CC BY
2УДК 821.111(73)
СПЕЦЫФ1КА УВАСАБЛЕННЯ ПЕРШАЙ СУСВЕТНАЙ ВАЙНЫ У АМЕРЫКАНСКАЙ Л1ТАРАТУРЫ
канд. фтал. навук, дац. З.1. ТРАЦЦЯК (Полацк дзяржауны утверстэш) zoya.tretyak@rambler.ru
Артыкул працягвае шэраг публжацый аутара, прысвечаных лтаратурнай спадчыне пра Першую сусветную вайну, створанай айчыннымi i замежнымi мастакамi слова. Аб'ектам даследавання выстутла сукупнасць творау амерыканстх празажау, ятя асэнсоувалi падзеi 1914-1918 гг. з невялшай часавай адлег-ласцi (у 1920-1930-я гг.). Выткам праведзенага аналiзу творау Т. Бойда, У. Кэзэр, Дж. Дос Пасаса, Л. Столiнгса, Э. Уортан, У. Фолкнера, Э. Хемтгуэя i iнш. паустала тыnалогiя найбольш рэпрэзента-тыуных амерыканстх празаiчных тэкстау паводле пэуных iдэйна-стылёвых дамтант, што дазваляюць меркаваць пра тэматычную разнастайнасць лтаратуры ЗША пра Першую сусветную вайну. Акрамя лта-ратуры «страчанага пакалення», якая успрымаецца як адмысловая класжа, увага звернута на спадчыну тсьменткау-прапагандыстау, жаночую ваенную прозу, творы афра-амерыканцау, ятя доугi час знахо-дзшся на перыферъи лтаратуразнаучых росшукау.
Ключавыя словы: амерыканская лтаратура, проза, Першая сусветная вайна, «страчанае пакаленне».
Уводзшы. Амерыканская лиаратура, прысвечаная падзеям Першай сусветнай вайны, - самабытны мастацю феномен, што увабрау у сябе шэраг адметных плыняу. Увасабляючы падзеi 1914-1918 гг., мастаю слова заглыблялкя у самыя розныя грамадска-палиычныя праблемы i асабктыя эмоцьи, разважалi пра акаялапчны крызю i будучыню заходняй цывшзацыи, пераасэнсоувата прыватны вопыт вайскоуца щ цывшьнага i узвышалi яго да ушверсальных заканамернасцей чалавечага быцця. Такi падыход да тэмы дадавау гэтым творам полiфанiчнае гучанне.
Асноуная частка. Найбольш вядомымi застаюцца iмёны асобных «ганаровых лейтэнантау», а паз-ней экспатрыянтау (Дж. Дос Пасас, Э.Э. Камшгс, М. Каул^ Э. Хемiнгуэй), якiя добраахвотна служылi у вай-сковых адзiнках краш Антанты, пераважна медыцынскiх. Паказальна, што творы менавиа гэтай тсьмен-нщкай суполкi увайшлi у склад так званага канона сучаснай амерыканскай ваеннай прозы. Р.Э. Лахщ, по-руч з П. Джонсам [1], лiчыць С. Крэйна пачынальшкам новай плыш мастацтва слова, прысвечанага узбро-еным канфлiктам канца XIX - XX ст., яго напрацоую знайшлi свой працяг у творах Дж. Дос Пасаса, Э. Хемшгуэя, Дж. Хэлера, К. Вонегута i г.д. (scholars of American war literature ... identify Stephen Crane's The Red Badge of Courage as the first modern war novel, followed by works by authors such Dos Passos, Hemingway, Heller, Vonnegut, Mailer, Herr, O'Brien, Heineman, Robert Olen Butler, and, most recently, Karl Marlantes) [2, p. 5].
