрлашда меъёрий-хукукий таъминот хамда давлат сиёсати хакидаги билимлар тизимини шакллантириш;

2) спорт тайёргарлигини амалга оширувчи муассаса, ташкилотларни услубий жихатдан таъминлаш хакидаги билимларни шакллантириш;

3) замонавий шароитда спорт захирасини тайёрлаш тизимини иктисодий-молиявий жихатдан таъминлаш тизими хакидаги билимларни шакллан-тириш.

Ушбу дастурларни узлаштиришда тингловчилар куйидагиларга эътибор бериши билиши шарт:

- спорт захирасини тайёрлашда базавий тушунча ва терминлардан фойдаланиш;

- спорт захирасини тайёрлаш тизимини ривожлантиришга йуналтирил-ган дастурларни тузиш хамда уларнинг амалга оширилишини таъминлаш;

- спорт турларини ривожлантиришга каратилган дастурлар булимларини тузиш;

- спорт турлари буйича спорт тайёргарлиги дастурларини ишлаб чикиш ва амалга ошириш;

- болалар-усмирлар спорт мактаблари доирасида мусобака тайёргарлигини таъминлаш.

Тингловчиларга куйидагиларни билиш тавсия этилади:

- спорт захирасини тайёрлаш хдмда жисмоний тарбия ва спорт сохасидаги тушунча ва терминлар;

- спорт захирасини тайёрлаш тизимининг давлат дастурлари;

- спорт захирасини тайёрлашнинг замонавий хусусиятлари хамда уларнинг асосий элементлари ва сифатлари;

- Узбекистон Республикасида спорт захирасини тайёрлаш тизимининг амалдаги ахволи ва унинг истикболлари;

- Узбекистон Республикасида спорт захирасини тайёрлашни тартибга солувчи меъёрий-хукукий хужжатлар;

- жойлардаги махаллий хокимият органлари хамда жисмоний тарбия ва спортни бошкаришда давлат ташкилот-ларининг ваколатлари;

- спорт-таълим муассасалари фаолиятининг хусусиятлари ва хукукий ахволи.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Жисмоний тарбия ва спорт сохасида давлат бошкаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-5368-сонли Фармони, 2018 йил 5 март.

2. ^озогистон Республикасининг "Таълим тугрисида"ги ^онуни, 2007 йил 27 июль 319-Ш-сон.

3. Курашвили В.А. «Канадский национальный институт спортивных тренеров», журнал «Вестник спортивных инноваций», № 37, 1 июня 2012 г.

4. Муканова С.Д., Мухатаев А.А. «Нормативно-правовые основы организации учебно-методической работы в системе повышения квалификации педагогов Республики

Казахстан». Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований. 2015. № 6-2.

5. Озолин Э.С. «Система повышения квалификации и сертификация тренеров за рубежом» ФГБУ ФНЦ ВНИИФК.

6. Duffy P., The European Framework for Recognition of Coaching Competence [Text]/ Miguel Crespo, Ladislav Petrovic// IAAF New Studies in Athletic, 27:1; 27-41, 2010.

7. Zhong Bingshu Athletics Coaches Education in China New Studies in Athletics [Text] // IAAF New Studies in Athletic, 27:1; 43- 52, 2010.

8. http://www.iaaf. org/

9. http://www.asep.com/

10. http://www.coach.ca/coach-training-in-canada-s15408

Б.Б.Ибрагимов

Ушбу маколада хорижий давлатларнинг спорт йуналишлари буйича тренерлар томонидан малака ошириш тизимлари, тартиблари ва укув дастурлари куриб чикилган. Спорт турлари буйича айрим халкаро федерацияларининг тренерлар учун малака ошириш буйича укув дастурларига куйилган талаблар, уларнинг мазмун-мох,ияти тах,лил килинган. Утказилган тах,лиллар асосида тренерлар учун малака ошириш жараёнида укув дастурларига тавсия этиладиган вазифалар курсатилган.

In this article are considered the curriculum, systems and procedures for the development of professional training of sport coaches in foreign countries. There were analyzed the curriculum of some international federations on sports, as well as organizations that enhance the skills of coaches in sports. Based on analyzes are performed the recommendations are given on the compilation of objectives and programs that are intended for coaches in sports, while studying at advanced training courses.

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ МУАММОЛАРИ / ПРОБЛЕМЫ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ

Ш.Т.ИСЕЕВ, ПРОФЕССОР, АФУ, ТАШКЕНТ Р.КУРЯЗОВ, УзГУФКС, ЧИРЧИК

АНАЛИЗ УРОВНЯ ФИЗИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВЛЕННОСТИ ФУТБОЛИСТОВ

УЗБЕКИСТАНА

Аннотация. Ушбу ишда Узбекистон Суперлигасида иштирок этувчи футболчиларнинг жисмоний тайёргарлиги тах,лили курсатилган. Узбекистон U-21 терма жамоаси аъзолари, шунингдек, «Бунёдкор» ва «Насаф» академиялари тарбияланувчиларининг жисмоний тайёргарлигидаги камчиликлар аникланди. Футболчиларнинг жисмоний х,олатини яхшилаш борасида тегишли тавсиялар бериб утилди.

Калит сузлар: жисмоний тайёргарлик, юкори малакали ва ёш футболчилар, назорат нормативлари, машгулотлар жараёни.

Актуальность. Современный футбол характеризуется высокой степенью двигательной активности игроков и большой интенсивностью мышечной работы, неравномерностью физических нагрузок и аритмичностью чередования работы и отдыха. Для того, чтобы выполнять технико-тактические приемы на

высокой скорости на протяжении всего матча, футболисту необходимо иметь хороший уровень развития физических качеств [2].

Анализ матчей разного уровня с участием наших футболистов свидетельствует, что у большинства из них уровень

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.