Пачынаючы з 1930-х гг. амерыканская «ганаровыя лейтэнанты» у масавай свядомасщ пачалi аса-цыявацца з прадстаунiкамi «страчанага пакалення». Аднак, нават Э. Хемшгуэй, яю зафшсавау знакамiты вы-раз Гертруды Стайн i паспрыяу яго пераходу у рэальнае жыццё i лггаратуру са старонак рамана <^еста», неаднойчы разважау пра разнастайнасць вопыту свайго пакалення: гэты вопыт нельга падаць у выглядзе пэунай спрошчанай формулы. У размове з К. Бэйкерам (1951 г.) Э. Хемшгуэй зазначыу: «Страчанага пакалення не юнуе. Я думаю, што могуць быць разбггыя, магчыма тыя, што не пакiнулi следу. Аднак, каб iх чорт узяу, калi мы страчаныя, акрамя забiтых, калек i людзей, афщыйна прызнаных вар'ятамi ... Мы былi па-сапрауднаму надзейным пакаленнем, нават калi некаторыя з нас не атрымалi адукацыi» (There was no such thing as a lost generation. I thought beat-up, maybe, [deleted] in many ways. But damned if we were lost except deads, gueules cassées, and certified crazies ... We were a very solid generation though without education (some of us)) [3, рр. 80-81]. Пазней, у аутабiяграфiчным творы «Свята, што заужды з табой», празак адзначыу: «усе пакаленш у нейкай ступеш страчаныя, так было i так будзе» (all generations were lost by something and always had been and always would be) [4, р. 23]. Сучасныя даследчыю «страчанага пакалення» як культурнага i лгга-ратурнага феномена Л.Р. Броер i Дж.Д. Волзэр папярэджвалк «прыдатныя клшэ i цэтлш можа i маюць ка-рысць, магчыма, у iх ёсць кропля мiфiчнай прауды, але часцей за усё ташя стэрэатыпы хаваюць за сабой ... складанасщ i парадоксы» (convenient clichés and tags may be useful, and in fact contain a degree of mythological truth, but more often such stereotypes obscure the ... complexity, and paradox) [5, p. 1].
Досвед амерыканскай ваеннай прозы пашырауся за кошт кшг Т. Бойда, В. Марча, Л. Столшгса -былых вайскоуцау у шэрагах амерыканскага экспедыцыйнага корпуса, яюя прыгадвалi аутэнтычныя этзоды баявых дзеянняу у чэрвенi - кастрычнiку 1918 г. Будучыя мастакi слова бралi удзел у аперацыях пад Бэло (2 чэрвеня - 7 лшеня), у Шампаш (15-18 лiпеня), пад Суасонам (15 лшеня - 1 жшуня), Сэн-
Мшеле (12-16 верасня), у Аргонсюм лесе (26 верасня - 1 кастрычшка). Названыя пiсьменнiкi мелi адмыс-ловы уплыу на чытачоу-сучасшкау: яны вымушалi па-новаму ставiцца да выпрацаванай яшчэ у 1861-1865 гг. катэгорыи «гераiзм» (змяняла свой змест пад час татальнай вайны), дэмiфалагiзавалi баявыя дзеяннi, знаё-мыя шараговаму амерыканцу выключна па падручнiках щ сямейнай гiсторыi, робячы акцэнт на жудасных наступствах сусветнага канфлiкту i выдатках службы у амерыканскiм войску.
На наш погляд, iдэйна-тэматычна i стылiстычна да кнiг тсьменшкау-«ганаровых лейтэнантау» i празашау-«камбатантау» далучаюцца i асобныя творы Ф.С. Фiцджэральда (эпiзоды у раманах «Вялiкi Гэтсбi» i «Ноч пяшчотная») i У. Фолкнера («Салдацкая узнагарода», «Сарторыс», «Прытча») - аутарау, якiя не паспелi паудзельнiчаць у Першай сусветнай вайне, але iм давялося пажыць у падрыхтоучым лагеры i зазнаць трауматычны для пахш цывiльнага уплыу вайсковай дысцыплiны.
Адмысловы погляд на вайну 1914-1918 гг. прапанаваны таксама пiсьменнiкамi, якiя паслядоуна iшлi за дзяржаунай амерыканскай палиыкай. Поруч з гэтымi аутарамi (К. Даусан, Н.П. Даусан, Дж. Тома-сан, А. Трэйн, А. Эмт), што набылi вядомасць у асноуным дзякуючы сваiм агiтацыйна-патрыятычным допiсам, актыуна працавалi лiтаратары, чыя тсьменнщкая рэпутацыя склалася яшчэ да вайны (Р. Ларднэр, Х. Гарланд). Кшга А. Трэйна «Землятрус», на наш погляд, дэманструе асноуныя рысы, характэрныя для та-кога кшталту творау: аповед сюраваны перш за усё да шараговага амерыканца, якому паказваюцца ста-ноучыя моманты вайны (нiбы гэта падзея, што спынщь сацыяльную i маральную стагнацыю у Новым Свеце i Еуропе, дазволiць кожнаму пераадолець аксiялагiчны крызiс). Адзначым, што прапагандысцкая лiтаратура жывiлася i творамi амерыкансюх пiсьменнiц (М. Шыпман-Эндруз, С. Бэйтс, Э. Кэл^ Г. Мэйсан,
A. Найлен), ямя увасобiлi эвалюцыю адносш да еурапейскай вайны у Новым Свеце. Спачатку, iдучы услед за запатрабаваннямi афiцыйных улад, празаiкi разважалi пра неабходнасць захавання нейтралiтэту; пасту-пова гэтая iдэя страцiла актуальнасць i саступiла месца роздумам пра мабшзацыю амерыканскага войска, якое збiралася абараняць у Старым Свеце щэалы дэмакратыi. Асобная гаворка iшла пра цывшьных, якiя заставалiся на радзiме i падтрымлiвалi салдата-абаронцу дэмакратыi.
Асобную увагу трэба звярнуцць на кшп У. Кэзэр i Э. Уортан, яюя, паводле нашых назiранняу, вы-лучалiся на фоне прапагандысцкай лиаратуры. З аднаго боку, пiсьменнiцы часам аперавалi папулярнымi у часы Першай сусветнай клшэ пра варварау-гунау ды цнатлiвых амерыканскiх салдатау, якiя iшлi абараняць дэмакратыю i хрысщянства. З другога, аутары адэкватна ацэньвалi думкi i учынкi суайчыннiкау, яюя любой цаною iмкнулiся пакiнуць Еуропу, ахопленую вайной. З цягам часу У. Кэзер i Э. Уортан змянш i сваё стауленне да «амерыканскай мары», расчараванне у якой часам вымушала iх персанажау шукаць выйсце на полi бою недзе за аюянам. Акрамя таго, на думку Т. Волша, гэтыя тсьменнщы дазвалялi сабе iранiзаваць з маладога пакалення пiсьменнiкау, мастацкае ядро якога утварылi «ганаровыя лейтэнанты». У. Кэзэр i Э. Уортан аднымi з першых зауважылi адмысловыя рысы iх самапазiцыянавання («ганаровы лейтэнант», а пазней прадстаушк «страчанага пакалення» - асоба назаужды аддзеленая ад сваiх бацькоу i суайчыннiкаУ; чалавек, якi належыць да адмысловай «элiты», што павшна выпрацаваць новы светапо-гляд) [6, рр. 80-81]. Тым не менш, згаданыя пiсьменнiцы сiнхронна са сваiмi апанентамi разглядалi наступствы аксiялагiчнага крызюу i шляхi выйсця з яго. У размаiтую палiтру адценняу вайны яны прыне^ новыя выявы: напрыклад, раскрылi пачуццi бацькоу, якiя страцш сыноу на далёкай i незразумелай iм вайне.
Моцную плынь склалi аутабiяграфiчныя творы сведкау i удзельшкау Першай сусветнай вайны.
B.Х. Ален («Да агню. Ваенны дзённiк»), напрыклад, знаёмiу суайчыннiкау з вопытам удзелу у другой бiтве на Марне улетку 1918 г. Дж.М. Кейн («Узяцце Монфакона») увасобiу сваё пачуццё разгубленасщ, якое апанавала яго на пачатку Мёз-Аргонскай аперацыi (верасень 1918 г.). Адзначым натуралютычна даклад-ныя нататкi амерыканак, якiя атрымалi уяуленне пра баявыя дзеяннi i iх уплыу на псiха-фiзiчны стан шараговага чалавека, працуючы у еурапейсюх шпiталях (Э.Н. Ла Мот, А. Хантан, К. Джонсан, М. Бордэн). Амерыканская жаночая проза, прысвечаная падзеям Першай сусветнай вайны, вызначаецца самабытнай тэматыкай, звязанай са шпiтальным побытам i адчуваннямi бацькоу, якiя з хваляваннем чакалi вестак ад сыноу з-за аюяна. К.Э. Портэр (аповесць «Белы конь, бледны вершшк») засяродзшася на жыццi амерыканскай дзяучыны, якая сутыкнулася з рознымi праявамi патрыятычнай iстэрыi, што апанавала яе суай-чыннiкау. Пiсьменнiца прыгадала прымусовы збор «ахвяраванняу» для вайсковых, абавязковае навед-ванне параненых у шпггал^ штодзённыя практыкаваннi у рыторыцы апалагетау вайны.
Амерыканская лiтаратура пра Першую сусветную вайну увабрала у сябе творы пiсьменнiкау, якiя паслядоуна праводзш у жыццё iдэi сацыялiзму. Найбольш знакамiтымi прадстаунiкамi дадзенай плыш былi Э. Сiнклер («Джымi Хтнс») i Дж. Рыд («Дзесяць дзён, яюя змянiлi свет»).
Унiкальную плынь утварае проза, звязаная з лёсам афра-амерыкансюх салдатау у Еуропе. Пака-зальна, што мастакi слова (I. Вшьямс, В. Вайт, Н. Ларсэн, Р. Фшар) не замоУчвалi факты пра парастю расiзму: яны нярэдка квiтнелi у амерыканскiм войску, дзе нават у самых складаных умовах не забывалкя пра практыку сегрэгацыь Афра-амерыканскiя салдаты у асноуным не мелi магчымасцi браць удзел у бая-вых аперацыях, затое забяспечвалi працу ваеннага канвеера у блiзкiм тыле.
Паказальна, што сучасныя амерыкансюя даследчыкi (Б. Брус [7], К. Гэндал [8], С. Сэрджант [9]) падкрэ^ваюць, што за выключэннем асобных творау Э. Хемiнгуэя, Дж. Дос Пасаса, Э.Э. Камшгса,
У. Фолкнера асноуная маса кнщ прысвечаных Першай сусветнай вайне, усё яшчэ застаюцца terra incognita для лГтаратуразнауцау. Гэта творы у шырокгм жанрава-стылёвым дыяпазоне - ад «неканашчных тэкстау» (noncanonical texts) [9] жаночай прозы на ваенную тэматыку да салдацкага наратыва, прысвечаных Першай сусветнай вайне, - застаюцца terra incognita. Навукоуцы адзначаюць, што у ЗША Першая сусветная уяуля-ецца «забытай вайной», успамiны пра якую патанулi у згадках пра Другую сусветную - катактзм, што так щ iнакш закрануу большасць амерыканцау.
На думку К. Гэндала, надышоу новы этап вывучэння такога разнастайнага мастацкага i дакумен-тальна-мастацкага матэрыялу, бо напрацягу пэунага часу амерыканскiя даследчыю не зусiм карэктна раз-глядалi гэты феномен лiтаратурнага жыцця. Пад увагу не бралiся асобныя пстрачныя факты, не улiчвалася значная рознща у адлюстраваннi Першай сусветнай вайны пiсьменнiкамi-камбатантамi i аутарамьцывшь-нымi, щ так званымi «ганаровымi лейтэнантамi» (We have long misunderstood American World War I literature due to limited knowledge of the historical context and a basic failure to distinguish between the very different wartime experiences of male combatants and noncombatants) [10, pp. 2-3].
Праблемнае поле лиаратурнай баталютым для амерыканцау у значнай ступеш вызначаецца таксама плёнам асэнсавання вайны Грамадзянскай. I 20-30 гг. ХХ ст. - гэта час штэнаунага развщця амерыканскай ваеннай лгтаратуры, якая засвойвала новыя канцэпцьп, каб распавесщ пра досвед грамадзянша ЗША на Першай сусветнай вайне з улшам былога вопыту нацыг Гэтыя росшукi базавалiся на трывалым грунце, закладзеным у творах асобных шсьменшкау (А. Бiрса, Дж. Дэфорэста, Дж. Юрклэнда, С. Крэйна i шш.), якiя увасаблялi падзеi Грамадзянскай вайны. Пакаленне Т. Бойда, Дж. Дос Пасаса, У. Фолкнера i Э. Хемшгуэя, як i iх папярэднiкi, заглыбiлася у праблему, звязаную з роляй чалавека на тэхналапзаванай вайне, якая у сярэдзiне 1910-х гг. набыла радыкальна дыстанцыйны характар, што у сваю чаргу прывяло не толькi да перагляду стратэгii i тактыш баявых дзеянняу, але i да iнтэнсiфiкацыi працэсу адчужэння асобы i ад шшых, i ад самой сябе.
З часоу Дж. Дэфорэста у амерыканскай прозе паслядоуна праводзiлася думка, што «гераiзм ... выяуляуся не толью у баях, але i у пераадоленнi побытавых нястач i, галоунае, у захаваннi чалавечнасцi, бо вайна нявечыць душы людзей i абуджае у Гх зло» [11, с. 360]. Гэтая тэндэнцыя да «дэгераiзацыi» лгга-ратуры пра Першую сусветную вайну дапамагла адмыслова упiсаць спадчыну амерыканскiх празаiкау i паэтау у плынь еурапейскiх творау, прысвечаных падзеям 1914-1918 гг.
I яшчэ адна генетычная паралель яднала творы пра Грамадзянскую i Першую сусветную войны: увасабленне персанажа складанай духоунай аргашзацып, чый лад мыслення i паводзшы часцей за усё ува-ходзш у адкрытую канфрантацыю са стэрэатыпным мысленнем суайчыннiкау щ прадстаУнiкоУ замежных краiн, ды яшчэ з антыгуманнымГ запатрабаваннямГ амерыканскага войска. На думку Т. Волша, у 20-30-я гг. ХХ ст. у лггаратуры ЗША канчаткова афармляецца адмысловая постаць «падобнага да Угтмэна персанажа, як! дабраахвотна щзе на вайну i з першых рук спазнае яе лютасць» (the Whitman-like hero who volunteers for war and learns of its bestiality at first hand [6, p. 5]); маюцца на увазе кшп Т. Бойда, Э.Э. Камшгса, Дж. Дос Пасаса, У. Фолкнера, Э. Хемшгуэя; часткова раман Э. Уортан «Адзш з нашых»; пазней раман «Джон! узяу стрэльбу» Д. Трамба. Падобная рыса характэрная i для творчасщ асобных заходнееурапейсюх шсьменшкау: Р. Олдынгтана, Э.М. Рэмарка, А. Цвэйга. У беларускай прозе падобны персанаж-штэлек-туал, герой-штэлГгент увасоблены, напрыклад, у кшзе «На Гмперыялютычнай вайне» М. Гарэцкага, апо-весщ «НаблГжэнне» З. Бядулг
На думку М. Болтана, мастацкая i журналюцкая спадчына С. Крэйна пауплывала на амерыканскую прозу пра Першую сусветную вайну. У 20-30-я гг. ХХ ст. шсьменнш звярнул! увагу на дзве характэрныя рысы крэйнаускай паэтыш: яго стыль, што знайшоу працяг, напрыклад, у «жорсткай» (hard-boiled) прозе Э. Хемшгуэя, i постаць адважнага апавядальшка-сведю, яш падае ваенныя падзеГ надзвычай лакашчна [12, p. 28].
Перыпетын нацыянальнай i агульнасусветнай псторын вымушалГ амерыкансюх празашау падаваць ваенныя падзеГ за аюянам вачыма «геаграфГчна, культурна i сацыяльна дэцэнтраванага чужынца» (an alien who was geographically, culturally and socially decentered) [13, р. 3], як не толью заглыбляуся у атмасферу хаосу, вар'яцтва i жорсткасцг спасщгау сутнасць татальнай вайны, але «даследавау» складаныя палгтыч-ныя адносшы прадстаушкоу розных еурапейсшх народау, што мел! дастаткова дзГуную i алапчную для аме-рыканца сютэму ампатый i антыпатый, угрунтаваных у канкрэтную даунюю псторыю. Навальшчная ат-масфера у Еуропе узнаулялася i у кантэксце прыватных праблем у ЗША: пераасэнсаванне дэмакратычных щэалау, зшкненне веры у меаянскую ролю салдата (як абаронца дэмакратыГ), барацьба супраць пера-жыткау веры у «амерыканскую мару», абурэнне фальшывым спачуваннем былым франтавГкам (творы Т. Бойда, Дж. Дос Пасаса, Л. Столшгса, У. Фолкнера, Э. Хемшгуэя i шш.).
У залежнасщ ад глыбш ведання ваеннай рэчаюнасщ, смраванасщ на эксперымент з формай твора, щкавасщ да постащ персанажа-нонканфармкта, як супрацьстаяу «амерыканскай мары», лиаратары па-рознаму увасобш падзеГ 1914-1918 гг. Г.Дж. Аткшс падкрэслГу, што у 1920-я гг. у лгтаратуры ЗША, сукнавалГ дзве супрацьлеглыя плынк традыцыйная (папулярная, прапагандысцкая) i наватарская (мад-эршсцкая, антываенная) (popular and modernist war literature) [14, р. 8]. Франтавая рэальнасць i прырода
паводзш чалавека у экстрэмальнай спуацыи - надзённыя тэмы, характэрныя для абодвух юрункау. Выка-рыстанне пpоцiлеглaй фiлaсофскa-этычнaй базы, aктyaлiзaцыя несувымяральных маральных каштоуна-сцей, адрознае стауленне да прыёму мантажу i «плыш свядомaсцi» мелi тут розныя вынш.
Нягледзячы на тое, што у творах «традыцыяналютау» вайна падавалася як «марнатраунае злоужы-ванне назапашаным стaгоддзямi розумам» (a profligate misuse of the accumulated brain-staff of centuries) [15, р. 50], К. Даусан, Н.П. Даусан, Дж. Томасан, А. Эмт, Э. Шыпман-Эндруз i iх кaлегi iмкнyлiся нaтхнiць суайчыншкау на абарону дэмакратыи i хpысцiянскiх каштоунасцей са зброяй у руках. Адпаведныя пaчyццi aбyджaлiся, кaлi пiсьменнiкi пpыгaдвaлi пра жaхi разбурэння i забойства, якiмi суправаджауся захоп Бель-rii, aпaвядaлi пра злачынствы немцау (гунау, бошау) у aдносiнaх да святароу, жанчын, старых i дзяцей у Францыь У тaкiх грамадска-палпычных умовах аутары лiчылi удзел ЗША у еурапейскай вайне (aсaблiвa пасля тарпедавання Лузгганп) прыкрай неабходнасцю i адначасова пачэсным абавязкам па абароне заходняй цывшзацыи. Падобныя творы кyльтывaвaлi щэалы мyжнaсцi i подзвiгy, самаахвярнай смерщ на полi бою.
Пакаленню тсьменшкау-антымштарыстау (Т. Бойд, Дж. Дос Пасас, Л. Столшгс, У. Фолкнер, Э. Хе-мiнгyэй) спaтpэбiyся час, прыкладна да 1923 г. [16, р. 98], каб глыбока i дэталёва раскрыць пасляваенны лёс ветэрана, ipaнiчнa разгледзець iдэaлaгiчныя асновы уваходжання крашы ва узброены кaнфлiкт. Пра-заш не пpымaлi шэраг каштоунасцей пасляваеннага жыцця на paдзiме. Асaблiвaе расчараванне выклiкaлi «aмеpыкaнскi "iдэaлiзм" i грубасць амерыканскай культуры» (American 'idealism' and the crassness of American culture) [17, p. 322], пэуны пpaвiнцыянaлiзм, пурытансю дыдактызм i iзaляцыянiзм сyaйчыннiкay.
Непрыманне пасляваеннага быцця у ЗША i народжанае вайной расчараванне вылшся у пачуццё неспакою, якое вымусша aмеpыкaнскiх твоpцaУ-aнтымiлiтapыстaУ зноу наюравацца у Стары Свет. Еуропа здалася месцам, дзе можна было pэaлiзaвaць творчыя здольнaсцi. Пазней матыу неспакою адлюстраваны у творах, дзе персанажы шyкaлi збавення у новым прыродным, культурным цi сацыяльным асяродку (куль-тавай кнiгaй зpaбiyся раман Э. Хемшгуэя «Фiестa»).
Пiсьменнiкay-aнтымiлiтapыстay абурала тое спецы^чнае стауленне да ветэранау Першай сусветнай, паводле якога шараговы недасведчаны амерыканец лiчыy, што яны памылкова пayдзельнiчaлi у нiкомy не патрэбнай бойнi. У вачах большaсцi ветэран страшу высою статус абаронцы i ператварыуся у забойцу. Чалавек з парушанай бaявымi дзеяннямi псiхiкaй успрымауся як aнaмaлiя, што пaвiннa апынуцца на пеpыфеpыi грамадскага жыцця. У лггаратурных творах гэты комплекс дой адлюстраваны у форме матыву «вайны-памылш» (Л. Столiнгс «Плюмз», Э. Хемшгуэй «Салдацш дом», У. Фолкнер «Салдацкая узнагарода»).
Служба у войску ЗША неаднойчы разглядалася таксама у творах тaкiх aмеpыкaнскiх празашау-антымштарыстау, якiя аб'ектыуна мелi менш магчымасцей зведаць жaхi ваеннай pэaльнaсцi знутры (перш за усё, гэта Дж. Дос Пасас, Э. Хемшгуэй, У. Фолкнер). Для iх трагедыя вайны aтaясaмлiвaлaся не толькi выключна з масавым забойствам на перадавой, a i з замахам на iх гpaмaдзянскiя свабоды, з гвалтоуным аб'яднаннем асобы, надзеленай багатым духоуным светам, з чужой для яе салдацкай масай (напрыклад, «1нщыяцыя аднаго маладога чалавека» i «Тры салдаты» Дж. Дос Пасаса). Вайсковыя статуты i побыт yспpымaлiся як «самы дзшунсю кошт вайны i тэpмiновaя падстава, па якой трэба адмянщь узброеныя кан-флiкты» (the most barbarous cost of war and the most pressing reason for its abolition) [18, p. 888]. Паводле нaзipaнняy Х. Хатчысан, у творах гэтых мастакоу слова нapaдзiyся новы тып персанажа, якога у абагуль-ненай форме можна назваць салдатам-антыгероем [19, р. 207]: ён дазваляу сабе разважаць пра «сепаратны мip», не пагаджацца са стэpэaтыпнымi yяyленнямi пра воша-абаронцу высокiх iдэaлay, пакутаваць ад вай-сковай дысцыплiны.
К. Гэндал звярнуу увагу на такое адмысловае стауленне пiсьменнiкay-aнтымiлiтapыстay (вы-paзнiкay думак цэлага пакалення маладых адукаваных амерыканцау) да службы у экспедыцыйных войсках ЗША. Разважаючы пра адметнасць светапогляду еурапейсмх i aмеpыкaнскiх пpaдстaУнiкоУ «страчанага пакалення», навуковец пaдкpэслiy наступную aкaлiчнaсць: разгубленасць i расчараванне, у выпадку з aсобaмi з Новага Свету, вынiкaлi перш за усё з негатыунай pэaкцыi не столькi на шамру-ючыя праявы татальнай вайны, кольм на мaбiлiзaцыйнyю пaлiтыкy амерыканскага урада, армейскае жыццё (Lost Generation fiction and memoir by men - again, all written by Anglo-Americans of privilege who ended up as noncombatants - is largely a dismayed and disillusioned response, not to the war but to the mobilization of the new American army [10, p. 10]). Па-першае, улады паслядоуна aпpaбaвaлi мерытакратычную сктэму, згодна якой кожны прэтэндэнт на вайсковую пасаду пpaходзiy шэраг выпрабаванняу, намра-ваных на ацэнку яго разумовых i фiзiчных здольнасцей, псiхaлaгiчнaй yстойлiвaсцi. 1дэалам уяуляуся нейкi мiфiчны «прыстойны пpaдстayнiк дaбpaдзейнa-цнaтлiвaй aгpэсii» (a clean-living agent of virtuous aggression) [20, p. 26]. Таим чынам мiнiмiзавалася практыка добpaaхвотнiцтвa, а большасць адукаваных амерыканцау апынулася у атыповай сiтyaцыi, кaлi iм мaглi адмовщь у патэнцыйным удзеле у баявых дзеяннях у Еуропе. Па-другое, нават знаходжанне у aмеpыкaнскiх экспедыцыйных войсках не заусёды гарантавала франтавы вопыт. Гэтыя дзве aкaлiчнaсцi yсклaднялiся негатыуным стауленнем соцыума да асоб, ямя з самых розных нагод не aпpaнyлi форму цi не бpaлi актыунага удзелу у еура-пейсмм ваенным кaтaклiзме.
Заключэнне. Таким чынам, амерыканская лгтаратура мае багатую традыцыю адлюстравання батальных падзей, што фармГравалася на працягу некалькГх стагоддзяу. Шырокую вядомасць атрымалГ творы, прысвечаныя Грамадзянскай i Першай сусветнай войнам. Вщавочнай падаецца сувязь антымшта-рысцюх тэндэнцый у слоунасщ ЗША другой паловы Х1Х - першай трэщ ХХ стст., вылучаных у творах А. БГрса, Дж. Дэфорэста, С. Крэйна (разглядалГ 1861-1865 гг.) i Т. Бойда, Дж. Дос Пасаса, Э. Хемшгуэя (прысвечаныя 1914-1918 гг.). Агульным для абодвух пакаленняу был! крытычна-Грашчнае адлюстраванне вайны, зварот да яе негатыуных праяу, развенчванне гераГчных памкненняу.
Проза пра Першую сусветную - значны элемент мастацкай прасторы ЗША. Амерыканскую лггара-туру пра вайну 1914-1918 гг., на нашу думку, можна назваць атыповай (у параунанш з заходнееурапейскай), бо яе антываенны пафас вышкау не толью з баявога вопыту лиаратарау, а з агульначалавечых разважанняу пра разбуральны пачатак любога узброенага канфлшту; не тольш з наступствау адлюстраванага у творах нямецшх, брытансшх i французсюх аутарау ваеннага неурозу i расчаравання у жыцщ, а з бездапаможнасщ у момант сутыкнення з камандаваннем на радзГме. Э.Э. Камшгс, М. КаулГ, Э. Хемшгуэй i шш. пабачылГ толью агульныя праявы вайны. З аднаго боку, гэта не перашкодзша стварэнню сусветнавядомых творау («Бывай, зброя!» Э. Хемшгуэя, «Тры салдаты» Дж. Дос Пасаса), а з другога - рабша еурапейсю узброены канфлкт лгтаратурным мГфам. У амерыканскай ваеннай прозе не так востра паустала унутраная праблема персанажа-салдата, яш адначасова адчувау сябе i ахвярай, i вшоушкам таго, што называлася ганебным.
Незалежна ад пра- щ антываеннай сюраванасщ кшг галоуныя дзеючыя асобы трансфармавалюя пад уплывам новага культурнага асяродку, трацш безаглядную веру у «амерыканскую мару». У творах празакау-прадстаушкоу наватарскай (мадэрнюцкай) плыш падзеГ i наступствы Першай сусветнай прае-цыравалкя на сучаснае Гм амерыканскае грамадства. Шсьменнш адмаулялГ вайне у гераГчным патэн-цыяле, выкрывал! заганнасць меаянскай веры ва усталяванне паусюднай дэмакратыи гвалтоунымГ мета-дамг Т. Бойд, Дж. Дос Пасас, Л. Столшгс, Э. Хемшгуэй працавалГ з мовай твора, шукаючы адэкватныя сродю увасаблення татальнай вайны, пасля якой апавядальшк i персанажы успрымалюя толькГ як шасця-рэнькГ у бязладным механГзме сусвету.
Л1ТАРАТУРА
1. Jones, P. War and the Novelist: Appraising the American War Novel / P. Jones. - Columbia : University of Missouri Press, 1976. - 260 p.
2. Lahti, R. Transnational Gestures: Rethinking Trauma in U.S. War Fiction / R. Lahti. - A Dissertation Submitted to the Graduate School of the University of Massachusetts Amherst in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy. - Amherst : University of Massachusetts, 2014. - 254 p.
3. Baker, C. Hemingway. The Writer as Artist / C. Baker. - Princeton : Princeton University Press, 1956. - 355 p.
4. Hemingway, E. A Moveable Feast / E. Hemingway. - New York : Dell Publishing Company, 1971. - 128 p.
5. Dancing Fools and Weary Blues: The Great Escape of the Twenties / ed. by L.H. Broer, J.D. Walther. - Bowling Green, Ohio : Bowling Green State University Press, 1990. - 194 p.
6. Walsh, J. American War Literature, 1914 to Vietnam / J. Walsh. - New York : St. Martin's Press, 1982. - 218 p.
7. Bruce, B. Thomas Boyd. Lost Author of the 'Lost Generation' / B. Bruce. - Akron, Ohio : University of Akron Press, 2006. - 190 p.
8. Gandal, K. A New Reading of World War I American Literature [Electronic Resource] / K. Gandal. - Mode of access: https://www.press.jhu.edu/news/blog/new-reading-world-war-i-american-literature-keith-gandal. - Date of access: 19.04.2020.
9. Sergeant, S. Mobilizing Sentiment: Popular American Women's Fiction of the Great War; 1914-1922 / S. Sergeant. -A Dissertation Presented to the Faculty of The Graduate College at the University of Nebraska In Partial Fulfillment of Requirements For the Degree of Doctor of Philosophy. - Lincoln : University of Nebraska, 2011. - 196 p.
10. Gandal, K. War Isn't the Only Hell: A New Reading of World War I American Literature / K. Gandal. - Baltimore : Johns Hopkins University Press, 2018. - 274 p.
11. Стеценко, Е. Джон Дефорест / Е. Стеценко // История литературы США. Литература последней трети Х1Х в. 1864-1900 / Редкол.: Я. Засурский (гл. ред.) [и др.]. - М. : ИМЛИ РАН, 2003. - Т. IV. - С. 350-374.
12. Bolton, M. The Red Badge of Courage and the Existential Nature of Combat / M. Bolton // Critical Insights. The Red Badge of Courage by Stephen Crane. - Pasadena : Sale Press, 2011. - P. 74-88.
13. Sanborn, W.R. The American Novel of War. A Critical Analysis and Classification System / W.R. Sanborn. - North Carolina : McFarland & Co, 2012. - 239 p.
14. Atkins, G.J. Honor, Glory, and Individualism: Placing the American Literature of the First World War in a Cultural Context / G.J. Atkins. - A Thesis Submitted to the Faculty of the Graduate College of the Oklahoma State University in partial fulfillment of the requirements for the Degree of Master of Arts. - Oklahoma Panhandle State University, 2005. - 89 p.
15. Dawson, C. The Glory of the Trenches / C. Dawson. - London; New York; Toronto : John Lane; S.R. Gundy, 1918. - 158 p.
16. Cooperman, S. World War I and the American Novel / S. Cooperman. - Baltimore : The Johns Hopkins Press, 1969. - 271 p.
17. Holman, C.H. Naturalistic and Symbolic Period in American Literature / C.H. Holman, W. Hartmon // A Handbook to Literature. Fifth Edition. - New York - London : Collier Macmillan Publishers, 1987. - P. 322-324.
18. DuBois, W.E.B. Dusk of Dawn. An Essay Toward an Autobiography of a Race Concept / W.E.B. DuBois // Writings. -The Library of America, 1986. - P. 551-802.
19. Hutchinson, H. The War that Used up Words. American Writers in a European Conflict, 1914-1918 / H. Hutchinson. -New York, London : Yale University Press, 2015. - 292 p.
20. Gandal, K. The Gun and the Pen: Hemingway, Fitzgerald, and the Fiction of Mobilization / K. Gandal. - Oxford : Oxford University Press, 2008. - 270 p.
nacmyniy 10.12.2020
SPECIFICS OF WORLD WAR I IN AMERICAN LITERATURE
Z. TRATSIAK
The article continues a series of the author's publications on the literary heritage of the First World War, created by Belarusian and foreign writers. The objective of the study was a set of works by the American novelists who interpreted the events of 1914-1918 from a short time distance (in the 1920s-1930s). The analysis of Th. Boyd's, W. Cather's, W. Faulkner's, J. Dos Passos', E. Hemingway's, L. Stallings', E. Wharton's works resulted in a typology of the most representative American prose texts according to certain ideological and stylistic dominants, which allow us to judge the thematic diversity of US literature on the First World War. But for the 'lost generation' literature, perceived as a specific classic, our attention is paid to the legacy of propagandist-writers, women military prose, works by African-Americans which have long been on the periphery of literary research.
Keywords: American literature, fiction, First World War, 'lost generation'.
